Przypisy

polski encyklopedysta Jonston w XVII wieku [stosował metodę geometryczną] (…) do metafizyki, czym mógł wpłynąć na Spinozę — O jego domniemanym wpływie na Spinozę pisałem pt. Jonston et de Spinoza (po francusku) w „Chronicon Spinozanum”, t. I, 118, a z pominięciem biografii Jonstona pt. Jonston i de Spinoza 1922 (Bibl. Univ. Lib. Pol. Nr 3). [przypis tłumacza]

Polyeuktos — polityk i mówca z obozu Demostenesa, współobwiniony z Demostenesem w procesie harpalijskim; Aleksander żądał jego wydania. [przypis tłumacza]

Polystylo — dawna Abdera, ojczyzna Demokryta. [przypis tłumacza]

pomagał królowi dosiadać konia — strzemion w starożytności nie znano. [przypis tłumacza]

pomiędzy piosenką Chat-noiru a Rozprawą o metodzie istnieje dla mnie bardzo ścisły związek organiczny — Bardziej może jeszcze kartezjańską, w znaczeniu ujęcia wszechzjawisk jako obiektywizacji matematycznego wzoru, jest nowoczesna farsa francuska; tak dalece, iż nic bym się nie dziwił, gdyby w którąś-setną rocznicę filozofa uczczono jeden z bulwarowych teatrzyków paryskich godłem np. Folies-Descartes. [przypis tłumacza]

Pomieszczę mego ducha i mój lęk w waszym sercu — Jr 31, 33. [przypis tłumacza]

pomijają go prawie zupełnie — Faguet, XIX Siècle. [przypis tłumacza]

pomijam najwybitniejsze ustępy z księgi mojej działalności — przesada krasomówcza. [przypis tłumacza]

pomijam to — retorycznie. [przypis tłumacza]

Pominę to — retoryczne „pominięcie”. [przypis tłumacza]

Pomme de Pin — ulubiona gospoda wielkiego poety francuskiego Villona w XV w.; poza tym człowieka najgorszego życia, włóczęgi i opryszka. [przypis tłumacza]

pomnikowe wydanie pism Montaigne'a — staraniem miasta Bordeaux, podług oryginalnego egzemplarza Montaigne'a. [przypis tłumacza]

pomnik zwycięstwa — tzw. po grecku tropajon, znak zmuszenia nieprzyjaciół do ucieczki. Początkowo słup, na którym wieszano zdobyte zbroje, później podobny do niego pomnik z kamienia lub spiżu. [przypis tłumacza]

pomnik zwycięstwa — tzw. tropajon, znak zmuszenia wrogów do odwrotu: słup, na którym wieszano zdobyty oręż nieprzyjacielski [od tego słowa, za pośrednictwem łaciny, pochodzi polskie „trofeum”; red. WL]. [przypis tłumacza]

pomocą katechizmu — teatralne katechizacje urządzane przez jezuitów w kościele św. Ludwika w Paryżu, przy czym jezuici posługiwali się swymi wychowankami. [przypis tłumacza]

pomosty — ἐπιβατηρίους μηχανάς. [przypis tłumacza]

pomosty — tu tylko μηχανὰς, machinae, Sturmbrücken (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Pompeja Paulina (…) przez rany — ustęp ten skopiowany jest z opisu śmierci Seneki w Tacycie: Tacyt, Roczniki, XV, 61, 62 etc. [przypis tłumacza]

Pompeje i Herkulanum — pod Neapolem, miasta zasypane popiołem podczas wybuchu Wezuwiusza w r. 79 n.e. [przypis tłumacza]

Pomponiusz Attykus (…), będąc chory (…) — por. Korneliusz Nepos, Pomponiusz Attyk [w:] Żywoty wybitnych mężów. [przypis tłumacza]

Pomyślność (Commoditas) — bóstwo, przez Plauta stworzone. [przypis tłumacza]

Pomyślność wchodzi na scenę… — poza drobnymi śladami rękopisy plautyńskie nie posiadają żadnych objaśnień scenicznych. Wszystko zależało od pomysłowości reżysera, którym zresztą często bywał sam autor. [przypis tłumacza]

Pomysł do tego dialogu, lub, jeśli kto woli, komedyjki, przyszedł mi do głowy po drugim czy trzecim przedstawieniu sztuki. — X. Dubuisson: sztuka, o której mowa, to zapewne Panegiryk Szkoły żon, ogłoszony drukiem w kilka lat później. [przypis tłumacza]

pomysł, który jest wytłumaczony w Dioptryce — wynalazek soczewki i teleskopu. [przypis tłumacza]

pomysł Polikratesa, tyrana Samos (…) — Herodot, Dzieje, III, 41–42. [przypis tłumacza]

pomysłu śpiewaka Antygenidesa (…) — por. por. Plutarch, Życie Demetriusza. [przypis tłumacza]

Ponadto jest rzeczą oczywistą, że ta umowa narodu z tą lub inną osobą byłaby aktem szczególnym (…) w następstwie tego byłaby bezprawna — będąc aktem szczegółowym, nie byłaby wykonaniem żadnego prawa. [przypis tłumacza]

Poneropli — „Miasto złodziei”, miejsce deportacji za Filipa Macedońskiego. [przypis tłumacza]

Pone (…) uxor — Iuvenalis, Satirae VI, 346. [przypis tłumacza]

ponieważ Cyrus rzekomo popierał gorliwie Lacedemończyków w wojnie przeciwko Atenom — Cyrus rzeczywiście popierał Lacedemończyków, o czym Ksenofont w innych dziełach wyraźnie wspomina. Sparta też odwdzięczyła mu się, wysyłając admirała Pitagorasa z okrętami i hoplitów pod Chejrisofosem. Ale oficjalnie nie występowała przeciw Artakserksesowi. [przypis tłumacza]

Ponieważ król, prawnuk zmarłego, liczy dopiero pięć lat, stryja jego, jednego z książąt krwi, ogłoszono regentem. — książę Filip Orleański, który sprawował regencję w imieniu małoletniego Ludwika XV. [przypis tłumacza]

Ponieważ moje ciało bez duszy nie tworzyłoby człowieka (…) — Cały ten ustęp jest dyskusją nad teoriami zawartymi w pismach Kartezjusza. [przypis tłumacza]

ponieważ muszą one uznać pojęcia przyjemności i nieprzyjemności (…) — w pierwszym wydaniu: „ponieważ pojęcia przyjemności i nieprzyjemności, żądz i skłonności, samowoli itd., będące wszystkie pochodzenia empirycznego, musiałyby być przy tym z góry przyjęte”. [przypis tłumacza]

Ponieważ nie długość lat, ale mnogość pokoleń zaciemnia rzeczy (…) — Od Adama do Jakuba upływa 2315 lat a 22 pokolenia; gdyby zaś wziąć całkowite życie każdego patriarchy, tylko 5 pokoleń. [przypis tłumacza]

Ponieważ ten, który zechce tańczyć na linie, będzie sam (…) — Epictet III, 12. [przypis tłumacza]

ponieważ tragedia jest naśladowaniem akcji — Logicznym następnikiem tego zdania jest myśl wyrażona poniżej, w osobnym zdaniu umieszczona: „Każda zatem tragedia”… itd. [przypis tłumacza]

Po nim rządził Syrią Krassus — rok 54 p.n.e. [przypis tłumacza]

Pontanus (1426–1503) — poeta i filozof. [przypis tłumacza]

Pont — tak nazywa się kraj w Azji Mniejszej, na wschód od rzeki Halys. [przypis tłumacza]

po obozie — τῶν δωμάτων (N), τοῖς ὁχυρόμασι (D). [przypis tłumacza]

po odwrocie wojsk nieprzyjacielskich — w jesieni 369 r. [przypis tłumacza]

Popatrzcie no tylko… — jedną z najwięcej przez ówczesną publiczność wymaganych i cenionych właściwości dobrej gry aktorskiej była jak najwyrazistsza, żywiołowa mimika i gestykulacja, cechująca do dziś dnia południowców. Palestrio daje tu popis wirtuozostwa w tym względzie. [przypis tłumacza]

popatrz na mego dziesiątego syna — Rabi Jachanan miał dziesięciu synów. Wszyscy zmarli przed nim. Rabi zwykł nosić z sobą małą kość ostatniego syna. [przypis tłumacza]

Po pewnym czasie — upłynęły blisko trzy lata; jest to wiosna 391 r. W lecie 393 r. prowadził akcję polemarch Praksytas, który zajął port Lechajon i kilka ważnych miejscowości; w 392 r. drobne utarczki; już od zimy 392/3 toczyły się układy, ale uległy rozbiciu. [przypis tłumacza]

Po powrocie do hotelu natykałem się na młode kobiety (…) przestawałem kochać nieznajomą — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Poprzednia zasada wykazała, że wszystkie zjawiska… — ustęp od słów: ,Poprzednia zasada wykazała (…)” do: „(…) tylko według tego prawa” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

poprzednika, na którego się sam powołuje — „Przygotowując się co rano odczytaniem kilkunastu stronic Marianny Marivaux, zrozumiesz zdobycze tkwiące w tym, aby trafnie opisywać drgnienie ludzkiego serca”. [przypis tłumacza]

po przeprawie wojska — z Gerajstos (dziś Kastri), na południowo-wschodnim cyplu Eubei, na wiosnę 396. Pierwotnie zamierzał na czele wszystkich Greków wyprawić się z beockiego portu Aulis, jak niegdyś Agamemnon pod Troję. Ale Teby, Korynt i Ateny odmówiły kontyngentów, Teby nawet przez swe władze (bojotarchowie) przerwały Agesilaosowi składanie ofiar w Aulidzie. Król oddalił się, nie mogąc mścić się za obrazę. Ksenofont pomija to tutaj, choć mówi o tym w Dziejach Hellady. [przypis tłumacza]

popularną na scenie — świadczy o jej powodzeniu między innymi uszczypliwa wzmianka zazdrosnego Ben Jonsona o bitwach morskich na scenie w przedmowie do jednego z jego utworów. [przypis tłumacza]

populum non credentem et contradicentem (łac.) — Rz 10, 21: „lud niewierzący i sprzeczny”. [przypis tłumacza]

poradzi się starożytności — tzn. św. Augustyna lub Ojców Kościoła. [przypis tłumacza]

Porcja — córka Katona z Utyki, która zadała sobie śmierć, dowiedziawszy się o śmierci męża. [przypis tłumacza]

Por. Montaigne, Próby II. 20. [przypis tłumacza]

porównać życie L. Toriusza Balby (…) co mówi Cycero — por. Cicero, De finibus bonorum et malorum, II, 20. [przypis tłumacza]

Porównaj nasze żywoty, Ajschinesie… — ustęp klasyczny. [przypis tłumacza]

porównuje się rząd państwowy do rządu domowego, księcia zaś do ojca rodziny — błąd już przez nas odparty — księga I, rozdz. II. [przypis tłumacza]

porojchesł — kotara zasłaniająca Arkę Przymierza (zdrobnienie od parochet). [przypis tłumacza]

„porozumienie z niebem” — Znany cytat z Tartufe'a Moliera (Il-y-a avec le ciel des accomodements). [przypis tłumacza]

portatur leviter quod portat quisque libenter (łac.) — lekko się niesie, to co się niesie chętnie. [przypis tłumacza]

Portmos — port miasta Eretrii na Eubei. [przypis tłumacza]

Port-Royal — Siedziba jansenistów. [przypis tłumacza]

Port-Royal — Wśród ogromnej odnośnej literatury, klasyczne pozostało dotąd siedmiotomowe dzieło Sainte Beuve'a Port-Royal (1840–1850). [przypis tłumacza]

Port-Royal — żeński klasztor założony w XII w., koło którego w XVII w. skupili się janseniści, rozsławiając imię klasztoru zaciętymi walkami religijnymi. [przypis tłumacza]

portyki — podcienia wsparte na kolumnach, chroniące przechadzających się ulicami przed skwarem południowego słońca. [przypis tłumacza]

Poruszenia łaski, zatwardziałość serca, okoliczności zewnętrzne — Każda dusza chrześcijańska waha się między poruszeniami łaski a zatwardziałością serca; rozstrzygają niekiedy okoliczności zewnętrzne będące świadectwem Opatrzności Bożej. [przypis tłumacza]

pory — Czczone u Egipcjan. (Jud. XX. 9.) [przypis tłumacza]

porywczość, właściwą jedynie błyskotliwym entuzjastom — Tę porywczość wyobraźni przypisuje autor w Politique du Médecin (…) itd. „geniuszowi angielskiemu”, twierdząc, że niepodobna porównywać Pope'a z Voltairem, Shakespeare'a (Sakespaïer, jak go nazywa de la Mettrie) z Corneillem, Newtona z Kartezjuszem (Przedmowa, s. X). [przypis tłumacza]

porywczy — perciti według Lipsiusa, p. Brix. perditi: Lindsay. [przypis tłumacza]

Porządek — Jest to najogolniejszy plan dzieła, do którego te „Myśli” stanowią materiał. [przypis tłumacza]

Po śmierci Augusta, który rządził pięćdziesiąt siedem lat, sześć miesięcy i dwa dni — rok 13 n.e. [przypis tłumacza]

Po śmierci Heroda Klaudiusz oddał… — por. Starożytności XX, V, 2–VIII, 1. [przypis tłumacza]

Po śmierci Hyrkana starszy z braci, Arystobul, objąwszy rządy… — por. Starożytności XIII, XI. [przypis tłumacza]

Pośmiertne losy spuścizny Villona znaczą się nader interesującą linią… — Warto zauważyć, iż Montaigne, wśród swojej, obejmującej tyle tematów gawędy, nie zdradza ani słowem znajomości Villona; Rabelais znał go niewątpliwie i wspomina w wielu miejscach, lecz raczej w duchu pospolitej legendy, już utworzonej o pisarzu, bez głębszego wniknięcia w jego treść. [przypis tłumacza]

pośmiertnych pism Beyle'a — Kroniki włoskie, Życie Napoleona, Nowele, Korespondencja, Pamiętnik egotysty, Lamiel, Życie Henryka Brulard. [przypis tłumacza]

„Pośród bogów będzie sprawował sądy” — sąd składa się z trzech. [przypis tłumacza]

Pośród ksiąg po prostu uciesznych (…) „Całusy” Jana Sekonda — Johannis Secundi Basia, niderlandzkiego poety Joannesa Secundusa (właśc. Jan Niclas Everaerts, 1511–1536). Dzieło jego jest to zbiór małych poemacików pełnych zmysłowych obrazów. Interesujące jest, iż Montaigne w dziele Rabelais'go nie widzi nic więcej ponad „ucieszną” książkę, i nic więcej nie ma o niej do powiedzenia! [przypis tłumacza]

Pośród tylu podziwu godnych czynów starszego Scypiona (…) odwiedza szkoły w Sycylii i przysłuchuje się lekcjom filozofii — por. Cyceron, O mówcy, II, 6. [przypis tłumacza]

pośród uczonych znawców Szekspira ustaliło się przekonanie, że (…) prawie równie doniosłym, a mniej zawodnym czynnikiem są właściwości formy — przesada niektórych krytyków w tym kierunku wywołała w ostatnich latach pewną, chwilową, zdaje mi się, reakcję. [przypis tłumacza]

…posąg jakiegoś króla na koniu — statua Krystiana V. [przypis tłumacza]

posąg Mitysa w Argos zabił mordercę tegoż, runąwszy na patrzącego — Argejczyk Mitys miał zginąć wśród rozruchów politycznych, a o wypadku tutaj wspomnianym mówi także Plutarch: O późnym wymierzaniu kary przez bóstwo (Moralia 553 D). [przypis tłumacza]

poseł francuski, pan de Bernis — Franciszek Joachim de Pierres de Bernis, równie zręczny poeta, jak dyplomata, członek Akademii w 30 roku życia, rychło potem minister spraw zagranicznych, usiłujący wbrew życzeniom pani de Pompadour kres położyć wojnie siedmioletniej. Kardynalską obleczony purpurą, był jednym z głównych promotorów kasaty jezuitów. Wielki pan całą gębą: polityk niepospolitej miary o szerokich widnokręgach; poeta wymuskany, przesadny, nieznośnie kwiecisty. Urodzony w 1715 roku, życie zakończył w Rzymie w 1794. Posłował w Wenecji w kwiecie wieku, licząc niespełna 40 lat. [przypis tłumacza]

Posiąść kobietę (…) wyziębłych don Juanów — Crébillon syn, Igraszki kącika przy kominku; Noc i chwila. [przypis tłumacza]

Posiadamy dalej własnoustne świadectwo (…) cesarz pewien i cesarzowa rzymska — por. Flawiusz Wopiskus, Prokulus [w:] Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (Historia Augusta). [przypis tłumacza]

…posiadanie majątku. Do niego odnoszą się słowa: „całą siłą twoją” — moc w znaczeniu majątku, bogactwa. [przypis tłumacza]

posiadłości w domu nie są tak pewne, by mogli je komuś innemu powierzyć — Hieron wie o tym ze swego i swej rodziny doświadczenia; sam pięknie się wywiązał z opieki nad bratankiem. [przypis tłumacza]

Poskim — późniejsze przepisy prawne, które powstały po zakończeniu Talmudu. [przypis tłumacza]

posłał go do Syrii — rok 67 n.e. [przypis tłumacza]

posłali do Lacedemonu Ajschinesa i Arystotelesa — dwóch spomiędzy siebie; Arystoteles posłował raz od Lizandra do eforów (zob. wcześniej). [przypis tłumacza]

Posłowie narodu nie są więc ani być nie mogą jego przedstawicielami (…) nie mogą niczego ostatecznie postanawiać — posłowie mogą jedynie przygotowywać projekty ustaw, którym moc prawną nadaje dopiero uchwała narodu. [przypis tłumacza]

posłuszeństwo — πειθαρχία (N), ευταξία (D). [przypis tłumacza]

posłużyć do lepszego wyjaśnienia — słowa: „posłużyć (…)” w § 3 są dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

Pospolicie wszelkie leczenie odbywa się kosztem życia (…) Serwiusz gramatyk (…) — Pliniusz, Historia naturalna XXV, 3; Suetonius, De Grammaticis (O słynnych mówcach i nauczycielach). [przypis tłumacza]

po spożyciu obiadu — obiad jadali Grecy o zachodzie słońca. [przypis tłumacza]

Possint (…) facem — Horatius, Odae IV, 23, 26. [przypis tłumacza]

postanawia (…) [Heroda] uczynić królem Żydów — rok 39 p.n.e. [przypis tłumacza]

Postanowiłeś, Ajschinesie (…) badać moje przeznaczenie? Porównajże je ze swoim… — drugie, a równie znakomite, porównanie żywotów. [przypis tłumacza]

postanowiono odłożyć sprawę do drugiego zgromadzenia (…) bowiem było już późno… — jeśli było zbyt ciemno, by zliczyć głosy za uniewinnieniem wodzów (na co się zanosiło), to było ciemno i na obliczanie rąk (głosuje się za pomocą podniesienia ręki) przy wniosku, by sprawę odłożyć na drugie zgromadzenie. Więc i to głosowanie odbyło się chaotycznie i bezładnie. Zgromadzenie zostało zaskoczone tym wnioskiem i przyjęło go w zrozumieniu, że Rada zastanowi się, czy w ogóle należy postawić wodzów w stan oskarżenia, a jeśli tak, to jak należy proces przeprowadzić. Natomiast wrogowie wodzów rozumieli tak: wobec tego, że oskarżenie i obrona skończone, należy zastanowić się nad sposobem wydania wyroku. [przypis tłumacza]

postawić w stan przedwstępnego oskarżenia — na razie wnosi się oskarżenie przed Zgromadzenie Ludowe. Gdy to uzna sprawę za uzasadnioną, oddaje się skargę odpowiedniemu sądowi do rozpatrzenia. [przypis tłumacza]

Postawiono pytanie, w jaki sposób poszczególni ludzie, nie mając prawa rozporządzać swym własnym życiem, mogą przenieść na zwierzchnika to prawo, którego nie posiadają — Locke w Traktacie o rządzie obywatelskim. [przypis tłumacza]

postępek Kratesa (…) — por. Diogenes Laertios, Życie Kratesa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 88. [przypis tłumacza]