Przypisy

Konno pojeżdża, dobiera (…) nawet śpiąc frymarczy końmi — wyścigi i sport koński kwitnęły w Atenach bujniej, aniżeli u nas. [przypis tłumacza]

Konon — syn Tymoteosa z Anaflystos, w r. 414/13 wybrany po raz pierwszy strategiem (wodzem), później najsławniejszy wódz ateński. Podczas klęski Aten pod Ajgospotamoj on jeden nie zaniedbał swych obowiązków, uratował się z pogromu i pracował nad podniesieniem zdruzgotanej ojczyzny. Uciekł do Euagorasa, króla Cypru; później stał się wodzem floty perskiej i jako taki bił Spartan. W 393 r. wrócił do Aten, odbudował zburzone długie mury i obwarowania Pireusu. Wkrótce potem (392) umarł na Cyprze. [przypis tłumacza]

konstytucja — Konstytucja czyli bulla Unigenitus. Ponieważ partia jansenistów zyskiwała za Regencji coraz liczniejszych zwolenników, nakazał papież biskupom, aby popularyzowali bullę za pomocą listów pasterskich, w czym oczywiście biskupi ówcześni, przeważnie wielcy panowie korzystający jedynie z dochodów związanych z mitrą, posługiwali się obcym piórem. [przypis tłumacza]

konstytucja — Konstytucja czyli bulla Unigenitus, wydana przez Klemensa XIII w r. 1713, a wymierzona głównie w jansenistów i ich wykład Nowego Testamentu, stała się zarzewiem długoletnich sporów religijnych we Francji. [przypis tłumacza]

konsystorz w Mirepoix — Boyer, biskup Mirepoix, jeden z najzacieklejszych przeciwników jansenizmu. [przypis tłumacza]

Koponiusz — pierwszy prokurator Judei. [przypis tłumacza]

Koptos — Κοπτος, miasto, zburzone później przez Dioklecjana, zakwitło znowu, za Justyniana zwało się czas jakiś Justinianopolis [ob. Kift, na wsch. brzegu Nilu, ok. 40 km na płn. Luksoru; w starożytności stanowiło początek ważnego szlaku handlowego prowadzącego z doliny Nilu przez Pustynię Wschodnią na wybrzeże M. Czerwonego, skąd żeglowano do Arabii i Indii]. [przypis tłumacza]

Korach — zbuntował się przeciwko Mojżeszowi (postać z Biblii). [przypis tłumacza]

koralas — yra tai kalkinės medžiagos krovinys, padarytas, taip vadinamų, gyvakrūmių gyvulėlių. Prie tų gyvakrūmių priguli ir polipai. Labai dažnai iš tokių krovinių pasidaro mariose salos. [przypis tłumacza]

korban — ofiara. [przypis tłumacza]

Kordaks (…) Pyrshicum — Starożytne tańce Greków. [przypis tłumacza]

Korea — Κορέα, hebr. Kirjath (?), dzisiejsze Kûriyût (Boettger), Kariüt (Kiepert). [przypis tłumacza]

korim — klękanie podczas modlitwy w Jom Kipur. [przypis tłumacza]

korona królewskiej stadniny — kochanka króla, Diana de Poitiers. [przypis tłumacza]

Koroneja — miasto w Beocji, pod którym rozegrał się szereg ważnych bitew. [przypis tłumacza]

Koroneja — [równina] w Beocji, na południowy zachód od jeziora Kopais (należy odróżniać od Koronei nad rzeką Enipeus w tesalskiej Ftyi). [przypis tłumacza]

korony — korona albo wieniec —- symbol sławy i godności duchowej. [przypis tłumacza]

Korporacja lokajów — aluzja do ministra i kardynała Dubois, który zaczął karierę jako lokaj księdza Le Tellier. [przypis tłumacza]

korugacja — sfałdowanie. [przypis tłumacza]

korybanty — [dziś popr.: korybanci], kapłani frygijskiej Kybeli, którzy podczas pochodów na jej cześć biegali jak szaleni w pełnej zbroi, robiąc okrutny harmider. [przypis tłumacza]

Korylas — satrapa Paflagonii [z miejscowej dynastii]. [przypis tłumacza]

Korynna — głośny romans pani de Staël. [przypis tłumacza]

Koryntianka — Korynckie hetery były sławne z wyuzdania. [przypis tłumacza]

kości go słuchają — ma wielkie szczęście w grze w kości. [przypis tłumacza]

kościół ku pamięci cesarza Wilhelma — Kaiser Wilhelm Gedachtnis-Kirche: słynna świątynia berlińska. [przypis tłumacza]

koscynomancja — wróżenie z sita. [przypis tłumacza]

Kos — Κῴοι (Κῴς), wyspa należąca do Sporad. [przypis tłumacza]

Koszer łefesach (hebr.) — „Dozwolone do spożycia w Pesach”. [przypis tłumacza]

kota w bajce, co rad by jeść ryby, ale nie chciałby sobie łapek zamaczać — aluzja do tej bajki w Makbecie I, 7. [przypis tłumacza]

koteria, której Rousseau się naraził, składała się z najbardziej wybitnych, ruchliwych i solidarnie trzymających się ludzi, których wpływy sięgały daleko poza granice Francji — niemałą siłą w ręku Grimma i jego koterii była „Correspondance littéraire”, rękopiśmienny dwutygodnik, który tenże, z współpracownictwem Diderota, pani d'Épinay, a w ostatnich latach Meistera, wydawał przez 40 lat blisko na użytek większości koronowanych głów i co najznamienitszych dostojników Europy. W piśmie tym, doskonale redagowanym, otrzymywali wysoko położeni abonenci przegląd najświeższych wiadomości paryskich, wolnych tu od knebla cenzury, ile że „Correspondance” była tajna, abonowana i przesyłana pod ścisłą dyskrecją. Było tam i sprawozdanie z ostatniej premiery, i plotka towarzyska, nieraz bardzo drastyczna, i wyciąg wszystkich, nawet najbłahszych nowości literackich, i wreszcie swobodne omówienie wypadków dnia. Łatwo zrozumieć, iż odnośnie do kształtowania opinii dziennik taki stanowił siłę, z którą dzisiejsza prasa, jawna, dająca możność dyskusji i polemiki i zresztą neutralizująca się wzajem, ani w przybliżeniu równać się nie może. Nie potrzeba dodawać, że „Correspondance” była oficjalnym organem koterii „filozofów” i że wszystkie hymny pochwalne — z wielką wszelako miarą i smakiem — są w niej na cześć świeczników Encyklopedii. Panna Macdonald, partyzantka teorii „spisku”, zestawia ustępy „Correspondance” dotyczące Russa i dopatruje się w nich konsekwentnego działania celem zgubienia pisarza w opinii Europy, oraz denuncjowania go niejako, właśnie w epoce, kiedy uchodząc z Francji, w tejże Europie musi szukać gościny. Faguet nie godzi się z tym zapatrywaniem i raczej skłonny jest dziwić się umiarkowanemu tonowi Grimma odnośnie do Jana Jakuba. Dla własnej ciekawości przewertowałem w kilkunastu tomach „Correspondance” wszystko, co w niej dotyczy osoby i pism Russa; oczywiście, życzliwym stanowisko Grimma nie jest, ale jakież mogło być inne w stosunku do pisarza, który mu był antypatyczny ideowo, a wrogi osobiście? Jakiegoś planowo wytyczonego działania wręcz na zgubę pisarza trudno mi się było dopatrzyć w tych ustępach, które zresztą rozproszone są na przestrzeni szeregu lat. [przypis tłumacza]

Kotokida — urodzony w gminie (dzielnicy) Aten Kotokidai; końcówka częsta w nazwiskach arystokratycznych. [przypis tłumacza]

kottabos — są różne formy zabawy kottabos, uprawianej przez Greków podczas uczt z wielką namiętnością. Najzwyklejszy sposób zabawy był następujący: na figurce metalowej (naczyniu metalowym) ustawia się słupek kształtu kandelabra, na którym balansują szalki albo płytki. Pozostałą w kieliszku resztą wina należy prysnąć tak zręcznie, by trafioną szalkę czy płytkę strącić na dół i wywołać jak najgłośniejszy dźwięk ze zderzenia się z ową metalową podstawką. Inny sposób, zdaje się tu naśladowany, polega na wylaniu resztki wina z pucharu w naczynie metalowe (miednicę) tak, by kropli nigdzie obok nie uronić i wywołać dźwięk. Przy tym myśli się o kochanej osobie lub wymawia się jej imię, a dźwięk uderzającego o metal wina jest wróżbą uczuć pomyślanej osoby. Trudniejszą sztuką było pryskanymi kroplami obalić kubki pływające po wodzie w miednicy z pułapu zwieszonej. Wygrywał, kto najwięcej takich kubków strącił. [przypis tłumacza]

Kottyfos — legat Tesalów i naczelnik Amfiktionii. [przypis tłumacza]

koturn — but z wysokimi cholewami, później (od Ajschylosa) z wysokimi podeszwami, noszony przez aktorów tragicznych na scenie. But ten można wdziewać zarówno na lewą, jak i na prawą nogę; więc przezwisko koturn znaczy tyle co polskie „kurek na kościele” [osoba o zmiennych poglądach, głosząca najdogodniejsze w danej sytuacji]. [przypis tłumacza]

Kotys I — król trackiego szczepu Odrysów (383–359), teść ateńskiego wodza, Ifikratesa, przyjaciel Aten do 367 r., potem w wojnie z nimi aż do swej śmierci. [przypis tłumacza]

kozy, która wykarmiła go w Kandii — Amaltea. [przypis tłumacza]

kraj Latarneńczyków — Słowo Lanternes ma w języku francuskim uboczne znaczenie farsy, „kawału”. Z wielu rysów wynika, iż kraj Laterneńczyków oznacza u Rabelais'go Trydent, gdzie odbywał się wówczas słynny sobór trydencki. [przypis tłumacza]

Kraj ten jako nieprzyjacielski — nie należał do satrapii Cyrusa. [przypis tłumacza]

Krannon — pięć godzin drogi na południe od Larysy. [przypis tłumacza]

Krassus — triumwir, który z Pompejuszem i Cezarem dzielił jakiś czas władztwo świata. [przypis tłumacza]

Krates (ok. 365–ok. 285 p.n.e.) — tebańczyk, sławny filozof ze szkoły cyników i uczeń Diogenesa. [przypis tłumacza]

Krates powiadał o pismach Heraklita (…) — wedle Diogenesa Laertiosa (por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, II, 22) nie Krates, lecz Sokrates. [przypis tłumacza]

Krates powiadał (…) postronkiem — Diogenes Laertios, Życie Krates z Teb, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 86. [przypis tłumacza]

Krates — współczesny z komediopisarzem Kratinosem (520–423 p.n.e.), wspomniany przez Arystotelesa dlatego, że pierwszy porzucił wyszydzanie osób znanych, wyśmiewając w komediach ułomności całych klas i stanów, a to właśnie uznaje Arystoteles za zadanie komedii. [przypis tłumacza]

„Kratyl” Platona — Dialog poświęcony cały znaczeniu imion. [przypis tłumacza]

Kratyn — jeden z najstarszych znakomitych komików z czasów Peryklesa, za dytyramby, na cześć Bacchusa, otrzymał nieraz pierwszą nagrodę, którą był młody byk: stąd „łowca byków”. [przypis tłumacza]

krawczyk — zwany tkaczem, ptak żyjący w Indiach i sporządzający sobie gniazdka z pozszywanych liści. [przypis tłumacza]

kręcił się (…) koło swej pięknej kuzynki, pani d'Aiglemont — [por.] Kobieta trzydziestoletnia. [przypis tłumacza]

krętacz — w oryginale jest Rabulist, tzn. człowiek, który kręci i przekręca paragrafy i ustawy, byle tylko wyprowadzić z nich wnioski, [jakie są] właśnie mu potrzebne. Wyraz pochodzi z łaciny. [przypis tłumacza]

kremaster — mięsień w męskich narządach rozrodczych. [przypis tłumacza]

Kremona — Κρέμωνα, miasto w Galii Cisalpińskiej, nad rzeką Po [ob. Pad]. [przypis tłumacza]

Kremucjuszowi Kordusowi, oskarżonemu (…) — Tacyt, Roczniki, XV, 34. [przypis tłumacza]

Kreon — król Teb, odgrywał rolę w tragedii Labdakidów; mit tebański opracowali wszyscy trzej wielcy tragicy. [przypis tłumacza]

Kresem życia wszystkich ludzi jest śmierć, choćby ktoś zamknął się i przechowywał w pokoiku — słynna sentencja. [przypis tłumacza]

Kresfont — Heraklida, władca Mesenii, bohater tragedii Eurypidesa tegoż imienia. [przypis tłumacza]

Kreusis — na południowej granicy Beocji, nad Zatoką Koryncką. Należy do miasta Tespies, leżącego ok. 22 km na północ. [przypis tłumacza]

krewni i powinowaci — ἀδελφιδοῖ τε καὶ γαμβροί, fratre set generi, Blutsverwandten und Schwiegersöhne (Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Krezus (…) kazał drapać (…) stąd umarł — Herodot, Dzieje, I, 92. [przypis tłumacza]

Krias Szma — modlitwa odmawiana rano i przed snem; jej treścią jest wyznanie wiary w jednego Boga. [przypis tłumacza]

Kriat Szma a.Krias Szma — modlitwa odmawiana rano i przed snem. [przypis tłumacza]

Kritias — syn Kalajschrosa, brat stryjeczny Periktione, córki Glaukona, a matki Platona. [przypis tłumacza]

Kritias, syn Kalajschrosa — najenergiczniejszy i najokrutniejszy spomiędzy trzydziestu tyranów, rządzących w Atenach po wojnie peloponeskiej (zob. ust. 5 z Dziejów Hellady), padł pod Munichią (portem ateńskim) w walce z demokratami, prowadzonymi przez Trazybula. [przypis tłumacza]

Kritias udał się do Tesalii — Kritias, skazany w 411 r. na wygnanie, udał się do Tesalii, znanej z niekarności i nieobyczajności; tam ten arystokrata z krwi i kości organizował i zbroił chłopów przeciwko szlachcie. [przypis tłumacza]

Kritobulos — syn Kritona, bogatego ziemianina, przyjaciela Sokratesa. Występuje także w Sympozjonie. [przypis tłumacza]

Kriton — stary, bogaty właściciel ziemski, pochodzący z tego samego demu (gminy) co i Sokrates, wierny jego towarzysz i przyjaciel. [przypis tłumacza]

Króla, któremu nie wolno opuszczać tego miejsca, żywią kosztem publicznym — jeżeli król wydawał niesprawiedliwe wyroki, nie dawano mu pożywienia i musiał ginąć z głodu. [przypis tłumacza]

król Amaurotów w Utopii — amauros po grecku: ciemny, nieznany; Utopia kraj imaginacyjny, stworzony przez Tomasza Morusa w jego Utopii, która ukazała się po raz pierwszy w r. 1516. W książce Morusa miasto Amaurotów jest stolicą kraju. [przypis tłumacza]

króla Persów — Persja była wówczas królestwem lennym, podległym Medii. [przypis tłumacza]

Król asyryjski — anachronizm. Asyria już od dawna nie istniała. Około 608 r. przed Chr. zjednoczyli się przeciw niej namiestnik babiloński Nabopolassar, ojciec Nabuchodonozora, i król Medii Kyaksares (po persku Hvakhshatra), a w parę lat później państwo asyryjskie upadło doszczętnie. Kiedy w dwieście kilka lat potem Ksenofont maszerował z wojskiem przez gruzy Niniwy, nikt nie umiał mu powiedzieć, że depce ruiny stolicy Asyrii. [przypis tłumacza]

król Babilończyków — Nabuchodonozor [II, zm. 562 p.n.e.], Nabû-Kuduri-usur, נְבוּכַדְנֶאצַּר‎. [przypis tłumacza]

król Bułgarów — to król pruski Fryderyk II; Bułgarzy: Prusacy; Abarowie: Francuzi. Cała anegdota stanowi aluzję do wojny siedmioletniej. [przypis tłumacza]

król (…) dowiedział się od Tissafernesa — Tissafernes przy pierwszym starciu nie uciekł z resztą swego skrzydła, lecz przełamał peltastów greckich wzdłuż linii Eufratu, a potem połączył się z królem w Cyrusowym obozie. [przypis tłumacza]

królem Hyrkanów — τῶν Ὑρκανῶν; Hyrkania: kraina na południowo-wschodnim pobrzeżu Morza Kaspijskiego, od zachodu graniczyła z Medią, od południa z Partami. [przypis tłumacza]

królestwo Agryppy — p. dalej. III, III, 5. [przypis tłumacza]

królestwo Boże nie wspiera się na ciele, ale na duchu — Rz 8, 2 i n. [przypis tłumacza]

królestwo Gebarim — Być może Francja; gebarim: kraj kogutów. [przypis tłumacza]

Królestwo i tyranię uważał za dwie formy rządu — Grek, republikanin, ustrojowi monarchicznemu nie raczyłby może nadać zaszczytnej nazwy „rząd”; „rząd” może być jedynie republikański. [przypis tłumacza]

królestwo Lizaniasza — [oryg.: βασιλείαν τὴν Λυσανίου; obejmowało ono region wokół stołecznego miasta Abila, ok. 20 km na płn.-zach. od Damaszku; red. WL]; Ἄβιλα (Ἄβελ), Starożytności XIX, V, 1; Ἀβιληνή, Łk 3, 1. [przypis tłumacza]

królewiczowi — właściwie: τοῦ βασιλέως; Caesaris, des Prinzen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. „Das Wort bezeichnet auch die Söhne des wirklichen Königs”, Pape. [przypis tłumacza]

królewskiego pogrzebu dostąpił w ojczystej krainie — król lacedemoński za życia nie ma władzy tyrana i słucha praw na równi ze zwykłymi Spartanami, ale po śmierci ma pogrzeb wspaniały i odbiera cześć jako półbóg (bohater, którego czczą, jak np. Herakles, trojańscy bohaterowie itd.); cześć bohaterów u Greków można porównać z czcią świętych u ludów katolickich. [przypis tłumacza]

królewski przyjaciel — ranga na dworze perskim. [przypis tłumacza]

król Fezu (…) wygrał (…) bitwę — w r. 1578. Opowieść zaczerpnięta z: Jacques Auguste de Thou, Historia sui temporis LXV. [przypis tłumacza]

Król Filip zebrał razem najgorszych ludzi (…) — por. Plinius, Naturalis historia, IV, 11. [przypis tłumacza]

Król francuski jest stary — w r. 1713 Ludwik XIV liczył 75-ty rok życia a 70-ty panowania. [przypis tłumacza]

Król Henryk VIII — wedle większości krytyków znaczną część tej sztuki napisał Fletcher. Pogląd ten opiera się także na badaniach metrycznych. W partiach przepisywanych Fletcherowi, który miał zamiłowanie do żeńskich końcówek, stosunek ich do męskich wedle Speddinga wyraża się cyframi 1:1,7, w Szekspirowskich 1:3. [przypis tłumacza]

Król i tyran (…) — Powyższe wiersze to skróty odnoszące się do zamierzonej Rozprawy o stanie możnych. [przypis tłumacza]

król Janaj Pierwszy — czyli Jochanan Hyrkan. [przypis tłumacza]

król Janaj — pochodził z rodziny Hasmoneuszy. Był też kapłanem. Żydowscy uczeni, z powodów politycznych i religijnych chcieli unieważnić jego kapłaństwo. [przypis tłumacza]

król jednak nie obrał tego kierunku — którego się należało spodziewać, lecz podążył tam, gdzie przed pierwszą bitwą: centrum jego stało i wychodziło poza lewe skrzydło przeciwników. [przypis tłumacza]

król Karol ukrywał się jeszcze w pniu dębu — chodzi o króla Karola II Stuarta, który po bitwie pod Worcester, w której został pokonany przez armię parlamentu pod dowództwem Cromwella, w 1651 roku ukrywał się przez jakiś czas w dębie. [przypis tłumacza]

król, którego Polacy obrali sobie po naszym — Stefan Batory. [przypis tłumacza]

król macedoński był ich wasalem — Grecy północ Bałkanu uważali za „ziemię niczyją”, ale wyraźnego stosunku zależności nie było. [przypis tłumacza]

król Megist — Franciszek I albo Henryk II. [przypis tłumacza]

król Midas toż samo, przerażony i obłądzony jakowymś snem — Plutarch, O zabobonności, 9. [przypis tłumacza]

król nasz, św. Ludwik (…) nocnym — Joinville, Pamiętniki, I. [przypis tłumacza]

królów, którzy, nadprzyrodzonym sposobem, leczą niektóre choroby (…) jeno przez samo włożenie rąk — Podczas koronacji królowie dotykali rękami chorych, lecząc, wedle wierzenia ludu, w ten sposób skrofuły. [przypis tłumacza]

królowa Gęsianóżka — popularna postać legendy. [przypis tłumacza]

królowa nasza, Katarzyna (…) — Katarzyna Medycejska, matka Karola IX. [przypis tłumacza]

królowa Nawarry — Małgorzata de Valois, siostra króla Franciszka I, królowa Nawary, autorka słynnego Heptameronu, ceniła wysoko zabawy umysłowe, nawet w wielce swobodnej formie, i otaczała opieką liczny hufiec pisarzy, w liczbie których znajdował się i Rabelais. W ostatnich latach życia myśl jej zwróciła się ku sprawom wiary i pobożnym medytacjom. Do tego stanu ducha zawiera aluzję dedykacja III. księgi, pisana za życia królowej, która zmarła dopiero w kilka lat później, w r. 1549. [przypis tłumacza]

Królowa Szwecji — Eleonora-Ulryka, młodsza siostra Karola XII, powołana po śmierci brata na tron, ustąpiła, za zgodą Stanów, korony małżonkowi swemu, księciu Fryderykowi Hessen-Kassel. [przypis tłumacza]