Przypisy

Pani Tauru — Artemis, która tam na Krymie osobliwszej czci doznawała: w czasach prastarych składano jej ofiary z ludzi (Ifigenia). [przypis tłumacza]

pani Vauquer — [patrz:] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

Pan jest złotnikiem, panie Josse? — Znany cytat z Moliera (Miłość lekarzem). [przypis tłumacza]

pan Josse — przysłowiowa figura niepowołanego doradcy z komedii Miłość lekarzem Moliera. [przypis tłumacza]

pankrationu — kombinacja mocowania się i walki na pięści. [przypis tłumacza]

pankration — „wszechmocowanie się”; kombinacja mocowania się z szermierką na pięści. [przypis tłumacza]

„Panna Albertyna wyjechała!” (…) dłużej niż przez chwilę — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

panna de Gournay — Ur. w 1565, przyjaciółka i fanatyczna wielbicielka Montaigne'a, wydała w 1595 ostateczną redakcję Prób. W przedmowie swojej broni swobód stylu Montaigne'a w kwestiach erotycznych. [przypis tłumacza]

panna du Parc, przedmiot namiętnej miłości poety (…) zmarła — wedle relacji współczesnego świadka, Racine szedł za pogrzebem, płacząc, na wpół przytomny. [przypis tłumacza]

Panna Levasseur była nieokrzesana, głupia, zazdrosna… — Faguet, Vie de Rousseau. [przypis tłumacza]

panna Michonneau (…) — [patrz:] Ojciec Goriot. [przypis tłumacza]

panna Monima — Adrianna Lecouvreur, z którą Woltera łączyły węzły przyjaźni. [przypis tłumacza]

Pannonis (…) hastam (łac.) — „Tak grotem rażon niedźwiedź panoński się sroży,/ Gdy mu z linki puszczony oszczep bok otworzy:/ Skręca się ku swej ranie, chce w pysk chwycić drzewce/ I tak w kółko tańcuje i z oszczepem drepce” (Lucanus, Pharsalia, VI, 220; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

panomfeiczne — wróżebne. [przypis tłumacza]

Panonia — Παννονία, kraina odpowiadająca położeniu dzisiejszej Dolnej i Górnej Austrii oraz części Węgier, jak słusznie notuje Clementz: „Land an der Donau” [kraj nad Dunajem], p. Swetoniusz, Żywot Wespazjana XV. [przypis tłumacza]

Panował Tyberiusz dwadzieścia dwa lat, sześć miesięcy i dni trzy — „Obce religie, obrządki Egipcjan i Żydów przytłumił”, Swetoniusz, Żywot Tyberiusza XXXVI. „Naradzano się potem względem oczyszczania miasta z żydowskich i egipskich obrządków”, Tacyt, Roczniki II, 85. Filon u Euzebiusza (Historia kościelna Σ, II, VI, 7): „najpierw za dni Tyberiusza w mieście Rzymie gorliwił się Sajanus konsul, o którym widno było, że u króla wiele może, cały naród żydowski wytępić”. [przypis tłumacza]

Panowie, nie patrzcie na swobodę mojej gęby (…) — Plurach, O odróżnianiu pochlebcy od przyjaciela, 24. [przypis tłumacza]

pan pieści cię, a zbije cię niebawem — Aluzja do pogrążonych w rozkoszy. [przypis tłumacza]

pan Shandy — bohater powieści angielskiej Sterne'a z XVIII w. (Życie Tristrama Shandy). [przypis tłumacza]

Pantagruel był jego wynalazcą: nie (…) samej rośliny, ale pewnego jej użytku — Stryczek. [przypis tłumacza]

Pantagrueliczne przepowiednie — R. przez kilkanaście lat z rzędu wydawał, prawdopodobnie dla celów zarobkowych, almanachy, takie jakich pełno miało odbyt w owych czasach. Ciekawym tedy jest dokumentem niniejsza parodia tej mądrości kalendarzowej, również jego pióra. Datuje ona z r. 1533, zatem powstała prawdopodobnie po I-szej ks. „Pantagruela”, a przed „Gargantuą”. W tych krótkich rozdziałach mieści się, jak w zalążku, wiele rysów satyrycznych które później w wielkim dziele R. tak wspaniale miały się rozwinąć. [przypis tłumacza]

Pantagruel (…) otrzymał list od ojca swego Gargantui — List ten, kreślony przez Rabelais'go zupełnie poważnie, charakterystyczny jest dla owego upojenia wiedzą tryskającą naraz z tylu nowych źródeł (humanizm, odkrycie nowych światów, rozwój sztuki drukarskiej), właściwego epoce odrodzenia. Plan nauk, jaki zakreśla tutaj Gargantua swemu synowi, widzimy w znacznej części przeprowadzony w praktyce w ks. I (jak wiadomo powstałej później niż I. część Pantagruela). [przypis tłumacza]

Pantagruel — Pantagruel nie jest, jak Gargantua, popularną postacią legendy, wszelako słowo to, zanim użył go Rabelais dla swego bohatera, znane było w języku francuskim jako imię własne i jako imię pospolite. Jako imię własne oznacza diabła występującego nieraz w misteriach średniowiecznych, którego główną sztuczką jest wzbudzać pragnienie. Jako imię pospolite oznacza silny ból gardła, rodzaj gwałtownej anginy. Aluzje do obu znaczeń wielokrotnie pojawiają się w tekście Pantagruela. [przypis tłumacza]

Pantagruel, Panurg — postacie z satyrycznej powieści Rabelego p. t. Gargantua i Pantagruel. [przypis tłumacza]

Pan Tartufe (wymawia się: Tartüf) — Od tej chwili aż do pojawienia swego w trzecim akcie Tartufe jest nieustannym przedmiotem rozmów, a sprzeczność sądów o nim zaostrza naszą ciekawość, tak iż zjawienie się jego w akcie trzecim jest jednym z najsilniejszych efektów teatralnych. [przypis tłumacza]

Pantea — wyzwolona niewolnica cesarza Werusa. [przypis tłumacza]

Pantheja — małżonka Abradatasa, sprzymierzeńca asyryjskiego, dostała się do niewoli Cyrusa po pogromie Asyryjczyków, podczas nieobecności męża w obozie. Wspaniałomyślność Cyrusa wobec branki tak ją ujęła, że z wdzięczności wezwała męża, by się połączył z Cyrusem i wspierał go w wojnie przeciw Krezusowi, ciągnącemu na pomoc Asyrii. Cyrus przyjął Abradatasa zaszczytnie i powierzył mu dowództwo jednej części wojska. [przypis tłumacza]

Panudes, Maksym (ok. 1255– ok. 1305) — uczony mnich grecki w XIV w. w Konstantynopolu. [przypis tłumacza]

Panurga, kupującego barany od Jendorka — słynna scena z Pantagruela Rabelaise'go. [przypis tłumacza]

Panurg dał sobie przekłuć ucho prawe modą judajską — Panurg, do którego pełnej charakterystyki należeć będzie potężna doza tchórzostwa, szuka sposobu wykręcenia się od udziału w dalszych wyprawach wojennych. W tym celu daje sobie przekłuć ucho, czym, wedle prawa Mojżesza, uznaje się niewolnikiem Pantagruela; w tym celu wpada także na pomysł wstąpienia w związki małżeńskie. [przypis tłumacza]

Panurg — od greckiego pan: wszystko i ergon: praca, dzieło (factotum). Imię to w tym znaczeniu spotyka się już u starożytnych. [przypis tłumacza]

Panurg — Postać ze słynnego dzieła Rabelais Pantagruel. [przypis tłumacza]

pan Wyspiański — jest to, zdaje się, satyra na Tomasza Corneille, miernego pisarza a brata wielkiego tragika, który przybrał do nazwiska przydomek l'Isle (z Wyspy). [przypis tłumacza]

Papagos — Papież. [przypis tłumacza]

Papeligossa — kraj, gdzie się dworuje z papieża. [przypis tłumacza]

Papfigowie — wedle jednych komentatorów protestanci, wedle drugich wprost Niemcy. [przypis tłumacza]

Papież Aleksander tak samo czynił (…) — Papież Aleksander V, który nie gardził rozkoszami stołu. [przypis tłumacza]

papież Bonifacy — Bonifacy VIII wstąpił na tron papieski w r. 1294, uzyskawszy podstępem abdykację Celestyna V. Dante, którego próbował zgładzić, umieścił go w swoim Piekle. [przypis tłumacza]

papież Klemens — papież Klemens VII (1533). [przypis tłumacza]

papież — Papież Liberiusz po długim wzdraganiu podpisał potępienie w r. 357. [przypis tłumacza]

Papież umarł (…) — Klemens XIV, autor bulli z d. 21 czerwca 1773, znoszącej zakon jezuitów. [przypis tłumacza]

Papimania — por. ks. IV. [przypis tłumacza]

papugi, o której opowiada w swych Pamiętnikach kawaler Temple — William Temple (1628–1690) był wybitnym dyplomatą, znienawidzonym przez teologów anglikańskich za wolnomyślne przekonania. Biskup Burnet zarzucał mu, że hołdował materializmowi, uważając religię za dobrą jedynie dla ludu, nie dbając zgoła o życie przyszłe i należąc do wielbicieli nauki Kolfutsego. Temple napisał, prócz Pamiętników, szereg dzieł o treści politycznej i historycznej oraz szkiców literackich i filozoficznych, zebranych później w dwóch tomach pt. Miscellanea. [przypis tłumacza]

Papyron — Παπυρών, miejscowość nieznana (rzeka?). Graetz za Epifaniuszem czyta Καπυρών („das doch eher semitisch klingt”, Geschichte der Juden III, 158). [przypis tłumacza]

paradeisoi — pairidaēza (ogrodzenie); ogród taki jest zarazem parkiem i zwierzyńcem. [przypis tłumacza]

parafraza — objaśniające opisanie. [przypis tłumacza]

paragraf Catton (…) prawo Venditor — Miejsca, zaczynające się od cytowanych słów, należą w prawie justyniańskim do najciemniejszych. [przypis tłumacza]

Paralos — służbowy okręt państwowy [Aten], który przybył z wieścią o klęsce poniesionej nad Ajgospotamoj. [przypis tłumacza]

pardes — dosłownie, cytrusowy ogród, w przenośni nauka zajmująca się dociekaniem najgłębszych tajemnic boskości. [przypis tłumacza]

paregoricum — mieszanina opium z kamforą — środek używany przez nieuczciwe mamki do usypiania niemowląt. [przypis tłumacza]

Parem (…) posse — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 74. [przypis tłumacza]

Parerga, tom 2. § 118, s. 196 — A § 119, s. 248. wydania drugiego. Parerga i Paralipomena, tom II. (V, 239 i 240). Dramaty Szekspira najlepiej wyjaśniają i ilustrują ową prawdę, że charakter człowieka jest niezmienny. Schopenhauer wykazuje to na charakterze hrabiego Northumberlanda, przeprowadzonym konsekwentnie przez trzy dramaty (Ryszard II i obie części Henryka IV). W pierwszym: sprzysiężenie hrabiego przeciw Ryszardowi II na korzyść późniejszego Henryka IV. W drugim: takie samo sprzysiężenie przeciw nowemu królowi. Lecz w ostatniej i najważniejszej chwili hrabia nie przybywa, zostawiając swoich towarzyszów bez pomocy. Ulegają, doznawszy porażki. W bitwie pada syn hrabiego. W trzecim: hrabia chce pomścić śmierć syna. Znowu przygotowuje sprzysiężenie i znowu w decydującej chwili nie przybywa. Towarzysze jego muszą się poddać królowi, który nie dotrzymuje warunków, i giną. Sam hrabia chroni się do Szkocji. [przypis tłumacza]

pargod — zasłona. [przypis tłumacza]

Paridis (…) duello — Horatius, Epistulae, I, 2, 6. [przypis tłumacza]

Parlament paryski usunięto do miasteczka Pontoise — książę Filip Orleański toczył, przez cały czas swej regencji, spory z Parlamentem, który wreszcie wygnał do Pontoise za to, iż nie chciał w całej pełni aprobować opłakanego systemu finansowego Lawa. [przypis tłumacza]

Parmenides mniema (…) jest tylko Jedno — por. Platon, Parmenides; Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXXVIII, 44–45. [przypis tłumacza]

Parmenion — wódz Filipa, potem stracony wraz ze synem Filotasem na rozkaz Aleksandra Wielkiego. [przypis tłumacza]

parnas — starosta żydowskiej gminy. [przypis tłumacza]

Parnet — wzgórza na północ od Aten. [przypis tłumacza]

parnose — stały zarobek, środki utrzymania. [przypis tłumacza]

parnose — zarobek, płatne zajęcie. [przypis tłumacza]

parnose — zarobek, środki utrzymania. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza, gdzie znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą Szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza, gdzie znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

parochet — zasłona wisząca nad Świętą Szafą w bóżnicy, zwaną też Arką Przymierza. W niej znajdują się zwoje Tory. [przypis tłumacza]

Paros — wyspa, jedna z Cyklad, w połowie drogi ze Samos do południowego przylądka Peloponezu (Lakonii). [przypis tłumacza]

parsa — starożytna miara długości, równa mniej więcej 4500 m. [przypis tłumacza]

Parsowie — (zwani pospolicie czcicielami ognia), sekta religii Zaratustry, która przed prześladowaniem ze strony mahometan uciekła w w. VII do Indii. [przypis tłumacza]

parsza — rozdział Biblii. [przypis tłumacza]

parsza — rozdział. [przypis tłumacza]

Partenon — świątynia poświęcona Minerwie dziewicy; najwspanialszy budynek w Atenach, stał w twierdzy ateńskiej, zwanej Akropolem. [przypis tłumacza]

Partes — Partes orationis, również zastarzały podręcznik. [przypis tłumacza]

Partowie, Babilończycy, najodleglejsze plemiona Arabów — wspomniani wyżej „barbarzyńcy”. [przypis tłumacza]

Partowie — Πάρθοι, Παρθία, staropers. Parthava (Lübker). [przypis tłumacza]

Parum est ut (łac.) — Iz 44, 6. [przypis tłumacza]

parum (…) profuerunt — Sallustius, Bellum Iugurthinum, 85. [przypis tłumacza]

Parysatyda — imię to znaczy: córka wróżki. [przypis tłumacza]

Pascal daje do zrozumienia, iż trzeba ich wszelako przeciw jezuitom, wrogom Port-Royalu. [przypis tłumacza]

Pascal zabił scholastykę w moralności, jak Descartes uprzątnął ją z metafizyki — Sainte-Beuve, Port-Royal, t. III. [przypis tłumacza]

Pascal (…) został później dość średnim geometrą, a bardzo lichym metafizykiem — duch żarliwości religijnej, jaki przenikał osobę i pisma Pascala, czynił go Wolterowi szczególnie antypatycznym. [przypis tłumacza]

„Pasce oves meas”, nie „tuas” (łac.) — J 21, 17: „Paś owieczki moje” (nie twoje). [przypis tłumacza]

Pasifae a. Pasiphae — córka Słońca, małżonka Minosa, zapłodniona przez Neptuna w postaci byka. [przypis tłumacza]

Pasja Somurska — Pasja grywana w Saumur, w ruinach rzymskiego amfiteatru. [przypis tłumacza]

Paslurdyna — Skała koło Poitiers; obyczaj studencki żądał, aby każdy nowicjusz przeczołgał się przez dziurę w tejże. [przypis tłumacza]

Passato el pericolo, gabbato el santo — Skoro minie niebezpieczeństwo, drwi się ze świętego. [przypis tłumacza]

Passendorf, Samuel von (1632–1694) — publicysta i historyk niemiecki, którego dzieła przekładano wielokrotnie na francuski. [prekursor niemieckiego oświecenia; jako prawnik i filozof zajmował się teorią prawa naturalnego, wywierając znaczny wpływ na poglądy Rousseau; red. WL]. [przypis tłumacza]

Passvantus cum commento — Jakub Passavent, mnich florencki, autor licznych traktatów łacińskich. [przypis tłumacza]

pastoforie — były to między kolumnadami albo za kolumnadami, w ich obrębie, budynki, przeznaczone prawdopodobnie dla kapłanów niepełniących służby w świątyni oraz dla przechowywania szat kapłańskich i różnych przedmiotów liturgicznych (Riehm, Handwörterbuch des Biblischen Altertums 1639 a.) Clementz przyrównał je do zakrystii kościołów chrześcijańskich. Jest to jedyny ustęp, w którym Flawiusz o nich mówi. [przypis tłumacza]

pastoforowie — księża, papieże. [przypis tłumacza]

pastwą płomieni — „Lecz sami się zdradą, bojem i pożogami psując, wielką część żywności spalili”, Tacyt, Dzieje V, 12. [przypis tłumacza]

Patelin — bohater starej farsy francuskiej. [przypis tłumacza]

Patelin — tradycyjna postać i twórca farsy. [przypis tłumacza]

Paterna (…) affectus — Augustyn, De Civitate Dei, I, 13. [przypis tłumacza]

pati natae — por. Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, XCV. [przypis tłumacza]

Patrz: ciągłość — Fragm. 607 i 608. [przypis tłumacza]

patrzcież — Schopenhauer umieszcza następujący dopisek do tego miejsca: „Powinno się pisać »gescheut«, a nie »gescheidt«: etymologia tego słowa opiera się na myśli, którą Chamfort bardzo pięknie wyraził tak: »l'ecriture a dit que le commencement de la sagesse etait la crainte de Dieu; moi, je crois, que c'est la crainte des hommes«.” („Pismo Święte powiedziało, że mądrości dała początek bojaźń Boga, ale ja sądzę, że bojaźń ludzi”). [przypis tłumacza]

Patrz dwa rodzaje ludzi pod tytułem: „Ciągłość” — Fragm. 609. [przypis tłumacza]

Patrz kółko w Montaigne'u — Niewątpliwie kółko to jest znaczkiem, który Pascal uczynił na egzemplarzu Montaigne'a w odpowiednim miejscu, prawdopodobnie: I, 22. [przypis tłumacza]

Patrz, zielenią mu się oczy! — żona zaczyna go naprawdę podejrzewać o szaleństwo, widzi już nawet jego symptomy, co było tym łatwiej, że Menechmus był we wściekłej pasji; zielony kolor i zielone plamy na twarzy i głowie uważano za oznaki rozlanej żółci, w czym ówczesna medycyna widziała powód ataków szału; szał określano przecież czasem wyrazem „czarną żółć” μελανχολία. [przypis tłumacza]

paucis (…) bonam — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 106. [przypis tłumacza]