Karin Boye

Ur.

26 października 1900 w Göteborg

Zm.

24 kwietnia 1941 w Alingsås

Najważniejsze dzieła:

Astarte (1931)

Szwedzka pisarka, poetka i krytyczka literacka, urodziła się 26 października 1900 r. w Göteborgu, a zmarła 24 kwietnia 1941 r. w Alingsås. Choć skandynawska autorka szerzej znana jest przede wszystkim dzięki swej twórczości poetyckiej, nie stroniła bynajmniej od eksperymentów z rozmaitymi gatunkami prozatorskimi. Dziełem, które przyniosło jej rozgłos na całym świecie, jest niewątpliwie dystopijna powieść Kallokaina, opublikowana w 1940 roku.

Boye przyszła na świat w szwedzkiej rodzinie o korzeniach niemieckich. Jej ojciec, Fritz Boye, był inżynierem budownictwa lądowego, a matka, Signe Liljestrand, zajmowała się sprawami politycznymi (dotyczącymi głównie tzw. kwestii kobiecej) oraz religijnymi i duchowymi. To właśnie ona zadbała o wczesną edukację córki, zapewniając jej wykształcenie w zakresie klasycznej literatury europejskiej. Przyszła pisarka uczęszczała do prywatnej szkoły podstawowej w Göteborgu, a jej nauczyciele byli pod wrażeniem rozwiniętej inteligencji dziewczynki. Natomiast kontakty Karin Boye z ojcem były raczej chłodne, czego ślady można odnaleźć w jej twórczości.

W późniejszych latach Boye przeniosła się wraz z rodziną do Sztokholmu, gdzie ukończyła szkołę średnią; tutaj też zdobyła swoją pierwszą nagrodę za opowiadanie. W tym okresie miały także miejsce pierwsze próby poetyckie i dramaturgiczne pisarki. W szkole zaprzyjaźniła się z dziewczyną o podobnych zainteresowaniach i wspólnie oddawały się lekturze dzieł autorów takich jak Dumas, Kipling, H. G. Wells i Tagore. Zwłaszcza ten ostatni wywarł znaczący wpływ na młodą Karin, czego następstwem było wieloletnie zainteresowanie mitologią indyjską. To wówczas Boye zetknęła się także z buddyzmem i próbowała uczyć się sanskrytu. Już w szkole średniej prowadziła pamiętnik, w którym zapisywała swoje przeżycia, przede wszystkim religijne. W 1918 r. miało miejsce wydarzenie o fundamentalnym znaczeniu dla życia Karin Boye – na obozie letnim poznała Agnes Fellenius, z którą połączyła ją głęboka przyjaźń, oraz Anitę Nothorst – obiekt nigdy nieodwzajemnionej miłości pisarki.

Bliskie osoby doradzały Boye, by zapisała się na wydział teologii (co łączyło się z faktem, iż rzekomo swoje życie postrzegała jako tajemniczo powiązane z poczuciem poświęcenia). Ona jednak świadomie odrzuciła te sugestie, bowiem właśnie w tym czasie, w wyniku kryzysu emocjonalnego, odkryła swoją biseksualność i była przekonana, że kariera teologiczna musiałaby w jej przypadku oznaczać wyparcie się tej części siebie.

W 1922 r. Karin Boye zadebiutował zbiorem wierszy Moln (Chmury), których tematem były odkrycia i punkty zwrotne w życiu oraz zwątpienie w istnienie Boga i przyszłości. Rozpoczęła także studia na Uniwersytecie w Uppsali, gdzie studiowała język i literaturę starożytnej Grecji oraz nordycką. Szczególnie interesował ją język nordycki, co pomogło jej w lekturze i docenieniu Eddy, podstawowego źródła wiedzy o mitologii nordyckiej, a także innych tekstów prozatorskich napisanych w tym języku. Oprócz działalności literackiej Boye była także aktywna w Związku Studentów w Uppsali – jako jego pierwszy sekretarz, a następnie przewodnicząca.

Podczas pobytu w Uppsali pisarka była też zaangażowaną aktywistką radykalnego ruchu socjalistycznego Clarté, do którego dołączyli liczni pisarze (m.in. Selma Lagerlöf). W czasopiśmie związanym z tym nurtem Boye opublikowała kilka najbardziej znanych wierszy oraz esej Språket bortom logiken – manifest dotyczący nowego język symbolicznego, opartego na psychoanalizie. W 1929 roku wyszła za mąż za Leifa Björka, również działacza Clarté. Po powrocie do Sztokholmu Boye została redaktorką awangardowego pisma ,,Spektrum” (ważnego dla wprowadzenia modernizmu w Szwecji), w którym opublikowała kilka esejów i poezje oraz tłumaczone wspólnie z Erikiem Mestertonem dzieło T. S. Eliota, The Waste Land. Współpracę ze ,,Spektrum" pisarka zakończyła definitywnie w 1932 r., wtedy też zerwała całkowicie kontakty z mężem.

Po fazie głębokiej depresji, charakteryzującej się tendencjami samobójczymi, Karin Boye zdecydowała się na przeprowadzkę do stolicy Niemiec, gdzie poddała się psychoanalizie, m.in. po to, aby lepiej zrozumieć naturę swoich skłonności biseksualnych. Podczas pobytu w Berlinie poznała Margot Hanel, młodą Żydówkę wywodzącą się z klasy średniej, z którą mieszkała aż do śmierci. Pisarka od dawna była świadoma swojej biseksualności i starała się ją zaakceptować, co nie było łatwe, biorąc pod uwagę fakt, że homoseksualizm (a co za tym idzie – także biseksualizm) był wówczas uważany w Szwecji za przestępstwo, podobnie jak w większości krajów zachodnich.

W wyniku narastającej niestabilności psychicznej 41-letnia Karin Boye popełniła samobójstwo, zażywając nadmiar środków nasennych (w tym samym roku – 1941 – życie odebrały sobie Virginia Woolf i Marina Iwanowna Cwietajewa), a miesiąc po śmierci Boye samobójstwo popełniła także jej partnerka, Margot Hanel.

Niedostatecznie doceniana za życia Boye z biegiem czasu zaczęła uchodzić za ważną pisarkę feministyczną, a jej eksploracja relacji między rolami męskimi i żeńskimi w dziełach takich jak Merit vaknar (1933) i För lite (1936) stała się przedmiotem licznych badań akademickich.

W skład literackiego dziedzictwa Karin Boye wchodzą m. in. powieści: Astarte z 1931, Merit vaknar (Merit budzi się) z 1933, Kris (Kryzys) z 1934, För lite (Za mało) z 1936, Kallocain (Kallokaina) z 1940 oraz zbiory wierszy: Moln (Chmury) z 1922, Gömda land (Ukryty kraj) z 1924, Härdarna (Ogniska) z 1927, För trädets skull (Z powodu drzewa) i De sju dödssynderna (Siedem grzechów głównych – tekst niedokończony) z 1941. Ponadto w Polsce opublikowane zostały także Wiersze wybrane (2014), Kiedy pąki pękają... i inne wiersze wybrane, När knoppar brister... och andra utvalda dikter... (2016) oraz powieść Kallokaina w nowym tłumaczeniu (2018).