Przypisy

Wystarcza mi (…) bronisz się daremnie — Wychodzi na wierzch, o co chodziło wierszoklecie: prosił niby o szczerość, a kiedy się z nią spotkał, obraża się śmiertelnie. Stopniowo i Alcest się rozgrzewa; dochodzi do ostrej zwady: z przyczyny zupełnej błahostki Alcest zyskał potężnego wroga, który, jak zobaczymy, będzie go ścigał swą zemstą. I oto w tej doskonałej ekspozycji ujrzeliśmy charakter Alcesta nie tylko w słowach, ale i w czynie. Cały ten koniec drugiej sceny oraz króciutka scena trzecia tętnią życiem doskonale ujawniającym się w szybkim, ucinanym dialogu. Kłótnia zwłaszcza Alcesta z Orontem, ujęta w symetryczne repliki, prowadzona jest — jak to nieraz spotykamy u Moliera — niemal muzycznie. [przypis tłumacza]

wyszydzają państwo… — ambicje ateńskie miały oczywiście nieco tragikomizmu w ramie światowładnego imperium Aleksandra Wielkiego. [przypis tłumacza]

wytrzymali oblężenie przez okrągłe pięć miesięcy — [miasto padło] w miesiącu Szywan (czerwcu) 37 p.n.e. [przypis tłumacza]

Wywodu czystych pojęć rozsądkowych rozdział drugi — cały ten rozdział (§§ 15–27) został przez Kanta zupełnie przerobiony dla drugiego wydania Krytyki czystego rozumu i w tym kształcie przeszedł do wszystkich dalszych wydań. Tekst pierwszego wydania podajemy osobno w dodatku umieszczonym przy końcu dzieła. [przypis tłumacza]

Wywróciła ołtarz (…) wśród śmiechu i tańców — [por.] Pojęcia pani Aubray. [przypis tłumacza]

wyżej opowiedziane — p. V, XIII, 1. [przypis tłumacza]

wyznaczanie wymiaru kary na siebie jest równoznaczne z przyznawaniem się do winy — Sokrates twierdził, że jest niewinny, konsekwentnie więc nie mógł podawać wniosku, by go ukarano. U Platona Sokrates skazuje się na dożywotnie żywienie kosztem państwa w prytanejonie (ratuszu) jako dobroczyńca narodu. Ostatecznie, na prośby przyjaciół, zgadza się na grzywnę 30 min (mina = 100 franków), dodając, że płacenia grzywny nie uważa za karę. Ksenofontowi wydaje się to niesmaczne i niekonsekwentne, dlatego podkreśla tu konsekwencję Sokratesa. Platon jednak, choć (pozornie) mniej konsekwentny, zdaje się bliższy prawdy i może być taki, gdyż był naocznym świadkiem procesu. [przypis tłumacza]

Wyznaczonym (…) do sprzedaży zdobyczy — zdobycz jest własnością państwa. Jeśli nie przewozi się jej do Sparty, poleca się pewnym ludziom, żeby zajęli się rozsprzedażą. Pieniądze wpływają do kasy państwowej; król otrzymuje jedną trzecią. [przypis tłumacza]

Wyznaję więc… — Scena ta jest, jak zaznaczyliśmy we Wstępie, ekspozycją, jedną z najżywszych i najoryginalniejszych, jakie istnieją w teatrze. Stara dama w irytacji swojej charakteryzuje (oczywiście z nieżyczliwą przesadą) cały personel domu oraz sytuację, która służy za punkt wyjścia komedii. [przypis tłumacza]

Wyznania Hrabiego de *** — utwór dość lekkiej treści, pióra Duclosa, późniejszego akademika i „historiografa Francji”. [przypis tłumacza]

Wyznanie wiary wikarego sabaudzkiego — głośny ustęp z Emila [traktatu pedagogicznego autorstwa Rousseau; red. WL]. [przypis tłumacza]

wyznawałem jej nóżce to wszystko, co do czasu musiało spoczywać pod ciężką na ustach pieczęcią — wyjątkowo przekład wypadł może nazbyt wolny i tylko ściśle w stylu memuarów. W oryginale bowiem pisze Casanova: „Mais placé en face d'elle, le langage des pieds avoit toute l'eloquence désirable”. [przypis tłumacza]

Wyzwali mój gniew rzeczami, które nie są bóstwem — A które oni czcili jak bóstwo (złoty cielec). [przypis tłumacza]

wyzwanie rzucając — ὀνειδίζοντες, exprobrantes, Vorwürfe darüber machen zu wollen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

w Zakyncie figi niezłe rosną… — Charinus niby jeszcze bredzi, ale jednak powoli zaczyna rozumieć Eutychusa i wraca do niego, ciągle w stylu swych przywidzeń o rozpoczętej podróży. [przypis tłumacza]

w zapasach najpiękniejszych — najpiękniejsze zapasy to współzawodnictwo w wyświadczaniu dobrodziejstw ojczyźnie i przyjaciołom i zadawanie klęsk wrogom ojczyzny. W takich zapasach starał się Agesilaos o pierwszą nagrodę. [przypis tłumacza]

w zapasach nie mniej uroczyście wieńczą tych zwycięzców, którzy nie nałykali się kurzu, jak tych, którzy z walki wyszli zwycięsko — zapaśnik, z którym nikt nie ważył się stanąć do zawodów, otrzymywał pierwszą nagrodę, tak samo jak zwycięzca w wyścigach, który wozem swym wzbijał tumany kurzu. Najstarszym tego przykładem nagroda Agamemnona na igrzyskach na cześć Patrokla: uznaje się Agamemnona, bez walki, za najtęższego w ciskaniu oszczepem (Iliada XXIII, koniec). [przypis tłumacza]

w zawodach konnych, gimnicznych i chóralnych małe nagrody powodują wielkie wydatki, wiele trudów i staranności — wyścigi konne były sportem trudnym i niesłychanie kosztownym; zapasy gimniczne wymagały niezmordowanego ćwiczenia się i przestrzegania higieny. [przypis tłumacza]

w zbiorku wierszy (…) pt. „Zakochany pielgrzym” — The Passionate Pilgrim. Kasprowicz, który niedawno ogłosił w „Słowie polskim” przekład tego zbiorku, dał mu tytuł Wędrowiec miłości. Obok sonetu 138 i 144 weszły tam wiersze Szekspira ze Straconych zachodów miłości, parę drobnych liryków, osnutych na temacie jego poematu Wenus i Adonis, a więc może również jego pióra, i cały szereg wierszy innych poetów. Na karcie tytułowej widnieje imię i nazwisko Szekspira. [przypis tłumacza]

wzbrania mi tego wewnętrzny głos bóstwa — Sokrates twierdził, że słyszy w duszy głos bóstwa, które często, gdy ma uczynić jakiś fałszywy krok, przestrzega go i odwodzi od tego zamiaru, a nigdy do niczego nie zachęca. Sokrates zwał to bóstwo dajmonion. Tłumaczą dziś niektórzy, że to sumienie, inni, że to takt lub intuicja człowieka o wysokiej moralności; inni jeszcze inaczej. [przypis tłumacza]

wzdłuż brzegów Vivonne — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

wzgórek Jowisza — wypukłość mięśniowa poniżej wskazującego palca. [przypis tłumacza]

wzgórza Malea — południowy przylądek wyspy Lesbos. [przypis tłumacza]

Wzgórze, na którym stało Miasto Górne — Syjon, czego jednak nowsze badania nie potwierdzają. [przypis tłumacza]

Wziąłem wszystko złoto, którem w jej casinie znalazł — O tempora, o mores! [łac.: O czasy, o obyczaje!]. [przypis tłumacza]

wziąwszy od woźnicy lejce — przed bitwą kieruje końmi woźnica, podczas bitwy sam wojownik. Inaczej u Homera, który umieszcza na rydwanie dwóch bohaterów: jeden walczy z nieprzyjacielem, drugi ma pieczę nad końmi. [przypis tłumacza]

wziąwszy ze sobą tysiąc jeźdźców — licznym orszakiem okazuje swą cześć zmarłemu. [przypis tłumacza]

wzięłam cię w obronę — znów przesadnie, przedrzeźniając Arsenę. [przypis tłumacza]

wzmianki o mówcy Kurionie (…) — por. Cicero, Brutus. De claris oratoribus. [przypis tłumacza]

wzmianki o źle dobranym wieku w małżeństwie i przestrogi przed pieszczotami przed ślubem — Sen nocy letniej (I, 1), Noc Trzech Królów (II, 4), Romeo i Julia (II, 6), Burza (IV, 1). Szekspir ożenił się, aby dać nazwisko oczekiwanemu dziecku i ratować honor kochanki. Żona Szekspira była od niego o 8 lat starsza. [przypis tłumacza]

w zmysłach moich budzi dreszcze — Tu Tartufe wchodzi pod zmysłowy urok Elmiry, który bardziej może od próżności, jaką mu ona przypisywała, uśpi jego czujność. Ale na razie jeszcze nie ufa, znów po tym słabym momencie robi się sztywny i podejrzliwy. [przypis tłumacza]

w znaczeniu dodatnim — wyrazy te: „w znaczeniu dodatnim” to dodatek drugiego wydania. [przypis tłumacza]

w znacznej części były naturalnym następstwem jego śmiałych i nowatorskich wystąpień — trzeba mieć na uwadze, że Rousseau był w swojej epoce jedynym pisarzem poruszającym doniosłe kwestie filozoficzne i społeczne, który podpisywał swoje utwory. Było utartym zwyczajem, iż autor ogłaszał w takim razie swe pisma bezimiennie, a nawet w razie potrzeby wręcz ich się wypierał, na co władze patrzały chętnym okiem, ponieważ ta cicha umowa uwalniała je od niepopularnych represji. Mimo takich ostrożności tak Wolter, jak i Diderot i tylu innych zapoznali się w swoim czasie z więzieniem. Zagadkową jedynie w całej sprawie wydania Emila jest nieopatrzność pana de Malesherbes, człowieka, którego charakter stoi tak wysoko, iż nawet Rousseau, mimo tak fatalnego obrotu sprawy, nigdy ani na chwilę nie obrzucił go najlżejszym podejrzeniem. Zdaje się, trafnym jest tu wyrażone przez Russa przypuszczenie związku odnośnego stanowiska parlamentu w sprawie Emila z przypadającym na tę chwilę wygnaniem zakonu jezuitów. [przypis tłumacza]

wzorem Hellenów nowszych czasów — παισὶν Ἑλλήνων, quae Graeci sentiunt, [pominięto tłum. na rosyjski], mit den jüngeren Hellenen (Clementz). Idę tu za uwagą Clementza, który mówi: „so übersetze ich das Wort παισὶν, dessen von Paret vorgeschlagene Aenderung in τισὶν som it unnöthig wird”. O życiu duszy po śmierci por. dalej VI, I, 5 i VII, VIII, 7. [przypis tłumacza]

wzorem — w oryginale: Typus, z greckiego τύπος: forma, obraz, zarys, wzór. Cuvier, na którego się Schopenhauer nieraz powołuje, rozumie przez typ organiczny ideę gatunku. [przypis tłumacza]

Wzrasta ma potęga i szczyt osiągnie, tak mi mówi moja nadzieja wieszcza — w oryginale igraszka wyrazów. Dla jej unaocznienia przytaczam to zdanie w przekładzie Ulricha, który przyjął drugie znaczenie:

[przypis tłumacza]

wzywał zrazu swoich sprzymierzeńców Bizantyjczyków… — po odpadnięciu od Aten, co przyczyniło się do nieszczęsnej dla hegemonii ateńskiej wojny z sprzymierzeńcami. [przypis tłumacza]