Przypisy

ty i żona twoja — wychodzą parami, stąd wniosek, że współżycie cielesne zostało im teraz już dozwolone, por. 6:18 i 7:7, zob. Raszi do 8:16. [przypis tradycyjny]

ubolewał — «Tak działa Bóg: mimo że było Mu wiadome, iż w końcu ludzie zgrzeszą i zostaną zgładzeni [w potopie], nie powstrzymał się od stworzenia ich, ze względu na sprawiedliwych, którzy w przyszłości wywiodą się spośród nich», zob. Raszi do 6:6. [przypis tradycyjny]

Uczyńmy — midrasz uczy: ponieważ człowiek jest podobny do aniołów i mogłoby to wzbudzić ich zazdrość, Bóg w Swojej skromności naradzał się tu z aniołami, i chociaż aniołowie w żaden sposób nie pomagali przy tworzeniu człowieka, została tu użyta liczba mnoga, zob. Raszi do 1:26. Ibn Ezra wyjaśnia, że po tym, jak ziemia i morza wydały z siebie rośliny i zwierzęta, Bóg zwrócił się do aniołów: „my zajmijmy się człowiekiem, nie zaś ziemia czy wody”, zob. Ibn Ezra do 1:26.

Ibn Ezra, rabi Abraham ben Meir ibn Ezra (1092–1167), żył w Hiszpanii; uczony, poeta, filozof i komentator Biblii.

Midrasz, od hebr. דרש (darasz): 'szukać, badać, dociekać', to homiletyczna metoda interpretacji biblijnej, która objaśnia tekst niekoniecznie w zgodzie z prostym, zwykłym znaczeniem wersetów. Opiera się w dużej mierze na analizie tekstu, zakładając, że słowa i litery, które wydają się zbędne, uczą czegoś, co nie jest otwarcie powiedziane w tekście, godzi pozorne sprzeczności biblijne, ustanawia podstawy nowych praw i wzbogaca treść o nowe znaczenia. Midrasze stanowią gatunek literatury rabinicznej, powstawały między V a XIII wiekiem.

[przypis tradycyjny]

u drzwi — w znaczeniu: «aż do wrót twojego grobu (czyli: do dnia śmierci) twój grzech będzie zachowany», zob. Raszi do 4:7. [przypis tradycyjny]

wąż — hebr. נָחַשׁ (nachasz): 'wąż'. Można odczytywać postać węża jako symbol satana (czyli szatana, oskarżyciela), ale proste znaczenie wersetu mówi, że mowa tu o zwierzęciu, które obdarzone było nadzwyczajnymi cechami. Talmud (Sota 9b) relacjonuje, że początkowo wąż miał być królem wszystkich zwierząt, chodził wyprostowany i spożywał to samo, co człowiek, ale odkąd został przeklęty musi czołgać się na brzuchu i żywić się prochem. Tradycja widzi w nim także metaforę jecer hara 'skłonności do złego', która zwodzi ludzi do grzeszenia. Tora przyrównała jecer hara do węża, gdyż działa podobnie jak wąż, z natury mało widoczny i korzyść z niego jest w rzeczywistości bardzo niewielka, lecz szkoda, którą przynosi jest ogromna, zob. Sforno do 3:1. Por. także talmudyczną ideę (Bawa Batra 16a): «Powiedział Resz Lakisz: satan, jecer hara i Anioł śmierci są tym samym».

Sforno (1475–1549) rabi Owadja ben Jaakow Sforno, włoski rabin, komentator Biblii, filozof i lekarz.

[przypis tradycyjny]

w bólach rodzić będziesz dzieci — «Udręki związane porodem», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

według rodzaju jego — «Te, które trzymały się swojego gatunku i nie uległy zwyrodnieniu», zob. Raszi do 6:20. [przypis tradycyjny]

Wiekuisty — czteroliterowe Imię Boga J-H-W-H, tzw. tetragram, oparte jest na hebrajskim rdzeniu הָיָה (haja): 'być, istnieć'. W judaizmie imię to traktowane jest z wielką świętością i zgodnie z tradycją nie jest wymawiane na głos, lecz zastępowane słowem Adonaj ('Pan') lub Haszem ('To Imię'). Cylkow tłumaczy tetragram jako 'Wiekuisty', zaś słowo אֱלֹהִים (Elohim) jako 'Bóg'. Raszi do 2:5 pisze: «'Wiekuisty' to Jego Imię, 'Bóg' oznacza, że jest On władcą i sędzią nad wszystkim». [przypis tradycyjny]

Wielce, wielce pomnożę męki — «Udręki związane z wychowywaniem dzieci», zob. Raszi do 3:16. [przypis tradycyjny]

wszelkiego bydła czystego — chodzi o zwierzęta „czyste rytualnie”, czyli te, które w przyszłości zostaną dozwolone Żydom do spożywania; po siedem sztuk, aby Noach mógł złożyć z nich ofiarę po potopie, zob. Raszi do 7:2. [przypis tradycyjny]

wszystkich synów Ebera — hebr. imię Eber (hebr. Ewer) pochodzi od rdzenia עָבַר (awar): 'przechodzić', w znaczeniu 'lud, który przywędrował zza rzeki (Eufrat)'. «Ojcem wszystkich synów [wywodzących się] zza rzeki Eufrat był Szem», zob. Raszi do 10:21. Szem miał syna Arpachszada, ten miał Szelacha, ten zaś miał syna o imieniu Eber. A Jefet był bratem Szema. [przypis tradycyjny]

Wszystko, co się rusza i co żyje, wam będzie na pokarm — od tej pory potomkom Noacha dozwolone zostało jedzenie mięsa zwierząt, gdyż pierwszemu człowiekowi wolno było spożywać tylko pokarm roślinny, por. Ks. Rodzaju 1:29, zob. Raszi do 9:3. [przypis tradycyjny]

wypuścił gołębicę — Ponieważ dalej (8:10) napisane jest, że odczekał kolejne siedem dni, wynika z tego, że i przed pierwszym wypuszczeniem gołębicy odczekał 7 dni po wysłaniu kruka, z myślą, że jeśli wody opadły, gołębica znajdzie sobie miejsce na odpoczynek i już nie wróci do Noacha, zob. Raszi do 8:8. [przypis tradycyjny]

wypuścił kruka — Noach wypuścił kruka z myślą, że ptak ten żywi się mięsem, więc jeśli wody rzeczywiście opadły na tyle, że kruk znajdzie padlinę, wówczas przyniesie kawałek mięsa w dziobie, i po tym Noach pozna, że wody ustąpiły, zob. Radak do 8:7. [przypis tradycyjny]

wyschła ziemia — powierzchnia ziemi stwardniała i była znów taka, jak dawniej, zob. Raszi do 8:14. [przypis tradycyjny]

wywiódł — spowodował, że rośliny zaczęły rosnąć; werset odnosi się tylko do roślinności w ogrodzie, zob. Raszi do 2:9. [przypis tradycyjny]

wziął (…) człowieka — zachęcił go i przekonał miłymi słowami, zob. Raszi do 2:15. [przypis tradycyjny]

wziął Szem i Jefet — nie jest napisane 'wzięli', lecz czasownik występuje tu w liczbie pojedynczej, z czego uczymy się, że Szem wykazał się większą gorliwością niż Jefet, zob. Raszi do 9:23. [przypis tradycyjny]

żywić się będziesz zielem polnym — «Cóż to za klątwa? Czyż nie było mu to powiedziane jako błogosławieństwo (por. Ks. Rodzaju 1:29)?». Przekleństwo odnosi się tu do ziemi i trudu, z jakim Adam będzie wydobywał z niej pożywienie. «Gdy obsiejesz ją ziarnem i warzywami, ona wyda ci cierń i oset, i inne rośliny polne, a ty będziesz zmuszony je zjadać», zob. Raszi do 3:18. [przypis tradycyjny]

za czasów swoich — hebr. דֹרֹתָיו (bedorotaw): dosł. 'w swoich pokoleniach'. «Niektórzy z naszych mędrców wyjaśniają to na chwałę [Noacha], że tym bardziej gdyby żył w pokoleniu ludzi prawych, byłby jeszcze bardziej sprawiedliwym. Ale inni wyjaśniają to w negatywnym znaczeniu: na tle swojego pokolenia [Noach] był sprawiedliwy, ale gdyby żył w pokoleniu Abrahama, byłby postrzegany jako ktoś nieistotny», zob. Raszi do 6:9. [przypis tradycyjny]

zaczęto — hebr. rdzeń חָלַל (chalal) może oznaczać zarówno 'zaczynać' jak i 'bezcześcić, profanować'. Komentarze wyjaśniają to dwojako: ludzie zaczęli się wówczas modlić do Boga albo też oddawać się kultom bałwochwalczym, zob. Raszi, Ibn Ezra i Radak do 4:26. [przypis tradycyjny]

zagadnął Kain Hewla — «Wszedł z nim sprzeczkę i starcie, by znaleźć pretekst do zabicia go», zob. Raszi do 4:8. [przypis tradycyjny]

zamieszka — Boska Obecność, czyli Szechina: od rdzenia שָׁכַן (szachan): 'zamieszkać, przebywać'; zamieszka w Israelu, czyli „w namiotach Szema”, zob. Raszi do 9:27. [przypis tradycyjny]

Zbyt wielka przewina moja do zniesienia? — midrasz sugeruje, aby odczytywać to jako zapytanie: «Ty unosisz wyższe i niższe światy, a nie możesz unieść mojego grzechu?», zob. Raszi do 4:13. [przypis tradycyjny]

ze wszystkiego, co na lądzie — «Lecz nie ryby w morzu», zob. Raszi do 7:22. [przypis tradycyjny]

Zgładzę ludzi — hebr. rdzeń מָחָה (macha): dosł. 'wymazać'. «[Ponieważ człowiek] jest prochem, sprowadzę na niego wodę i wymażę go», zob. Raszi do 6:7. [przypis tradycyjny]

z — hebr. אֶת (et): 'z' może być tu rozumiane jako 'z ziemi' lub 'wraz z ziemią', aż do głębokości 3 tefachim, zob. Raszi do 6:13; tefach (lm tefachim): miara długości, zależnie od opinii jest to od 8 cm do około 9,6 cm, czasem tłumaczone jako 'piędź'. [przypis tradycyjny]

z każdego bydła czystego — z tego powodu miał przykazane zabrać po siedem sztuk ze zwierząt czystych rytualnie (7:2), zob. Raszi do 8:20. [przypis tradycyjny]

znak — Tora nie wyjaśnia, o jaki znak chodzi. Midrasz uczy, że Bóg wyrył mu na czole jedną z liter Swojego Imienia. Jako że na ziemi nie było jeszcze wielu ludzi, Kain bał się, że zabije go jakieś dzikie zwierzę, Bóg przywrócił więc zwierzętom lęk przed Kainem, zob. Raszi do 4:15. Inne wyjaśnienia: tym znakiem był róg, zob. Ibn Ezra do 4:15. [przypis tradycyjny]

z powiewem dziennym — hebr. לְרוּחַ הַיּוֹם (leruach hajom) tu: „z powiewem dziennym”, słowo ruach oznacza zarówno 'wiatr', 'duch' jak i 'kierunek'. Głos Boży rozchodził się «w tym kierunku, w którym zdąża słońce czyli ku zachodowi», zob. Raszi do 3:8. [przypis tradycyjny]

z tobą — «Mężczyźni oddzielnie i kobiety oddzielnie, stąd wniosek, że [w arce] zakazane było współżycie cielesne», zob. Raszi do 6:18 i do 7:7. [przypis tradycyjny]

z trudów rąk naszych, na ziemi — zgodnie z midraszem, aż do czasów Noacha ludzie nie znali narzędzi do uprawy ziemi i dopiero Noach je sporządził, zob. Raszi do 5:29. [przypis tradycyjny]

zwężysz ją wzwyż — tworząc rodzaj spadzistego zadaszenia, zob. Raszi do 6:16. [przypis tradycyjny]