- Najważniejsi twórcy
- H. Rzewuski, I. Chodźko, W. Syrokomla
Gatunek, którego forma przypomina wypowiedź ustną, tj. jest luźno skomponowany, swobodnie traktuje fabułę, pełno w nim zwrotów do adresata czy powtórzeń. Może także występować w formie wierszowanej. Wywodzi się ze szlacheckiej tradycji wygłaszania opowieści w trakcie biesiad. Gawęda cieszyła się szczególną popularnością w romantyzmie – cechy gawędy można odnaleźć w Panu Tadeuszu Mickiewicza czy Beniowskim Słowackiego. W XX wieku i współcześnie bywa parodiowana, np. przez Witolda Gombrowicza w Trans-Atlantyku.