Pożegnanie z Marią

Pożegnanie z Marią to zbiór opowiadań Tadeusza Borowskiego z 1947 roku, na który składają się: Pożegnanie z Marią, Dzień na Harmenzach, Proszę państwa do gazu, Śmierć powstańca i Bitwa pod Grunwaldem.

Wszystkie te teksty łączy postać Tadka — głównego bohatera i zarazem narratora — co sugeruje częściowo przynajmniej autobiograficzny charakter tomu. Tadeusz Borowski, przedstawiając wojenne, a w szczególności obozowe, losy różnych ludzi, dąży do obiektywizmu, koncentrując się raczej na zachowaniach niż na emocjach i psychice swoich bohaterów. Stosując oszczędną strategię literacką, pisarz pokazuje degradujący wpływ wojny i niewoli na moralność człowieka oraz na jego zdolność do odkrywania w sobie nieznanych dotąd pokładów zła. Tragedia życia w obozie koncentracyjnym zostaje w ten sposób sprowadzona do umiejętności robienia interesów w skrajnie trudnej sytuacji, w której przetrwać mogą jedynie najsilniejsze, pozbawione skrupułów moralnych, jednostki. Paradoksalnie, to właśnie odarcie z bohaterstwa i demitologizacja wojennych trajektorii ludzkich losów pozwala autorowi dać wyjątkowo drastyczne, a zarazem przekonujące świadectwo literackie okrucieństwa i upodlenia człowieka, funkcjonującego w świecie, w którym różnica między katem a ofiarą ulega niebezpiecznemu zatarciu.