Przypisy

In omnibus rebus quaesivi (łac.) — Koh 14, 11: „We wszystkich rzeczach szukałem”. [przypis tłumacza]

in pace — [dosł. z łac.: w pokoju; Red. WL] tak nazywało się więzienie klasztorne dla niesfornych mnichów. [przypis tłumacza]

In quacumque die (łac.) — Rdz 2, 17. [przypis tłumacza]

In quo omnes peccaverunt (łac.) — Rz 5, 12. [przypis tłumacza]

In rebus (…) remotae — Lucretius, De rerum natura, IV, 812. [przypis tłumacza]

in sanctificationem et in scandalum (łac.) — „Na uświęcenie i zgorszenie”. [przypis tłumacza]

Insani (…) ipsam (łac.) — „Mędrca nazwą wariatem, a uczciwca szują,/ Jeśli dążąc do cnoty, nadto przeholują” (Horatius, Epistulae, 6, 15; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Insita (…) rumores — Livius Titus, Ab Urbe condita, XXVIII, 24. [przypis tłumacza]

In solis (…) locis (łac.) — „Dopiero w samotności będziesz w towarzystwie” (Tibullus, Elegiae, IV, 13, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Insolubilia de Alliaco — Jedno z tych insolubiliów Piotra d'Ailly brzmiało: „Czy, prowadząc świnię na jarmark, chłop wiedzie sznur czy świnię?”. [przypis tłumacza]

Instillata (…) bonis — Horatius, Odae, IV, 4, 29. [przypis tłumacza]

instynktowi poświęciłam 27 rozdział drugiego tomu mojego dzieła głównego — § 27 O instynkcie i popędzie tworzenia u zwierząt (s. 402. T. II, rozdz. 27). Czynności zwierzęce są wszystkie aktami woli, którą wprowadza w ruch albo motywacja, albo instynkt, tzn. zewnętrzny bodziec, albo wewnętrzny popęd. Mimo pozornej przeciwstawności pobudka i instynkt różnią się tylko stopniem, bo pobudka działa tylko pod warunkiem, że istnieje charakter, który ona indywidualizuje w konkretnym wypadku, zaś instynkt nie działa znowu bez koniecznych zewnętrznych warunków. Instynktowe chcenie, które ma siedzibę we wnętrzu ciała i kształtuje jego narządy, jest popędem kształtowania (Bildungstrieb), a w dziełach zewnętrznych ujawnia się jako popęd tworzenia (Kunsttrieb), np. dzieł takich jak gniazdo ptasie, sieć pajęcza itp. Instynkt tworzący je potrzebuje więc także warunków do objawiania się, jak np. określonego czasu lub miejsca, materiału itp. Ale daje on tylko ogólną regułę: szczegóły i sposób zastosowania zależy natomiast od intelektu, liczącego się z tymi warunkami, instynkt różni się zatem od charakteru tym, że jest takim charakterem, który wprowadza w ruch tylko pobudka całkiem szczególnie określona, a działanie wypływające z niego jest jednostajnie jednorodne, podczas gdy charakter, na który działają różne pobudki, objawia się w czynnościach najróżnorodniejszych. Można więc określić instynkt jako charakter determinowany niezmiernie jednostronnie i ściśle. Motywacja wymaga rozwiniętego intelektu, napotykamy więc na nią przede wszystkim u ludzi, a także u zwierząt wyższego rzędu, zaś instynkt wymaga tylko tyle intelektu, ile potrzeba do spostrzeżenia właśnie tej szczególnej pobudki; spotykamy go zatem tylko u zwierząt niższego rzędu (u owadów). Czym bardziej rozwinięty intelekt, tym słabsze instynkty. A że pośrednikiem (medium) intelektu jest mózg, więc też stosownie do tego jest u istot ukształtowany system mózgowy i zwojowy. Ten ostatni jest u owadów bardzo rozwinięty. Owady są poniekąd naturalnymi lunatykami: u tych ostatnich czynnościami zewnętrznymi kieruje również nerw sympatyczny, a więc ślepy instynkt, który antycypuje przyszłość, działając celowo. Ta actio in distans popędu twórczego zwierząt przypomina visio in distans w magnetycznym jasnowidzeniu oraz owe dziwne, instynktowe przeczucia, przestrzegające nas nieraz przed nieznanym niebezpieczeństwem. U człowieka jest bardziej rozwinięty mózg, a między nim a owadem leżą wszystkie pośrednie stopnie istot w przyrodzie. Widzimy więc, jaką rolę odgrywa wola nie tylko w przyrodzie jako instynkt, tzn. ślepa pobudka, lecz także w przyrodzie kształtującej, przystosowującej już naprzód ustrój istot do przyszłych warunków życia, gojąc rany itp. Ul, mrowisko są także jakby organizmami dla siebie, gdzie każdy owad spełnia swoją czynność, jakby narząd tego organizmu. Cała różnica polega tylko na tym, że wola, kształtując organizm, działa zupełnie ślepo, w państwie zaś owadów przyświeca już światełko poznania. Ale celu jako takiego chcą owady, wcale go nie znając, całkiem tak, jak organiczna przyroda działająca według przyczyn celowych (Endursachen). Instynkt więc antycypuje pobudkę. Dzieła popędu twórczego zwierząt należy przeto uważać za dalszy ciąg cielesnego ukształtowania, koniecznego do utrzymania indywiduów i gatunku. Tu i tam jest podłożem wola. Tu i tam natrafiamy na antycypacje przyszłości. Byłyby one jednak niemożliwe, a także wszystko, co na nich polega, gdyby czas był rzeczą samą w sobie, a nie wola. Ponieważ jednak wola jest rzeczą w sobie, a czas tylko intelektualną formą wyobrażania, więc nie istnieją dla woli żadne zapory i granice, ani czasowe, ani przestrzeniowe (Schopenhauer bardzo chętnie popiera faktami zjawisk jasnowidzenia, magnetyzmu, hipnotyzmu itp. swoje twierdzenie, że wola jest rzeczą w sobie, ἕν καὶ πᾶν, która jako taka nie zna takich granic, istniejących tylko dla nas, przez nasze formy aprioryczne wyobrażania; zob. Wstęp, rozdz. 2 do niniejszej rozprawy). [przypis tłumacza]

intelligenti pauca — mądremu niewiele (słów trzeba). [przypis tłumacza]

Inter (…) amor — Seneca, De ira, II, 9. [przypis tłumacza]

Interdum (…) moram — Propertius, Elegiae II, 15, 6. [przypis tłumacza]

Inter enim (…) omnes — Lucretius, De rerum natura, III, 872. [przypis tłumacza]

Inter (…) interest — Cicero, Academica, II, 28. [przypis tłumacza]

interpone tuis interdum gaudia curis (łac.) — powinieneś niekiedy przeplatać pracę zabawą. [przypis tłumacza]

Inter (…) tradunt (łac.) — „Żywoty sobie wzajem wręczają śmiertelni,/ Żagiew życia z rąk do rąk podając, jak gońcy!” (Lucretius, De rerum natura, II, 75 i 78; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Intolerantissima (…) gerebant — Livius Titus, Ab Urbe condita, X, 28. [przypis tłumacza]

Intrada de la sombra (hiszp.) — wejście w cień, w ciemność. [przypis tłumacza]

In (…) trahunt — szkocki poeta Buchanan (?). [przypis tłumacza]

intrandum (…) pervidendum — Cicero, De finibus bonorum et malorum, V, 16. [przypis tłumacza]

„Intran” — popularny skrót dziennika „L'Intransigeant”. [przypis tłumacza]

intryga ta (…) ma nadzwyczaj mało prawdopodobieństwa — np. Cześnik nie zna (nawet z widzenia!) syna swego sąsiada, Podstolina i Wacław, mieszkając obok siebie o mur, ani raz przedtem się nie widzieli, małżeństwo młodych tak nagle, z miejsca, bez żadnych przygotowań i in. [przypis tłumacza]

i [nuż] sama weźmie rolę małpy (ac metuo ne illaec simiae partis ferat) — wiersz nie całkiem zrozumiały i dlatego przez niektórych uczonych uważany za nieautentyczny (p. Uss). [przypis tłumacza]

Invenies (…) Debet — Lucretius, De rerum natura, IV, 479, 483. [przypis tłumacza]

In vera (…) iacentem (łac.) — „Czyż nie wiesz, że po śmierci naprawdę nie będziesz/ Istniał jako ktoś inny, co nad tobą zmarłym/ Zapłacze i postoi nad twymi zwłokami?” (Lucretius, De rerum natura, III, 898; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

In virtute (…) haberemus — Cicero, De natura deorum, III, 36. [przypis tłumacza]

invita Minerva (łac.) — znaczy: wbrew woli Minerwy. Minerwa była u Rzymian boginią mądrości. [przypis tłumacza]

In vitium (…) fuga — Horatius, Ars poetica, 31. [przypis tłumacza]

Invitum (…) occidendi — Horatius, Ars poetica, 467. [przypis tłumacza]

inwencja niższego rzędu, jaką zalecał Horacy poecie tragicznemu — [patrz: Horacy,] Ad Pisones (List do Pizonów o sztuce rymotwórczej) w. 128–130: „Lepiej dziel pieśń Iliady na akty, aniżeli byś miał ty pierwszy przedstawiać rzeczy, których nikt przed tobą jeszcze nie znał i nie opiewał”. [przypis tłumacza]

inżynierowie złożyli wielką maciorę — Rodzaj maszyny wojennej używanej przed wynalezieniem prochu. [przypis tłumacza]

…i odebrali broń wszystkim, prócz owych trzech tysięcy — podczas gdy niezapisani do katalogu odeszli, zapisani zostali pod bronią, by w razie niepokoju ewentualny opór stłumić siłą. Spartańscy żołnierze i „sympatycy” „trzydziestki” spoza owych 3000 rozbili obywateli. Taką odpowiedź daje „trzydziestka” na uwagę Teramenesa, że słabsi (3000) nie mogą gwałcić woli silniejszych (ogółu Ateńczyków). [przypis tłumacza]

Io l'amo — kocham go. [przypis tłumacza]

I. O różnicy między poznaniem czystym a empirycznym (…) II. Posiadamy pewne poznania a priori (…) — zamiast tych dwu pierwszych rozdziałów wstępu znajduje się pierwszym wydaniu, gdzie wstęp ma tylko dwie części (I. Idea filozofii transcendentalnej, II. Podział filozofii transcendentalnej), następny króciutki wykład: „Doświadczenie jest bez wątpienia pierwszym wytworem, jaki uskutecznia nasz rozsądek, opracowując surowy materiał wrażeń zmysłowych. Właśnie przez to jest ono pierwszym oświeceniem, a w dalszym rozwoju tak niewyczerpanym w nowym nauczaniu, że złączone razem życie wszystkich przyszłych pokoleń nigdy nie poczuje braku nowych wiadomości, jakie mogą być na tym froncie zebrane. Mimo to nie jest ono bynajmniej jedynym polem, na którym by nasz rozsądek dał się zamknąć. Powiada nam ono wprawdzie, że coś istnieje, ale nie powiada, że tak koniecznie a nie inaczej być musi. Dlatego też nie daje nam wcale prawdziwej powszechności, a rozum, który takich właśnie poznań wielce jest żądny, bywa przez nie raczej drażniony niż zaspakajany. Otóż takie powszechne poznania, mające zarazem cechę konieczności wewnętrznej, muszą być od doświadczenia niezależne, jasne same przez się i pewne; nazywają je tedy poznaniami a priori; gdy przeciwnie to, co zapożyczonym jest tylko, jak to powiadają, od doświadczenia, poznaje się jeno a posteriori czyli empirycznie. Otóż okazuje się, co jest niezmiernie godne uwagi, że nawet wśród naszych doświadczeń plączą się poznania, które muszą mieć początek a priori i które może do tego jeno służą, by zaprowadzić łączność między naszymi wyobrażeniami zmysłowymi. Albowiem, kiedy się nawet z wyobrażeń usunie wszystko, co zawdzięczamy zmysłom, to pozostają przecie jeszcze pewne pierwotne pojęcia i z nich zrodzone sądy, które musiały powstać całkiem a priori, niezależnie od doświadczenia, ponieważ one to sprawiają, że o przedmiotach ukazujących się zmysłom możemy więcej powiedzieć (a przynajmniej sądzimy, że możemy powiedzieć), niżby nauczyć zdołało samo doświadczenie, i że owe twierdzenia zawierają w sobie prawdziwą powszechność i ścisłą konieczność, jakich nie może dostarczyć samo empiryczne poznanie”. [przypis tłumacza]

Io ti ringratio, bel messere. Cosi Facendo tu m' hai esparmiata la speza d'un servitiale — Dziękuję wam, zacny panie. Tak czyniąc, oszczędziłeś mi wydatku na lewatywę. [przypis tłumacza]

Iovis incunabula Creten — Ovidius, Metamorphoses, XIII, 99. [przypis tłumacza]

I pan jeszcze tutaj — udane zdziwienie. [przypis tłumacza]

i po śmierci wspaniałe jej oddawał usługi —skarby, które Agesilaos wiózł z Egiptu do Sparty, doszły do rąk władzy po jego śmierci. Przywieziono je do ojczyzny razem ze zwłokami króla. [przypis tłumacza]

I powiedziane jest przeciwnie, że prawo trwać będzie wiecznie (…) — Fragm. 610 oraz 715 i 718. [przypis tłumacza]

Ipsa (…) attritio — Augustinus Aurelius, De civitate Dei, XI, 22. [przypis tłumacza]

Ipsa (…) equis — Petronius, Fragmenta. [przypis tłumacza]

ipsae res verba rapiunt (łac.) — Rzecz sama przyciąga na język wyrazy (Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

ipsa (…) familiam — Terentius, Adelphoe, IV, 7, 43. [przypis tłumacza]

ipsa (…) implicat — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 44. [przypis tłumacza]

ipsa (…) lubrica — Cicero, Academica, II, 21. [przypis tłumacza]

Ipsa (…) premit — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, LXXIV. [przypis tłumacza]

Ipse ego (…) eram — Ovidius, Metamorphoses, XV, 160. [przypis tłumacza]

Ipse (…) supra est — Vergilius, Aeneida VII, 783. [przypis tłumacza]

Ipsi (…) obtundant — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], I, 33. [przypis tłumacza]

Ipsum thema (…) praestaret (łac.) — samo zagadnienie wymagało takiego badania, w którym by nasamprzód rozważono związek między metafizyką a etyką; lecz autor pominął to, czego się najusilniej domagano: sądził, że żądano postawienia jakiejś zasady etyki; tak więc umieścił tę część swojej rozprawy, w której wyprowadził związek między zasadą etyki przedłożoną przez siebie a swoją metafizyką tylko dodatkowo, jako coś, w czym daje więcej, niż żądano. [przypis tłumacza]

Irarumque (…) habenas — Vergilius, Aeneida, XII, 499. [przypis tłumacza]

iratus est (łac.) — Iz 5, 25: „jest zagniewany”. [przypis tłumacza]

I raz podnieca, raz zaś studzi żądze — w oryginale samo „studzi”, orzeczenie zgadzające się co do sensu tylko z jednym z podmiotów. Figura w języku polskim nie do naśladowania. [przypis tłumacza]

Irus — Żebrak w Odyssei. [przypis tłumacza]

iść za naturą — Montaigne. [przypis tłumacza]

Is fecit cui prodes (łac.) — Zrobił ten, kto z tego korzysta. [przypis tłumacza]

i skargi im w głowie! — tekst uszkodzony; przyjęto: mens est in querelis, według pierwszych wydań. [przypis tłumacza]

Issoj a. Issos — znane z bitwy Aleksandra Wielkiego w roku 333 p.n.e. [przypis tłumacza]

Ista (…) divinatio (łac.) — „Oto jak argumentują: jeżeli są wróżby, są bogowie; jeżeli są bogowie, są wróżby” (Cicero, De divinatione, I, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ister — Dunaj (ὁ Ἴστρος). [przypis tłumacza]

Ister — Dunaj. [przypis tłumacza]

Istniała bowiem stara przepowiednia mężów † że miasto pójdzie w ruinę i przenajświętsze miejsce prawem wojny ogniem zostanie strawione, gdy wybuchną wewnętrzne niezgody… — p. Mi 3, 10: „którzy budujecie Syjon krwią, a Jeruzalem nieprawością”, [Mi 3,] 12: „przeto dla was Syjon jako pole zorany będzie, a Jeruzalem jako gromada kamieni będzie, a góra kościelna wysokością lasów”. To samo jako cytata z Micheasza u Jr 26, 18. P. także Ez 24, 9–13. [przypis tłumacza]

istniał już poprzednio w poezji angielskiej (…), który pod wpływem wzorów klasycznych, włoskich versi sciolti oraz odpowiednich form francuskich uwolniono od rymu — poglądy w tej sprawie poszczególnych teoretyków metryki angielskiej są rozbieżne. Idę w tym wypadku za jednym z największych praktyków, tj. Miltonem, który taki pogląd wypowiada w przedmowie do Raju utraconego. [przypis tłumacza]

istniały w Syrii Klimacydy (…) — Plutarch, O odróżnianiu pochlebcy od przyjaciela (De discernendo adulatore ab amico). [przypis tłumacza]

Istniały wypisy z Ksenofonta — Xenophontis quae exstant opera… a Joanne Sambuco…, Basileae 1552. Książkę tę posiada Biblioteka Raczyńskich. [przypis tłumacza]

Istnieją starzy i zmurszali, istnieją śmiertelni [bogowie] (…) — Plutarch, O poglądach zdrowego rozsądku przeciw stoikom (De communibus notitiis adversus Stoicos), 27. [przypis tłumacza]

Istnieje… od ciebie niżej — lub: „Poszukuj [drogi prowadzącej do] Przebudzenia i pomagaj żyjącym istotom” (chiń. shangqiuputi xiahuazhongsheng, jap. jōgubodai gekeshūjo). [przypis tłumacza]

Istnieje więc czysto państwowe wyznanie wiary, a ustalenie jego artykułów należy do zwierzchnika, ściśle mówiąc nie jako dogmatów religijnych, ale jako społecznych odczuć, bez których niemożliwe jest być dobrym obywatelem ani wiernym poddanym…. — w rozdziale O religii państwowej wychodzi Russo z założenia, że religia, nadając przez swe dogmaty sankcję przepisom moralności, wytwarza wewnątrz człowieka więzy wywierające dodatni wpływ na jego postępowanie. Istnienie takiej więzi ma istotną społeczną wartość, przyczynia się do wzmocnienia poczucia społecznego, otwiera obowiązkom społecznym drogę do samego rdzenia dusz obywateli. Dlatego państwo winno popierać wytworzenie się tej religijnej więzi i powinno wykluczyć ze swego związku tych, co nie będą chcieli uznać najbardziej ogólnych dogmatów, zawierających właśnie wskazania najistotniejszych obowiązków moralnych ludzi wobec siebie oraz ich religijną sankcję. Kara śmierci, którą przyzywa Russo, dotyka nie niewierzących, lecz postępujących tak, jakby nie wierzyli, i naruszających ustanowione przez samego Boga prawa bliźniego. Z całego ujęcia wynika, że musiałyby to być najcięższe zbrodnie. Kara śmierci dotykałaby więc w rezultacie największych zbrodniarzy. Patetyczny zwrot „skłamał w obliczu praw” jest trawestacją zwrotu „oszukiwać Boga”, co uchodzi w chrześcijańskim świecie za najcięższy grzech, jakiego człowiek może się dopuścić. Podstawiając prawo w miejsce Boga, Russo deifikuje niejako prawo i za jego to pogwałcenie domaga się kary. — Warto porównać, co pisze w Nowej Heloizie (przypis do Listu V, części V): „Nikt, kto naprawdę wierzy, nie może być nietolerantem ani prześladowcą. Gdybym był sędzią, a prawo przepisywało karę śmierci na ateistów, zacząłbym od skazania na spalenie jako ateistę każdego, który by przyszedł zadenuncjować o to innego”. — Państwowa religia Russa nie pozwalałaby jednak na czynną propagandę ateizmu; ale ateistą mógłby być każdy, byleby postępował tak, jak gdyby uznawał świętość pewnych obowiązków społecznych. Russo jest w tym liberalniejszy niż Locke, który nie tylko ateistów, ale i papistów nie chciał cierpieć w państwie. Poza tym u Russa tolerancja zupełna, i to jako dogmat religii państwowej, a więc nienaruszalna zasada całej działalności państwowej, zasada wyprowadzona z samej istoty państwa prawnego, które żadnej religii narzucać nie może, prócz tej jedynej właśnie religii praw człowieka, świętych i nietykalnych dla każdej uspołecznionej jednostki. Russa teoria religii państwowej, sprowadzona do właściwej miary i rzucona na tło historyczne ciasnej wyznaniowej nietolerancji, panującej wszędzie za jego czasów, zarówno w katolickiej Francji, jak kalwińskiej Genewie, nie powinna była może stać się kamieniem obrazy dla liberałów XIX w. [przypis tłumacza]

istnienie człowieka (…) musi żyć i umrzeć, podobnie jak grzyby, rodzące się i ginące z dnia na dzień, albo jak kwiaty, okalające rowy i pokrywające mury — Por. Epitre à M-lle A. C. P. ou la Machine terrassée, (Oeuvres philosophiques, Berlin 1775, t. II). [przypis tłumacza]

istnienie zaś Eozoon w formacji laurentyjskiej jest obecnie ogólnie przyjmowane — uważamy za stosowne zwrócić uwagę czytelnika, że w ostatnich czasach większość geologów przestała uważać Eozoon za skamieniałość istoty organicznej. W budowie Eozoon wyróżniano szkielet, system kanałów oraz delikatnie dziurkowatą muszlę (ściankę). Najnowsze badania wykazały jednak, że ta ostatnia stanowi brzeg utworzony z włókien chryzotylu, czyli produktu przemiany serpentynu, szkielet zaś i kanały są igłami i blaszkami serpentynu. W taki sposób okazało się, że Eozoon jest tworem nieorganicznym, złożonym z serpentynu, chryzotylu oraz wapnia. (Moebius, Palaeontographica, XXV, 1878; Dr H. Hoernes, Palaeozoologie, 1884). [przypis tłumacza]

istota zagadnienia o łasce — nie chcąc brać na siebie odpowiedzialności w tych delikatnych materiach, streszczam historię nauki o łasce według książki E. Boutroux Pascal (coll. Les grands écrivains français). [przypis tłumacza]

Istud (…) corpore — Cicero, Tusculanae disputationes, III, 6. [przypis tłumacza]

„I swój związek na ziemi założył” — związek składa się z pięciu, gmina co najmniej z dziesięciu ludzi. [przypis tłumacza]

I symonii, ale nie… — Prowincjałki, VI. [przypis tłumacza]

Ita (…) committere — Cicero, Academica, II, 21. [przypis tłumacza]

Ita est (…) humana — Cicero, De natura deorum, I, 27. [przypis tłumacza]

I tak, nie mogąc zdziałać, aby to, co jest sprawiedliwe (…) — Prawdopodobnie aluzja do prześladowań Port-Royalu ze strony króla i Sorbony. [przypis tłumacza]

I tak samo dwa światy — Świat natury i świat Łaski. [przypis tłumacza]

i tak skończył — Cyrus zginął na wojnie ze szczepami turańskimi (z Massagetami [szczepami pasterskimi pomiędzy Persją a Jeziorem Aralskim]); opowiadanie Ksenofonta o jego śmierci nie ma historycznej wartości. [przypis tłumacza]

I także lichwy, ale nie… — Prowincjałki, VIII. [przypis tłumacza]

Italiam (…) mei — Lucretius, De rerum natura, V, 579. [przypis tłumacza]

i [tam] przekazane pięciokrotnie dosięgły Wielkiego Patriarchy Sokeia — patrz przyp. 6. [przypis tłumacza]

I tell thee (…) duty — „Powiadam ci, dumny templariuszu, że w swoich najokrutniejszych walkach nie okazałeś, ty, tak sławiony, więcej męstwa niż go okazuje kobieta, kiedy miłość lub obowiązek wydają ją na łup cierpienia”. [przypis tłumacza]

Item, co Marbof, abo zgoła/ Mikołaj Luwier, z tymi bieda — aluzje do dwóch znanych mieszczan, nadających sobie szlacheckie tony. [przypis tłumacza]

Item, dobremu oćcu — więcey! —/ Mistrzu Wilhelmu Wilonowi… — przybrany ojciec i opiekun poety, kanonik przy klasztorze św. Benedykta, który widocznie wielokrotnie ratował wychowanka z „opressyi”. [przypis tłumacza]

item ea, quae de sitiente vehementer esurienteque dicuntur, cum aeque ab his, quae eduntur atque bibuntur, distat: quiescat enim necesse est (łac.) — a również to, co mówią o człowieku bardzo spragnionym i głodnym, gdy jednakowo jest oddalony od potraw i napojów, mianowicie, że musi umrzeć. [przypis tłumacza]

Item, imć Kuldu Michałowi,/ Y Karlotowi imć Taranie — dwaj bogaci mieszczanie paryscy. Żółte buty były wówczas cechą wysokiej elegancji. [przypis tłumacza]

Item, moiemu balwierzowi, Tuż wpodle Angla herborysty, Imieniem Mrozik Kolinowi, Sopelek lodu… — dość prostoduszna igraszka słów z nazwiska Colin Galerne, znanego balwierza paryskiego. [przypis tłumacza]

It is time to launch the ship (ang.) — Pora spuścić statek na wodę. [przypis tłumacza]

It nigrum campis agmen — Vergilius, Aeneida, IV, 404. [przypis tłumacza]

i to, sądzę, doda wam także odwagi, że wyruszam w pochód, nie zaniedbawszy bogów — bieg myśli w mowie Cyrusa jest następujący: Cyrus wzywa do osiągnięcia korzyści z perskiej tężyzny bojowej, gdyż zaniedbanie się w tym względnie, jakiego dopuścili się przodkowie, jest głupotą (tłumaczy więc, dlaczego chętnie podjął się dowództwa: oto by naprawić błędy przodków…); dodaje otuchy wojsku: 1) podkreślając wszelkie zalety bojowe i moralne Persów w przeciwstawieniu do niedołęstwa wroga; 2) powołując się na to, że sprawiedliwość po ich stronie (tak co do istoty rzeczy, jak i co do formy) i bogobojność jego, jako wodza, dają rękojmię, że bogowie będą życzliwi dla ich sprawy. [przypis tłumacza]

i to są Francuzi, ale nie ci sami — Aluzja do minionych wojen Ligi. [przypis tłumacza]

I to wszystko dam tobie… — (szwedz.) Och allt detta vill jag giva dig…; możliwe nawiązanie do fragmentu Ewangelii wg św. Mateusza opisującego kuszenie Jezusa na pustyni; (szwedz.) Åter tog djävulen honom med sig, upp på ett mycket högt berg, och visade honom alla riken i världen och deras härlighet och sade till honom: „Allt detta vill jag giva dig, om du faller ned och tillbeder mig” (Matteus 4:8-9, Biblia Kościelna 1917, szwedz. 1917 års kyrkobibel). „Wziął go zaś djabeł na górę wysoką bardzo i ukazał mu wszystkie królestwa świata i chwałę ich, I rzekł mu: To wszystko dam tobie, jeźli upadłszy uczynisz mi pokłon” (Mt, 4:8-9, cytat za Biblią Wujka). [przypis tłumacza]

itus et reditus (łac.) — Przypływ i odpływ. [przypis tłumacza]

I tylko raz na pięć lat przychodził do Aten… — co 5 lat, w czasie wielkich świąt Panatenajów, ofiarowały Ateny swej opiekuńczej bogini, Palladzie, wspaniałą szatę (peplos), stanowiącą arcydzieło sztuki tkackiej kobiet ateńskich. Szatę tę, rozpiętą niby żagiel na sztucznym statku, przenoszono w uroczystym pochodzie przez miasto na Akropolis, przy tłumnym udziale ludności miejskiej i wiejskiej. [przypis tłumacza]

I tymi to rodzajami posługuje się niemała, krótko mówiąc, liczba poetów… — Ponieważ zdanie to nie daje myśli jasnej, chce je Vahlen tak czytać w tekście: τούτοις μὲν οὖν οὐκ ὀλίγοι καθ’ ἕκαστο αὐτῶν ὡς εἰπεῖν κέχρηνται ὡς εἴδεαιν. καὶ γάρ ὄψεις ἔχειν πᾶν… itd. Tym sposobem otrzymalibyśmy myśl zrozumiałą, pozostającą nawet w ściślejszym związku z początkiem rozdziału XII, gdzie Arystoteles do tego ustępu odwoływać się zdaje: „Tymi więc częściami, każdą dla siebie, posługuje się niemała liczba poetów, jak gdyby postaciami tragedii, przekonani są bowiem, że wystawa sceniczna jest wszystkim, również charaktery”… itd. [przypis tłumacza]

Ityphallus — członek męski. [przypis tłumacza]