O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu

Najsłynniejszy cykl opowieści o rycerzach, historie, które ukształtowały w kulturze popularnej wyobrażenia o świecie rycerzy, dam dworu, zamków, turniejów i bitew.

Postać Artura, legendarnego przywódcy celtyckich Brytów i bohatera walk z Saksonami w drugiej połowie V wieku, po raz pierwszy pojawiła się w łacińskiej kronice z IX wieku. Krótka wzmianka, sprowadzająca się do wyliczenia zwycięskich bitew, przeminęła bez większego odzewu aż do roku 1136, kiedy Geoffrey z Monmouth napisał swoją Historię królów Brytanii, dzieło bezwartościowe historycznie, ale atrakcyjne dla czytelników. Elementy z prac wcześniejszych dziejopisarzy, ustnej tradycji bardów, średniowiecznych walijskich genealogii i list królów wzbogacił własną bujną wyobraźnią. Opowieść o królu Arturze, o szczególnych okolicznościach jego narodzin, o jego niezwykłym mieczu Ekskaliburze, o żonie Artura, Ginewrze, o doradcy Artura, czarnoksiężniku Merlinie, o zdradzie i ostatniej bitwie króla, zakończonej śmiercią obu rywali, o ostatniej podróży do Avalonu — zyskała sobie natychmiast wielką popularność. W XII i XIII wieku mnożą się utwory cyklu arturiańskiego pisane wierszem i prozą, po angielsku, francusku i niemiecku. Popularności na dworach francuskich i niemieckich dodają legendzie opowieści o przygodach nieustraszonych, szlachetnych rycerzy, których król Artur zgromadził wokół Okrągłego Stołu w zamku Camelot. Do opiewanych przez dworskich bardów czynów dzielnych, dwornych rycerzy, dokonywanych dla pięknych dam i w ich obronie, dodano wątek religijny: poszukiwania Graala.

Wreszcie w roku 1485 ukazała się drukiem napisana około roku 1470 przez Sir Thomasa Malory'ego książka pt. Le Morte Darthur (Śmierć Artura). Jest to uporządkowana i zmodyfikowana kompilacja legend o królu Arturze i jego rycerzach, zaczerpniętych z różnych źródeł francuskich i angielskich, uważana za jedno z najwybitniejszych dzieł angielskiej literatury średniowiecznej. Le Morte DArthur stała się jednym z najbardziej znanych dzieł literatury arturiańskiej, przez różnych autorów używanym jako główne źródło.

Jak pisze Andrzej Sapkowski o tekście Malory'ego w eseju Świat króla Artura: „Od tamtej pory książkę przerabiano tysiące razy — redagowano, reredagowano, skracano, przepisywano na nowo, opracowywano nowe wersje na podstawie odnalezionych rzekomo manuskryptów, zamieniano na wersje dla dzieci malutkich, średnich i wyrośniętych, przerabiano na operę i na fantasy, z fantasy na musical, a na koniec jeszcze ją sfilmowano i przerobiono na grę role playing”.

Jedną z takich wersji jest powieść Uriela Waldo Cutlera O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu, wydana w roku 1905. Według słów amerykańskiego autora stanowi ona skróconą przeróbkę przeznaczoną dla młodzieży i „starał się o zachowanie w niej, w miarę możności jak najwierniejsze, ducha oryginału, wybierając spośród mnóstwa opowieści te, które najlepsze dają wyobrażenie o całości, opuszczając lub zmieniając takie jedynie ich ustępy, które dziś (…) byłyby niezrozumiałe lub rażące”.

Książka Cutlera miała kilkadziesiąt wydań, w tym kilka polskich. Na język polski została przełożona w roku 1937 przez Felicję Kruszewską. Przy tym tłumaczka — poniekąd w zgodzie ze wskazaną przez Andrzeja Sapkowskiego tradycją — pominęła w swoim tłumaczeniu rozdziały XVII–XXII oryginału Cutlera, opowiadające o przygodach rycerza Tristrama, bardziej znanego jako Tristan. Główny ich wątek, powstały na motywach legendy celtyckiej, stanowi jedną z najpopularniejszych historii miłosnych w literaturze. Legenda ta została zrekonstruowana w najpełniejszej postaci przez Josepha Bédiera w utworze pt. Dzieje Tristana i Izoldy, dostępnym w języku polskim w tłumaczeniu Tadeusza Boya-Żeleńskiego.

Książka Uriela Waldo Cutlera O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu w tłumaczeniu Felicji Kruszewskiej dostępna jest jako e-book (EPUB i Mobi Kindle) oraz plik PDF. Audiobook czyta Jan Staszczyk.