Dzisiaj aż 13,496 dzieciaków dzięki wsparciu osób takich jak Ty znajdzie darmowe książki na Wolnych Lekturach.
Dołącz do Przyjaciół Wolnych Lektur i zapewnij darmowy dostęp do książek milionom uczennic i uczniów dzisiaj i każdego dnia!

Szacowany czas do końca: -
Adolf Abrahamowicz, Jego zasady
  1. Córka: 1
  2. Czas: 1
  3. Dorosłość: 1
  4. Dziecko: 1
  5. Handel: 1
  6. Interes: 1
  7. Kobieta: 1
  8. Małżeństwo: 1 2 3
  9. Mąż: 1 2 3 4 5
  10. Mężczyzna: 1
  11. Obyczaje: 1 2
  12. Pan: 1
  13. Pieniądz: 1
  14. Pogarda: 1
  15. Przemiana: 1
  16. Rodzina: 1
  17. Skarb: 1
  18. Sługa: 1
  19. Syn: 1 2
  20. Wina: 1
  21. Żona: 1 2 3 4 5

Informacja o dokonanych zmianach

I. Poprawiono błędy źródła: oszędności -> oszczędności; Wzakże > Wszakże; odezwisz > odezwiesz; załawiać > załatwisz, sobię > sobie; spadak > spadek; wszyscy, nie wyłączając siebie, jesteśmy > wszyscy, nie wyłączając mnie, jesteśmy; nie mamy wiele czasu do tracenia > nie mamy wiele czasu do stracenia.

Wydzielono z didaskaliów do wypowiedzi Filca kwestię Agnieszki: „Zupełnie się zgadzam, i na związek pana, i siostrzeńca jego zezwalam i błogosławię, a co do mojego męża, to samo przez się rozumie się”.

II. Wprowadzono uwspółcześnienia w następującym zakresie:

Zmiany leksykalne, w tym ortograficzne: biórku > biurku; pomięszany > pomieszany, maryasz > mariaż, zaszczepiłasz > zaszczepiłaż; dyskussyi > dyskusji

Pisownia małą/wielką literą, np.: Wielmożnemu > wielmożnemu, Dobrodziejka > dobrodziejka, amerykanina > Amerykanina;

Pisownia łączna/rozdzielna, np: w około > wokoło, w obec > wobec, przytem > przy tym, poczem > po czym, gdzietam > gdzie tam, cóżto > cóż to, dla czegóż > dlaczegóż, odemnie > ode mnie, niewyłączając > nie wyłączając, ktoby > kto by, niewiedzieć > nie wiedzieć; naczczo > na czczo, niebyło > nie było, radzibyśmy > radzi byśmy, nielada > nie lada, niemając > nie mając , niemogłem > nie mogłem, niemamy > nie mamy, możebyśmy > może byśmy, nienależy > nie należy, możeby > może by, niemam > nie mam, jakto > jak to, nietylko > nie tylko, podostatkiem > pod dostatkiem, niema > nie ma; nierozumiem > nie rozumiem

Pisownia joty, np.: djabli > diabli, kolacyę > kolację, galanteryą > galanterią, perswazye > perswazje, partya > partia, dyamentu > diamentu, lilija > lilia, loteryi > loterii, Dyonizy > Dionizy

Udźwięcznienia/ubezdźwięcznienia, np.: —

Fleksja, np.: témczasem > tymczasem, tem > tym, mojem > moim, czem > czym; wszystkiem > wszystkim, zoologicznem > zoologicznym, domowem > domowym; koleji > kolei; odstępywać > odstępować; Hortenzyą > Hortensję

Składnia: gotowo się skleić drugie małżeństwo > gotowe (…) małżeństwo

Inne zmiany:

2½ > dwa i pół; n. p. > np., t. j. > tj. (pisownia skrótów); Hortenzya > Hortensj; fiaker > fiakier; n. s. > na stronie; gł. > głośno, d. ś., d. s. > do siebie, np. > na przykład (rozwinięcie niektórych skrótów); Czerwonoskóry i tubylcy już są oswojeni > Czerwonoskórzy i tubylcy już są (…);

Interpunkcja została uwspółcześniona zgodnie z obowiązującymi zasadami.

np.: Cóż ty niedołęgo na starość ogłupiałeś, wszak wiesz, że zawsze kawę piję ze śmietanką i kożuszkiem? > Cóż ty, niedołęgo, na starość ogłupiałeś? Wszak wiesz, że zawsze kawę piję ze śmietanką i kożuszkiem.

Adolf AbrahamowiczJego zasadyKomedia w jednym akcie

OSOBY:

  1. FILC — były sędzia, właściciel realności
  2. AGNIESZKA — jego żona
  3. EUFROZYNA, HORTENSJA, ROZALINA — córki
  4. WINCENTY
  5. DIONIZY
  6. ANZELM
  7. JAN — służący

Salon skromnie umeblowany, na ścianach portrety, na biurku zegar.

SCENA I

Jan, później Wincenty

JAN

sam
1

Sługa, PanNie wiem, czy jest na świecie podlejsza służba, jak być lokajem; nieraz już sobie myślałem, co gorsze: lokaj, fiakier czy kominiarz? Jeszcze to lokaj u wielkiego pana, to pół biedy, ale tak jak ja, u urzędnika, co ma żonę jędzę i trzy córki, których wydać nie może, diabeł by nie wytrzymał!… To jedno tylko podoba mi się tutaj, że jestem z moim panem całkiem za pan brat. Często się też zdarza, iż jak nas razem widzą, to nie wiedzą, kto z nas pan, a kto lokaj; z tego wnoszę, że albo my obadwa[1] do lokajów podobni albo do panów.

WINCENTY

wchodzi, patrząc na Jana
2

Czy to szanowny i kochany gospodarz?

JAN

do siebie
3

A co? Nie mówiłem, ja przecież na pana stworzony. do Wincentego zwracając się Nie gospodarz, proszę pana, ale lokaj gospodarza.

WINCENTY

4

Mój kochany, czy tu mieszka pan Filc?

JAN

5

A mieszka.

WINCENTY

6

Czy go zastałem?

JAN

7

Wyszedł, powiedział, że wnet powróci — ale pani jest w domu — jak mam oświadczyć?

WINCENTY

8

O nie! Broń Boże! Chciałbym koniecznie widzieć się z samym panem; proszę cię, mój kochany… Jak ci na imię?

JAN

9

Jan, proszę wielmożnego pana.

WINCENTY

10

Zatem, mój drogi Jasiu… rozglądając się po pokoju widzę, że z ciebie porządny służący; ani jednej muchy w pokoju… nie mógłbyś mi powiedzieć, twój pan nie otrzymał przed tygodniem listu?

JAN

11

Co to, to nie wiem.

WINCENTY

12

Nie spodziewano się tu wuja?

JAN

13

I owszem — państwo ciągle mówią o jakimś wuju, niecierpliwie oczekują jego przyjazdu.

WINCENTY

14

Czy być może? Powiadasz, że niecierpliwie go oczekują? Ale czy z radością?

JAN

15

O! Z wielką…

WINCENTY

16

Mój Jasiu, kto tu jest główną osobą w domu?

JAN

do siebie
17

Umie człowieka sobie ująć. do Wincentego Kto tu główną osobą w domu, to trudno powiedzieć. Panu się zdaje, że to on, mnie się zdaje, że ja, ale co pani powie, na tym zawsze się kończy. Ale pójdę obaczyć, może już pan powrócił.

wychodzi

WINCENTY

sam
18

Na mój list nie odebrałem odpowiedzi, a tu oczekują mnie z niecierpliwością? Dwie sprzeczności; mam przy tym wszelkie prawo przypuszczać, że mnie przyjmą nie najlepiej. Mam dwa kardynalne błędy: pustą kieszeń i zdrowy żołądek. Rzecz dziwna, wszyscy w Ameryce robią fortuny, ja pojechałem, straciłem resztę grosza i wracam podszyty wiatrem. Sprzysięgły się na mnie losy; nic mi się nie wiedzie. Mówią ludzie, że kto ma nieszczęście w kartach, jest szczęśliwym w miłości i odwrotnie; gdzie tam, nawet i z tym przysłowiem jestem w niezgodzie. Ile razy zgrawszy się w karty biegłem do ukochanej, aby się pożalić, tyle razy zastałem ją nie samą; ile razy szedłem się odbijać przy zielonym stole po zdradzie ze strony ulubionej, tyle razy zgrywałem się jak skrzypce. W końcu zachciało mi się Ameryki. Siadłem na statek i na początek dostałem… morskiej choroby. Przybywam wreszcie do Ameryki i po długiej kampanii z muchami, bąkami, z obrzydłymi gadami i całym iście amerykańskim zoologicznym plugastwem znów powracam jak syn marnotrawny na łono rodziny — i znów miota mną niepewność, czy i jak mnie tu przyjmą. Słowem, ciągle mnie coś trapi. Ktoś nadchodzi… pewno Filc, siostrzeniec, w którym sobie upodobałem; ciekaw jestem, jak wygląda — nie widziałem go nigdy. Oho! Głos kobiecy? Pewno: żona… Wolałbym wprzód z nim się zobaczyć; może jaka jędza. Lepiej będzie dać drapaka i nadejść później; zawsze z mężczyzną sprawa łatwiejsza. Strzeżonego pan Bóg strzeże… umykajmy!

wychodzi

JAN

wchodząc
19

Proszę wielmożnego pana, mój wielmożny pan nie powrócił jeszcze. rozgląda się Cóż to? Już go nie ma? Ulotnił się jak kamfora! Podejrzana figura. Czy tylko co nie świsnął?

SCENA II

Jan, Filc

FILC

zziębnięty w futrze — do siebie
20

Ile razy chcę na czczo pozałatwiać interesa, tyle razy wszystko pozapominam, a do tego zawsze porządnie zziębnę. zwraca się do służącego Cóż ty, gapiu, śniadania jeszcze nie przygotowałeś?

JAN

21

Zaraz przyniosę. Cóż ja temu winien, że nie gotowe?

wychodzi

SCENA III

Filc sam

FILC

22

Codziennie jadam o pół godziny później; wkrótce do tego doprowadzą, że śniadanie dostanę po obiedzie, obiad po kolacji, a kolację na drugi dzień zamiast kawy. Przysłowie powiada: „Chcesz być szczęśliwym, miej skromne żądania”. A któż mógł mniej żądać ode mnie? Pamiętam gdyby dziś, a lat temu z górą trzydzieści, będąc nieodżałowanej pamięci kawalerem, byłem najszczęśliwszy; pragnąłem jedynie spokoju. Rano kawka z rogalkiem, świeże masełko, później gospodarski, ale smaczny obiadek, połyka ślinkę następnie poobiednia drzemka, wieczorem kilka robrów wista, a na dobranoc partia szachów. Najlepsi przyjaciele mawiali mi wówczas: ożeń się, nie szukaj posagu, lecz dobrej gosposi. Otóż nie szukałem posagu i ożeniłem się, lecz zamiast upragnionego spokoju odbywam w domu trzydziestoletnią wojnę. W małych i wielkich utarczkach, zawsze pokonywany, zmuszony jestem nieraz stawać do bitwy z próżnym żołądkiem.

SCENA IV

FilcJan
Jan wchodzi i na tacy przynosi herbatę, jeden rogalek i dwa kawałeczki cukru.

JAN

stawiając herbatę na biurku
23

Herbatka dla wielmożnego pana.

FILC

24

Cóż ty, niedołęgo, na starość ogłupiałeś? Wszak wiesz, że zawsze kawę piję ze śmietanką i kożuszkiem.

JAN

25

Ha, cóż ja na to poradzę, kiedy pani powiedziała, że od dnia dzisiejszego ci, co kawę pili, dostaną herbatę, a służba — nie wyłączając proszę wielmożnego pana nawet mnie i guwernantki — zamiast herbaty mleko, i to na wpół z wodą rozpuszczone… bawarka[2]… Wielmożny panie, popatrz się… wskazuje na surdut dawniej zaledwie wlazłem w pańskie rzeczy, a teraz tak leżą na mnie jak stary worek; ja mleka pić nie mogę.

FILC

26

Ani ja herbaty.

JAN

27

Aha! Zapomniałem panu powiedzieć: był tu jakiś pan.

FILC

28

Kto taki?

JAN

29

Właśnie że tego nie wiem; nie chciał powiedzieć, jak się nazywa, rozpytywał się tylko o pana i…

FILC

30

I…?

JAN

31

Kto głową w domu. Ja mu powiedziałem, że to jak czasem.

FILC

32

Byłeś gap, zostaniesz gapiem.

JAN

33

Dziękuję. E! To jakaś podejrzana figura, dobrze, że czego nie świsnął.

FILC

34

A cóż to znów, do kata: jeden wyschnięty rogalek i dwa małe kawałeczki cukru? A! To wściekłość porywa! O, moja luba pani małżonko, dość już tej sekatury![3] wywraca filiżankę, rzuca rogalkiem Wolę pozostać na czczo. Gdybym był lepiej żywiony, dalipan, dostałbym z irytacji apoplektycznego ataku!

Służący zabiera herbatę i wychodzi — wchodzi Agnieszka.

SCENA V

FilcAgnieszka

AGNIESZKA

35

Mąż, Żona, Małżeństwo, Córka, Interes, Handel, PogardaCóż pan tak hałasujesz? Wiesz dobrze, że ja tego nie znoszę, że lubię spokój.

FILC

na stronie
36

To wyborne, ona lubi spokój! głośno Chcesz mnie pani zagładzić, pogrzebać, zamiast ulubionej mojej kawki, dajesz mi płukankę do ust?

AGNIESZKA

37

Tylko nie irytuj się pan i nie zakłócaj porządku domowego. Jestem zmuszoną wprowadzać nowe oszczędności, majątku, prawda, nie masz pan, ale za to trzy dorosłe córki.

FILC

38

Ale kiedy oszczędności twoje zawsze się rozpoczynają od mego żołądka, a zresztą to nie ja, ale pani masz trzy córki.

AGNIESZKA

39

Znowu dysputa? Wiesz, jak jej nie lubię, skoro jednak weszliśmy na tę drogę otwartości, pozwól, że ci przypomnę, co powiedziałam, gdy nam się urodziła pierwsza córka.

FILC

40

Co? Proszę, proszę.

AGNIESZKA

41

Że to do niczego, kłopot niepotrzebny, lecz moje perswazje puszczałeś pan z wiatrem, aż nareszcie urodziła się druga, a wkrótce i trzecia. Zaręczam, że gdyby nie ja, byłbyś pan z cyfrą córek do absurdum doprowadził!… Ale stało się, więc się nie odstanie.

FILC

42

Zapewne…

AGNIESZKA

43

Wychowałam je panu jak Bóg przykazał, a pan co ze swej strony zrobiłeś? Czy postarałeś się chociażby o taką bagatelkę jak konkurenci? O! Prawdziwie czuły ojczulek z ciebie, o nic się nie troszczysz, tylko o swój własny żołądek.

FILC

44

Przede wszystkim muszę powiedzieć, że wyszukanie konkurentów nie jest znów taką bagatelką, jak ci się zdaje, szczególniej gdy nie ma posagu, pomimo to było ich dosyć, lecz któż temu winien, że pani postanowiłaś wydawać córki po kolei; póki najstarsza nie wyjdzie, młodszej nie dasz. Pani myślisz, że to jak z masłem, dopóki stare nie wyjdzie, nie napoczniesz świeżego?…

AGNIESZKA

45

Konkurenci?… Co za konkurenci?… Jacy? Bardzom ciekawa…

FILC

46

Naprzód: sędzia powiatowy, mój kolega, z majątkiem, ogólnie poważany.

AGNIESZKA

47

Sędzia? Kolega pański? Cóż to za partia? We wszystkim podobny do ciebie… safanduła, bez energii, a nawet tak samo zbudowany jak pan. Nie wierzę w przesądy, założyłabym się jednak, że miałby same córki.

FILC

48

No, pal diabli sędziego, ale cóż miałaś przeciw adiunktowi? Ten już pewnie w twoim guście zbudowany, w każdym razie do mnie niepodobny.

AGNIESZKA

49

Pi!… adiunkt! Cóż to za posada? Jakaż egzystencja?

FILC

50

Młody człowiek, mógł awansować.

AGNIESZKA

51

Awansować… awansować… Pięknie by wyszły moje córki, czekając na ten wasz awans. A ty, czyż starając się o mnie nie upewniałeś mnie i całą moją rodzinę, iż do dwóch lat zostanę apelacyjną konsyliarzową… a dotąd czym jestem? He? Nędzną sędziną; szczęście jeszcze, że cię nie spensjonowano… a i to zawdzięczasz jedynie mojej protekcji.

FILC

52

Umhu! Od czasu, jak się ożeniłem, wszystko ci zawdzięczam… Zresztą nie zapominaj, moja pani, iż nie miałaś żadnego posagu i że jedynym moim rywalem był jednooki diurnista[4] budową śledzia przypominający.

AGNIESZKA

z irytacją
53

Jednooki, ale miał wzrok doskonały i nie był diurnistą, tylko kancelistą; bardzo proszę nie przekręcać.

FILC

54

Niech będzie i kancelista; konstatuję tylko, że brakło mu lewego oka, za to na prawe zezował[5] kapitalnie.

AGNIESZKA

55

Dość! Nienawidzę rekryminacji[6], tym bardziej, gdy mam panu coś ważnego do powiedzenia.

FILC

56

A prawda, ja miałem pani także coś powiedzieć… Co to, u diabła?

naciera czoło, przypominając sobie

AGNIESZKA

57

Z Anzelmem rzecz prawie ukończona. Oświadczył się wczoraj stanowczo Hortensji i tylko mariaż zawisłym[7] uczynił od przyzwolenia wuja.

FILC

58

A cóż będzie z Eufrozyną?

AGNIESZKA

59

Cóż ma być?

FILC

60

Przecież starsza…

AGNIESZKA

61

Cóż to ma do rzeczy?

FILC

62

Mąż, ŻonaJestem tego samego zdania, utrzymywałaś jednak, że nie wydasz młodszej, dopóki starsza nie będzie mężatką.

AGNIESZKA

63

Zrobię wyjątek, byle przekonać pana, że nigdy racji nie masz.

FILC

64

No, kto ją zrozumie, dam mu dukata.

AGNIESZKA

65

Możesz go sobie schować; tymczasem przygotuj się na przyjazd wuja Anzelma… powiadają, że to ma być dziwak…

FILC

66

Już ja sobie dam z nim radę.

AGNIESZKA

67

Żona, Mąż, Syn, Mężczyzna, Wina, ObyczajeKto by go nie znał, mógłby myśleć, że to nie wiedzieć jaki mąż; a to Boże zmiłuj się!… Na troje dzieci nie ma ani jednego syna!

SCENA VI

Ciż — Anzelm
wpada skonfundowany

ANZELM

68

Przepraszam państwa, iż tak niespodziewanie wpadłem, ale nagły interes…

AGNIESZKA

69

Bardzo prosimy, właśnie mówiliśmy o panu.

ANZELM

70

Bardzo dziękuję; jestem zaniepokojony, powiedziano mi, iż mój wuj nagle do państwa przyjechał.

AGNIESZKA

71

Nic o tym nie wiemy.

ANZELM

72

Dziś rano odebrałem list od niego, donosi, że przyjedzie, a po drodze mówiono mi, iż go już u państwa zastanę.

AGNIESZKA

73

Tak nagle i niespodziewanie!

FILC

74

Czekajcie no… coś mi Janek mówił… namyśla się Patrzcie państwo, byłbym zapomniał! Był tu przed chwilą jakiś jegomość…

AGNIESZKA

75

Otóż masz! To dopiero mąż! Od godziny gdera[8], a o najważniejszej rzeczy zapomniał.

FILC

76

Wiesz dobrze, iż na czczo nic nie pamiętam. Jan to dokładniej opowie. Janie! Janie!

wchodzi Jan

AGNIESZKA

do Jana
77

Mów prędzej: kto tu był?

JAN

78

Kiedy, proszę wielmożnej pani…

AGNIESZKA

79

A to tuman!… Przed chwilą?

JAN

80

Był, był, proszę wielmożnej pani…

AGNIESZKA

81

Ależ kto był?

JAN

82

Jakiś jegomość.

AGNIESZKA

83

Jak się nazywa?

JAN

84

Albo ja wiem!

AGNIESZKA

85

Od czegóż cię trzymam, gawronie?

JAN

86

Cóż ja winien, kiedy nie powiedział, jak się nazywa…

AGNIESZKA

87

Więc czegoż właściwie chciał? Ach! Cierpliwości!

JAN

88

Dopytywał się o pana…

ANZELM

89

To on! Z pewnością on! Przyszedł na zwiady.

JAN

90

Pytał się, kto głową w domu.

ANZELM

91

To on, to on!

JAN

92

Jakaś podejrzana figura.

ANZELM

93

To on, to on!

JAN

94

Dobrze, że co nie świsnął.

ANZELM

95

To on, to on!

AGNIESZKA

96

Co też pan pleciesz?

ANZELM

97

Z przerażenia nie wiem, co mówię. To bardzo zacny i prawy człowiek. Lecz jak państwo wiecie, jako stary kawaler ma pewne dziwactwa, nawet nieco sfiksował na punkcie zasad i taktu domowego, lecz tutaj nie mam najmniejszej obawy, w tak zacnym domu, jak państwa… tylko że te jego zasady…

AGNIESZKA

98

Jakież one są? Powiedz pan.

ANZELM

99

Zamiast objaśniać bliżej, wolę państwu dać pewne wskazówki… i tak np. co pani dobrodziejka zarządzi w domu, czy to dobrze lub źle, proszę się zawsze odwołać, iż stało się to na podstawie zasad domowych; na przykład powie pani dobrodziejka: ja rządzę wszystkim w domu, ale dla zasady… namyśla się nie — toby nie było stosowne; ale tak: mój mąż rządzi wszystkim w domu, jednak tylko dla zasady… namyśla się nie — to także źle — tak najlepiej: rządzimy oboje… nie, w tym wypadku zasada nie da się zastosować…

SCENA VII

Ciż — Hortensja

HORTENSJA

na stronie
100

A! Mój narzeczony…

ANZELM

101

Och, pani! W chwili tak ważnej…

HORTENSJA

102

Nie rozumiem pana…

ANZELM

103

Wuj przyjechał…

HORTENSJA

104

A!…

AGNIESZKA

105

Panie Anzelmie, radzi byśmy usłyszeć w końcu coś o tych zasadach szanownego wuja…

ANZELM

106

W tej chwili, pani dobrodziejko… do Hortensji Jak pani wiadomo, chciał panią poznać, a skoro pozna, niewątpliwie…

AGNIESZKA

107

Panie Anzelmie, czekamy…

ANZELM

108

W tej chwili, pani dobrodziejko… do Hortensji Skoro panią raz tylko zobaczy, zezwoli bez namysłu… deklamuje „Tak rzutem oka zaszczepiłaż[9] nam w duszy żar, co nas wiecznie pożera”…

AGNIESZKA

109

Ależ panie Anzelmie…

ANZELM

110

Ach!… Zasady mego wuja? Zaraz… na przykład: mamy dzieci dla zasady… nie, źle… kochamy je dla zasady… także źle; zresztą to się nie da opowiedzieć. Sama pani dobrodziejka najlepiej zrozumie mego wuja, skoro go państwu przedstawię.

FILC

na stronie
111

Postrzelony…

ANZELM

112

Śpieszę się; muszę go odszukać… do Hortensji „Żegnaj mi, żegnaj, moja kochana, za chwilę znowu powrócę”…

AGNIESZKA

113

Panie Anzelmie, nie pozwól, abyśmy zbyt długo czekali na wuja…

ANZELM

114

Idę, idę… a w ręce pani oddaję skarby moje.

odchodzi

AGNIESZKA

do siebie
115

Sfiksował! głośno Hortensjo, trzeba się wujowi Anzelma przedstawić jak najlepiej. Bądź poważną, nie trzepocz się, trzymaj się prosto, mów mało…

FILC

116

Lepiej nic…

AGNIESZKA

117

Tylko ty nie gadaj. Boże! Same córki… i chce mieć głos…

HORTENSJA

118

Już ja go ugłaskam…

AGNIESZKA

119

A przyczesz się… fryzura trochę się popsuła.

HORTENSJA

120

Dobrze, mamo.

wychodzi

AGNIESZKA

z godnością
121

Mężu! Zbliża się chwila stanowcza; zbierz więc wszystkie zmysły, aby sprawy nie pokpić. Idzie tu o przyszłość Hortensji, którą jeżeli pierwej postanowiłam wydać aniżeli najstarszą córkę, Eufrozynę, to jedynie aby cię przekonać, że nigdy nie masz słuszności…

FILC

122

Słyszałem już o tym, słyszałem!

słychać dzwonienie

AGNIESZKA

123

Ach, otóż macie… już idą, a tu jeszcze nie posprzątane… i od czegoż pan jesteś głową domu?… A jak wyglądasz dzisiaj… mizernie, jak po tyfusie!

FILC

124

Nie piłem jeszcze kawy.

AGNIESZKA

125

Dostaniesz czarną po obiedzie.

FILC

126

To mi śniadania nie zastąpi.

JAN

wchodzi
127

Ten pan, co był przed godziną, pragnie się z wielmożnym panem widzieć.

AGNIESZKA

128

Ach… wuj! do służącego Proś, ale bardzo grzecznie. służący wychodzi Co ja pocznę? Alboż ja mam męża? To sto razy gorzej jak być wdową! do męża Jak ty wyglądasz?

FILC

129

Co ona chce od mego wyglądania?

przypatruje się w lustrze

SCENA VIII

Ciż — Wincenty
Wchodzi Wincenty z miną radosną i robi gest największego uszanowania.

WINCENTY

130

Przepraszam najmocniej, iż tak natarczywie i obcesowo wchodzę, lecz państwo w porę byliście powiadomieni o moim przybyciu. podaje rękę Filcowi, po czym kilkakrotnie się całują Zapewne ściskam drogiego gospodarza?

FILC

131

W jego własnej osobie.

AGNIESZKA

132

Z nieutajoną radością oczekiwaliśmy pana, tak zacny wuj i prawdziwy opiekun zaszczyt tylko przynosi naszemu domowi.

WINCENTY

133

Przeczucie, które często zawodzi, tym razem nie omyliło mnie, ono mi mówiło: w tym domu znajdziesz szczerość, staropolską gościnność i serca otwarte.

AGNIESZKA

134

Gościnność u nas jest zasadą domową.

WINCENTY

135

Łaskawa pani, gościnność nie może być zasadą, cnota ta nie w głowie, lecz w sercu ma swoje siedlisko. Przestąpiwszy raz ten próg, należę de facto już do rodziny państwa, i to dla mnie najwyższe szczęście. zwraca się do Agnieszki Wszakże z zacną gospodynią tego domu rozmawiam, a moją od tej chwili ukochaną kuzynką?… Pozwól przeto, niech w dowód wielkiego szacunku uściskam twą śliczną rączkę.

całuje Agnieszkę w rękę

AGNIESZKA

na stronie
136

Bardzo przyjemny! Niepotrzebnie tak się lękałam.

WINCENTY

137

Nie mogę utaić radości, którą serce me jest przepełnione na widok tej ciszy domowej, tego ogniska rodzinnego, tego przybytku wiecznej miłości i zgody…

AGNIESZKA

138

O tak, panie, gdzie są zasady i takt domowy, tam wszystko regularnie jak w zegarku idzie.

FILC

139

Nawet bez nakręcenia.

WINCENTY

rozgląda się po pokoju
140

Co to za wzorowy porządek u państwa, ani jednej muchy… ach! to kraj błogosławiony. Ja bo wracam z kraju gdzie muchy, pszczoły, owady i przeróżne gady wiecznie trapią człowieka, tego zaś, co życie uprzyjemnia, te dzikie plemiona, wśród których żyłem, nie znają, na przykład: ani ozora z podlewą, ani szczupaka po żydowsku lub indyka z kasztanami… nawet tak pojedynczych potraw nie mogą sobie przyswoić jak barszcz, zrazy lub barania głowa z pieprzem i imbirem.

AGNIESZKA

141

Dziś jeszcze każę to wszystko na obiad sporządzić, wszakże łaskawy pan nie odmówisz nam?

WINCENTY

142

Droga pani! Lepiej to może rozdzielić na kilka obiadów… przyjmuję zaproszenie na wszystkie… Wyobraźcie sobie państwo, że tam… w tym barbarzyńskim kraju jedynym moim pożywieniem była kawa.

FILC

143

To mój najulubieńszy napój.

WINCENTY

144

A jednak mogę z własnego doświadczenia upewnić, że kawa jest napojem najszkodliwszym; rozstraja nerwy, odbiera sen i sprawia nieustającą gnuśność i ospałość.

AGNIESZKA

do Filca
145

Z czym się odezwiesz, to nie ma sensu.

WINCENTY

146

Dziecko, Syn, Mąż, ŻonaPozwolicie państwo, że się ośmielę zapytać, gdzie jest szanowna rodzina? Wszakże Pan Bóg w swej najwyższej dobroci licznie was obdarzył?

AGNIESZKA

147

Moje córki w tej chwili zajęte gospodarstwem domowym, dla zasady; mogę się pochwalić, że są bardzo gospodarne, przy tym lube jak trzy turkaweczki.

WINCENTY

148

A syna państwo nie macie?

AGNIESZKA

149

Niestety!…

WINCENTY

150

Może umarł?

FILC

151

Wcale się nie urodził…

AGNIESZKA

do męża
152

Nie masz się czym chwalić.

WINCENTY

na stronie
153

Umhu, rozumiem!

AGNIESZKA

154

To nie moja wina. Nadysputowałam i nairytowałam się dość, lecz mój mąż widocznie nie dbał o to, aby mieć syna.

FILC

155

Cóż ja na to mogę poradzić?

WINCENTY

156

Żal pani dobrodziejki zupełnie jest usprawiedliwiony; znany mi jest wypadek, że brak syna stał się powodem do rozwodu.

AGNIESZKA

157

Widzisz, jak nawet władze ustawodawcze piętnują takich jak ty małżonków…

WINCENTY

158

Ale mój Boże! Ja państwa nudzę… a to ranna godzina… pewnie pani dobrodziejce zabieram czas drogocenny?

AGNIESZKA

159

Jeśli pan dobrodziej pozwoli, pójdę zajrzeć do obory… czynię to zawsze dla zasady. Mężu, może oprowadzisz tymczasem pana po twoim gospodarstwie; lecz uprzedzam, że dział ten pozostawia nieco do życzenia.

WINCENTY

160

Z przyjemnością służę państwu; może razem oglądniemy? podaje rękę Agnieszce Zaczniemy jednak od obory… jak pani dobrodziejka powiada, dla zasady. Bardzo to dobra zasada, samemu wszystkiego doglądać.

AGNIESZKA

161

Służę, bardzo chętnie! na stronie Podobały się moje zasady. Mądrej głowie dość na słowie… a tak się lękałam…

FILC

162

Do obory na czczo? Chryste Panie! Co ona ze mną wyprawia!…

wychodzą

SCENA IX

DIONIZY

wchodzi i przegląda się po pokoju

DIONIZY

sam
163

Cóż to? W całym domu jak po dżumie, nikogo nie ma; czy się może co do miejscowości pomyliłem? wyciąga list i czyta Na tym przedmieściu są trzy dworki: „dom pomalowany na żółto, dach na czerwono, tam są aniołki” do siebie z rożkami — „mój wybór padł na starszą” Niewątpliwie tu, ale szałaput siostrzeniec pewnie nie uprzedził o moim przybyciu. Ileż tu jest tych aniołków? Zapewne dwa; wybrał starszą. Nie lubię, jak kto afektuje[10]… aniołki? Ślamazarnik czułostkowy.

Wchodzi Jan

JAN

164

Co wielmożny pan sobie życzy?

DIONIZY

165

Gdzież państwo? Czy nie oczekiwano tu nikogo?

JAN

166

Owszem, zapowiedziany był przyjazd wuja pana Anzelma.

DIONIZY

do siebie
167

Przecież uwiadomił ich ten roztrzepaniec.

JAN

168

Lecz tenże przed kwadransem właśnie co przyjechał. Państwo wyszli razem do gospodarstwa.

DIONIZY

do siebie
169

A to szczególne zdarzenie; cóż to za wuj Anzelma? Przecież drugiego nie ma. do służącego Oświadcz natychmiast państwu, iż pragnąłbym widzieć się z nimi; wiedzą już o moim przybyciu… tymczasem podaj cygaro; sam się tu rozgoszczę.

Jan podaje cygaro, po czym spiesznie odchodzi

DIONIZY

sam
170

Zabawne zdarzenie! Drugi wuj Anzelma! To niepodobna; musiało się niedołędze przesłyszeć. Ale gdzież Anzelm? Powinien był mnie tu, na miejscu, oczekiwać. Sprzeciwiać się jego woli nie będę; nic nie mam przeciw temu małżeństwu, byle były zasady i takt w tym domu. ogląda się po pokoju Cóż to za bohomazy? o ile z pomieszkania sądzić mogę… biurko stare, cygaro liche… O mój panie siostrzeńcze, zdaje mi się, że prócz błogosławieństwa i nędznej zapewne wyprawy z tego domu nic nie wyniesiesz.

SCENA X

Dionizy, Filc, Agnieszka i Wincenty

DIONIZY

171

Nie wątpię, iż mój siostrzeniec uprzedził państwa o moim przybyciu; mam zaszczyt przedstawić się, jestem wujem i opiekunem Anzelma. Zapewne z szanownym gospodarzem mówię? podaje rękę Filcowi, zwracając się do Agnieszki A to zapewne przezacna małżonka?

FILC

pomieszany i zdziwiony
172

Kochany wuj Anzelma, czy być może, czy podobna?

DIONIZY

173

To pana tak dziwi? Powtarzam: wuj, i opiekun. zwracając się do Wincentego Zapewne szanowny członek rodziny?

FILC

pomieszany
174

Także wuj nowo przybyły.

AGNIESZKA

do Filca
175

Cóż to, aż dwóch wujów? Wyraźnie mówił, że ma tylko jednego…

WINCENTY

176

O! Wuj, panie dobrodzieju, wuj zatracony i odszukany.

AGNIESZKA

177

Prawdziwie nie pojmuję: Anzelm miałby mieć aż dwóch wujów?

DIONIZY

178

Ja znam tylko jednego wuja Anzelma, a tym jestem tylko ja.

AGNIESZKA

do Wincentego
179

A jakimże pan wujem jesteś?

WINCENTY

180

W najlepszym gatunku, wujem nie lada, bo samego gospodarza. zwraca się, łapiąc muchę Oho! Znowu mucha! Nie, to bąk; ukłuł mnie w sam nos… czekaj kanalio!

goni za muchą z chustką i wybiega aż do drugiego pokoju

AGNIESZKA

do męża się zwracając
181

Co to? Wariat? Co to wszystko znaczy?

FILC

namyślając się
182

To wuj amerykański.

AGNIESZKA

183

Nigdy mi o nim nie wspominałeś.

DIONIZY

184

Tym milszą jest niespodzianka…

FILC

185

To ja ci nie mówiłem, że pisał do mnie przed miesiącem?

AGNIESZKA

186

Ani słowa.

FILC

187

Widocznie zapomniałem… do siebie Cóż dziwnego, człowiek cały dzień na czczo…

DIONIZY

188

Spodziewana niespodzianka.

AGNIESZKA

189

Zapewne, zapewne…

Wincenty powraca

DIONIZY

do Wincentego
190

Kogo pan tak goniłeś?

WINCENTY

191

Bąka.

DIONIZY

192

Hę?

WINCENTY

193

Ale omyliłem się, to była mucha, z gatunku zjadliwych; taką trzeba natychmiast dusić. Raz po bankructwie moim w Ameryce, nie mając nic do roboty, wyliczyłem, że z dwóch takich much, samca i samiczki w przeciągu tygodnia 1311 młodych się wywiodło.

DIONIZY

194

O, o!

WINCENTY

195

Zaręczam. Ach, panie dobrodzieju, szczęśliwy ten nasz kraj, gdzie much mało, a owadów ani gadów zjadliwych nie ma wcale; bo trzeba panu dobrodziejowi wiedzieć, że ja wracam od antypodów… Czerwonoskórzy i tubylcy już są oswojeni z tymi plagami — ja oswoić się nie mogłem!

DIONIZY

196

Rodzina, SkarbWiem już, że pan dobrodziej jesteś amerykańskim wujem; tacy bywają często w rodzinie pożądani.

WINCENTY

197

Co do mnie łaskawy panie, to rzecz wątpliwa, bo ja nie przywiozłem ze sobą ani bryły złota rodzimego, ani diamentu ważącego dwa i pół funta, ale natomiast złote, prawdziwie wujowskie serce!

DIONIZY

198

Upewnić pana mogę, że to ma znacznie mniejszą wartość.

WINCENTY

199

Ja też, panie dobrodzieju, skarbów tych nie przeceniam.

AGNIESZKA

do Filca
200

Co ty narobiłeś?

FILC

do Agnieszki
201

Wszystko by się dało jeszcze naprawić, gdybym tego nieproszonego, amerykańskiego wuja mógł za drzwi wyrzucić.

AGNIESZKA

do Filca
202

Teraz nie można; w tej chwili trzeba go uszanować. O, niedołęgo!

DIONIZY

203

A więc państwu prócz mnie przybył drugi wuj z Ameryki… prawdziwie urodzajna gleba… na stronie na chwasty!

FILC

204

Tak, jakkolwiek żadnych na to familijnych dowodów nie mamy, ale tytuł wuja z zasady tak szanujemy…

DIONIZY

205

Przyznam się państwu, że jestem wprost przeciwnego zdania. Bez aluzji… wuj w rodzinie jest często prawdziwą plagą. Jako nieproszony doradca zakłóca spokój domowy, a umiera zwykle bez testamentu, z czego proces o spadek… dlatego też wyraźnie zastrzegam się, iż w tej chwili nie występuję jako wuj, lecz jako opiekun mego siostrzeńca.

FILC

do Agnieszki
206

Widzisz, że miałem rację, chcąc tego Amerykanina za drzwi wyrzucić.

WINCENTY

do siebie
207

Sytuacja się gmatwa; coś mi się kwaśno robi…

DIONIZY

208

O ile z listu mego siostrzeńca wyrozumiałem, macie państwo dwie córeczki; mają to być anielskiej dobroci i piękności dziewczątka?

FILC

209

Trzy, panie dobrodzieju, wprawdzie liczba nierówna, ale to dla zasady. do siebie Już mu drugą zasadę zaaplikowałem…

WINCENTY

210

Z zasady ćwierć tuzina?

AGNIESZKA

211

Nie do pana mówią.

WINCENTY

212

Aha!

rozciąga się w fotelu

DIONIZY

213

Zapewne dwie młodsze bliźniaczki, w innym bowiem razie musiałaby być najstarsza, średnia i najmłodsza.

AGNIESZKA

214

Rzeczywiście tak jest; Eufrozyna jest starszą, a między Hortensją a Rozaliną jakkolwiek mała różnica w wieku, zawsze jednak nie bliźniaczki.

DIONIZY

215

Więc panna Eufrozyna jest starsza — może nawet i znacznie od swych sióstr? do siebie Rozumiem.

FILC

216

Wielkiej różnicy nie ma, bośmy się zresztą nie tak dawno pobrali…

DIONIZY

217

Zapewne przed laty trzydziestu…

AGNIESZKA

218

Coś około…

FILC

219

Jak uciął 35.

AGNIESZKA

220

Nie mieliśmy jednak długo potomstwa.

WINCENTY

drzemiąc
221

Cóż to za błogosławiony kraj; w każdej chwili można uciąć drzemkę, ani much, ani jadowitych gadów.

usypia

DIONIZY

222

Uważam, że wuj amerykański nie cierpi na brak snu, każdemu serdecznie go zazdroszczę, ja bowiem sypiać nie mogę, jak zwykle stary kawaler.

AGNIESZKA

223

Mąż, ŻonaA tak świeżo pan dobrodziej wygląda, powiem, że może nawet lepiej jak mój mąż, gdy go pierwszy raz poznałam.

DIONIZY

224

Wolne żarty, pani dobrodziejko; te czasy minęły już niepowrotnie, postarzeliśmy się, przepraszam za otwartość… i pani musiałaś być kiedyś bardzo piękną…

FILC

225

Nadzwyczajnie nigdy; to nasze pobranie się, tak się jakoś skleiło…

AGNIESZKA

do Filca
226

Co to za mąż, świat się kończy!

DIONIZY

227

Mąż pani musiał być również niebrzydki, skoro zdecydowałaś się wyjść za niego.

AGNIESZKA

228

Przyrzekł mi, że będę konsyliarzową apelacyjną… ale dlaczego to pan dobrodziej nie ożeniłeś się?

DIONIZY

229

Moje starokawalerstwo zawdzięczam wyłącznie moim zasadom. Kilkakrotnie w życiu kochałem się. Bah! Nawet i z wzajemnością, lecz zawsze najnieszczęśliwiej w osobie, w której domu nie wyznawano zasad, które jako jedyną gwarancję szczęścia małżeńskiego uważam.

AGNIESZKA

230

Bardzo słusznie.

DIONIZY

231

Raz nawet zakochałem się szalenie i byłem nawzajem kochany, w chwili jednak gdy się oświadczyłem, cała rodzina panny taką mi radość okazała, iż uważałem za stosowne cofnąć się natychmiast, w zbytniej bowiem radości upatrywałem brak taktu. po chwili Nie wątpię, iż państwo mieliście dość aspirantów pragnących poślubić wasze córeczki?…

FILC

232

Wyznam szczerze, że mieliśmy nadto konkurentów rozmaitego gatunku, lecz wszyscy starali się o młodsze, podczas gdy żona postanowiła wydawać nasze córki po kolei; to była jedyna przeszkoda; do siebie Ta sama manipulacja, co z masłem.

AGNIESZKA

do Filca
233

Palnąłeś głupstwo! do Dionizego Tak, rzeczywiście — ale w wyjątkowym razie…

DIONIZY

234

Nie, pani, nigdy przenigdy! Zasada słuszna lub nie, raz w domu przyjęta, musi być uszanowaną! Podobny wypadek sam w życiu miałem; oświadczyłem się raz o najmłodszą i zostałem przyjęty. Przy hucznych zaręczynach wygadał się ojciec mojej narzeczonej, iż wydając pierwej młodszą, jedynie dla mnie czyni to ustępstwo. Postępek ten uznałem jako naruszenie zasad domowych: zerwałem!… Zasady domowe uszanować należy!

FILC

śmiejąc się
235

He, he! Kochany wujaszek miał serduszko gorące…

DIONIZY

236

Miałem i mam; lata serca nie oziębiają.

AGNIESZKA

237

Och, to prawda! Święte słowa…

DIONIZY

238

Widocznie zeszliśmy na zbyt poważną rozmowę, bo Amerykanin chrapie w najlepsze.

FILC

239

Może go zbudzić?

DIONIZY

240

Z zasady nie przerywam nikomu snu. Lecz co się to dzieje z moim sowizdrzałem Anzelmem, na którego państwo tak łaskawi jesteście?

AGNIESZKA

do Filca
241

Tylko nie dziękuj, bo gotów zerwać… do Dionizego Pan Anzelm jest bardzo miłym młodzieńcem…

DIONIZY

242

Szczególnie w towarzystwie córek pani, które pragnę poznać jak najprędzej.

AGNIESZKA

243

O! Z przyjemnością. otwiera drzwi, wołając Kochane turkaweczki, prosimy.

Wchodzą po kolei Eufrozyna, Hortensja i Rozalina

SCENA XI

Ciż — Eufrozyna, Hortensja i Rozalina

AGNIESZKA

244

Pan dobrodziej pozwoli, że przedstawię po kolei. Eufrozyna, pierwszy kwiat naszego związku, Hortensja najdroższa, najukochańsza Hortensja, istny karmeleczek, wskazując na trzecią a to, luba Rozalinka.

DIONIZY

z galanterią
245

Niezmiernie ucieszony jestem taką znajomością, istne kwiateczki, lilia, róża i pączek… do siebie Mój siostrzeniec wybrał znacznie starszą od siebie, widocznie poszanował zasady, to dobrze, to mu się chwali…

AGNIESZKA

246

Wszystkie je zarówno kochamy, bo też poczciwe to dziatki, przy tym utalentowane. Hortensja gra bardzo ładnie na fortepianie, Eufrozynka na gitarze i śpiewa…

DIONIZY

247

Ale nie fałszywie? Bo powiem państwu, że niczego się bardziej nie obawiam, jak fałszywej muzyki.

AGNIESZKA

248

Osądzisz pan dobrodziej sam najlepiej.

DIONIZY

249

I będę otwarty, znam się bowiem na muzyce. Bah! Nawet sam grywam na wiolonczeli.

FILC

250

To najpiękniejszy instrument.

DIONIZY

251

Jak w czyjej ręce; lecz może pozwolicie państwo, abyśmy usiedli… przystawia krzesła w półkole O tak, w półkolu będzie najlepiej; brakuje nam tylko w pośrodku kominka. Co to za chwila urocza!… Takie kółko rodzinne, dla mnie zupełnie nieznane. Panna Eufrozyna oczywiście usiądzie koło mnie, tak porządek rzeczy wskazuje.

EUFROZYNA

252

Najchętniej.

DIONIZY

253

Panno Eufrozyno, mój siostrzeniec nieraz wspominać musiał, jakiego ma wuja nudziarza, egoistę, pedanta… I ja, jak zwykle wszyscy starzy kawalerowie, wzbudzam u pań tylko politowanie, cóż, nieprawda?

EUFROZYNA

254

Pański siostrzeniec z Hortensją częściej o panu mówił, ze mną mniej…

DIONIZY

255

Otwarcie, szanowna panno Eufrozyno. Mój siostrzeniec podobał się pani? Małżeństwo, PrzemianaWalny to chłopak, trochę roztrzepany, ale to młodość; kto się ożeni, ten się odmieni.

EUFROZYNA

do siebie
256

Nie pojmuję… głośno Nie rozumiem, dlaczego pan mnie o to pyta.

DIONIZY

257

Pojmuję, bardzo pojmuję, skromność… cnotę tę bardzo wysoko cenię. O, gdybym to ja mógł być w położeniu mego siostrzeńca, marzyć o swej ukochanej…

EUFROZYNA

258

Myślę, że to od pana jedynie zależy…

DIONIZY

259

Stary jestem.

EUFROZYNA

260

Jedni są starzy od urodzenia, podczas gdy drudzy nigdy się nie starzeją; do tych, sądzę, że pan należysz.

DIONIZY

261

Tak słodkich wyrazów dawno już nie słyszałem.

EUFROZYNA

262

Widocznie unikałeś pan ludzi, którzy pokochać go byliby zmuszeni…

DIONIZY

263

Pani tyle dla mnie łaskawa, że sprzeczać się nie odważę.

AGNIESZKA

do męża
264

Słyszałeś, gotowe się skleić drugie małżeństwo; to byłoby lepsze ambo[11] jak na loterii.

FILC

do Agnieszki
265

A ja przeczuwam ogromną konfuzję.

AGNIESZKA

do Filca
266

Tobie się wiecznie jakieś konfuzje przywidują.

DIONIZY

267

Na dobre się tu rozgadałem i nic dziwnego; godzinę tu spędzoną do najprzyjemniejszych w życiu moim policzę — muszę jednak na chwilkę państwa pożegnać, chociażby dla odszukania tego sowizdrzała… zwraca się do Agnieszki Pragnąłbym tylko z panią dobrodziejką kilka słów pomówić.

AGNIESZKA

268

Mężu, może się przejdziesz z córeczkami po ogrodzie, a ja pozostanę z szanownym opiekunem. A zabierzcie ze sobą wujaszka amerykańskiego do córek, bo trzeba wam wiedzieć, że mamy i drugiego nowego wujaszka.

HORTENSJA

269

Wujaszku! Wujaszku! Wincenty się przebudza Chodź z nami do ogrodu.

WINCENTY

270

A nie ma tam pasieki?

HORTENSJA

271

Jest, i owszem, jest.

WINCENTY

272

To ja w takim razie nie towarzyszę; ja się pszczół boję.

HORTENSJA

273

Nie obawiaj się, wujaszku, pasieka jest, ale remanentowa[12], bez pszczół.

WINCENTY

274

Jeśli tak, to służę państwu. do siebie To mi dopiero kraj błogosławiony, pasieka jest i miód zapewne, a pszczół nie ma. podaje rękę dziewczętom i podskakuje Hip, hip!

DZIEWCZĘTA

275

Hip, hip! Wiwat wujaszek!

FILC

276

Zwariował!

wychodzą

SCENA XII

DionizyAgnieszka

DIONIZY

277

Pragnąłbym z panią dobrodziejką otwarcie i bez ogródek pomówić, zauważyłem bowiem, że pani masz tu stanowczy głos.

AGNIESZKA

278

Jak w czym; na przykład co do córek mąż mój zupełnie na mnie polega.

DIONIZY

279

Otóż o jednej z nich chciałem właśnie mówić. Pani dobrodziejko, jakkolwiek nie jestem wujem amerykańskim, mam jednak pod pewnym względem węch amerykański. Bez przesady, instynktowo czuję, że dom państwa jest pełen zasad i taktu, toteż niech mi będzie wolno prosić o rękę panny Eufrozyny dla mego siostrzeńca.

AGNIESZKA

skonfundowana
280

Hortensji…

DIONIZY

281

Wszak wyraźnie powiedziałem: Eufrozyny, bo gdyby mój siostrzeniec ważył się zuchwale sięgnąć po rękę której z młodszych córek i tym sposobem naruszył zasady domowe, nigdy, przenigdy nie podjąłbym się podobnej misji.

AGNIESZKA

coraz więcej pomieszana, ogląda się wokoło

DIONIZY

282

Czy pani kogo szuka?

AGNIESZKA

283

Mąż mój gdzieś się zapodział. do siebie Ten awansowany diurnista wszystko pogmatwał, a w chwilach krytycznych mną się wyręcza!

DIONIZY

284

A czy mąż pani koniecznie potrzebny? Sądziłem, że na ten związek od dawna się zgadza, bo gdyby nie był zdecydowany, to ja gotów jestem cofnąć się.

AGNIESZKA

285

Ależ uchowaj Boże! Mój mąż od dawna sprzyja panu Anzelmowi ogląda się, mówiąc do siebie Gdzie on się zapodział?

DIONIZY

286

Więc to jest po prostu wahanie się macierzyńskie. Pojmuję je, a nawet wysoko cenię i poważam. Chwila to tak ważna dla matki, która kocha swą córkę… ale mimo tego zechce pani dać odpowiedź; sprawy takie zwykłem załatwiać krótko i stanowczo: tak lub nie.

AGNIESZKA

do siebie
287

Co tu począć? Gotów zerwać. głośno Może byśmy zaczekali na siostrzeńca, do odbycia finalnej ceremonii obecność jego jest konieczną, niezbędną…

DIONIZY

288

Wierzaj mi, pani, iż obecność Anzelma w tej chwili jest już zbyteczną. chrząka Jako wuj i opiekun wypełniam ściśle jego życzenie i jestem li[13] tłumaczem jego uczuć, dając tym samym przyzwolenie z mej strony. Odbycie ceremonii i zamiana pierścionków, łzy itp., na co wszyscy członkowie rodziny, nie wątpię, zaproszeni będą, nastąpi i tak później.

AGNIESZKA

289

A, zapewne, zapewne!

DIONIZY

290

A więc dla skrócenia dyskusji podaj mi pani rękę, a rzecz będzie skończoną. Agnieszka skonfundowana podaje rękę — ogląda się, mówiąc Gdzież ten mąż się zapodział?

DIONIZY

291

Widzisz pani, jak od zasady raz przyjętej nie należy odstępować; któż może zaręczyć, czy Anzelm byłby nie prosił o rękę Hortensji lub Rozaliny, lecz to byłoby z krzywdą dla Eufrozyny, która stosownie do wieku powinna pierwsza iść za mąż.

AGNIESZKA

292

Byłam nawet przekonaną, że pan Anzelm o Hortensji myśli…

DIONIZY

293

Na cóż byłoby mu się to przydało wobec moich i państwa zasad? po chwili Teraz wypada nam przejść do drugiej, niemniej ważnej kwestii, tj. do posagu… w dzisiejszych praktycznych czasach nie wolno tego pomijać.

AGNIESZKA

294

Może by właściwiej było z moim mężem o tej sprawie pomówić?

DIONIZY

295

Nie ma potrzeby, gdyż posagu nie żądam; nie mam zresztą do tego prawa, bo i ja ze swej strony memu siostrzeńcowi chociaż bym mógł, nie dam nic, ani szeląga; nie zgadzało by się to z moimi zasadami, na wstępie zresztą ostrzegłem państwa, iż wuja w rodzinie najmniej cenię, i prosiłem jedyne tytułować mnie opiekunem.

SCENA XIII

Ciż — Anzelm

ANZELM

296

Łaskawa pani, drogi wujaszku! Wyjechałem naprzeciw wuja i rozminęliśmy się w drodze…

DIONIZY

297

Ot, jak zwykle szałaput, zamiast mnie tu oczekiwać gdzieś się zawieruszył… dobrze, iż masz wuja, starego wyjadacza, dał on sobie radę bez ciebie zwracając się do Agnieszki dzięki pani.

AGNIESZKA

298

Zostawiam panów, i tak macie z sobą dużo do mówienia. odchodząc do siebie Jeszcze chwilkę, a byłabym zemdlała. Zasady… zasady… niech go pan Bóg z jego zasadami… wychodzi

SCENA XIV

DionizyAnzelm

DIONIZY

299

Uściskaj swego wuja, trochę prośbą, trochę groźbą, krótko, oświadczyłem cię, zostałeś przyjęty i sprawa twego przyszłego małżeństwa najpomyślniej zakończona, z taktem i bez naruszenia moich lub cudzych zasad domowych.

ANZELM

300

Najserdeczniejsze dzięki wujowi, nie wątpiłem nigdy o twej łasce dla mnie.

DIONIZY

301

Znasz mnie, wiesz przeto, iż niełatwo się decyduję, lecz w tym domu, gdzie rządzą się taktem i zasadami, łatwo mi to przyszło.

ANZELM

302

Nieprawdaż wujaszku? A jacy to mili ludzie.

DIONIZY

303

Prawda, prawda, jestem więc z wyboru twego zadowolony, mój siostrzeńcze, a najbardziej, żeś uszanował zasadę…

ANZELM

304

Jaką zasadę?

DIONIZY

305

Bardzo naturalnie, skoro nie wybrałeś najładniejszej, ale najstarszą.

ANZELM

zdziwiony
306

Jak to najstarszą? Wszakżeż Hortensja…

DIONIZY

307

Eufrozyna!

ANZELM

308

Przecież wyraźnie mówię: Hortensja…

DIONIZY

309

A ja najwyraźniej odpowiadam: Eufrozyna.

ANZELM

310

Starsza?

DIONIZY

311

Starsza.

ANZELM

312

Najstarsza?

DIONIZY

313

Oczywiście najstarsza… i dlatego oświadczyłem cię o jej rękę.

ANZELM

314

Na miłość boską! Na rany Chrystusa! To straszna konfuzja! Przecież ja chciałem poślubić Hortensję, a nie Eufrozynę!

DIONIZY

315

To trzeba mnie było, do stu kaduków, wczas uprzedzić, iż od ostatniego twego listu zmieniłeś matrymonialne zamiary. Otóż to zawsze tak z szałaputą[14]!

ANZELM

do siebie
316

A to historia! Ależ najwyraźniej wujowi napisałem, wuj chyba tendencyjnie przekręca, to… to… brak taktu prawdziwie!

DIONIZY

zły
317

Mój panie! Jeszcze nikt w życiu nie posądził mnie o brak taktu, a ty, zuchwalcze, wujowi i opiekunowi odmawiasz go? Na szczęście mam przy sobie dokument, twój własnoręczny list. wyciąga list, ubiera okulary Dom na żółto, dach na czerwono…

ANZELM

318

Ależ nie o tym mowa! Przyjdzie oszaleć!

DIONIZY

319

Nie przeszkadzaj! Patrz, stoi jak wół, dom na żółto, dach na czerwono.

ANZELM

320

Już słyszałem.

DIONIZY

321

Masz wyraźnie „o starszą”, nawet podkreśliłeś… gdyby nie list, byłby mnie okłamał!

ANZELM

322

Czegoż to dowodzi, przecież całkiem jasno napisano: gdzie jest starsza, tam musi być i młodsza, a gdzie jest młodsza i starsza, tam może być i najstarsza.

DIONIZY

323

A może…

ANZELM

324

Widzi wuj, że może…

DIONIZY

325

Więc o co ci chodzi właściwie?

ANZELM

326

O średnią…

DIONIZY

327

A czemużeś, łbie postrzelony, napisał, że o starszą?

ANZELM

328

Bo starsza nie jest jeszcze najstarszą, tak jak młodsza nie jest jeszcze najmłodszą.

DIONIZY

329

O tym wiem, nie potrzebuję twojej nauki, że młodsza nie jest jeszcze najmłodszą.

ANZELM

330

Na Boga! Jak można było tak się pomylić; gdybym ja coś podobnego wujowi zrobił…

DIONIZY

331

Zaraz: wujowi zrobił… tak jak gdyby twój wuj do ciebie się udawał, byś go oświadczał.

ANZELM

332

O, ja nieszczęśliwy…

chodzi prędko

DIONIZY

333

A dlaczegóż wyraźnie nie napisać „proszę oświadczyć mnie o starszą Hortensję”, po imieniu nazwać, a nie posługiwać się jakąś potrójną rachunkowością?

ANZELM

334

Czy mogłem przypuszczać?

DIONIZY

335

Byłem przekonany, iż są tylko dwie, jak się okazała trzecia, sądziłem, że dwie młodsze bliźniaczki.

ANZELM

336

Argumentów wuja prawdziwie nie pojmuję!

DIONIZY

337

Mój chłopcze, jesteś na to jeszcze za młody, abyś wszystko zrozumiał; zresztą ojciec panny wyraźnie powiedział mi, iż trzyma się zasady wydawania córek po kolei; wprawdzie matka coś zabełkotała, że w wyjątkowym razie… ale że ja, gdy się mówi o zasadach, nie znam wyjątków, przeto nie zwracałem na to uwagi…

ANZELM

rozpaczliwie
338

Lecz cóż Hortensja na to?

DIONIZY

339

Cóż mówić mogła, kiedy nie jej, lecz Eufrozynie oświadczyłem się?

ANZELM

340

To stare pudło pewnie nie uważało za stosowne wyprowadzić cię z błędu?

DIONIZY

341

Kiedyż i ojciec milczał — prawda, że był nieobecny…

ANZELM

342

A matka?

DIONIZY

343

Matka przyjęła z rezygnacją oświadczyny, nawet łzy widziałem, mniemałem jednak, że to zwykłe rozczulenie, bez którego ceremonia deklaracyjna obejść się nie może.

ANZELM

344

Wuju! Ja tego ciosu nie przeżyję! Hortensję kocham, Eufrozyny znieść nie mogę!

DIONIZY

345

Cóż ja na to poradzę?

ANZELM

346

Przyznaj się po prostu, żeś bąka strzelił, a wszystko da się jeszcze naprawić. Hortensję przebłagam, o Eufrozynę jestem spokojny.

DIONIZY

347

Siostrzeńcze! Tyle łożyłem na twoje wychowanie, a ty odpłacasz mi się taką niewdzięcznością, chcesz okryć twego opiekuna śmiesznością?

ANZELM

348

Więc mam może żenić się z Eufrozyną?

DIONIZY

349

O cóż ci chodzi? Hortensja za lat 10, jeżeli nie gorzej, to tak samo będzie wyglądać, jak obecnie Eufrozyna, nie jestże to wszystko jedno?

ANZELM

350

Za lat dziesięć? A to wyborne! Nie, sto razy nie! Prędzej w łeb sobie palnę, niż wuja usłucham.

DIONIZY

351

Pomyśl, że tu idzie także o Eufrozynę, cóż sądzić będzie o mnie? Chyba, że chciałem z niej zadrwić, panna to nie pierwszej młodości, lecz nader miła, serdeczna, otwarta.

ANZELM

352

Gdyby moją rękę przyjęła, byłaby nikczemną, zresztą jeżeli się tak wujowi Eufrozyna podoba, to niech się wuj sam z nią ożeni.

DIONIZY

353

Szalona pałko!

ANZELM

354

Nie widzę innego sposobu dla uratowania honoru i zasad wuja.

DIONIZY

355

Tak mówisz? do siebie Dionizy, zbierz no twoje zmysły; wszak rozum to twój nieodstępny towarzysz… Zmuszać go, kiedy jej nie kocha, byłoby niegodnie… Jak wybrnąć z tej kabały? Również zadrwić z Eufrozyny, z starego panieństwa, tym bardziej, iż ona milutka, skromna… a co najważniejsza, że całe życie salwowałem siebie, a teraz powiedzą, iż żadnego taktu nie mam… ten zarzut byłby dla mnie strasznym ciosem… nie ma sposobu, nie ma wyjścia, chyba sam się z Eufrozyną ożenię… to taka luba dziewczyna, a że niemłoda, będę asekurowany. Tak, sam się oświadczę — ocalę Anzelma! do Anzelma Anzelmie, proś tu całą rodzinę.

ANZELM

356

Co wuj zamierza uczynić?

DIONIZY

357

Polegaj na mnie, twój wuj nie w takich był tarapatach, a zawsze wybrnął.

ANZELM

358

Jak się ta niekomiczna komedia zakończy?

odchodzi

SCENA XV

Dionizy sam

DIONIZY

359

Mam niewinnie skrzywdzić Eufrozynę, lepiej siebie zaryzykować; dostanę kosza, pal diabli — dwa razy sam go dałem, mogę raz dostać, jak przyjmie, to się ożenię, lepsze to niż poświęcenie honoru.

SCENA XVI

WINCENTY

wchodząc

WINCENTY

360

Panie dobrodzieju! Co to za kraj, nie tylko w pasiece, ale w całym ogrodzie jednej pszczoły nie ma. widząc Dionizego zakłopotanego Ale co to pan dobrodziej taki zaambarasowany, zafrasowany? Na to najlepszy środek przespać się, chociażby w fotelu, tym bardziej, że tu żadnej muchy nie ma.

SCENA XVII

Ciż, AgnieszkaFilc, za nimi Eufrozyna, Hortensja i Rozalina

AGNIESZKA

do Filca
361

Idź naprzód, ty głowo rodziny.

FILC

362

Nie, ja zostanę w tyle — od lat trzydziestu korzystam z tego przywileju.

AGNIESZKA

pomieszana
363

Pan dobrodziej pragnąłeś się z nami widzieć. W jakimże celu? do siebie Czego ten człowiek jeszcze chce?

DIONIZY

364

Łaskawa pani…

namyśla się — chwila przerwy

AGNIESZKA

365

Słucham…

DIONIZY

366

Łaskawa pani — wszyscy, nie wyłączając mnie, jesteśmy skonfundowani; pozwolę sobie skonstatować powód, jest on prosty: mamy dwie narzeczone, a tylko jednego narzeczonego.

AGNIESZKA

oburzona
367

To się da łatwo zmienić w ten sposób, że będzie jeden narzeczony, ale żadnej narzeczonej!

DIONIZY

368

Ja pozwolę sobie zaproponować łaskawej pani coś odpowiedniejszego, przez co nikt nas nie pomówi o brak taktu, a obok tego uszczęśliwimy o jedną osobę więcej — tą osobą będę ja. Proszę o rękę panny Eufrozyny dla siebie, a o rękę panny Hortensji dla Anzelma.

AGNIESZKA

zdziwiona
369

Czy to żarty?

DIONIZY

przerywa
370

Łaskawa pani! Ja z zasady nie żartuję nigdy! Jeżeli i panna Eufrozyna o to mnie posądzi, zrywam po raz trzeci w moim życiu i ostatni! zwracając się do Eufrozyny Panno Eufrozyno! Zaledwie ujrzałem cię, zaraz poznałem szlachetność i dobroć serca twego. Proszę, nie odrzucaj mej ręki, nie jestem młody, to prawda, serce jednak mam gorące. Pomnij zresztą na twe własne słowa: „gdybyś pan chciał, kochać by cię musiano”… idę więc za twoją radą.

EUFROZYNA

skonfundowana
371

Tak nagle…

DIONIZY

372

Przebacz, pani, ale my oboje nie mamy wiele czasu do stracenia.

EUFROZYNA

373

To zależy od woli rodziców.

AGNIESZKA

374

O tym nie śniłam nawet… zwraca się do męża Czym prędzej pobłogosław zamiast jednej dwie pary.

FILC

do Agnieszki
375

Zastąp mnie, bo ja z rozrzewnienia i czczości kompletnie zgłupiałem.

AGNIESZKA

zwraca się do Dionizego
376

Zupełnie się zgadzam, i na związek pana, i siostrzeńca jego zezwalam i błogosławię, a co do mojego męża, to samo przez się rozumie się.

DIONIZY

zbliża się do Eufrozyny
377

O tak szczęśliwym zwrocie w moim życiu nie marzyłem. Serdeczne dzięki państwu. Kobieta, Małżeństwo, Dorosłość, ObyczajeCo do ślubu, to mój chociażby o godzinę pierwej odbyć się musi niżeli Anzelma; zasad domowych naruszać nie możemy. Wszak prawda, panno Eufrozyno?

EUFROZYNA

378

Jak mama każe.

DIONIZY

379

Zaręczam pani, że już możesz wyjść z roli niemowlęcia i powiedzieć: tak albo nie.

EUFROZYNA

380

A zatem: tak!

WINCENTY

do siebie
381

Gdybym był młodszy, zaraz prosiłbym o rękę panny Rozaliny.

FILC

382

Zbliżcie się, dzieci moje, do mnie — niech was pobłogosławię, a ciebie, żono, uściskam.

AGNIESZKA

do Filca
383

Przebaczam ci pomimo wuja amerykańskiego.

ANZELM

384

Wszyscy więc jesteśmy szczęśliwi.

DIONIZY

385

Ja najwięcej, bo on się żeni, ja się żenię, i to wedle moich zasad.

JAN

wchodzi
386

Proszę państwa do stołu.

DIONIZY

podaje rękę Eufrozynie
387

Po starszyźnie, po kolei, nie psujmy porządku domowego.

FILC

388

Obiad na stole, śniadanie diabli wzięli.

WINCENTY

389

Czas, PieniądzJa zwykle jadam śniadanie i obiad równocześnie; szkoda czasu, czas to pieniądz.

FILC

390

A masz wujaszek dużo…

WINCENTY

391

Czasu? Pod dostatkiem, ty masz pieniądze… to się uzupełni… pogodzimy się… dalej do stołu… hip! hip!

Zasłona spada

Przypisy

[1]

obadwa — dziś: obydwaj. [przypis edytorski]

[2]

bawarka (fr. Bavaroise) — rodzaj napoju sporządzanego z herbaty i mleka, doprawionego syropem z paproci lub kwiatów pomarańczy; bawarka znana jest z kuchni francuskiej, została nazwana ponoć na cześć księcia bawarskiego, który towarzyszył księżniczce Palatynatu Reńskiego, Elżbiecie Charlotcie (Liselotte) z Bawarii, gdy w 1671 r. przybyła do Paryża na swój ślub z Filipem I Orleańskim, młodszym bratem Króla Słońce, Ludwika XIV. [przypis edytorski]

[3]

sekatura (daw.) — nękanie, prześladowanie kogoś. [przypis edytorski]

[4]

diurnista a. dietariusz — urzędnik niezatrudniony etatowo, pobierający wynagrodzenie dzienne (diety). [przypis edytorski]

[5]

zezował — w oryg. zapis: zézował, a więc wym.: „zyzował”. [przypis edytorski]

[6]

rekryminacja (daw.) — wzajemne obwinianie się o coś, odpowiadanie oskarżeniem na oskarżenie. [przypis edytorski]

[7]

zawisły (daw.) — zależny. [przypis edytorski]

[8]

gderać — narzekać, krytykować kogoś; w oryg. pisownia: gdéra, a więc wym.: „gdyra”. [przypis edytorski]

[9]

zaszczepiłaż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż w funkcji pytającej; inaczej: czy zaszczepiła, czyżby zaszczepiła. [przypis edytorski]

[10]

afektować a. afektować się — rozczulać się, oddawać się czułostkowości. [przypis edytorski]

[11]

ambo (daw.) — kombinacja; zestawienie dwóch numerów w loterii. [przypis edytorski]

[12]

remanentowa pasieka — pozostałość po pasiece. [przypis edytorski]

[13]

li (daw.) — tu: tylko, jedynie. [przypis edytorski]

[14]

szałaputą — dziś: szałaputem. [przypis edytorski]

15 zł

tyle kosztują 2 minuty nagrania audiobooka

35 zł

tyle kosztuje redakcja jednego krótkiego wiersza

55 zł

tyle kosztuje przetłumaczenie 1 strony z jęz. angielskiego na jęz. polski

200 zł

tyle kosztuje redakcja 20 stron książki

500 zł

Dziękujemy za Twoje wsparcie! Uzyskujesz roczny dostęp do przedpremierowych publikacji.

20 zł /mies.

Dziękujemy, że jesteś z nami!

35 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na opłacenie jednego miesiąca utrzymania serwera, na którym udostępniamy lektury szkolne.

55 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na nagranie audiobooka, np. z baśnią Andersena lub innego o podobnej długości.

100 zł /mies.

W ciągu roku twoje wsparcie pozwoli na zredagowanie i publikację książki o długości 150 stron.

Bezpieczne płatności zapewniają: PayU Visa MasterCard PayPal

Dane do przelewu tradycyjnego:

nazwa odbiorcy

Fundacja Wolne Lektury

adres odbiorcy

ul. Marszałkowska 84/92 lok. 125, 00-514 Warszawa

numer konta

75 1090 2851 0000 0001 4324 3317

tytuł przelewu

Darowizna na Wolne Lektury + twoja nazwa użytkownika lub e-mail

wpłaty w EUR

PL88 1090 2851 0000 0001 4324 3374

Wpłaty w USD

PL82 1090 2851 0000 0001 4324 3385

SWIFT

WBKPPLPP

x
Skopiuj link Skopiuj cytat
Zakładka Istniejąca zakładka Notka
Słuchaj od tego miejsca