Przypisy

Z tych jeden, Gwidobalda syn zacny dobrego — w oryg. „De l'un di questi il figlio Guidobaldo”, a więc „syn Gwidobald”, tj. Gwidobald II, książę Urbinu, syn Franciszka Marii della Rovere, książęcia Urbinu. [przypis redakcyjny]

z tych pisarzów — autorzy pism polemicznych, często oszczerczych, których podczas Sejmu Czteroletniego ukazywało się bardzo wiele, i które miały na celu podniecenie opinii przeciwko przywódcom politycznym. [przypis redakcyjny]

Z tym sonetem dopiero rozpoczyna się cykl właściwych Sonetów krymskich. Wyróżnić możemy wśród nich kilka grup, — nie na podstawie czasu i kolei powstawania, bo te nie dadzą się oznaczyć ani w przybliżeniu, nie na podstawie też rzeczywistej ruty turystycznej, bo tej się poeta bynajmniej nie trzymał, układając w Sonetach wrażenia tak, »jak się one ostatecznie w jego głowie ułożyły, a nie tak, jak ich sam podczas podróży krymskiej doświadczał (Windakiewicz, str. 623). Za jedynie pewną podstawę podziału można przyjąć ich treść i pokrewieństwo obrazów. Grupa więc pierwsza, obejmująca sonet II, III i IV, opiewa różne stany morza i odpowiednio do nich różne nastroje psychiczne poety, różne stany jego serca; jest to także pierwszy etap jego podróży, zbliżającej go dopiero do »ponurego, nieużytego i chropawego świata«. — Ogólny jego widok i pierwsze wywołane nim wrażenie odtwarza sonet V, po czym cztery następne (VI–IX) błądzą po stolicy chanów, Bakczysaraju, snując melancholijne refleksje nad znikomością potęgi i szczęścia ludzkiego. Z sonetem X rozpoczyna się dalsza grupa; poeta, jakby pragnął otrząsnąć z siebie brzemię smutnych myśli i przygnębiających wrażeń, wyrywa się na szeroki świat, »w lasy, doliny«, by »odurzyć się, upić tym wirem obrazów«. I oto od sonetu X do XIV przesuwają się przed oczyma naszymi, jakby w czarodziejskim kalejdoskopie, widoki krainy podgórskiej Krymu, by następnie od sonetu XV do XVIII »wdzierać się na groźne szczyty górskie, przebywać trudne przejścia, wzrok zapuszczać w bezdenne przepaści, deptać chmury« (Komarnicki, str. 217). [przypis redakcyjny]

zub (daw., reg.) — ząb. [przypis redakcyjny]

zu Befehl, Herr Graf (niem.) — rozkaz, panie hrabio. [przypis redakcyjny]

zubożała — tu imiesłów, nie zaś czas przeszły: tzn. uboższa. [przypis redakcyjny]

zubr — żubr. [przypis redakcyjny]

zuciekać (daw.) — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać — pouciekać. [przypis redakcyjny]

zuciekać (starop.) — tu: umknąć, uciec; ziemia zuciekała: ziemia znikła z oczu. [przypis redakcyjny]

zuciekać — uciekać, znikać. [przypis redakcyjny]

zuciekali (daw.) — uciekli. [przypis redakcyjny]

z udania — ze zmyślenia. [przypis redakcyjny]

z udania — z fałszywego dowodu. [przypis redakcyjny]

z ukazu — z reformy uwłaszczeniowej z 1864 roku. [przypis redakcyjny]

Zumara — miasto w Maroko. [przypis redakcyjny]

zumiawszy (starop.) — zdumiawszy. [przypis redakcyjny]

zum Kuckuck (niem.) — przekleństwo: do diabła (dosł. do kukułki). [przypis redakcyjny]

z umysłu — ze sposobu pojmowania. [przypis redakcyjny]

Zund, Kattegat i Skagerrak — cieśniny wiodące z Morza Bałtyckiego na Morze Północne. [przypis redakcyjny]

Zundy — dwie cieśniny morskie: Wielki i Mały Sund między Szwecją a Zelandią. [przypis redakcyjny]

zupełnemu — pełnemu, jędrnemu (w niektórych komentarzach: doskonałemu). [przypis redakcyjny]

Zuraw — Zurow, miasto na wsch. od Wismar. [przypis redakcyjny]

zurzynać (starop.) — pourzynać; urżnąć; uciąć. [przypis redakcyjny]

zurzynała (daw. forma) — ucięła. [przypis redakcyjny]

z uściskiem rękę podaję jej Władysławowi — w kwietniu r. 1872 Wanda wyszła za mąż za Władysława Żeleńskiego (patrz: Przedmowa). [przypis redakcyjny]

z uszyma puść do domu… — staropolskie przysłowie: „Ze złego targu — z uszyma do domu” o znaczeniu: z awantury (bójki) wyjść możliwie cało. [przypis redakcyjny]

zwać może leniwe (starop.) — zamiast: można zwać leniwe; [można nazwać leniwymi]. [przypis redakcyjny]

z Wagi — na zodiaku. Od Wagi zaczynają się znaki zodiaku zimowe. [przypis redakcyjny]

zwajca (starop.) — kłótliwy. [przypis redakcyjny]

zwalenie testamentu — obalenie mocy prawnej testamentu. [przypis redakcyjny]

zwarły osękami — [tu:] zahaczyły. [przypis redakcyjny]

zwartować (daw.) — przeszukać. [przypis redakcyjny]

zwarwszy (starop.) — zamiast: zwarłszy, analogiczna forma do tematów samogłoskowych. [przypis redakcyjny]

zwarzyli — stoczyli, zgotowali. [przypis redakcyjny]

z waszecia — zaściankowo lub drobnomieszczańsko [przypis redakcyjny]

związek Jaskulskiego — związek Mariana Jaskulskiego w r. 1659 udało się zaliczką na żołd załagodzić. [przypis redakcyjny]

Związek wypowiedzi Dziewczyny z rozmową, jaką przeprowadził Krasiński w karczmie w Ferney na temat rewolucji w Lyonie ze służącą, odnotował już J. Kallenbach w monografii Zygmunt Krasiński…, Lwów 1904. Relacja z tej rozmowy zawarta jest w liście do Reeve'a (Correspondance, t. I, s. 378–381). [przypis redakcyjny]

związku zewnętrznych narodów — stosunków, ustroju narodów innych. [przypis redakcyjny]

Zwiahel — miasto w płn. części Ukrainy, dziś: Nowogród Wołyński. [przypis redakcyjny]

zwiększyć się — wydoskonalić się. [przypis redakcyjny]

zwiedzali się ekwipażami — wyd. lwow. ma: zjeżdżali się ekwipażami. [przypis redakcyjny]

zwiedzieć — zwiedzić, poznać. [przypis redakcyjny]

z wielką pamięcią i dyspozycyją — z wielką przytomnością przygotowaniem. [przypis redakcyjny]

z wielkiego bursztyna — tj. z bursztynowej fajki. [przypis redakcyjny]

Zwierciadła, które wy zowiecie Trony — Tymi zwierciadłami są aniołowie, o których hierarchii w niebie dowiemy się obszerniej z pieśni XXVIII. [przypis redakcyjny]

Zwierciadło Narcyza — woda, w której przeglądał się piękny młodzieniec Narcissus. [przypis redakcyjny]

zwierzać się — być przykrym, niecierpliwić się, gniewać się. [przypis redakcyjny]

Zwierz — chodzi tu być może o niewidoczny z Ziemi gwiazdozbiór Centaura, którego dwie gwiazdy są wskaźnikami Krzyża Południa. [przypis redakcyjny]

zwierzę o jednym oku — lufa muszkietu, opieranego na widłach, lub armaty osadzonej na lawecie. [przypis redakcyjny]

Zwierzę to niczym chuci nie ostudza — Namiętność łakomstwa nigdy nie jest zaspokojona tym, co posiada, nigdy syta. Przez zwierzęta, z którymi się para, wyraża poeta inne występki, jakich ona jest rodzicielką, jako to: kradzież, łup, zdrada i niesprawiedliwość. [przypis redakcyjny]

zwie się przerażeniem (consternatio) — „Consternatio” mieliśmy już w Przyp. do Tw. 39, ale w innym oświetleniu. Całkowite ujęcie podane jest w Okr. wzr. 42. [przypis redakcyjny]

zwija się zaułek zawiły zagubiony we własnych załomach — we fragmencie tym występuje aliteracja, środek stylistyczny polegający na powtórzeniu jednakowych głosek lub zespołów głosowych na początku wyrazów sąsiadujących ze sobą w tekście lub zajmujących analogiczne miejsce w wersie lub w zdaniu. [przypis redakcyjny]

zwinąć niebiosy… — przypomina wyrażenie z Apokalipsy św. Jana (Ap 6:14) „A niebo odstąpiło jako księgi zwinione”. [przypis redakcyjny]

zwiódł praktyki — [zwołał] wróżbiarzy przepowiadających z położenia planet. [przypis redakcyjny]

zwiódł — zachowując w tajemnicy termin ślubu, o co Werter niedawno nie śmiał się zapytać. Podobnie zatajono i przed Goethem termin ślubu Charlotty Buff z Kestnerem. Goethe pisze z tego powodu: „Gott segn'Euch, denn ihr habt mich uberrascht. Auf den Charfreitag wollt ich heilig Grab machen und Lottens Silhouette begraben. So hangt sie noch und soll denn auch hangen, bis ich sterbe”.(„Niech Pan błogosławi was, bo mnie zaskoczyliście. W Wielki Piątek chciałem robić święty grób i pochować sylwetkę Lotty. A tak wisi dalej i powinna wisieć, aż umrę.” tłum. Lucyna Sekuła) [przypis redakcyjny]

Z wizyj piekielnych — Impresja z Dantego: duchy potępione za miłość występną. [przypis redakcyjny]

zwłaczać (daw.) — zwlekać. [przypis redakcyjny]

zwłoki niecierpliwy — 2. przypadek przyczynowy [tj. Dopełniacz: niecierpiący zwłoki, niemogący znieść zwłoki; red. WL]. [przypis redakcyjny]

z wnioskiem — z posagiem. [przypis redakcyjny]

z wódką to ziele — absynt, zabójczy napój robiony na piołunie, ulubiony przez francuską cyganerię; dziś wyrób jego zabroniony. [przypis redakcyjny]

zwodnica (daw.) — [tu:] rajfurka. [przypis redakcyjny]

zwolili (starop. forma) — zgodzili. [przypis redakcyjny]

zwornik — w architekturze: element wiążący sklepienie. [przypis redakcyjny]

zwrotny — przewrotny. [przypis redakcyjny]

zwrot — powrót. [przypis redakcyjny]

z wschodu — dziś popr.: ze wschodu. [przypis redakcyjny]

Z wszech sfer wybłysła światłość tak świecąca (…) — Tą światłością jest Jan Ewangelista. [przypis redakcyjny]

zwycięstwo Anglików w Afganistanie — w walkach z Afganistanem Anglicy odnieśli zwycięstwo, 26 maja 1879 r. został zawarty korzystny dla Anglii, ale krótkotrwały pokój. Do zajęcia Kabulu, stolicy Afganistanu, przez Anglików wówczas nie doszło. Kabul został zdobyty przez gen. F. S. Robertsa dopiero w nowej kampanii, 3 października 1879 r. [przypis redakcyjny]

zwyciężam twoich oczu siłę; nie dziw się, robi to wzrok doskonały — Wzrok doskonały, to znaczy doskonały pogląd oczyma duszy naszej rodzi miłość, a oboje szczęśliwość, która się podnosi i w pełniejszym blasku się objawia, im doskonalszy był wzrok duchowy. A każdy krok zrobiony naprzód w zapatrywaniu się duchowym, jest szczeblem dalszego jej postępu. [przypis redakcyjny]

zwyciężca (daw.) — r.ż. [tj. ta zwyciężca; dziś: zwycięzca]. [przypis redakcyjny]

zwyciężny (daw.) — zwycięski. [przypis redakcyjny]

zwyczajmi twarzy nic nie zelżyła — nie przyniosła ujmy. [przypis redakcyjny]

Zwyczajne u dworu… — magnaci urządzali swoje dwory na wzór dworu królewskiego, ustanawiając szereg urzędów. Obok oficjalistów, którzy byli płatni, hierarchia dworska obejmowała również nie obarczonych żadnymi stałymi funkcjami dworzan, z których część związana była jednak z dworem służbowo, przeważnie na całe życie, i pobierała wynagrodzenie zależnie od ilości posiadanej służby i koni. Cały dwór, liczący niekiedy kilkaset osób, dzielił się zasadniczo na dwie części: właściwy dwór szlachecki i służbę pochodzenia plebejskiego. I tak np. oficjalnie zarządzał stajnią pańską koniuszy, w rzeczywistości wyręczający się masztalerzami, starszymi stajennymi. Pośrednie stanowisko na dworze zajmowali specjaliści, np. architekci, lekarze, muzycy, którzy jako przeważnie cudzoziemcy nie byli szlachtą, korzystali jednak z przywilejów dworzan. [przypis redakcyjny]

zwyczaju, nie rozumu, potwory — wytwory (duchowe) li tylko tradycji, nie umiejące patrzeć na rzeczy krytycznie. [przypis redakcyjny]

zwykł był obraz wspólnego boga trzymać pod oczy wkrótce mimo to padającemu nieprzyjacielowi — to jest, mimo że Mars i jego miał chronić, bronić. [przypis redakcyjny]

zwykłych — tych, do których przywykliśmy. [przypis redakcyjny]

zwykłymi sposoby — dziś popr. forma N. lm: zwykłymi sposobami. [przypis redakcyjny]

z wyłączeniem imienia — tu: oprócz dysponowania mieniem, majątkiem. [przypis redakcyjny]

z wyspy olbrzymskiej — t. j. cyklopskiej, Sycylii. [przypis redakcyjny]

Z wyspy, skąd blisko do miasta Kajety — Miasto Gaeta wzięło swoją nazwę od Kajety, mamki Eneasza. [przypis redakcyjny]

z wzorku — z doświadczenia. [przypis redakcyjny]

Zybelet — miasto Dżebail (?) w Syrii. [przypis redakcyjny]

Zybelta, Zybeltera — Cieśnina Gibraltarska. [przypis redakcyjny]

zybun — syberyjska nazwa przesyconego wodą, grząskiego piasku. [przypis redakcyjny]

Zych — malowniczo położona miejscowość w okolicach Baku, dawniej ulubiony cel zamiejskich wycieczek; obecnie osada przemysłowa. [przypis redakcyjny]

zydel — prostej roboty drewniany stołek bez poręczy. [przypis redakcyjny]

zydel (przestarz.) — jednoosobowy mebel do siedzenia najczęściej drewniany, stołek. Znany już od starożytności. [przypis redakcyjny]

Zygmunt Gloger — późniejszy autor Encyklopedii staropolskiej i innych prac z tego zakresu. [przypis redakcyjny]

Zygmunt — mowa o Zygmuncie Krasińskim. [przypis redakcyjny]

Zygmunt, Zygmunt — dzwon „Zygmunt” zawieszono na wieży katedry wawelskiej za Zygmunta Starego. Narracja Stańczyka odtwarza sytuacje, które Matejko odmalował w swych obrazach: zrazu Dzwon Zygmuntowski, potem Zygmunt I słuchający dzwonu Zygmunta. [przypis redakcyjny]

Zylant — syn króla Monodanta z Dammogiru, brat Brandymarta. [przypis redakcyjny]

zyszczesz (starop. forma 2 os. lp cz. przysz.) — odzyskasz. [przypis redakcyjny]

Zyzera — starożytne Igilgili, miasto w Maurytanii [tj. w rzym. prowincji Mauritania Caesariensis, ob. w Algierii]. [przypis redakcyjny]

zżąć (daw.) — ścisnąć. [przypis redakcyjny]

zżąć (daw.) — ścisnąć, zjąć, złączyć. [przypis redakcyjny]

zżenąć (daw.) — spędzić, zegnać. [przypis redakcyjny]

zżenąć (daw.) — zegnać. [przypis redakcyjny]

zżenąć (daw.) — zgonić, odpędzić. [przypis redakcyjny]

zżyłowany (daw.) — żyłowaty, mocny. [przypis redakcyjny]