Przypisy

miast jest tu tyle — list Flawiusza w Autobiografii 45: „wiedzcie, że Galilea posiada 240 miast i wsi”. [przypis tłumacza]

miastom, do których musiał z konieczności przybywać — oczywiście greckim. [przypis tłumacza]

miasto nasze składa się z przeszło dziesięciu tysięcy domostw — ilość mieszkańców zatem z niewolnikami włącznie przekraczała znacznie cyfrę 100 000. [przypis tłumacza]

miasto św. Sakramentu — Jezuici stworzyli w Paragwaju samodzielne państwo teokratyczno-patriarchalne, pozostające w zasadzie pod protektoratem króla Hiszpanii, ale strzegące zazdrośnie swej niepodległości. Ludność państwa doszła do 170 000 nawróconych Indian, których ojcowie jezuici prowadzili istotnie jak dzieci, regulując ich życie aż do najmniejszych szczegółów, zupełnie maszynowo i z wykluczeniem wszelkiej samodzielności. Ustrój państwa był komunistyczny; wszystkie dochody szły do wspólnego skarbu. Jezuici zaspakajali z nich potrzeby mieszkańców, a ogromne zaoszczędzone sumy wysyłali do Europy. [przypis tłumacza]

miasto to jest najludniejsze w Helladzie — obok Syrakuz na Sycylii. [przypis tłumacza]

miasto Zeusa — cały świat. [przypis tłumacza]

micat alter (…) morsu (łac.) — zabłyska tu jeden i prosto/ Godzi na Laokonta, całego od góry do dołu/ Obejmując i zębem zjadliwym w pachwinę się wgryza. [przypis tłumacza]

micewa-taniec — taniec przykazania. Każdy z gości ma prawo zatańczyć z panną młodą podczas przyjęcia weselnego. [przypis tłumacza]

Micheasz, fałszywi prorocy — 3 Krl 22, 7 n. [przypis tłumacza]

Midas (…) przecież coś odziedziczyliście po nim (…) — [por.] Legenda o uszach Midasa. [przypis tłumacza]

między nienawiścią cierpienia i miłością rozkoszy; toż Platon zaleca pośredni bieg między obojgiem — por. Platon, Prawa, VII. [przypis tłumacza]

Między skazanymi (…) państwa — całe to opowiadanie jest zaczerpnięte i niezbyt wiernie powtórzone z Liwiusza: Tytus Liusz, Dzieje Rzymu od założenia miasta, XL, 4. [przypis tłumacza]

między tymi trzema opryszkami, którzy przyszli po nich — [po Cezarze i Pompejuszu, którzy toczyli wojnę domową; red. WL] Oktawiusz, Marek Antoniusz i Lepidus. [przypis tłumacza]

między więźniów — W tym rysie dopatrywano się wyraźnej aluzji do Kongregacji św. Sakramentu, która szczególny nacisk kładła na opiekę nad więźniami. [przypis tłumacza]

Między wierszem 303 a 304 w pierwszym wydaniu przypisek autora: „To zbrodniarz mówi”. [przypis tłumacza]

miecza — ξίφους, gladio, Schwert (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

mieczyskami — ῥομφαίαις , gladiis, Schwertern (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]; duży, szeroki miecz, używany zwłaszcza przez Traków i różne ludy barbarzyńskie; noszono go po stronie prawej (Pape). [przypis tłumacza]

mieczyskami — ταῖς ῥομφαίαις, p. VI, I, 8, uwaga. [przypis tłumacza]

Miej (…) karety — Celimena, wyprowadzona z równowagi i zapominając o światowej masce, odpowiada wręcz, porywczo; wówczas Arsena, korzystając z doraźnego zwycięstwa, chce z tryumfem opuścić pole walki. Ale już Celimena zdążyła się opanować. [przypis tłumacza]

miejsca czcią otoczone — τα αγια. Niechaj czytelnik nie posądza Flawiusza o ubóstwo wysłowienia; wśród całego wiru słów: świątynia, święte miejsca, Święte Świętych etc. tłumacz musi myśleć nie tylko o wiernym oddaniu tekstu, ale i o dźwięczności mowy przekładu; tylko w wypadkach, w których chodzi o określenia ściśle lokalne, dosłowność jest rzeczą nieodzowną, nie można tedy używać wyrażeń ogólnikowych, ale trzeba rzecz nazywać po imieniu. [przypis tłumacza]

Miejsce tutaj nie jest na to!… — dzieje się to przecież na ulicy, przed domem. Nigdy to zresztą nikogo w tych sztukach nie razi (p. Plautus, s. 265 i nast.) i tylko tutaj pojawia się wzgląd na fikcyjnych przechodniów. Jest to niewątpliwie pomysł samego Plauta, który w ten sposób motywuje przeniesienie dalszej akcji do wnętrza domu, czyli skrócenie sztuki. Mówi zresztą o tym wyraźnie w wierszu 1035 i nast., z ulubionym swoim łamaniem iluzji scenicznej: „Skrócimy zarazem naszą sztukę” (por. Wstęp, s. XVI i nast.). [przypis tłumacza]

miejscowych — ἐπιχωρίων (Niese), πατρίων (Dindorf). [przypis tłumacza]

mienił niesprawiedliwym nie tylko niewdzięcznego… — zdaje się, że w Sparcie można było niewdzięczność ścigać sądownie. Skoro Agesilaos potępiał niewdzięczność bez względu na stanowisko ustawy, to tym bardziej sam jej unikał, jeśli prawo ją karało. [przypis tłumacza]

Mieniono (…) [Spinozę] bożyszczem poetów, Kopernikiem etyki, świętym — zob. zbiór cytat 28 wielkich pisarzy w „Chronicon Spinozanum”, t. I na wstępie. [przypis tłumacza]

Miesięcznik Berliński — „Berliner Monatsschrift”. [przypis tłumacza]

mieszkańców Paleny w Tracji, którzy, skoro tylko dziewięć razy wykąpią się w bagnie Trytona, zaraz zmieniają się w ptaki — [por.] Owidiusz, Metam. XV, 356. [przypis tłumacza]

mieszkańcy Peszy (…) Monsoru i innych miejsc okolicznych — Wszystko miejscowości w prowincjach Turenii, Anjou i Poitou. [przypis tłumacza]

Mieszkańcy Tracji, kiedy mają zamiar przeprawić się przez zamarzniętą rzekę (…) — Plutarch, Które zwierzęta są zmyślniejsze, lądowe czy wodne, 12. [przypis tłumacza]

Mieszkania były podziemne, wejście było jak otwór studni — w Armenii południowej dziś jeszcze dachy (płaskie) mają małe wieże, jak Ksenofont podaje w ks. IV (początek). W Armenii środkowej dla ochrony przed mrozem kopią mieszkania głęboko w ziemi; dach mało co wystaje nad powierzchnię ziemi. [przypis tłumacza]

Mieszko, syn jego, na tron wstąpił, który już za życia ojca siostrę Ottona III był pojął za żonę — żoną Mieszka II była Rycheza (ok. 993–1063) zwana też Ryksą, córka palatyna reńskiego Erenfrieda Ezzona i siostry Ottona III, Matyldy (Rycheza była więc siostrzenicą cesarza); o jej małżeństwie z synem Bolesława Chrobrego zadecydowano w 1013 r., w czasie kończących trwającą od 1007 r. wojnę polsko-niemiecką pertraktacji pokojowych w Merseburgu. [przypis tłumacza]

Mihi (…) doctus — Lucretius, De rerum natura V, 959. [przypis tłumacza]

Mihi (…) face (łac.) — „Tak ja czynię: ty czyń zaś, jak ci tam wypadnie” (Terentius, Heauton Timorumenos, I, 1, 28; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Mihi (…) fiunt — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], II, 26. [przypis tłumacza]

Mihi sic usus est, tibi opus est facto, fac (łac.) — Ter. Heautont. I, 1., 18; cyt. u Montaigne, Próby I. 27. „Moim zwyczajem jest, jak ci trzeba, to zrób”. [przypis tłumacza]

Mihi vindictam — [por.] Psalm 94, 1. [przypis tłumacza]

Mikołaj de Lyra (ok. 1270–1349) — nawrócony Żyd, franciszkanin, autor popularnego komentarza Biblii; o ustępie psalmisty dotyczy: Ps. 135, 20 [przypis zweryfikowany i poprawiony przez Red. WL]. [przypis tłumacza]

Mikołaj Flamel — alchemik paryski żyjący w drugiej polowie XIV w., który rzekomo znalazł sekret przetwarzania rtęci na złoto. [przypis tłumacza]

Mikołaj z Damaszku (ok. 64–po 4.n.e.) — historyk. „Żyjąc w czasach panowania Heroda, pisał tylko o tym, co się mogło podobać królowi”, Starożytności XVI, VI, 1, przekład Lippomana. W całości tego ustępu przytoczyć z Lippomana niepodobna, bo jest w przekładzie nieścisłość na nieścisłości, wypaczająca zupełnie sens i fakty. [przypis tłumacza]

Mikromegas — fantastyczne imię ulepione z dwóch greckich wyrazów: micros: mały, i megas: duży. Utwór ten, skreślony pod wpływem Podróży Guliwera, zawiera sporo złośliwych aluzji w kierunku Fontenelle'a, sekretarza Akademii, który przedstawiony jest tu pod postacią karła z Saturna. Fontenelle, wówczas starzec 95-letni, zażywał ogromnego powodzenia jako popularyzator zdobyczy wiedzy przyrodniczej dla użytku światowej publiczności; najgłośniejsze są jego Rozmowy o mnogości światów, przedstawione istotnie w formie rozmowy z margrabiną de Lambert. [przypis tłumacza]

Miksarchagewas — Przydomek Kastora. [przypis tłumacza]

miła siostruniu — Pani Pernelle przedrzeźnia Mariannę. [przypis tłumacza]

miłość — Charité [przypis tłumacza]

miłość — Charité. [przypis tłumacza]

miłość przemówiła pierwszy raz ze sceny francuskiej — nie zapominajmy wszakże iż poprzedził Racine'a Mizantrop Moliera, owo zdumiewające swą nowością arcydzieło; twórczość Moliera przyczyniła się niewątpliwie do tego, aby skierować Racine'a na drogę prostoty, prawdy i „odheroizowania” uczuć. [przypis tłumacza]

miłość sercem, miłość namiętna (…) — dla terminów, których tu używa Stendhal, niełatwo jest znaleźć równie zwięzłe odpowiedniki polskie, które by je dobrze zastępowały w każdej okoliczności. Terminy francuskie tego podziału brzmią: l'amour-passion, l'amour-goût, l'amour physique, l'amour de vanité. [przypis tłumacza]

Miłość własna — Ustęp ten stanowi właściwie oddzielny rękopis, ale wszyscy wydawcy włączyli go do Myśli. [przypis tłumacza]

Miłości bez zgorszenia — Trzeba przyznać, iż Tartufe umiał w swoim strzelistym przemówieniu wygrać wszystkie motywy: zaniepokoić kobietę akcentem (a i gestem) szczerej namiętności, zagrać na jej próżności kobiecej i wreszcie błysnąć tym kuszącym argumentem: bezpieczeństwo! [przypis tłumacza]

Miłosierdzie Boga zachęca do pokuty — Rz 2, 4. [przypis tłumacza]

Miły Boże (…) pensje. — Apostrofa ta musiała królowi dość przypaść do smaku. [przypis tłumacza]

mila — chodzi o milę angielską, równą ok. 1,6 km. [przypis tłumacza]

milczę i nie powiem ani słowa (…) Niczego takiego nie zrobię… — retoryczne pomijanie. [przypis tłumacza]

Milfidippo… — Milfidippa jest w tej scenie „postacią milczącą” (κωφόν πρόσωπον), która nie zabiera wcale głosu. [przypis tłumacza]

Mille (…) dedit — Ovidius, Fasti, I, 380. [przypis tłumacza]

milord Chatham — Wilhelm Pitt, hr. Chatham (1708–1778). [przypis tłumacza]

milord marszałek — patrz księga XII. [George Keith (1686–1778), ostatni lord marszałek Szkocji; red. WL]. [przypis tłumacza]

Miltiades — syn Kimona, potomek wielkiego rodu ateńskiego, który dzierżył jakiś czas księstwo w Tracji, zwycięzca spod Maratonu, po niepowodzeniu na wyspie Paros umiera z rany w więzieniu. [przypis tłumacza]

Mimalonidy — nazwa Bachanek w Macedonii. [przypis tłumacza]

mimów Sofrona i Ksenarcha i rozmów sokratycznych, jako też (…) w trymetrach… — Syrakuzańczyk Sofron (ok. 420 p.n.e.) i syn jego Ksenarchos, wsławili się „mimami”, tj. dialogami pisanymi prozą, wystawiającymi sceny z życia codziennego i poważniejsze, i komiczne; odznaczały się one ruchliwością i trafną charakterystyką osób. Platon przywiózł utwory te podobno pierwszy do Aten, zachwycony ich pięknością, a skorzystał z nich później w pismach swoich, w których scenerią żywą i dzisiaj jeszcze podziwiamy. Przez rozmowy sokratyczne nie rozumie tu Arystoteles dialogów o treści ściśle umiejętnej, ale pisma w rodzaju Biesiady Ksenofonta, mające przeważnie wartość estetyczną. Twórcą ich był nieznany nam poza tym Aleksamenos z Teos. Nazwę swoją miały stąd, że naśladowano w nich rozmowy prowadzone przez Sokratesa. Arystoteles, mówiąc o trymetrach, ma na myśli wiersze satyryczne Archilocha (ok. 650 p.n.e.) i jego następców. [przypis tłumacza]

Mimo że składał małe ofiary z małego mienia, nie sądził, że pozostaje w tyle poza tymi, co składają bogate ofiary z wielkiego majątku — porównaj opowiadanie ewangelisty Łukasza o groszu wdowim (Łk 21, 1–4). [przypis tłumacza]

mina — 1 mina, około 100 koron, a zatem ów gniadosz kosztował mniej więcej 1200 koron. [przypis tłumacza]

mincha — dosł.: „ofiara, dar”; nazwa modlitwy popołudniowej. [przypis tłumacza]

Mincha (Minche) — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

Mincha — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

mincha — modlitwa popołudniowa. [przypis tłumacza]

Minęło dopiero cztery czy pięć wieków jak król francuski, wbrew ówczesnym zwyczajom, wziął straż, aby się ubezpieczyć od morderców, których jakiś królik azjatycki nasłał na jego zgubę. — Filip August, któremu, w czasie wyprawy krzyżowej (1191), nieraz groziło niebezpieczeństwo ze strony skrytobójczych fanatyków. [przypis tłumacza]

min hamecar — modlitwa mająca wspomóc w nieszczęściu. [przypis tłumacza]

Min Herre (…) lycksalig — po duńsku. [przypis tłumacza]

minimowie — zakon minimistów, założony przez św. Franciszka z Paula w Kalabrii. Nazwa, oznaczająca „braci najniższych”, wyraża pokorę założyciela. [przypis tłumacza]

Minister (…) amariores — Catullus 27, 1. [przypis tłumacza]

minister — pastor protestancki. [przypis tłumacza]

minister znany z dowcipu — Roullier de Coudray ścigał, szyderstwem i surowością zarazem, niesumiennych dzierżawców podatkowych. [przypis tłumacza]

ministra (…) zgiętego pod ciężarem spraw i wieku, ale rześkiego jeszcze i pełnego ducha — kardynał de Fleury, którego Wolter niejednokrotnie obdarza pochwałą. [przypis tłumacza]

minjan — dziesięciu dorosłych Żydów niezbędnych przy odprawianiu uroczystości lub publicznej modlitwy. [przypis tłumacza]

minjan — dziesięciu Żydów, zgromadzenie niezbędne do odprawienia zbiorowych modłów w bóżnicy. [przypis tłumacza]

minoryci — franciszkanie. [przypis tłumacza]

Minos — [tu:] parlament. [przypis tłumacza]

Minus (…) cogitatio — Quintilianus, Institutio oratoria, I, 12. [przypis tłumacza]

minus (…) successerat — Martialis Epigrammaton, VIII. [przypis tłumacza]

Minutatim (…) aetas — Lucretius, De rerum natura, II, 1131. [przypis tłumacza]

miotali do świątyni leniwy ogień — właściwie: rzucili do Przybytku ociągający się ogień, ἐπὶ τὸν ναὸν βραδῦνον τὸ πῦρ. [przypis tłumacza]

Miramur (…) fallentia — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 118. [przypis tłumacza]

mirtszem (z hebr. im jirce haszem) — jeśli Bóg zechce. [przypis tłumacza]

Mirum (…) successu — Plinius, Naturalis historia, II, 23. [przypis tłumacza]

Mirza — persų ž. — jeigu stovi prieš vardą, tai reiškia ponas, o jeigu po vardo, tai — kunigaikštis. [przypis tłumacza]

Misce (…) brevem — Horatius, Odae, IV, 12, 27. [przypis tłumacza]

Misero (…) nocte (łac.) — „Boś ty zabrała/ Mnie, nędzarzowi, wszystkie, ach, zmysły!/ Odkąd cię tylko Lesbio, zoczyłem,/ Słowa me nieme, myśli me prysły,/ Język drętwieje, w żyłach się toczy/ Płomień i pożar, w uszach mi dzwoni/ Niesamowity dźwięk, a na oczy/ Pada noc mroczna!” (Catullus, Epigrammata, 52, 5; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Miser (…) vitae (łac.) — „Biadaż nam, biada! krzyczą, oto dzień ów wrogi/ Zabrał nam wszystkie nasze dobra i nadzieje!” (Lucretius, De rerum natura, III, 911; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

miskę (…) Z niej wypadają pioruny, grzmoty, błyskawice, diabły i burze, które was w jednej chwili zagrzebią sto stóp pod ziemią — Dzwon ekskomunikacyjny, w który dzwoniono, ilekroć papież rzucał na kogo klątwę. [przypis tłumacza]

Mista (…) fugit — Horatius, Odae, I, 28, 19. [przypis tłumacza]

mistrza, który miszkował braciszków w opactwie (…) — W niektórych współczesnych klasztorach kastrowano mnichów, aby upewnić się co do ich czystości. [przypis tłumacza]

mistrz Alkofrybas — Rabelais, Gargantua i Pantagruel. [przypis tłumacza]

Mistrz Gałeczka — (w oryg. Rondililis) ma oznaczać kolegę Rabelais'go z Montpellier, doktora Wilhelma Rondelet. [przypis tłumacza]

Mistrz Hugo Salel (1493–1550) — był dworzaninem Franciszka I; przełożył na język francuski dziesięć pierwszych pieśni Iliady. [przypis tłumacza]

Mistrz Jan Mehuński — Jan de Meung, autor drugiej części Romansu Róży (1277). [przypis tłumacza]

Mistrz Janotus (…) ze swym suknem — Parodia dialektyki scholastycznej. [przypis tłumacza]

Mistrz Jan Pulieński — Jan de Poulieu, doktor uniwersytetu, który zwalczał zakony żebrzące i później musiał odwołać swoje zarzuty. Za czasu Villona istniała bardzo silna opozycja świeckiego kleru przeciw groźnej konkurencji zakonów żebrzących. [przypis tłumacza]

mistrz Jan ze Szkocji — Duns Scot. [przypis tłumacza]

mistrzowi Ianu Kotru… — Jan Cotard, prokurator, również tęgi pijak, wówczas świeżo zmarły. [przypis tłumacza]

mistrzowi Lomerowi… — mistrz Lomer d'Airaines, zakonnik; warunki stawiane przez testatora czynią prawo mistrza Lomera dość problematycznym zwłaszcza wobec pojęć Villona o interesowności kobiecej. [przypis tłumacza]

mistrzowi Lorensowi… — mistrz Lorenz, promotor, który prowadził śledztwo w sprawie kradzieży nawarskiej, przy tym tęgi bibuła [bibuła — pijak; Red.WL]. [przypis tłumacza]