Historia zakończonej tragedią miłości, rozgrywająca się w egzotycznej scenerii Andaluzji w pierwszej połowie XIX wieku. Don José, Bask z pochodzenia, zaciąga się do hiszpańskich dragonów. Wymarzony awans na sierżanta wydaje się na wyciągnięcie ręki, kiedy pewnego dnia podczas służby wartowniczej w Sewilli don José spotyka piękną, kokieteryjną Cygankę Carmen. Parę godzin później okazuje się, że kobieta jest nie tylko uwodzicielska, ale i porywcza. Don José musi ją aresztować i zaprowadzić do więzienia. Carmen przekonuje go, żeby pozwolił jej uciec, a fatalne zauroczenie staje się dla niego początkiem coraz większych kłopotów.
Prosper Mérimée, autor Carmen, zasłynął dzięki swoim nowelom i opowiadaniom, krótkim historiom opowiadanym oszczędnym stylem, bez zbędnego liryzmu. W czerwcu 1830 roku udał się do Hiszpanii, którą niespiesznie zwiedzał, poznając kraj i ludzi. Kiedy pół roku później wrócił do Paryża, zaczął w „Revue de Paris” publikować barwne relacje z podróży, zatytułowane „Listy z Hiszpanii”. Znalazła się w nich pierwsza wzmianka o historii opowiedzianej mu przez hrabinę Montijo, matkę późniejszej cesarzowej Eugenii, żony Napoleona III. Do pierwowzoru tytułowej postaci Mérimée dodał kulturową egzotykę: zainspirowany swoimi zainteresowaniami językiem i kulturą romską, nieujarzmioną Carmen uczynił Cyganką. W roku 1845 opowiadanie Carmen ukazało się drukiem w miesięczniku „Revue des deux Mondes”, rok później zostało wydane w formie książkowej, razem z dwoma innymi tekstami.
Pięć lat po śmierci Mériméego na podstawie Carmen powstała jedna z najsłynniejszych oper świata, z muzyką Georges'a Bizeta do libretta Henriego Meilhaca i Ludovica Halévy'ego, wystawiona po raz pierwszy w roku 1875. Pochodzi z niej m.in. śpiewana przez Carmen przebojowa Habanera (ze słowami „Bo miłość to cygańskie dziecię”) oraz dynamiczna, marszowa Pieśń Torreadora.
Historię miłości don Joségo do niezależnej, żywiołowej Carmen wielokrotnie przenoszono na ekran. Powstało ponad 20 adaptacji kinowych, począwszy od krótkiego, 12-minutowego filmu niemego Arthura Gilberta z roku 1907, poprzez burleskę Charlie gra Carmen (ang. Burlesque on Carmen) z roku 1915, w której Charlie Chaplin gra rolę hiszpańskiego żołnierza zakochanego w pięknej Carmen, aż po hiszpański film w reżyserii Vincente Arandy z roku 2003.
Książka Carmen Prospera Mérimée'go dostępna jest jako e-book (EPUB i Mobi Kindle) oraz plik PDF.
