Przypisy

ponieważ Cyrus rzekomo popierał gorliwie Lacedemończyków w wojnie przeciwko Atenom — Cyrus rzeczywiście popierał Lacedemończyków, o czym Ksenofont w innych dziełach wyraźnie wspomina. Sparta też odwdzięczyła mu się, wysyłając admirała Pitagorasa z okrętami i hoplitów pod Chejrisofosem. Ale oficjalnie nie występowała przeciw Artakserksesowi. [przypis tłumacza]

Ponieważ król, prawnuk zmarłego, liczy dopiero pięć lat, stryja jego, jednego z książąt krwi, ogłoszono regentem. — książę Filip Orleański, który sprawował regencję w imieniu małoletniego Ludwika XV. [przypis tłumacza]

Ponieważ moje ciało bez duszy nie tworzyłoby człowieka (…) — Cały ten ustęp jest dyskusją nad teoriami zawartymi w pismach Kartezjusza. [przypis tłumacza]

ponieważ muszą one uznać pojęcia przyjemności i nieprzyjemności (…) — w pierwszym wydaniu: „ponieważ pojęcia przyjemności i nieprzyjemności, żądz i skłonności, samowoli itd., będące wszystkie pochodzenia empirycznego, musiałyby być przy tym z góry przyjęte”. [przypis tłumacza]

Ponieważ nie długość lat, ale mnogość pokoleń zaciemnia rzeczy (…) — Od Adama do Jakuba upływa 2315 lat a 22 pokolenia; gdyby zaś wziąć całkowite życie każdego patriarchy, tylko 5 pokoleń. [przypis tłumacza]

Ponieważ ten, który zechce tańczyć na linie, będzie sam (…) — Epictet III, 12. [przypis tłumacza]

ponieważ tragedia jest naśladowaniem akcji — Logicznym następnikiem tego zdania jest myśl wyrażona poniżej, w osobnym zdaniu umieszczona: „Każda zatem tragedia”… itd. [przypis tłumacza]

Po nim rządził Syrią Krassus — rok 54 p.n.e. [przypis tłumacza]

Pontanus (1426–1503) — poeta i filozof. [przypis tłumacza]

Pont — tak nazywa się kraj w Azji Mniejszej, na wschód od rzeki Halys. [przypis tłumacza]

po obozie — τῶν δωμάτων (N), τοῖς ὁχυρόμασι (D). [przypis tłumacza]

po odwrocie wojsk nieprzyjacielskich — w jesieni 369 r. [przypis tłumacza]

Popatrzcie no tylko… — jedną z najwięcej przez ówczesną publiczność wymaganych i cenionych właściwości dobrej gry aktorskiej była jak najwyrazistsza, żywiołowa mimika i gestykulacja, cechująca do dziś dnia południowców. Palestrio daje tu popis wirtuozostwa w tym względzie. [przypis tłumacza]

popatrz na mego dziesiątego syna — Rabi Jachanan miał dziesięciu synów. Wszyscy zmarli przed nim. Rabi zwykł nosić z sobą małą kość ostatniego syna. [przypis tłumacza]

Po pewnym czasie — upłynęły blisko trzy lata; jest to wiosna 391 r. W lecie 393 r. prowadził akcję polemarch Praksytas, który zajął port Lechajon i kilka ważnych miejscowości; w 392 r. drobne utarczki; już od zimy 392/3 toczyły się układy, ale uległy rozbiciu. [przypis tłumacza]

Po powrocie do hotelu natykałem się na młode kobiety (…) przestawałem kochać nieznajomą — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

Poprzednia zasada wykazała, że wszystkie zjawiska… — ustęp od słów: ,Poprzednia zasada wykazała (…)” do: „(…) tylko według tego prawa” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

poprzednika, na którego się sam powołuje — „Przygotowując się co rano odczytaniem kilkunastu stronic Marianny Marivaux, zrozumiesz zdobycze tkwiące w tym, aby trafnie opisywać drgnienie ludzkiego serca”. [przypis tłumacza]

po przeprawie wojska — z Gerajstos (dziś Kastri), na południowo-wschodnim cyplu Eubei, na wiosnę 396. Pierwotnie zamierzał na czele wszystkich Greków wyprawić się z beockiego portu Aulis, jak niegdyś Agamemnon pod Troję. Ale Teby, Korynt i Ateny odmówiły kontyngentów, Teby nawet przez swe władze (bojotarchowie) przerwały Agesilaosowi składanie ofiar w Aulidzie. Król oddalił się, nie mogąc mścić się za obrazę. Ksenofont pomija to tutaj, choć mówi o tym w Dziejach Hellady. [przypis tłumacza]

popularną na scenie — świadczy o jej powodzeniu między innymi uszczypliwa wzmianka zazdrosnego Ben Jonsona o bitwach morskich na scenie w przedmowie do jednego z jego utworów. [przypis tłumacza]

populum non credentem et contradicentem (łac.) — Rz 10, 21: „lud niewierzący i sprzeczny”. [przypis tłumacza]

poradzi się starożytności — tzn. św. Augustyna lub Ojców Kościoła. [przypis tłumacza]

Porcja — córka Katona z Utyki, która zadała sobie śmierć, dowiedziawszy się o śmierci męża. [przypis tłumacza]

Por. Montaigne, Próby II. 20. [przypis tłumacza]

porównać życie L. Toriusza Balby (…) co mówi Cycero — por. Cicero, De finibus bonorum et malorum, II, 20. [przypis tłumacza]

Porównaj nasze żywoty, Ajschinesie… — ustęp klasyczny. [przypis tłumacza]

porównuje się rząd państwowy do rządu domowego, księcia zaś do ojca rodziny — błąd już przez nas odparty — księga I, rozdz. II. [przypis tłumacza]

porojchesł — kotara zasłaniająca Arkę Przymierza (zdrobnienie od parochet). [przypis tłumacza]

„porozumienie z niebem” — Znany cytat z Tartufe'a Moliera (Il-y-a avec le ciel des accomodements). [przypis tłumacza]

portatur leviter quod portat quisque libenter (łac.) — lekko się niesie, to co się niesie chętnie. [przypis tłumacza]

Portmos — port miasta Eretrii na Eubei. [przypis tłumacza]

Port-Royal — Siedziba jansenistów. [przypis tłumacza]

Port-Royal — Wśród ogromnej odnośnej literatury, klasyczne pozostało dotąd siedmiotomowe dzieło Sainte Beuve'a Port-Royal (1840–1850). [przypis tłumacza]

Port-Royal — żeński klasztor założony w XII w., koło którego w XVII w. skupili się janseniści, rozsławiając imię klasztoru zaciętymi walkami religijnymi. [przypis tłumacza]

portyki — podcienia wsparte na kolumnach, chroniące przechadzających się ulicami przed skwarem południowego słońca. [przypis tłumacza]

Poruszenia łaski, zatwardziałość serca, okoliczności zewnętrzne — Każda dusza chrześcijańska waha się między poruszeniami łaski a zatwardziałością serca; rozstrzygają niekiedy okoliczności zewnętrzne będące świadectwem Opatrzności Bożej. [przypis tłumacza]

pory — Czczone u Egipcjan. (Jud. XX. 9.) [przypis tłumacza]

porywczość, właściwą jedynie błyskotliwym entuzjastom — Tę porywczość wyobraźni przypisuje autor w Politique du Médecin (…) itd. „geniuszowi angielskiemu”, twierdząc, że niepodobna porównywać Pope'a z Voltairem, Shakespeare'a (Sakespaïer, jak go nazywa de la Mettrie) z Corneillem, Newtona z Kartezjuszem (Przedmowa, s. X). [przypis tłumacza]

porywczy — perciti według Lipsiusa, p. Brix. perditi: Lindsay. [przypis tłumacza]

Porządek — Jest to najogolniejszy plan dzieła, do którego te „Myśli” stanowią materiał. [przypis tłumacza]

Po śmierci Augusta, który rządził pięćdziesiąt siedem lat, sześć miesięcy i dwa dni — rok 13 n.e. [przypis tłumacza]

Po śmierci Heroda Klaudiusz oddał… — por. Starożytności XX, V, 2–VIII, 1. [przypis tłumacza]

Po śmierci Hyrkana starszy z braci, Arystobul, objąwszy rządy… — por. Starożytności XIII, XI. [przypis tłumacza]

Pośmiertne losy spuścizny Villona znaczą się nader interesującą linią… — Warto zauważyć, iż Montaigne, wśród swojej, obejmującej tyle tematów gawędy, nie zdradza ani słowem znajomości Villona; Rabelais znał go niewątpliwie i wspomina w wielu miejscach, lecz raczej w duchu pospolitej legendy, już utworzonej o pisarzu, bez głębszego wniknięcia w jego treść. [przypis tłumacza]

pośmiertnych pism Beyle'a — Kroniki włoskie, Życie Napoleona, Nowele, Korespondencja, Pamiętnik egotysty, Lamiel, Życie Henryka Brulard. [przypis tłumacza]

„Pośród bogów będzie sprawował sądy” — sąd składa się z trzech. [przypis tłumacza]

Pośród ksiąg po prostu uciesznych (…) „Całusy” Jana Sekonda — Johannis Secundi Basia, niderlandzkiego poety Joannesa Secundusa (właśc. Jan Niclas Everaerts, 1511–1536). Dzieło jego jest to zbiór małych poemacików pełnych zmysłowych obrazów. Interesujące jest, iż Montaigne w dziele Rabelais'go nie widzi nic więcej ponad „ucieszną” książkę, i nic więcej nie ma o niej do powiedzenia! [przypis tłumacza]

Pośród tylu podziwu godnych czynów starszego Scypiona (…) odwiedza szkoły w Sycylii i przysłuchuje się lekcjom filozofii — por. Cyceron, O mówcy, II, 6. [przypis tłumacza]

pośród uczonych znawców Szekspira ustaliło się przekonanie, że (…) prawie równie doniosłym, a mniej zawodnym czynnikiem są właściwości formy — przesada niektórych krytyków w tym kierunku wywołała w ostatnich latach pewną, chwilową, zdaje mi się, reakcję. [przypis tłumacza]

…posąg jakiegoś króla na koniu — statua Krystiana V. [przypis tłumacza]

posąg Mitysa w Argos zabił mordercę tegoż, runąwszy na patrzącego — Argejczyk Mitys miał zginąć wśród rozruchów politycznych, a o wypadku tutaj wspomnianym mówi także Plutarch: O późnym wymierzaniu kary przez bóstwo (Moralia 553 D). [przypis tłumacza]

poseł francuski, pan de Bernis — Franciszek Joachim de Pierres de Bernis, równie zręczny poeta, jak dyplomata, członek Akademii w 30 roku życia, rychło potem minister spraw zagranicznych, usiłujący wbrew życzeniom pani de Pompadour kres położyć wojnie siedmioletniej. Kardynalską obleczony purpurą, był jednym z głównych promotorów kasaty jezuitów. Wielki pan całą gębą: polityk niepospolitej miary o szerokich widnokręgach; poeta wymuskany, przesadny, nieznośnie kwiecisty. Urodzony w 1715 roku, życie zakończył w Rzymie w 1794. Posłował w Wenecji w kwiecie wieku, licząc niespełna 40 lat. [przypis tłumacza]

Posiąść kobietę (…) wyziębłych don Juanów — Crébillon syn, Igraszki kącika przy kominku; Noc i chwila. [przypis tłumacza]

Posiadamy dalej własnoustne świadectwo (…) cesarz pewien i cesarzowa rzymska — por. Flawiusz Wopiskus, Prokulus [w:] Historycy cesarstwa rzymskiego. Żywoty cesarzy od Hadriana do Numeriana (Historia Augusta). [przypis tłumacza]

…posiadanie majątku. Do niego odnoszą się słowa: „całą siłą twoją” — moc w znaczeniu majątku, bogactwa. [przypis tłumacza]

posiadłości w domu nie są tak pewne, by mogli je komuś innemu powierzyć — Hieron wie o tym ze swego i swej rodziny doświadczenia; sam pięknie się wywiązał z opieki nad bratankiem. [przypis tłumacza]

Poskim — późniejsze przepisy prawne, które powstały po zakończeniu Talmudu. [przypis tłumacza]

posłał go do Syrii — rok 67 n.e. [przypis tłumacza]

posłali do Lacedemonu Ajschinesa i Arystotelesa — dwóch spomiędzy siebie; Arystoteles posłował raz od Lizandra do eforów (zob. wcześniej). [przypis tłumacza]

Posłowie narodu nie są więc ani być nie mogą jego przedstawicielami (…) nie mogą niczego ostatecznie postanawiać — posłowie mogą jedynie przygotowywać projekty ustaw, którym moc prawną nadaje dopiero uchwała narodu. [przypis tłumacza]

posłuszeństwo — πειθαρχία (N), ευταξία (D). [przypis tłumacza]

posłużyć do lepszego wyjaśnienia — słowa: „posłużyć (…)” w § 3 są dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

Pospolicie wszelkie leczenie odbywa się kosztem życia (…) Serwiusz gramatyk (…) — Pliniusz, Historia naturalna XXV, 3; Suetonius, De Grammaticis (O słynnych mówcach i nauczycielach). [przypis tłumacza]

po spożyciu obiadu — obiad jadali Grecy o zachodzie słońca. [przypis tłumacza]

Possint (…) facem — Horatius, Odae IV, 23, 26. [przypis tłumacza]

postanawia (…) [Heroda] uczynić królem Żydów — rok 39 p.n.e. [przypis tłumacza]

Postanowiłeś, Ajschinesie (…) badać moje przeznaczenie? Porównajże je ze swoim… — drugie, a równie znakomite, porównanie żywotów. [przypis tłumacza]

postanowiono odłożyć sprawę do drugiego zgromadzenia (…) bowiem było już późno… — jeśli było zbyt ciemno, by zliczyć głosy za uniewinnieniem wodzów (na co się zanosiło), to było ciemno i na obliczanie rąk (głosuje się za pomocą podniesienia ręki) przy wniosku, by sprawę odłożyć na drugie zgromadzenie. Więc i to głosowanie odbyło się chaotycznie i bezładnie. Zgromadzenie zostało zaskoczone tym wnioskiem i przyjęło go w zrozumieniu, że Rada zastanowi się, czy w ogóle należy postawić wodzów w stan oskarżenia, a jeśli tak, to jak należy proces przeprowadzić. Natomiast wrogowie wodzów rozumieli tak: wobec tego, że oskarżenie i obrona skończone, należy zastanowić się nad sposobem wydania wyroku. [przypis tłumacza]

postawić w stan przedwstępnego oskarżenia — na razie wnosi się oskarżenie przed Zgromadzenie Ludowe. Gdy to uzna sprawę za uzasadnioną, oddaje się skargę odpowiedniemu sądowi do rozpatrzenia. [przypis tłumacza]

Postawiono pytanie, w jaki sposób poszczególni ludzie, nie mając prawa rozporządzać swym własnym życiem, mogą przenieść na zwierzchnika to prawo, którego nie posiadają — Locke w Traktacie o rządzie obywatelskim. [przypis tłumacza]

postępek Kratesa (…) — por. Diogenes Laertios, Życie Kratesa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 88. [przypis tłumacza]

Posterior (…) quaeque — Lucretius, De rerum natura, V, 1413. [przypis tłumacza]

po stopniach Przybytku — κατὰ δὲ τῶν τοῦ ναοῦ βάθρων (N), τοῦ βωμοῦ βάθρων (D). Stąd u tłumaczów mowa o ołtarzu. [przypis tłumacza]

Post (…) ora — Vergilius, Aeneida, XI, 89. [przypis tłumacza]

Postquam (…) curant — Catullus, Carmina 64, 147. [przypis tłumacza]

Postquam (…) desunt (łac.) — „Odkąd się ukazali uczeni, poczciwi zaczęli zanikać” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 95; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Postula a me (łac.) — Ps 2, 8. [przypis tłumacza]

Postume (…) olet (łac.) — „Kto się rad kąpie w perfumie,/ Źle ten pachnie, mój Postumie” (Martialis, Epigrammata, II, 12, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

posyłając wiele złotych i srebrnych darów — po owej próbie, a przed spytaniem o wojnę z Cyrusem, posłał Krezus do Delf: złotego lwa na postumencie ze 117 cegieł z drogiego kruszcu (4 cegły złote, 113 z elektronu [elektrum], tj. stopu zawierającego prócz złota 0,1–0,2 części srebra; w kopalniach złota na górze Tmolos znajdowano tę mieszaninę w stanie naturalnym), jeden dzban złoty, jeden srebrny, złotą i srebrną kropielnicę, okrągłe srebrne koneweczki do wylewania płynnych ofiar, pas i naszyjnik swej małżonki, trzyłokciowy złoty posążek niewiasty (rzekomo wyraz wdzięczności króla dla piekarki, która go w dzieciństwie uratowała przed macochą, chcącą struć pasierba) i wiele innych. Herodot wylicza owe dary i opisuje na podstawie swych naocznych spostrzeżeń, podaje miejsca, gdzie się za jego czasów znajdują, i opowiada ciekawe szczegóły, np. że na złotej kadzielnicy napis wskazuje Lacedemończyków jako ofiarodawców, ale że to jest fałsz. Herodot zna nazwisko fałszerza, ale nie chce go wyjawić. [przypis tłumacza]

posyłają do szkół na naukę (…) gimnastyki — nauki gimnastyki udzielano w gimnazjum lub palestrze. Palestrą zwie się często część gimnazjum przeznaczona do ćwiczeń w mocowaniu się. [przypis tłumacza]

Posyłam pani te e….. R……, które tak się pani podobają — prawdopodobnie Elegie pana Roucher, wspomniane poprzednio. [przypis tłumacza]

poszedłem za wezwaniem Szanownego Pana Nakładcy, by rzecz w nowym osobnym wydać przedruku — osobnym jest ten przedruk o tyle, że, jak wiemy ze wstępu, rozprawka Kanta stanowi część jego pracy pt. Der Streit der Facultäten. [przypis tłumacza]

poszło z nim, jakby na targ — tzn. bez broni. [przypis tłumacza]

poszli za nim na pomoc Lacedemonowi, chociaż wiedzieli, że przyjdzie im walczyć nie z gorszymi od siebie — wojna z Grekami europejskimi była uciążliwa. Grecy europejscy przewyższali tężyzną i Persów, i rodaków swych z Azji. [przypis tłumacza]

Potare (…) haberi — Horatius, Epistulae, I, 5, 14. [przypis tłumacza]

Potęga much; wygrywają bitwy — Montaigne, Próby Apologia Rajmonda Sebonda (Próby II, 12.). [przypis tłumacza]

Potęgi niebios (…) dla szczęśliwości — [J.J. Rousseau], Nowa Heloiza. [przypis tłumacza]

potępiają go — Św. Atanazego. [przypis tłumacza]

potępionych przez zmarłego papieża — Innocentego X (1644–1655). [przypis tłumacza]

potępionym przez taki a taki sobór — W Tyrze 335, w Arles 353, w Mediolanie 355. [przypis tłumacza]

potężna będzie wtedy, kiedy Hellenowie dojdą do opamiętania się — jeżeli Grecy zrozumieją całą okropność i ohydę bratobójczych wojen, zwrócą swój oręż i swą energię przeciw wspólnemu wrogowi całej Hellady i kultury Zachodu, przeciw Persom. Wtedy tylko Sparta będzie mogła prowadzić rodaków na bój, jako najbardziej wojenne państwo. Zjednoczenia Grecji jednak dokonali dopiero zdobywcy macedońscy; Aleksander Wielki urzeczywistnił marzenia Agesilaosa. [przypis tłumacza]

potężna twierdza, zbudowana przez dawnych królów — p. VII, VIII, 3: „Pierwszym, który tu twierdzę zbudował, był arcykapłan Jonates, nazwał ją Masadą”. Był to brat Judy Machabeusza (Makkabi), a panował od 160 do 143 p.n.e. [przypis tłumacza]

Potężny atoli zarzut (…) — od tego miejsca aż do Uwagi 3. […] całe odparcie „idealizmu” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

potężnymi słowami, w których królowa zapowiada samobójstwo — „A potem trzeba mężnie i szlachetnie / Postąpić, jako najwznioślejsi z Rzymian, / By śmierć wzbić w dumę, że nas bierze”. — Po tych słowach rymowany dwuwiersz, kończący akt, osłabia już nieco wrażenie. [przypis tłumacza]

potężny pustynny byk — Szor Habor, legendarny wół, byk pustynny pasący się na rajskiej łące, którego mięso — według wierzeń Żydów — spożywać będą sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. [przypis tłumacza]

potelskich i bremondzkich — Wioski w rodzinnych stronach Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Potem w lot się do niego przyczepią, przylepią — postilla extemplo se adplicant, adglutinant. [przypis tłumacza]

potentisimus (…) potestate — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 90. [przypis tłumacza]

Potentissime (łac.) — Ps 44, 4. [przypis tłumacza]

Po tobie Tronu w Olimpie nikt nie odziedziczy — podkreślamy to miejsce jako jądro charakterystyki samego poety. [przypis tłumacza]