Przypisy

ab ovo (łac.) — od zarodka, od początku. [przypis tłumacza]

abstine i sustine (łac.) — Podstawy filozofii Epikteta: wytrzymałość w niedoli, wstrzemięźliwość od rozkoszy. [przypis tłumacza]

Accipe, sume, cape, sunt verba placentia papae (łac.) — Bierz, łap, chwytaj, są to słowa miłe uchu papieża. [przypis tłumacza]

Adam forma futuri (łac.) — Św. Paweł, Rz 5, 14. [przypis tłumacza]

ad deos (…) polluantur (łac.) — „do bogów to raczej, nie do ludzi należy: oni sami niech baczą, by ich święta i uroczystości nie zlekceważono” (Livius Titus, Ab Urbe condita, X, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

adeo (…) formidat (łac.) — „Strach krępuje nawet myśl o ratunku” (Quintus Curtius, Historiae Alexandri Magni, III, 11; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

adeo (…) probabile est (łac.) — „Bo żadna gwałtowna zmiana tego, co prastare, nie jest pochwały godna” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXIV, 54; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ad formani nasi cognoscitur ad te levavi (łac.) — Po kształcie nosa poznaje się… to co ku tobie podniosłem. [przypis tłumacza]

ad haec (…) virtutis (łac.) — „Szedł na bój w imię sławy bohater helleński,/ Rzymski, czy barbarzyński, pobudkę w niej czerpiąc/ Na trud śmiertelnej walki: o tyle góruje/ Żądza sławy nad wszelką cnotą” (Iuvenalis, Satirae, X, 137; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

ad ictus (…) cepit (łac.) — „Gdy tylko uderzono taranami w mury, od samego strasznego łomotu wszczynał się zwykle popłoch i tumult uliczny” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXXVIII, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aditum nocendi perfido praestat (łac.) — „Wiarołomnemu daje człek wierzący okazję szkody” (Seneca [Minor], Oedipus, III, 686; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Adorabunt eum omnes reges (łac.) — Ps 71, 11. [przypis tłumacza]

Ad praesans ora, cras pullis sunt meliora (łac.) — Dziś są to jajka, jutro będą lepsze od kur. [przypis tłumacza]

Ad tuum, Domine Jesu, tribunal appello (łac.) — „Do twojego, Panie Jezu, apeluję trybunału”. [przypis tłumacza]

Aeque (…) nocebit (łac.) — „Aza [więc; red. WL] biedak czy bogacz, ma zysk, i niemały,/ Stąd w równej mierze,/ A czy młodzik, czy staruch, o skarb ten niedbały,/ Plagi odbierze!” (Horatius, Epistulae, I, 25; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Affectum dantis pensat censura tenantis (łac.) — Usposobienie tego co daje, bada ten, kto grzmoty dzierży w dłoni. [przypis tłumacza]

Agnus occisus est ab origine mundi (łac.) — Ap 13, 8: „Baranek zabity jest od początku świata”. [przypis tłumacza]

ala mala, cropium dubium, collum bonum pelle remota (łac.) — skrzydło złe, kuper niepewny, szyjka dobra po zdjęciu skóry. [przypis tłumacza]

Alloquar (…) amabo (łac.) — „Nigdyż nie będę rozmawiać ja z tobą, /I nigdy nie mam słyszeć już twych słów?/ Nigdyż cię, milszy nad życie, nie ujrzę?/ Lecz kochać będę cię po wieków wiek!” (Catullus, Carmina, LXV, 9; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Alter (…) annus (łac.) — „Zaledwie mi się zaczął rok życia dwunasty” (Vergilius, Eclogae, VIII, 39; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

alter ridebat (…) contrarius alter (łac.) — „Pierwszy, ilekroć za próg wystawił swą nogę/ Z domu idąc, już śmiał się, drugi zasię płakał” (Iuvenalis, Satirae, X, 28; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

A maiori ad minus (łac.) — „Od większego do mniejszego”. [przypis tłumacza]

Ambitiosa recidet ornamenta (łac.) — poobcina pretensjonalne ozdoby (Horat. List do Pizonów, 447–448). [przypis tłumacza]

Amice, ad quid venisti (łac.) — Mt 26, 50. „Przyjacielu, na coś przyszedł”. [przypis tłumacza]

Amorem (…) specie (łac.) — „Miłość jest popędem zawarcia przyjaźni z pięknem” (Cicero, Tusculanae disputationes, IV, 34; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

animal faber (łac.) — dosł. zręczne zwierzę, zwierzę twórcze; tu: analogia do terminu homo faber. [przypis tłumacza]

An licitum sit (łac.) — „Czy wolno jest”. [przypis tłumacza]

A prophetis enim Hierusalem egressa est pollutio super omnem terram (łac.) — Bo od proroków jeruzalemskich wyszło splugawienie na tę wszystką ziemię. [przypis tłumacza]

Apud (…) secum (łac.) — „Umieją rozprawiać wobec innych, ale nie wobec siebie i ze sobą” (Cicero, Tusculanae disputationes, V, 36; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Archimède (…) sortir (fr.), Ducunt (…) trahunt (łac.) — Archimedes jest w równej mierze zmuszony do pozostania w pokoju, gdy się go tam zamknie, jak wówczas, gdy jest tak bardzo zajęty jakimś zagadnieniem, że mu nie przychodzi na myśl, by wyjść: „Chętnego prowadzą losy, niechętnego ciągną”. [przypis tłumacza]

Aristoni (…) deformabat (łac.) — „Rzecz tę powierzył Aristonowi, artyście dramatycznemu, którego ród i fortuna były znamienite, a to jego zajęcie aktorskie nie uchybiało mu wcale, gdyż u Greków nic takiego nie niesie ujmy” (Livius Titus, Ab Urbe condita, XXIV, 24; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

arma (…) iubet (łac.) — „Rozkazuje broń wszelką wydać, zwierzęta juczne przywieść, zakładnika dostawić” (Iulius Caesar, Commentarii de bello Gallico, VII, 11; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

A sole (…) queat (łac.) — „Od słońca wschodu nad Azowskiem Morzem/ Po zachód jego, któż jest, co mi zrówna?” (Z nagrobku Scypiona, pogromcy Afryki; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

asotos (…) exire (łac.) — „Ze szkoły Arystyppa wychodzą niewieściuchy, ze szkoły Zenona zgryźliwcy” (Cicero, De natura deorum, III, 31; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aspexi terram, et ecce vacua erat et nihili, et coelos, et non erat lux in eis (…) (łac.) — „Spojrzałem na ziemię, a oto jest niepozorna i próżna: a na niebo, nie masz w nim światłości. Spojrzałem na góry, a oto się trzęsą i wszystkie pagórki chwieją się. Spojrzałem, a oto Karmel jest pustynią i wszystkie jego miasta zburzone są od oblicza Pańskiego i od oblicza gniewu zapalczywości jego. Bo tak mówi Pan: Spustoszona będzie wszystka ziemia, wszakże końca jeszcze nie uczynię”. [przypis tłumacza]

At (…) lana (łac.) — „Nic z tego: już do czysta wytarłem się wełną” (Martialis, Epigrammata, II, 58, 11; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) annus (łac.) — „I rok się tak tym samym torem toczy w kółko” (Vergilius, Georgica, II, 402; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) armis (łac.) — „Lecz Orodesa zabić, wtedy gdy uciekał,/ Nie uważał za godne i cios z tyłu zwlekał;/ Więc zabiegł mu od czoła i brew w brew uderza,/ I jak mąż, nie jak złodziej, do zwycięstwa zmierza” (Vergilius, Aeneida X, 372; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Auctius atque Di melius fecere (łac.) — Bogowie przewyższyli moje życzenia! [następne słowa z zacytowanej satyry Horacego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Aut (…) habet (łac.) — „Śmierć była albo będzie: nie istnieje nigdy/ W teraźniejszości. Również nie zadaje męki/ Śmierć sama: raczej tylko jej oczekiwanie” (Pierwszy wiersz z satyry La Boêtie, drugi z Owidiusza; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

aut qui (…) conveniant (łac.) — „albo ci, którzy nie stosują wyrazów do przedmiotu, lecz zbaczają z drogi szukając przedmiotu, który by się nadał do słów” (Quintilianus, Institutio oratoria, VIII, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

aves (…) putamus (łac.) — „Mniemamy, że pewne ptaki rodzą się na to tylko, aby służyły augurom do wróżby” (Cicero, De natura deorum, II, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Avida (…) virtus (łac.) — „Niebezpieczeństwa łaknie zawdy cnota” (Seneca [Minor], De providentia, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

baccalaureus (z łac.) — taki, któremu najbliżej do osiągnięcia stopnia doktorskiego. [przypis tłumacza]

Beati immaculati in via (łac.) — „Błogosławieni, którzy nie splamią się w drodze”, Psalm 119. [przypis tłumacza]

beati quorum (łac.) — Beati quorum rentissae sunt iniquiates [szczęśliwi, którym odpuszczono nieprawości; red. WL]. [przypis tłumacza]

Beatius est dare quam accipere (łac.) — Lubiej jest dawać niż otrzymywać. [przypis tłumacza]

Beneficia eo usque laeta sunt, dum videntur exsolvi posse (…) (łac.) — „Dobrodziejstwa do tego kresu są miłe, dopóki nam się zdaje, że możemy je oddać; gdy zbytnio przechodzą miarę zamiast, wdzięczności oddaje się nienawiści” Tac. Ann. IV [Tacyt, Roczniki; Red.WL]. [przypis tłumacza]

Bibite ex hoc omnes (łac.) — Mt 26, 27. [przypis tłumacza]

Bis medium amplexi (…) altis (łac.) — „Dwakroć ciało ściśnięte, i barki, i szyja;/ Dwakroć gad krwawym karkiem nad głowę się wzbija”. [przypis tłumacza]

bona lux (łac.) — „Dobre światło”. Zaczerpnięte z głośnej Pochwały szaleństwa Erazma. [przypis tłumacza]

Caedebant (…) illis (łac.) — „Obie strony jednako prą naprzód lub w odwrót,/ Obie to zwyciężają, to są zwyciężane:/ O ucieczce nie myśli nikt” (Vergilius, Aeneida, X, 756; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Calamitosus (…) anxius (łac.) — „Nieszczęśliwy jest wszelki umysł troskający się o przyszłość” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 98; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

capitulum capitulantes (łac.) — Zebranie mnichów mających prawo głosu w kapitule, z wykluczeniem braciszków. [przypis tłumacza]

Carpamus (…) fies (łac.) — „Pij słodycze! Dopóki żyjesz, twoje będą:/ Wnet staniesz się popiołem, cieniem i legendą” (Aulus Persius Flaccus, Satirae, V, 151; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

causa finalis movet non secundum suum esse reale, sed secundum esse cognitum (łac.) — przyczyna ostateczna (celowa: cel, pobudka) nie działa wedle swojego bytu realnego, ale wedle poznanego (pomyślanego). [przypis tłumacza]

c. c. Homo existens, te Deum facis (łac.) — J 10, 33. „Będąc człowiekiem, czynisz się Bogiem”. [przypis tłumacza]

certe philosophi nihil verisimile… (łac.) — z pewnością filozofowie nie mają w tych sprawach nic prawdopodobnego, dlatego konieczne jest uciekać się do Boga, aniołów i demonów. [przypis tłumacza]

Certum indicem cuiusque animum esse, qui semper eodem ingenio ad virtutem vel ad malitiam moratus, firmum argumentum est accipiendi criminis, aut respuendi (łac.) — Pewnym probierzem jest umysł każdego, który, gdy zawsze z jednakowym charakterem był usposobiony albo do cnotliwości, albo do złości, jest niezłomnym dowodem, czy zbrodnia ma zostać przyjętą czy odrzuconą. [przypis tłumacza]

clamores horrendos ad sidera tollit (łac.) — krzyki okropne zanosi ku gwiazdom. [przypis tłumacza]

Clare (…) nubem (łac.) — „Naprzód głosem donośnym wołał: «Apollinie!»/ By go zaś nikt nie słyszał, wargi zwarł i szeptał:/ «Lawerno, cudna pani złodziei, daj zdolność/ Oszustwa, daj, bym zdał się niewinnym i świętym./ Zakryj nocą me winy, mgłą otul przykrady»” (Horatius, Epistulae, I, 16, 59; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Coacervabunt sibi magistros (łac.) — 2 Tm 4, 3: „Zgromadzą sobie nauczycieli”. [przypis tłumacza]

coelumque tueri iussit, et erectos ad sidera tollere vultus (łac.) — kazał ku niebu spoglądać i wznosić twarz ku gwiazdom [Owidiusz, Metamorfozy I, 85–86; red. WL]. [przypis tłumacza]

Comedes panem tuum (łac.) — Pwt 8, 9: „Będziesz pożywał swój chleb”. [przypis tłumacza]

Communi (…) exterreamur (łac.) — „Pospólny to błąd nas wszystkich sprawia, że osoby lub rzeczy niewidzialne, tajemniczo kryjące się oraz nieznane, lepsze w nas budzą nadzieje albo większą obawę” (Iulius Caesar, De bello civili, II, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

conatus recedendi (łac.) — siła odśrodkowa. [przypis tłumacza]

Conentur (…) rebus (łac.) — „Bądź każdej rzeczy panem, nie zaś niewolnikiem” (Horatius, Epistulae, I, 1, 19; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Coniugis (…) amorem (łac.) — „Zanim przesyt ją zmusił puścić szyję męża/ Młodego, przesyt, który w długich nockach zimy/ Dostatecznie nakarmi miłość pieszczot chciwą” (Catullus, Carmina, LXVIII, 81; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Consiliis (…) Laconum (łac.) — „Rady moje Lakonów sławę na proch starły” (Cicero, Tusculanae quaestiones [wyd. też pod tytułem: Tusculanae disputationes], V, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Consuetudine (…) vident (łac.) — „Jeśli oczy patrzą na coś codziennie, wnet przywykają i umysł nasz, obojętniejąc, nie bada przyczyny zjawiska, które co dzień widzi” (Cicero, De natura deorum, II, 38; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Consuetudinis (…) quidem (łac.) — „Siła nawyku jest wielka: myśliwi umieją spędzać noce na śniegu i mrozie, a w górach znosić żar słoneczny: zapaśnicy, smagając się rzemiennym biczem, nie wydają najmniejszego jęku” (Cicero, Tusculanae disputationes, II, 17; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

contorta et aculeata sophismata (łac.) — „Wykrętne i prześcipne sofizmaty” (Cicero, Academica, II, 24; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

conversus Jesus respexit Petrum (łac.) — Łk 21, 61: „A Pan, obróciwszy się, spojrzał na Piotra”. [przypis tłumacza]

Corrumpunt bonos mores conoquia prava (łac.) — 1 Kor 15, 33; cytat z Meandra: „Złe rozmowy psują dobre obyczaje”. [przypis tłumacza]

cum amaritudinibus (łac.) — Wj 12, 8. [przypis tłumacza]

Cum labor in damno est, crescit mortalis egestas (łac.) — Kiedy praca ustaje, i dobrobyt ludzi obumiera. [przypis tłumacza]

Cum (…) opus (łac.) — „Jeśli mnie śmierć ma zabrać, to wśród lubej pracy!” (Ovidius, Amores, II, 10, 36; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cum sunt partium iura obscura, reo favendum est potius quam actori (łac.) — Jeśli prawa stron są ciemne, raczej trzeba rozstrzygać na stronę obżałowanego niż skarżyciela. [przypis tłumacza]

Cum veritatem qua liberetur ignoret, (…) (łac.) — Św. Augustyn De civ. Dei. IV, 27: „Gdy nie zna prawdy, która by go wyzwoliła wystarczy mu to, co by go oszukało”. [przypis tłumacza]

Curae (…) stupent (łac.) — „Lekkie troski mówią, ogromne milczą” (Seneca [Minor], Hippolytus [Phoedra], II, 604; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Curatio (…) mortuorum (łac.) — „Troska o pogrzeb i jakość jego, o wspaniałość obrządku mniej są potrzebne dla spokojności zmarłych niż dla pociechy żyjących” (Augustinus Aurelius, De civitate Dei, I, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) contemptius (łac.) — „Czym się dzieje [tj. dlaczego się tak dzieje; red. WL], że wyrocznie w Delfach już się nie pojawiają; i to nie mówię tego o naszym oświeconym wieku, lecz już od dawna uważane są za rzecz największej wzgardy godną?” (Cicero, De divinatione, II, 57; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Curis animique doloribus quacunque ratione editum intercludere (łac.) — Wszelkimi sposobami odciąć bólom i troskom dostęp do duszy. [przypis tłumacza]

Cur (…) omne (łac.) — „I czegóż pragniesz jeszcze od życia? czy życia/ Nowego, które sczeźnie znów marnie, bez wdzięku?” (Lucretius, De rerum natura, III, 954; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) recedis (łac.) — „Czemuż to nie chcesz odejść jak syty biesiadnik/ Z uczty żywota?” (Lucretius, De rerum natura, III, 951; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Cur (…) timenti (łac.) — „Czemuż, władco Olimpu, zachciało się tobie/ Ludziom i tak już nędznym, dodać jeszcze żądzę/ Poznania przyszłych nieszczęść przez wróżbiarskie sztuczki?/ Niech przyjdzie niespodzianie, cokolwiek przeznaczasz,/ Niech ślepy będzie człowiek na przyszłe swe losy,/ Niechaj mu wolno będzie mieć nadzieję w strachu!” (Lucanus, Pharsalia, II, 4–14; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Dabit maxillam percutienti (łac.) — Lm 3, 30. [przypis tłumacza]

Dabitur liber scienti litteras, et dicet: Non possum legere (łac.) — Iz 29, 12: „Dadzą książkę znającemu pismo i powie: Nie mogę przeczytać”. [przypis tłumacza]

Debile principium melior fortuna sequetur (łac.) — Po słabych zaczątkach następuje szczęśliwsza dola. [przypis tłumacza]

de contemptu mundi et fuga seculi (łac.) — O wzgardzie świata i ucieczce od niego. [przypis tłumacza]

Dederunt fel in escam (łac.) — Ps 63, 22. [przypis tłumacza]

Deficiente pecu, deficit omne, nia (łac.) — Komiczne ultra-łacińskie przestawienie, zamiast: deficiente pecunia, deficit omne: gdy nie staje pieniędzy, wszystkiego nie staje. [przypis tłumacza]

Delevi ut nubem iniquitates tuas, et quasi nebulam peccata tua, revertere ad me quoniam redemi te (łac.) — „Pomnijże na to, Jakubie i Izraelu! przeto żeś ty jest sługą moim. Stworzyłem cię, sługaś ty mój, o Izraelu, iżbyś nie zapomniał o mnie. Gładzę nieprawości twoje jako obłoki, a grzechy twoje jako mgłę; nawróć się do mnie, bom cię odkupił”. [przypis tłumacza]

Deliciae meae esse cum filiis hominum (łac.) — Prz 8, 30: „Rozkoszą moją jest być z synami ludzi”. [przypis tłumacza]

Della opinione regina del mondo (łac.) — O opinii królowej świata. [przypis tłumacza]

Democriti (…) velox (łac.) — „Raz bydełko Demokryta/ Wlazło mu w szkodę do żyta,/ Gdy duch w niebo wzlatał śmiało,/ Niepomny zgoła na ciało” (Horatius, Epistulae, I, 12, 12; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

de natura rerum (łac.) — o naturze rzeczy. [przypis tłumacza]

De omni re scibili (łac.) — Tytuł jednej z dziewięciuset tez, których Pic Mirandola zamierzał bronić publicznie w Rzymie w r. 1486. [przypis tłumacza]

Deprendas (…) facies (łac.) — „Zduś ból ducha skrytego w ciało swe ułomne,/ Zduś i skryj radość swoją! I tak twarz je zdradzi,/ Jak dym watrę” (Iuvenalis, Satirae, IX, 18; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

desinit in piscem (łac.) — zakończona rybim ogonem. [przypis tłumacza]