Przypisy

anagram — wyraz lub zdanie powstałe przez przestawienie liter bądź sylab innego wyrazu lub zdania. [przypis edytorski]

Anaheim — miasto w Stanach Zjednoczonych, w stanie Kalifornia, założone w 1857 przez imigrantów niemieckich; obecnie liczy ok. 350 tys. mieszkańców. [przypis edytorski]

anak agung (mal.) — tytuł osób z arystokratycznej kasty władców i wojowników na wyspie Bali, dosł.: Syn Wielkiego/Najwyższego. [przypis edytorski]

anakolut — błąd składniowy, zaburzający relację logiczną między członami zdania. [przypis edytorski]

Anakreon — Anakreont z Teos (ok. 570 – ok. 485 p.n.e.), grecki poeta, autor sławiących uroki życia pieśni biesiadnych i miłosnych. [przypis edytorski]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

Anakreont (570 p.n.e.–ok. 485 p.n.e.) — poeta grecki, znany z krótkich, pogodnych utworów miłosnych i biesiadnych, sławiących urodę życia i wpisujących się w epikurejską wizję świata. [przypis edytorski]

Anakreont (ok. 570–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta znany z krótkich utworów miłosnych. [przypis edytorski]

Anakreont (VIw. p.n.e.) — poeta grecki, autor pieśni biesiadnych. [przypis edytorski]

Anakreont z Teos, gr. Anakreon (570–ok. 485 p.n.e.) — poeta grecki, znany z krótkich, pogodnych utworów miłosnych i biesiadnych, sławiących uroki życia. [przypis edytorski]

Anakreont z Teos (ok. 570–ok. 485 p.n.e.) — grecki poeta, autor sławiących uroki życia pieśni biesiadnych i miłosnych. [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok.500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa. [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok. 500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa. Uważał, że świat jest zbudowany z materii składającej się z wielu niezniszczalnych, pierwotnych zarodków wszystkich rzeczy (homoiomerie), które wyłoniły się z pierwotnej mieszaniny dzięki ruchowi nadanemu światu przez wieczny, wszechwiedzący umysł (nous). [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok.500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa; twierdził m.in., że Słońce jest wielką rozżarzoną bryłą, również Księżyc i gwiazdy uważał za bryły unoszące się w przestrzeni, jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmień Słońca i Księżyca. [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok. 500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa. Uważał, że świat jest zbudowany z materii składającej się z wielu niezniszczalnych, pierwotnych zarodków wszystkich rzeczy (homoiomerie), które wyłoniły się z pierwotnej mieszaniny dzięki ruchowi nadanemu światu przez wieczny, wszechwiedzący umysł (nous). Twierdził, że Słońce jest wielką rozżarzoną bryłą, również Księżyc i gwiazdy uważał za bryły unoszące się w przestrzeni, jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmień Słońca i Księżyca. [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok.500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa. Uważał, że świat jest zbudowany z materii składającej się z wielu niezniszczalnych, pierwotnych zarodków wszystkich rzeczy (homoiomerie), które wyłoniły się z pierwotnej mieszaniny dzięki ruchowi nadanemu światu przez wieczny, wszechwiedzący umysł (nous). [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok.500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, nauczyciel i doradca Peryklesa. Uważał, że świat jest zbudowany z materii składającej się z wielu niezniszczalnych, pierwotnych zarodków wszystkich rzeczy (homoiomerie), które wyłoniły się z pierwotnej mieszaniny dzięki ruchowi nadanemu światu przez wieczny, wszechwiedzący umysł (nous). Twierdził, że Słońce jest wielką rozżarzoną bryłą, również Księżyc i gwiazdy uważał za bryły unoszące się w przestrzeni, jako pierwszy podał poprawne wyjaśnienie zaćmień Słońca i Księżyca. [przypis edytorski]

Anaksagoras z Kladzomen (ok. 500–ok. 428 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. [przypis edytorski]

Anaksylos a. Anaksylas — tyran miasta Rhegion w V w. p.n.e., nadał miastu Zankle nazwę Messyna, ponieważ sam miał pochodzić z Mesenii. [przypis edytorski]

Anaksymander z Miletu (ok. 610–546 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody; twierdził, że początkiem, prazasadą (arché) wszechświata, determinującą całą rzeczywistość, jest nieokreślony i nieskończony bezkres (apeiron). [przypis edytorski]

Anaksymander z Miletu (ok. 610–546 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody, uważany za autora pierwszego dzieła filozoficznego (O przyrodzie). Twierdził, że początkiem, prazasadą (arché) wszechświata, determinującą całą rzeczywistość, jest nieokreślony i nieskończony bezkres (apeiron), z którego wyłaniają się przeciwieństwa, powodując powstawanie rzeczy. [przypis edytorski]

Anaksymander z Miletu (ok. 610–546 p.n.e.) — filozof gr., przedstawiciel szkoły jońskiej; twierdził, że początkiem, prazasadą (arche) wszechświata, determinującą całą rzeczywistość, jest nieskończoność (apeiron). [przypis edytorski]

Anaksymander z Miletu (ok. 610–546 p.n.e.) — filozof gr., przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody, uważany za autora pierwszego dzieła filozoficznego (O przyrodzie). Twierdził, że początkiem, prazasadą (arché) wszechświata, determinującą całą rzeczywistość, jest nieokreślony i nieskończony bezkres (apeiron), z którego wyłaniają się przeciwieństwa, powodując powstawanie rzeczy. [przypis edytorski]

Anaksymenes z Miletu (ok. 585–ok. 525 p.n.e.) — filozof grecki, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody, uczeń Anaksymandra. Uważał, że prazasadą (arché) wszystkich bytów jest nieskończone, pozostające w stałym ruchu powietrze, z którego przez zagęszczanie i rozszerzanie powstają różne rzeczy. [przypis edytorski]

anale — dziś popr.: annały, roczniki. [przypis edytorski]

analgeticum (łac.) — analgetyk, środek znieczulający. [przypis edytorski]

analogon — odpowiednik. [przypis edytorski]

Analysis of Mind — Analiza myślenia, tekst Russella z 1921 roku. [przypis edytorski]

Anamici — dziś: Wietnamczycy; Annam a. Anam to hist. nazwa Wietnamu, w czasach kolonialnych Protektorat Annam obejmował terytorium ob. Wietnamu Środkowego, będące częścią francuskich Indochin. [przypis edytorski]

anamneza — przypominanie sobie tego, co wiedzieliśmy przed narodzinami. [przypis edytorski]

anamneza — wywiad lekarski. [przypis edytorski]

anamneza (z gr. anamnesis: przypominanie) — sposób poznania danej rzeczy poprzez przypominanie sobie o niej. [przypis edytorski]

anamneza (z gr. przypomnienie) — filoz. u Platona oznacza przypomnienie sobie tego, co już zostało poznane w uprzednim życiu. [przypis edytorski]

anamneza (z gr.: przypomnienie) — przypominanie sobie tego, co poznaliśmy przed narodzinami. [przypis edytorski]

anamneza (z gr.: przypomnienie) — przypomnienie sobie tego, co już zostało poznane przed narodzinami. [przypis edytorski]

ananas — owoc egzotyczny; pot.: łobuziak. [przypis edytorski]

ananas — tu: (pot.) łobuziak. [przypis edytorski]

An Anfang war das Geschlecht (niem.) — Na początku była chuć — zdanie rozpoczynające III pieśń Requiem Aeternam. [przypis edytorski]

Ananijasza — Ananiasza; tu: forma wydłużona (zgodna z daw. wymową) dla zachowania rytmu jedenastozgłoskowca. [przypis edytorski]

A na niom (…) z mietlicy — a na nim żupan słomiany, przepasał się łykiem, udaje (pisze się na) szlachcica, a nogawice z kostrzycy (trzciny, sitowia), a rękawice z mietlicy (rodzaj trawy łąkowej). [przypis edytorski]

Ananke (mit. gr.) — bogini konieczności, los; matka Mojr. [przypis edytorski]

Ananke (mit. gr.) — bogini konieczności, nieuchronności. [przypis edytorski]

Ananke (mit. gr.) — bogini konieczności, nieuniknionego losu; matka Mojr; przen.: przeznaczenie. [przypis edytorski]

Ananke (mit. gr.) — bogini przeznaczenia i nieuchronnego losu. [przypis edytorski]

anapest — w metryce iloczasowej stopa metryczna składająca się z trzech sylab: dwóch krótkich i jednej długiej. [przypis edytorski]

anapest — w metryce iloczasowej stopa metryczna składająca się z trzech sylab: dwóch krótkich i jednej długiej. [przypis edytorski]

Anaradżapura, Kandy i Colombo — miasta na wyspie Cejlon: Anuradhapura w płn. części, ok. 250 km na płn. wsch. od Kolombo; Kandy pośrodku wyspy, z ważną świątynią buddyjską, hist. stolica królestwa Kandy; Kolombo na płd.-zach. wybrzeżu, największe miasto kraju, do 1982 stolica państwa. [przypis edytorski]

anarchista (polit.) — zwolennik anarchizmu (z gr.: bez-rząd): filozofii politycznej i ruchu społecznego, które cechuje uznawanie wolności jednostki za wartość nadrzędną, sprzeciw wobec wszelkich formom hierarchii i władzy publicznej oraz postulat likwidacji państwa; za sprawą realizowanej przez anarchistów „propagandy czynem” pod koniec XIX w. Europa i Ameryka stały się widownią spektakularnych zamachów na głowy państw, a opinię publiczną szokowały terrorystyczne zamachy bombowe przeprowadzane przez anarchistów w budynkach rządowych, w teatrach, kawiarniach, ułatwiane przez świeży wynalazek Nobla: dynamit. [przypis edytorski]

anarchista (polit.) — zwolennik anarchizmu (z gr.: bez-rząd): filozofii politycznej i ruchu społecznego, które cechuje uznawanie wolności jednostki za wartość nadrzędną, sprzeciw wobec wszelkich formom hierarchii i władzy publicznej oraz postulat likwidacji państwa. [przypis edytorski]

anatema (gr. ανάθημα) — klątwa, wykluczenie ze społeczności. [przypis edytorski]

anatema — klątwa kościelna, oficjalne potępienie. [przypis edytorski]

anatema — oficjalne potępienie, klątwa, wykluczenie ze społeczności. [przypis edytorski]

anatema — potępienie czegoś lub kogoś, klątwa. [przypis edytorski]

anatema (rel., gr. anáthēma: odłożone (jako ofiara dla bogów a. oddzielone jako złe) — klątwa, wykluczenie; słowo używane podczas synodów w pierwszych wiekach historii chrześcijaństwa do publicznego, uroczystego potępienia i wykluczenia ze wspólnoty wiernych jakiejś osoby a. grupy osób. [przypis edytorski]

anatema — uroczysta klątwa kościelna. [przypis edytorski]

anathema — anatema, klątwa kościelna. [przypis edytorski]

anathema — klątwa kościelna. [przypis edytorski]

anathema (łac.) — anatema, ekskomunika, uroczysta klątwa kościelna. [przypis edytorski]

Anatole France (1844–1924) — fr. pisarz, publicysta, redaktor, noblista, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

anawa — spolszczone fr. en avant: naprzód. [przypis edytorski]

A na wojnie świszczą kule… Najgęściej, o najgęściej, giną te chłopy — początkowy i nieco zmieniony końcowy wers strofy wiersza Marii Konopnickiej A jak poszedł król na wojnę: „A na wojnie świszczą kule,/ Lud się wali jako snopy,/ A najdzielniej biją króle,/ A najgęściej giną chłopy”. [przypis edytorski]

ancêtre (fr.) — przodek. [przypis edytorski]

Ancelot, Jacques-François (1794–1854) — dramaturg francuski. [przypis edytorski]

Anche sotto acqua… (wł.) — Również pod wodą… [przypis edytorski]

Anchizes — król Dardanos, syn Kapysa i Temiste. Został uwiedziony przez Afrodytę, która zstąpiła na ziemię pod postacią kobiety. Owocem tego spotkania był ich syn, Eneasz. Za przechwalanie się miłością Afrodyty został rażony przez Zeusa piorunem, przez co stracił wzrok lub okulał. Miał śmiertelną żonę Eriopis, z którą również miał dzieci. [przypis edytorski]

Anchizes (mit. gr.) — ojciec Eneasza. [przypis edytorski]

Anchizes — ojciec Eneasza, według legendy wyniesiony przez niego na plecach z płonącej Troi. [przypis edytorski]

Anchizie (…) dwakroć wyrwan z Pergamu zaguby — za życia Anchizesa Troja była dwukrotnie zburzona: raz przez Herkulesa, drugi raz przez Greków, w wyniku wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Anchiz — przydomek Eneasza (syn Anchizesa). [przypis edytorski]

ancien régime (fr.) — dawny system rządów; określenie systemu polityczno-społecznego Francji funkcjonującego przed rewolucją 1789, wprowadzone podczas tej rewolucji. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.) — dawny ustrój. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.) — określenie systemu władzy we Francji przed rewolucją 1789 roku. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.) — stare rządy, określenie monarchii francuskiej. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.) — stare rządy; określenie systemu polityczno-społecznego Francji funkcjonującego przed rewolucją 1789. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.: stare rządy) — określenie systemu polityczno-społecznego Francji funkcjonującego przed rewolucją 1789 r. [przypis edytorski]

ancien régime (fr.: „stare rządy”) — określenie systemu polityczno-społecznego Francji funkcjonującego przed rewolucją 1789 r. [przypis edytorski]

Anciferow, Nikołaj Pawłowicz (1889–1958) — rosyjski historyk, filolog, badacz Petersburga. [przypis edytorski]

ancilla dramaturgica (łac.) — niewolnica (służąca) dramaturgiczna. [przypis edytorski]

Ancjum — staroż. miasto nadmorskie w Italii, ok. 50 km na płd. od Rzymu, daw. stolica ludu Wolsków; ob. Anzio. [przypis edytorski]

Ancylus, pol.: przytulik (biol.) — rodzaj niewielkiego słodkowodnego ślimaka o nieskręconej, czapeczkowatej muszli. [przypis edytorski]

Anczyc, Władysław Ludwik (1823–1883) — poeta, dramatopisarz, wydawca, tłumacz, działacz ludowy, posługujący się pseudonimami Kazimierz Góralczyk, W.A. Lassota. [przypis edytorski]

Anczyc, Władysław Ludwik (1823–1883) — poeta, wydawca, tłumacz. [przypis edytorski]

Anczyc, Władysław Ludwik (1823–1883) — polski poeta, dramatopisarz, wydawca, tłumacz i działacz ludowy. [przypis edytorski]

andaluski — dziś raczej: andaluzyjski. [przypis edytorski]

Andaluzja — hist. kraina obejmująca płd. część Płw. Iberyjskiego, słynęła z doskonałych rumaków i byków; nazwa Andaluzja pochodzi od arab. Al-Andalus oznaczającego ogół terytoriów muzułmańskich na Płw. Iberyjskim. [przypis edytorski]

andante (muz., wł.: idąc) — tempo wykonania utworu muzycznego: z prędkością spokojnego kroku. [przypis edytorski]

andante (muz., wł.) — tempo umiarkowane; także tytuł utrzymanego w takim tempie utworu lub części obszerniejszego utworu, np. sonaty, symfonii. [przypis edytorski]

andante (muz., wł.) — tempo wykonywania utworu w muzyce: umiarkowane. [przypis edytorski]

andante (muz., wł.) — umiarkowanie wolne tempo utworu; także: utwór lub część w takim tempie. [przypis edytorski]

andante (wł.) — dosł.: zwykły, prosty, średniej jakości; w muz.: tempo umiarkowane. [przypis edytorski]

andante (wł., muz.) — melodia w tempie umiarkowanym. [przypis edytorski]

andante (wł.) — tempo muzyczne w rytmie spokojnego kroku. [przypis edytorski]

andante — (wł. termin muz.) spokojnie. [przypis edytorski]

Andato a scuola? (wł.) — Czy chodziłeś do szkoły? [przypis edytorski]

andenkien (z niem. Andenken) — pamiątka. [przypis edytorski]

andere Vögel, andere Lieder (niem.) — inne ptaki, inne pieśni. [przypis edytorski]

Andersen, Hans Christian (1805–1875) — duński poeta i pisarz, autor słynnych baśni. [przypis edytorski]

Andersen, Hans Chrystian (1805–1875) — duński pisarz, autor znanych baśni. [przypis edytorski]

Anderson, Marian (1897–1993) — amerykańska śpiewaczka (kontralt), wsławiona nagraniami oraz licznymi koncertami i recitalami w USA i Europie; znana też z plenerowego koncertu pod pomnikiem Lincolna w Waszyngtonie w kwietniu 1939, zorganizowanego w geście protestu przeciw motywowanej rasizmem odmowie udostępnienia jej sali. [przypis edytorski]