Przypisy

Asnyk, Adam (1838–1897) — czołowy poeta polskiego pozytywizmu. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, dramatopisarz; członek Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, epigon romantyzmu tworzący w epoce pozytywizmu i Młodej Polski, autor dramatów i opowiadań; syn uczestnika powstania listopadowego 1830 r. i zesłańca; w czasie studiów prowadził działalność spiskową, był więziony w warszawskiej Cytadeli w 1860, w powstaniu styczniowym zaangażowany po stronie „czerwonych”; po upadku powstania podjął ponownie studia, uzyskując doktora filozofii w Heidelbergu (1866) oraz zaczął publikować pierwsze utwory w prasie lwowskiej (1864–65); w 1870 r. osiadł w Krakowie, brał czynny udział w życiu samorządowym, był posłem na Sejm Krajowy z ramienia demokratów (1889); autor m.in. wierszy Pijąc Falerno, Między nami nic nie było, Gdybym był młodszy, Jednego serca…, Daremne żale, Do młodych oraz cyklu sonetów Nad głębiami; amator Tatr oraz podróży, odwiedził Włochy, Tunezję, Algierię, Cejlon i Indie. [przypis edytorski]

Asnyk, Adam (1838–1897) — poeta, przedstawiciel pozytywizmu, członek Rządu Narodowego podczas powstania styczniowego. [przypis edytorski]

asocjacja — kojarzenie; wiązanie ze sobą niezależnych od siebie zjawisk psychicznych w ten sposób, że pojawienie się w psychice jednego z nich wywołuje wystąpienie drugiego. [przypis edytorski]

asocjacja — skojarzenie. [przypis edytorski]

asocjacja (z łac., psych.) — samorzutne kojarzenie ze sobą dwóch niezależnych od siebie zjawisk, wrażeń, pojęć. [przypis edytorski]

asocjacja (z łac.) — złączenie, zespolenie. [przypis edytorski]

asocjacjonizm — tu: twórczość oparta na luźnych skojarzeniach. [przypis edytorski]

Asoka właśc. Aśoka (ok. 269–232 p.n.e.) — władca indyjskiego imperium Maurjów, panujący nad niemal całym subkontynentem indyjskim. [przypis edytorski]

asonancja a. asonans — rym niedokładny, w którym powtarzają się tylko samogłoski. [przypis edytorski]

asonans — rym niedokładny, w którym powtarzają się tylko samogłoski. [przypis edytorski]

Asopos — rzeka w południowej Beocji. [przypis edytorski]

aspan (daw.) — skrót od: wasza miłość pan, waszmość pan; starop. potoczny zwrot grzecznościowy. [przypis edytorski]

aspani (daw.) — zwrot grzecznościowy, skrót od: waszmość pani. [przypis edytorski]

aspan — skrócona forma zwrotu grzecznościowego, od: waszmość pan. [przypis edytorski]

aspan — skrócona, potoczna forma zwrotu grzecznościowego. [przypis edytorski]

aspan — zniekszt. „waćpan”. [przypis edytorski]

Aspazja (ok. 470 – ok. 400 p.n.e.) — pochodząca z Miletu kochanka a. żona ateńskiego polityka i męża stanu, Peryklesa; zajmowała pozycję niezwykłą dla kobiet swego czasu (z wyjątkiem heter), interesowała się sprawami publicznymi, mogła wywierać wpływ na Peryklesa i politykę Aten; wzmiankowana na kartach dzieł Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in. [przypis edytorski]

Aspazja (ok. 470 – ok. 400 p.n.e.) — pochodząca z Miletu w Jonii, zamieszkała w Atenach wykształcona kobieta (być może hetera), wspominana w dziełach Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in., brała na równi z mężczyznami udział w dyskusjach filozoficznych i politycznych, kochanka ateńskiego męża stanu Peryklesa, miała z nim syna o tym samym co ojciec imieniu. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji; jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. znany filozof Sokrates; wzmiankowana na kartach dzieł Platona, Arystofanesa, Ksenofonta i in., wg Plutarcha była heterą, czyli kurtyzaną. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji; wg Plutarcha była heterą, czyli kurtyzaną, zaś jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. znany filozof Sokrates. [przypis edytorski]

Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e.) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele, m.in. Sokrates. [przypis edytorski]

aspekt (z łac.) — tu: projekt. [przypis edytorski]

asper — chodzi prawdop. o Sonchus asper, gatunek mlecza. [przypis edytorski]

Asperges me hysopo et mundabor; lavabis me et super nivem dealbabor (łac.) — słowa z 51 psalmu Dawida: „Pokropisz mnie hyzopem, a będę oczyszczony, obmyjesz mnie, a ponad śnieg bielszym się stanę”. Zgodnie z trydenckim (przedsoborowym) rytem katolickiej mszy antyfonę rozpoczynającą się od tych słów śpiewano w czasie aspersji, tj. pokropienia wiernych wodą święconą, które poprzedzało sumę (mszę odprawianą w niedziele lub dni świąteczne). [przypis edytorski]

Asperges me hysopo… (łac.) — słowa z 51 Psalmu Dawida: „Pokropisz mnie hyzopem, a będę oczyszczony, obmyjesz mnie, a ponad śnieg bielszym się stanę”. [przypis edytorski]

asperges me hysopum et super nivem realbabor, popr.: asperges me hyssopo, et mundabor; lavabis me, et super nivem dealbabor (łac.) — pokrop mnie hizopem, a oczyszczony będę; obmyj mnie, a nad śnieg wybieleję (Ps 51, 9; słowa psalmu biblijnego używane podczas obrzędu pokropienia wodą święconą ludzi zgromadzonych na mszy katolickiej w rycie rzymskim). [przypis edytorski]

asperges (z łac. aspergere: skropić) — aspersja; akt pokuty polegający na pokropieniu przez odprawiającego mszę księdza (celebransa) zgromadzonych ludzi wodą święconą. [przypis edytorski]

aspidistra — pochodząca z Azji roślina ozdobna, ceniona ze względu na małe wymagania. [przypis edytorski]

Aspinwall, właśc. Colón — założone w 1850 r. miasto, do 1890 nosiło nazwę Aspinwall; położone w Panamie, nad Morzem Karaibskim, u płn. wejścia do Kanału Panamskiego. [przypis edytorski]

aspiracyj — dziś D. lm: aspiracji. [przypis edytorski]

aspirant — osoba ubiegająca się o coś. [przypis edytorski]

aspirant — tu: stopień oficerski w policji. [przypis edytorski]

A, sprawcie go — tj. torturujcie go i zabijcie. [przypis edytorski]

As — prawdopodobnie aluzja do księcia Adama Jerzego Czartoryskiego (1770–1861), polityka, jednej z największych postaci ówczesnej emigracji. [przypis edytorski]

aspry — daw. drobne monety tureckie. [przypis edytorski]

Asquith, Grey, Churchill — brytyjscy politycy. [przypis edytorski]

Asquith, Herbert Henry (1852–1928) — brytyjski polityk, premier Wielkiej Brytanii w latach 1908–1916, wcześniej minister spraw wewnętrznych. [przypis edytorski]

Asra — pieśń z towarzyszeniem fortepianu, kompozycja Antona Rubinsteina do tekstu wiersza Heinego Der Asra (Azra). [przypis edytorski]

assamble — przyjęcie. [przypis edytorski]

assamble (z fr.) — spotkania towarzyskie. [przypis edytorski]

assamble (z fr.) — zebrania towarzyskie. [przypis edytorski]

Assaraka (…) dom — tj. Rzymianie jako potomkowie Trojan poprzez Eneasza; Assarak, syn Trosa, był pradziadkiem Eneasza (od Assaraka pochodził Kapys, od niego Anchizes, ojciec Eneasza). [przypis edytorski]

Assarak — syn Trosa, był pradziadkiem Eneasza (od Assaraka pochodził Kapys, od niego Anchizes, ojciec Eneasza). [przypis edytorski]

assasynium (z łac.) — zabójstwo. [przypis edytorski]

assauła — oficer kozacki, drugi rangą po atamanie. [przypis edytorski]

assawuła a. esauł — oficer kozacki, adiutant atamana. [przypis edytorski]

Assézat, Jules (1832–1876) — literat i dziennikarz oraz antropolog fr.; wydawca, wraz z Mauricem Tourneux, dzieł zebranych Diderota (1875); współpracownik czasopism: „Réalisme”, „Revue nationale”, „Revue de Paris”, „Revue politique et littéraire”, „Bulletin du bibliophile”, „L'Intermédiaire des chercheurs et des curieux”, „Revue d'anthropologie”, „Journal des débats”. [przypis edytorski]

assekuracyja — dziś: asekuracja; ochrona. [przypis edytorski]

assemblée (fr.) — zebranie. [przypis edytorski]

assentior, assensus sum (łac.) — zgadzać się, przytakiwać, pochlebiać; tu: zgadzam się, nie przeczę. [przypis edytorski]

assentior (łac.) — przyznaję. [przypis edytorski]

assentior (łac.) — zgadzam się. [przypis edytorski]

asserens pulcherrimis argumentis, Slaves et Sarmatas Germanos non esse (łac.) — potwierdzając najpiękniejszymi argumentami, że Sarmaci Germanami nie są. [przypis edytorski]

Assez! assez! Je ne veux pas écouter cela!.. (fr.) — Przestań! przestań! Nie chcę tego słuchać. [przypis edytorski]

Assini — dziś: Assinie, region w płd-wsch. części Wybrzeża Kości Słoniowej, przy granicy z Ghaną; w 1637 Francuzi założyli tam misję, zaś w 1843–1845 podpisali traktaty z królami regionów Grand Bassam i Assinie, czyniąc ich terytoria francuskim protektoratem. [przypis edytorski]

Assini — dziś: Assinie, region w płd-wsch. części Wybrzeża Kości Słoniowej, przy granicy z Ghaną; w 1637 Francuzi założyli tam misję, zaś w 1843–1845 francuski admirał Louis Edouard Bouët-Willaumez podpisał traktaty z królami regionów Grand Bassam i Assinie, czyniąc ich terytoria francuskim protektoratem. [przypis edytorski]

Assis Brasil, Joaquim Francisco de (1857–1938) — brazylijski polityk, prawnik, dyplomata oraz pisarz. [przypis edytorski]

association (ang.) — stowarzyszenie, towarzystwo. [przypis edytorski]

Association of Motion Pictures — amerykańskie stowarzyszenie mające na celu dbanie o interesy amerykańskich studiów filmowych założone w roku 1922. [przypis edytorski]

assommoir (fr.) — pułapka. [przypis edytorski]

Assuérus (fr.), pol. Achaszwerosz a. Ahaswer — perski król z biblijnej Księgi Estery: na skutek intrygi najwyższego urzędnika, Hamana, wydał rozkaz zabicia wszystkich Żydów w państwie. Żona króla, Żydówka Estera, ryzykując śmiercią, poprosiła męża o zmianę decyzji. Król przyjął ją łaskawie, Hamana powieszono, a Żydzi ocaleli. Historię tę upamiętnia żydowskie święto Purim. [przypis edytorski]

Assunta — obraz Tycjana, namalowany na zlecenie mnichów z kościoła Santa Maria Gloriosa dei Frari w 1518 r. [przypis edytorski]

Assur a. Aszur — staroż. miasto w płn. Mezopotamii, w III i II tysiącleciu p.n.e. główne miasto i stolica Asyrii; 614 p.n.e. zniszczone przez Medów. [przypis edytorski]

assyrskiej szarańczy — Asyryjczycy to starożytny lud Azji Mniejszej słynący z waleczności i ekspansywności. Kojarzony był z zagładą. [przypis edytorski]

Assyryjska 1240 abo, jako drudzy piszą, 1400… — Skarga podaje te dane za Bellarmina De controversiis. [przypis edytorski]

assystencyja — dziś: asystencja; obecność, towarzyszenie komuś. [przypis edytorski]

assystować — dziś: asystować. [przypis edytorski]

A stałoby się to z pewnością, gdyby, na szczęście, nie znaleziono nań równie potężnego lekarstwa. — jako lekarstwa na syfilis używano rtęci. [przypis edytorski]

Asta Nielsen (1881–1972) — duńska gwiazda kina niemego. [przypis edytorski]

a (starop.) — i, oraz. [przypis edytorski]

Astaroth — demon; w tradycji okultystycznej dwudziesty dziewiąty duch Goecji; jego biblijnym pierwowzorem była Astarte, fenicka bogini miłości zmysłowej i wojny (odpowiednik babilońskiej Isztar), przedstawiany z kobiecymi piersiami i smoczymi atrybutami (kończyny, skrzydła, ogon, łuski); w literaturze: wymieniony wśród siedmiu książąt piekieł, którzy odwiedzili Fausta; Astaroth miał udzielać odpowiedzi na pytania dotyczące przeszłości, teraźniejszości i przyszłości, potrafić odkryć każdą tajemnicę, uczyć wszystkich nauk wyzwolonych i zapewniać przychylność wielkich panów. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (dziś nieodm.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (dziś nieodm.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte — fenicka i kananejska bogini miłości, płodności oraz wojny. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte, hebr. Astoreth — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte — kananejska i fenicka bogini miłości, płodności i wojny, utożsamiana z babilońsko-asyryjską Isztar, z sumeryjską Inanną (Panią Niebios), a także z grecką Afrodytą. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios; hebr. Astoret, lm: Astarot. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte a. Asztarte (z hebr. Astoreth) — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

Astarte — fenicka bogini miłości, płodności i wojny, utożsamiana z babilońską boginią Isztar. [przypis edytorski]

astenik — osoba o smukłej budowie ciała, nieśmiała i drażliwa. [przypis edytorski]

Asteras eisatreis Aster emos… — fragment jednego z epigramatów Platona (V–IV w. p.n.e.) zachowanych w dziele Diogenesa Laertiosa (z III w. n.e.) Żywoty sławnych filozofów III, 29; fragment ten w zapisie bez transkrypcji: ἀστέρας εἰσαθρεῖς Ἀστὴρ ἐμός… [przypis edytorski]

aster (daw.) — dziś D. lm: astrów. [przypis edytorski]

asteroida — jedno z niewielkich ciał niebieskich obiegających Słońce, w większości pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; jest to wyraz z i niezgłoskotwórczym: asteroidy należy wymawiać „asterojdy”. [przypis edytorski]

asteroida — jedno z niewielkich ciał niebieskich o małych rozmiarach (od kilku metrów do 1000 km), obiegających Słońce, w większości pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; większe asteroidy są nazywane planetoidami. [przypis edytorski]

asteroida — planetoida, niewielkie ciało niebieskie obiegające Słońce, nie będące planetą, księżycem planety ani kometą; większość z nich krąży w głównym pasie planetoid, pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza; pierwsze obiekty tego rodzaju odkryto w XIX w., obecnie skatalogowano ponad milion z nich. [przypis edytorski]

Astianaks — syn Andromachy i Hektora, zabity po zdobyciu Troi. [przypis edytorski]

Astianakt — imię nadane na cześć Hektora, oznacza obrońcę miasta. [przypis edytorski]

asti — rodzaj włoskiego wina. [przypis edytorski]

Asti spumante — białe, słodkie, musujące wino [przypis edytorski]

Astiterunt reges terrae, et principes convenerunt in unum adversus Dominum (łac.) — królowie ziemi stanęli razem, a książęta zebrali się razem przeciwko Panu. [przypis edytorski]

Astomi — legendarny lud nieposiadający ust i odżywiający się zapachami; mieli mieszkać u źródeł Gangesu. [przypis edytorski]

Astor, Vincent (1891–1959) — amerykański przedsiębiorca, multimilioner, filantrop, członek wpływowej rodziny Astorów; spadkobierca wielkiego majątku na nowojorskim rynku nieruchomości po tym, jak jego ojciec, John Jacob Astor IV, zginął na pokładzie Titanica w 1912 roku; w 1928 zakładach Kruppa w Kilonii w Niemczech zbudowano dla Vincenta Astora jacht „Nourmahal”, który z wybuchem II wojny światowej został przejęty przez amerykańską Straż Przybrzeżną, a potem kupiony przez marynarkę wojenną, w której służył jako kanonierka. [przypis edytorski]

Astrachań — miasto w Rosji, położone w delcie Wołgi, dawny ośrodek handlu tranzytowego z państwami Azji Środkowej, z Persją i Indiami. [przypis edytorski]

Astrachań — miasto w Rosji, położone w delcie Wołgi, daw. ośrodek handlu tranzytowego z państwami Azji Środkowej, z Persją i Indiami. [przypis edytorski]

astral (łac.) — wg spirytystów eteryczne ciało ożywiające organizm fizyczny i wiążące duszę z ciałem. [przypis edytorski]