Przypisy

karfologia — febryczne drżenie rąk u umierających, jak gdyby chcieli zgarnąć niewidoczne przedmioty rozsypane na łóżku. [przypis tłumacza]

Karia jest krainą dla jazdy niedostępną — Karia jest krainą górzystą; poprzedni wodzowie otrzymali od eforów rozkaz, by ją atakować, o czym Tissafernes musiał wiedzieć. Nie były też dla niego tajemnicą rozkazy Agesilaosa, by miasta między Efezem a Karią zaopatrzyły targi w żywność i by Eolowie (północne części wybrzeża zachodniego) i Jonowie (na południe od Eolów) posyłali swe kontyngenty do Efezu. [przypis tłumacza]

Karia — południowo-zachodni brzeg Azji Mniejszej. [przypis tłumacza]

Kario (z gr. Καρίων) — zwykła nazwa niewolnika (którym tu jest kucharz), od Karii, nadbrzeżnego kraju południowej Małej Azji. W innych sztukach Plauta mają kucharze czasem „imiona mówiące”, jak np. Cylindrus: „Wałek do ciasta” lub Anthrax: „Węgiel”. Por. uwagi w Braciach (s. 3 i nast.) co do spisów osób, imion mówiących, wyglądu sceny, masek i in. [przypis tłumacza]

Karmel — Κάρμηλος, LXX Χερμήλ, כַּרְמֶל (Joz 19, 26). Pliniusz, Historia naturalna V, 17: „Promontorium Carmelum”. [przypis tłumacza]

Karmicielka — Demeter Karpoforos, której ramiona są pełne owoców ziemi. [przypis tłumacza]

Karneades odwiedził Archezilausa (…) — Cyceron, O granicach dobra i zła, V, 31. [przypis tłumacza]

Karnuntum — stacja wojskowa na prawym brzegu Dunaju, w Pannonii, gdzie Marek Aureli podczas wojny z Markomanami (170–174) stał przez zimę obozem. [przypis tłumacza]

Karol Edward — syn Jakuba Stuarta i wnuk Jakuba II, ur. w 1720 r., umarł w 1788. W r. 1745 wylądował w Szkocji, aby odzyskać tron angielski; pobity, udał się do Francji, potem do Włoch, gdzie umarł w niedostatku we Florencji. [przypis tłumacza]

karpaja — rodzaj tańca, „taniec plonów”, karpós: plon [słowo karpaia i sam taniec są znane tylko z tego fragmentu; red. WL]. [przypis tłumacza]

karpas — potrawa sederowa składająca się z pietruszki, spożywana podczas uczty sederowej w święto Pesach. [przypis tłumacza]

Karpazja — Karpacjum, miasto na Cyprze. [przypis tłumacza]

karri — indyjska potrawa z mięsa i jarzyn, zaprawna korzeniami; coś w rodzaju naszego bigosu. [przypis tłumacza]

Kartezjusz, właśc. René Descartes [(1596–1650)] — filozof francuski z XVII w., twórca nowoczesnej filozofii, autor głośnej Rozprawy o metodzie. [przypis tłumacza]

karty układa dla Cezara — srogi anachronizm, ale tylko w wysłowieniu. Creizenach twierdzi, że jest to użycie nowoczesnego sposobu mówienia, „a kto by elastyczne pojęcie anachronizmu chciał tak dalece rozszerzać, ten właściwie musiałby jako anachronizm przedstawić i to, że Brutus i Kleopatra mówią po angielsku”. Z tym wszystkim, prawdę mówiąc, wolelibyśmy, aby takich zwrotów nie było w dramatach o treści zaczerpniętej ze starożytności. Ten więcej razi, niż inne: o bębnach, dzwonach itp. [przypis tłumacza]

karykaturalny obraz de la Mettriego, nakreślony przez znakomitego historyka literatury Hettnera — zob. pierwsze wydanie jego [Hermana Hettnera] Historii literatury w. XVIII, Brunszwik 1856–1870, t. II: Historia literatury francuskiej. [przypis tłumacza]

Karystos — miasteczko na Eubei, sławne urodą mężczyzn, którzy uchodzili za ówczesnych Don Juanów. [przypis tłumacza]

Kasia — Katarzyna de Vauselles, jedyna postać kobieca, która znaczy się głębszym śladem w poezji Villona. W jakich okolicznościach odbyło się to „bicie” — nie wiadomo; słowa „na goło” pozwalałyby się domyślać, iż Villon może został z urzędu oćwiczony: kara, na jaką skazywano wówczas żaków, gdy mścili się za srogość damy za pomocą zelżywych piosenek. [przypis tłumacza]

kasja — kiddah, קָנֶה (Wj 30, 24), albo: kesi'ah, קִצְיעָה (Ps 45, 9) [kasja: silnie pachnący olejek wytwarzany z cynamonowca wonnego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Kastelli — poeta liryczny i humorystyczny. [przypis tłumacza]

kaszel starczy — w oryginale jest „Altmannshusten”, nazwa angielska zaś nie jest podana. [przypis tłumacza]

Kataj — Kathay, imię nadawane w średnich wiekach Chinom. [przypis tłumacza]

Katamita… Adoneusa — tak to Rzymianie w gwarze ludowej przekręcali greckie imiona Ganimedesa (którego Jowisz porwał, przemieniwszy się w orła) i Adonisa, którego Wenus jednak wcale nie porywała, choć tak widocznie myśli Plautus. Menechmus, dowcipkując, sądzi, że ubrany w barwną szatę żony, wygląda co najmniej tak ciekawie i efektownie jak te obrazy. Nie trzeba sądzić, by rzymska publiczność ówczesna miała więcej smaku estetycznego niż on. [przypis tłumacza]

katapulty, wieże oblężnicze — katapulty: ὀξυβελεῖς, przyrządy, z których miotano strzały; wieże oblężnicze: ἑλεπόλεις. [przypis tłumacza]

Katarzyna de Vausselles — poszukiwania co do osoby Katarzyny de Vauselles pozostały daremne. Tyle wykryto, że istniała rodzina tego nazwiska i że mieszkała, za czasów Villona, w pobliżu klasztoru św. Benedykta, który służył za dom poecie. [przypis tłumacza]

Katarzyna Parr — szósta i ostatnia żona króla Henryka VIII, więc macocha księcia Edwarda, który był synem trzeciej żony króla, Joanny Seymour. [przypis tłumacza]

Katechizm uwodziciela — P. Arbelet ogłosił w r. 1909 („Revue politique et littéraire”) nieznany rękopis Henryka Beyle, datujący z roku 1803 (Beyle miał wówczas lat dwadzieścia). Jest to jak gdyby pierwszy szkic tej książki, szkic bardzo pierwotny. [przypis tłumacza]

Katiusz Insuber — współczesny Cyceronowi filozof rzymski, jeden z pierwszych wyznawców i komentatorów Epikura w epoce Rzeczypospolitej, autor zaginionego traktatu w 4 księgach O naturze rzeczy i o dobru najwyższym. [przypis tłumacza]

Kato, Dion i Brutus — stoicy, znani z życiorysów Plutarcha. [przypis tłumacza]

Kato nazwał go raz opojem (…) Masz, opoju — Plutarch, Kato Młodszy, 24 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

katoptromancja — wróżenie ze zwierciadła. [przypis tłumacza]

Kato (…) w późnej starości jął się uczyć greckiego języka — Plutarch, Kato Starszy, 2 [w:] Żywoty sławnych mężów. [przypis tłumacza]

Katullus — Κατύλλος (Catullus). [przypis tłumacza]

Kaunijczycy, z troskliwości o panowanie własnych bogów (…) — Herodot, Dzieje, I, 172. [przypis tłumacza]

kauri — (w pisowni ang. cowrie) oznacza po hindusku małą skorupkę mięczaka używaną zamiast monety zdawkowej. „Ani kauri”: tyle co u nas „ani złamanego szeląga”. [przypis tłumacza]

kawaler de Belleroche — ten sam [kawaler], o którym mowa w listach pani de Merteuil. [przypis tłumacza]

kawaler de Boufflers, [właśc. Stanislas de Boufflers] (1738–1815) — jedna z bardzo ciekawych i charakterystycznych figur XVIII w. Przeznaczony zrazu do stanu duchownego porzucił go niebawem dla służby wojskowej; w r. 1771 puścił się do Polski, aby walczyć w szeregach konfederatów, ale zatrzymano go w Wiedniu. Błyskotliwy swój umysł i talent literacki wydawał głównie w listach do przyjaciół i w drobnych utworach o treści zwykle dość swobodnej. W r. 1778 mimo nikłego dobytku pisarskiego został członkiem Akademii Francuskiej. [przypis tłumacza]

kawaler Grandisson — bohater powieści Richardsona. [przypis tłumacza]

kawana — intencja; zazwyczaj głęboko szczera modlitwa odmawiana w intencji. [przypis tłumacza]

kawiarnia Feitha a. Feiths konditori (szwedz.) — lokal należący do sieci cukierni i kawiarni działającej w pierwszych dziesięcioleciach XX w. na głównych ulicach w centrum Sztokholmu, np. Drottninggatan, Sveavägen czy Hornsgatan. Lokal przy Strandvägen 1 został otwarty w 1904 roku. Były to popularne miejsca spotkań. [przypis tłumacza]

każąc ufnością darzyć — to, co nastąpi, będzie ostatnim przykładem, jak Antoniusz znał się na ludziach. [przypis tłumacza]

Każdą łaskę rozgłosem okryć — Istotnie dyskrecja nie należała do cnót ówczesnych galantów. [przypis tłumacza]

Każda władza pochodzi od Boga — przyznaję; ale każda choroba także od Niego pochodzi: czyż stąd wynika, że nie wolno wezwać lekarza? — wycieczka przeciw teologicznej koncepcji władzy. [przypis tłumacza]

każdy go mógł pozbawić czci, mienia i wolności — jeden przykład wśród tysiąca: młody literat Clément za krytykę literacką arcynudnego poematu Saint-Lamberta (tego samego, który odgrywa taką rolę w Wyznaniach) Pory roku, został dzięki osobistym stosunkom autora osadzony w więzieniu Fort-l'Evéque, a broszura jego wstrzymana w obiegu. Clément wprawdzie rychło wydostał się z więzienia, jednakże z pewnością nie siłą swej niewinności, ale znowuż dzięki zabiegom przyjaciół. Bezpośrednia przyczyna uwięzienia Diderota była niemal jeszcze błahsza. [przypis tłumacza]

Każdy ma swoje własne, a Jan Jakub nie to, co Jakub — w owym czasie stosunki osobiste między Diderotem a Rousseau, niegdyś bardzo serdeczne, były od dawna zerwane. [przypis tłumacza]

każdy naród w czworoboku pełnym ludzi — poszczególne narody, wchodzące w skład państwa perskiego, stanowiły w wojsku oddzielne korpusy. [przypis tłumacza]

każdy pozbywa w drodze układu społecznego jedynie tę część swojej mocy, swoich dóbr, swej wolności, której wspólnota potrzebuje dla swego użytku; należy się jednak zgodzić także na to, że sam zwierzchnik jest sędzią tego, co dlań jest ważne — Locke twierdził, że jednostka odstępuje społeczeństwu tyle tylko ze swej wolności, ile jest niezbędne dla jego istnienia i należytego funkcjonowania. Dla Locke'a zwierzchnik jest ograniczony przez naturalne, niepozbywalne prawa jednostki. Russo dowiódł już poprzednio, że zwierzchnik ma władzę absolutną. Weźmie on oczywiście tyle tylko z wolności jednostek, ile będzie potrzeba dla dobra całości, sam jednak wyłącznie sądzi o rozmiarach tej potrzeby, i nie ma żadnych granic prawnych, przed którymi musiałby się zatrzymać. Wolność jednostki w społeczeństwie nie polega na skrępowaniu zwierzchnika. [przypis tłumacza]

Każdy rząd prawny jest republikański — republiką jest każde państwo urządzone według wskazań wypływających z umowy, tzn. każde państwo, którym rządzą prawa uchwalone w drodze plebiscytu. [przypis tłumacza]

Każdy z dworzan Aleksandra (…) — Plutarch, O sposobie odróżnienia pochlebcy od przyjaciela, 8. [przypis tłumacza]

Każdy z nas składa się z dwu części: rozumu i nierozumu — Plutarch, O cnocie moralnej. [przypis tłumacza]

Każdy z punktów oskarżenia przejdę po kolei, w ścisłym związku z układem mowy Ajschinesa — Czcigodni sędziowie przysięgli po kilkugodzinnym słuchaniu nie pamiętali oczywiście, o czym Ajschines mówił na początku. Wprawdzie Demostenes kazał równocześnie odczytać akt oskarżenia, ale nawiązuje z psychologiczną konsekwencją do jego zakończenia, w którym Ajschines zaskarża treść uchwały Ktezyfonta; a ta właśnie powoływała się na zasługi mówcy koło państwa. [przypis tłumacza]

każ zaraz wynieść — normalnie nikt wówczas nie nosił pieniędzy przy sobie, o ile nie wybierał się na zakupy, w podróż itd., co jest zrozumiałe wobec wielkiej wagi pieniędzy metalowych, wymagających osobnej sakwy. [przypis tłumacza]

Kazał bowiem biczować i na krzyż przybijać ludzi stanu rycerskiego — karze tej podlegali u Rzymian tylko niewolnicy (supplicium servile). [przypis tłumacza]

kazał im pozatykać — προστάξας ἀναβοᾶν τὰ σημεῖα τῶν ἐν τοῖς στρατοπέδοις φυλάκων (Niese), αναβἀντας… φυλάκων ισταν (D). [przypis tłumacza]

kazał im zostać na swych stanowiskach i jeść śniadanie — w ten sposób wykluczony rabunek i gwałty w zdobytym mieście. [przypis tłumacza]

kazał je — tj. Tyberiadę, u Dindorfa Gischalę; μετὰ δ᾽ἡμέρας ὀλίγας Σεπφωρίταις (N), ὀλίγας Γίσχαλα Σεπφωρίταις (D). [przypis tłumacza]

kazał kompaniom zachodzić na front, jedna za drugą — z rozwiniętej linii falangi, w której kompanie stały obok siebie, utworzył Epaminondas głębokie kolumny, kompania za kompanią. Zwykle falanga liczy 8 ludzi w głąb; Epaminondas ustawiał zwykle na lewym skrzydle aż 50 ludzi w głąb, na prawym mniej, co z daleka wyglądało na szyk ukośny. W Grecji zazwyczaj prawe skrzydło zwyciężało, ale gdy pod Leuktrami 8 żołnierzy prawego skrzydła Spartan zaatakowało 50 z lewego Teban, wbrew wszelkiej tradycji zwyciężyło oczywiście tebańskie lewe. [przypis tłumacza]

kazał przywołać synów — Cyrus miał dwóch synów: starszego Kambyzesa, następcę tronu, zrodzonego z matki Kassandane, córki Farnaspesa z rodu Achemenidów (Ksenofont podaje, że Cyrus ożenił się z córką Kyaksaresa, a Medię otrzymał jako wiano), i młodszego Tanaoksaresa. U Ktezjasza, historyka Persji, Greka, nadwornego lekarza Artakserksesa II, brzmi to imię „Tanyoksarkes”, u Herodota „Smerdis”, u Persów „Bardija”. Kambyzes przed wyprawą egipską kazał go potajemnie zgładzić, a zbrodnia ta stała się później przyczyną jego zguby. [przypis tłumacza]

kazał Sylonowi i Herodowi ruszyć na Partów — rok 38 p.n.e. [przypis tłumacza]

kazał znacznej liczbie żołnierzy uzbrojonych… — Piłat rządził Judeą i Samarią od 26 do 36 r. n.e. Według relacji Filona (Legatio ad Caium 38) był to gwałtownik, okrutnik i łapownik, potwierdza to także ewangelia Łk 13, 1: „A byli niektórzy na ten czas oznajmując mu o Galilejczykach, których krew zmieszał Piłat z ofiarami ich”. Renan, opierając się na Starożytnościach Flawiusza XVIII, II-IV, znacznie łagodzi to zdanie (Żywot Jezusa, str. 325–326). Euzebiusz (Historia kościelna Σ, str. 46) robi go samobójcą. [przypis tłumacza]

kazał zwinąć żagle przednie, tylne, krzyżowe, mestrale, mufle, sywadiery (…) — Terminologia techniczna jest w oryg. o wiele bogatsza; w przekładzie, dla braku polskich odpowiedników, musiała być nieco uproszczona. [przypis tłumacza]

kazionny rabin — urzędowy rabin. [przypis tłumacza]

kazuistyka urodziła się w Hiszpanii — i tam mogła mieć swoje dobroczynne znaczenie, szerokim płaszczem swojej tolerancji chroniąc ludzkie egzystencje przed inkwizytorskimi skądinąd zakusami religii. [przypis tłumacza]

kciuki są to naczelne palce ręki (…) ich łaciński rodowód (…) — kciuk: pollax; pollere: być silnym. [przypis tłumacza]

Kefisofont — przyjaciel Eurypidesa, podobno nawet współpracownik w pracy pisarskiej. [przypis tłumacza]

Kefizos, rzeka — płynie przez Fokidę i Beocję, przepływa obszar Orchomenos, Koronei i wpada niedaleko Haliartos do jeziora Kopais. [przypis tłumacza]

Kendebajos — Κενδεβαῖος, por. 1 Mch 15, 38–40. [przypis tłumacza]

kenore (hebr.) — bez uroku. [przypis tłumacza]

kenotaf a. cenotaf — pusty grób bez zwłok; zmarłemu, którego nie można było znaleźć i pochować, stawiano pusty grobowiec (kenotafion). [przypis tłumacza]

Keos — wyspa naprzeciw Attyki, opanowana w zupełności przez Ateny. [przypis tłumacza]

kichnął ktoś na te słowa — szczęśliwa wróżba. [przypis tłumacza]

kid — po angielsku: koźlę. [przypis tłumacza]

kidusz — błogosławieństwo odmawiane nad winem. [przypis tłumacza]

kidusz — błogosławienie wina w sobotę i święta. [przypis tłumacza]

kidusz — dosł.: „uświęcenie”; tak nazywa się błogosławieństwo odmawiane nad winem w wigilię sobót i świąt oraz w dni sobotnie i świąteczne tuż po nabożeństwie przedpołudniowym. [przypis tłumacza]

Kidusz ha-szem — dosłownie znaczy uświęcenie Imienia Boga. W praktycy znacze męczeńską śmierć za wiarę. [przypis tłumacza]

Kiedy Aleksander przekonał się, że po prostu niepodobna wybić ojcu z głowy tych zapatrywań, postanowił w inny sposób rozpocząć walkę… — por. Starożytności XVI, VIII, 5–6. [przypis tłumacza]

Kiedy Antioch Epifanes walczył z Ptolemeuszem VI o panowanie nad całym obszarem Syrii — por. Starożytności XII, IV–XI, 2 [tzw. szósta wojna syryjska (170–168 p.n.e.), rozpoczęta przez wojska ptolemejskie; red. WL]; nad całym obszarem Syrii — ὅλη Συρία: cała Syria, a nie κοιλη Συρία: Celesyria, jak wadliwie przełożył rosyjski tłumacz H. Henkel. [przypis tłumacza]

Kiedy Archelaus, król Macedoński, przechodził ulicą (…) — por. Plutarch, Powiedzenia królów i wodzów. [przypis tłumacza]

kiedy błąd jest kwestią sporu — Jak z jansenistami. [przypis tłumacza]

Kiedy było widać, że nieprzyjaciele nadciągają — gdy konnica ateńska rozkwaterowała się, byli Tebanie oddaleni od miasta więcej niż na 1 km. [przypis tłumacza]

Kiedy czytałem przed laty Filipa de Comines (…) sprawiedliwej nagrody — por. Filip de Commines, Pamiętniki, III, 12; ale Commines wyraźnie cytuje te słowa jako posłyszane z ust Ludwika XI. [przypis tłumacza]

Kiedy Demostrat w złej, nieszczęsnej chwili podawał wniosek, by przeciw Sycylii wyprawić hufce (…) baba zawyła: „Och, Adonis kona!” — Demostratos, przeciwnik Niklasa, podał był na zgromadzenia ludowym wniosek wyprawy sycylijskiej, która się tak tragicznie zakończyła dla Aten. Z ust świętoszkowatego Senatora dowiadujemy się, że zrobił to w nieszczęsnej „złej godzinie”, kiedy kobiety opłakiwały rocznicę zgonu Adonisa. Była to zatem fatalna wróżba, pomimo to Demostrat — niedowiarek, ateusz, przeparł swoje, ale najwinniejsze są kobiety, bo… wrzeszczały. [przypis tłumacza]

kiedy druhowie chcieli go wykraść — między wydaniem a wykonaniem wyroku upłynął miesiąc, gdyż wtedy wyprawiali Ateńczycy okręt na uroczystość Apollina do Delos, a przed jego powrotem nie było wolno wykonywać wyroków śmierci. Było więc dosyć czasu, by przygotować ucieczkę więźnia. [przypis tłumacza]

kiedy go nieprzyjaciel tak uprzedził — tzn. dopędził go u początku przystani, nim zdążył wpłynąć głębiej i wyciągnąć okręty na ląd pod miastem. [przypis tłumacza]

kiedy i ci wrócili do miasta, którzy byli w Pireusie — w 403 r., po upadku trzydziestu tyranów, pod ochroną amnestii. Ci, którzy byli w Pireusie, to demokraci prowadzeni przez Trazybula. [przypis tłumacza]

Kiedy Izokratesa mówcę proszono (…) odpowiedział (…) nie umiem — Plutarch, Zagadnienia biesiadne, I, 1. [przypis tłumacza]

kiedy Jeremiasz (…) obwieszczał, że (…) zginą, jeśli miasta nie poddadzą, ani król, ani naród nie targnęli się na jego życie — p. Jr 21, 1 etc., aczkolwiek prześladowaniu prorok podlegał, jak widać choćby z poprzedniego (20) rozdziału: „uderzył Phassur (kapłan) Jeremiasza proroka i wsadził go do kłody”. [przypis tłumacza]

kiedy ludzie dojdą do przekonania, że jakiś mąż posiada możność świadczenia dobrodziejstw (…) wtedy mają na ustach jego pochwały… — Ksenofont jest utylitarystą, jak większość Greków z owego czasu, dla których korzyść jest główną wytyczną działania. Nieświadomie ulega temu Ksenofont, kiedy stara się cnotę, czy uczucie, pojąć i określić jako coś zależnego od korzyści, która jest istotną cechą „dobra”. [przypis tłumacza]

kiedy mnie z powrotem na tron posadziłeś — po buncie Absaloma. [przypis tłumacza]

Kiedy moja uwaga (…) za chwilę być może nieodwracalną — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Kiedy mowa o listach (…) nie brak mi talentu — Dziewięć listów Montaigne'a, jakie dziś posiadamy, nie ujawniają przypisywanego mu talentu w sztuce epistolarnej. [przypis tłumacza]

kiedym zagraniczne posiadłości stracił, a z ateńskich nie mam dochodów, gdy urządzenie domowe sprzedane — owo zubożenie prawdopodobniejsze jest z końcem wojny peloponeskiej (gdy Ateny padły i straciły wszystkie zagraniczne posiadłości) niż po pierwszym jej okresie. Ksenofont, zdaje się, popełnił anachronizm, przenosząc stosunki z czasów, kiedy sam widział Charmidesa w gronie Sokratesowych towarzyszy, na kilkanaście lat przedtem. [przypis tłumacza]

Kiedy nam powiadają — Kartezjusz. [przypis tłumacza]

Kiedy na one patrzę głowy… — cmentarz ten służył Paryżanom za miejsce przechadzek i zabaw. Często zachodziła potrzeba rozkopywania grobów dla zyskania miejsca, przy czym zesypywano kości na jedną kupę, tak iż w istocie przechadzająca się publiczność ocierała się o „kopice” czaszek ludzkich, wszelakiego stanu i kondycji. [przypis tłumacza]

kiedy oni nic nie folgowali — objąwszy rządy, posłała Rada Czterystu do króla Agisa (do Dekelei) posłów w sprawie pokoju. Agis nie miał zaufania do nowych rządów i spodziewał się, że wobec takiego przewrotu łatwo zajmie Ateny. Podstąpił więc pod miasto i sprowadził wielkie wojsko ze Sparty, ale nie powiodło mu się. Drugie więc poselstwo przyjął grzeczniej i radził wyprawić posłów do Sparty. Oligarchowie wysłali trzech do Sparty okrętem, ale już wtedy flota na Samos wystąpiła przeciw nowemu rządowi. Marynarze transportowego statku, zapaleni demokraci, zawieźli posłów nie do Sparty, lecz do… Argos. Z trzecim poselstwem pojechał sam Antyfon i Frynichos, chcąc zawrzeć pokój pod każdym warunkiem. Równocześnie zaczęto obwarowywać Eetoneję ([przylądek naprzeciw portu w Pireusie], zob. przypis poniżej). I ci posłowie wrócili z kwitkiem. [przypis tłumacza]

„Kiedy osoba…” — cytat pochodzący z Ekottara Āgamy (chiń. Zengyi-ahanjing, jap. Zōitu agonkyō). [przypis tłumacza]

kiedy Persowie i ich sprzymierzeńcy nadciągnęli z ogromnym wojskiem (…) sami Ateńczycy odważnie i zwycięsko stawili im czoło — druga wojna perska, bitwa pod Maratonem w roku 490 p.n.e. [niekiedy określana jako pierwsza wyprawa perska; tutaj liczona jako druga, gdyż uwzględniono jeszcze wcześniejszą wyprawę, z roku 513, podczas której Persowie zajęli Trację i podporządkowali sobie Macedonię, zyskując przyczółek w Europie; red. WL]. [przypis tłumacza]

kiedy piwniczny nard wpuszczał w amfory (dum misit nardum in amphoram cellarius, Uss.) — wino, przechowywane w amforach (odpowiadających naszym beczkom), perfumowano nardem i myrrą, lecz być może także, że olej z nardu trzymający się na powierzchni wina służył jako zamknięcie amfory. [przypis tłumacza]

Kiedy po upływie dwóch lat — por. Starożytności XIV, XIII, 3–10. [przypis tłumacza]