Przypisy

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155 – ok. 240) — łac. teolog chrześcijański pochodzący z Afryki płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197 r.; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 r. zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — łac. teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197 r.; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom, głosiciel zasady sprzeczności wiary z rozumem oraz prymatu wiary; ok. 207 r. zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom, głosiciel zasady sprzeczności wiary z rozumem oraz prymatu wiary; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog chrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

Tertulian, właśc. Quintus Septimius Florens Tertullianus (ok. 155–ok. 240) — teolog wczesnochrześcijański z Afryki Płn., pierwszy z piszących po łacinie; przeszedł na chrześcijaństwo ok. 197; płodny apologeta, autor m.in. Preskrypcji przeciw heretykom; ok. 207 roku zerwał z Kościołem Rzymu i przeszedł do bardziej rygorystycznych moralnie i religijnie montanistów. [przypis edytorski]

tertulla (hiszp.) — przyjęcie. [przypis edytorski]

Te (…) rusztowanie — dziś popr.: to rusztowanie. [przypis edytorski]

teść z alpejskich gór, z grodu Moneka (…) zięć — Teść, Cezar, z którego córką ożeniony był Pompejusz, przybywający przez Alpy z Galii zaalpejskiej; z grodu Moneka, Herkulesa Monoecus, który miał świątynię na przylądku niedaleko Nicei (dziś Monako); zięć — Pompejusz. [przypis edytorski]

teści — dziś popr.: teściowej. [przypis edytorski]

Tesalczycy — mieszkańcy Tesalii, krainy hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; jej główne miasto to Larysa. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; słynęła z hodowli koni. [przypis edytorski]

Tesalia — kraina hist. w północnej Grecji, nad M. Egejskim; w starożytności w większości jej miast-państw rządziła arystokracja. [przypis edytorski]

Tesalia — region w Grecji na południe od Macedonii. [przypis edytorski]

Tesalka — kobieta z Tesalii, krainy hist. w płn. Grecji, na południe od Macedonii. [przypis edytorski]

tesalskich wróżek zaklęcia — Tesalia, region w północnej Grecji, w starożytności była uznawana za siedzibę czarownic. [przypis edytorski]

te same mniej więcej rozmiary, co Malta lub Zante na Morzu Śródziemnym — Malta, wyspa położona na płd. od Sycylii, ma długość 27 km, szerokość 15 km, jej linia brzegowa liczy ok. 140 km, zaś powierzchnia ok. 250 km². Zante, ob. Zakintos, przy zach. wybrzeżu Grecji, ma długość 40 km, szerokość 20 km, ok. 120 km linii brzegowej oraz ok. 400 km² powierzchni. [przypis edytorski]

te same słowa (…) żegna się z nadzieją… — aluzja do Boskiej komedii Dantego, gdzie napis na bramie piekieł brzmiał: „Porzućcie wszelką nadzieję, wy, którzy tu wchodzicie” (III, 9). [przypis edytorski]

tesar (starop.) — stolarz, cieśla. [przypis edytorski]

teskliwość (starop.) — tęskliwość, tęsknota. [przypis edytorski]

teskliwy (starop.) — stęskniony. [przypis edytorski]

te słońce — dziś popr. forma: to słońce. [przypis edytorski]

te słowo — dziś popr.: to słowo. [przypis edytorski]

tesnica (starop.) — smutek. [przypis edytorski]

tesnica (starop.) — smutek; tu: cierpienie. [przypis edytorski]

Te souviens-tu? (fr.) — Pamiętasz? [przypis edytorski]

Tespis a. Tespis z Ikarii (VI w. p.n.e.) — grecki poeta i aktor, twórca tragedii, który wystawiając po wsiach dramaty, wykorzystywał czółno na kółkach (tzw. „wóz Tespisa”, uważany za pierwszy rekwizyt teatralny). [przypis edytorski]

Tespis (VI w. p.n.e.) — pierwszy grecki aktor, poeta, twórca tragedii; wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru, co zapoczątkowało dramat jako rodzaj literacki; swoje sztuki przedstawiał, przemieszczając się pomiędzy wioskami wozem. [przypis edytorski]

Tespis (VI w. p.n.e.) — pochodzący z Attyki pierwszy grecki aktor, poeta, twórca tragedii; wprowadził pierwszego aktora rozwijającego dialog z chórem i przewodnikiem chóru, co zapoczątkowało dramat jako rodzaj literacki; swoje sztuki przedstawiał, przemieszczając się pomiędzy wioskami wozem. [przypis edytorski]

Tessalia — kraina historyczna w Grecji, obecnie region administracyjny. [przypis edytorski]

Tessar — obiektyw fotograficzny złożony z czterech soczewek, zaprojektowany w zakładach Zeissa. [przypis edytorski]

tessera (z łac.) — kostka, płytka; pojedynczy element mozaiki. [przypis edytorski]

tesser — tabliczka z wyrytymi znakami, używana jako przepustka. [przypis edytorski]

Tessyńskie — Cieszyńskie. [przypis edytorski]

Testaceae (daw. biol.) — ameby skorupkowe, grupa jednokomórkowców wyróżniana w dawnych systemach klasyfikacji organizmów. [przypis edytorski]

Testament Polityczny — fr. Testament politique, dzieło, którego autorem jest Armand-Jean du Plessis de Richelieu (1585–1642), opublikowane w 1688 r. [przypis edytorski]

testament Słowackiego — Testament mój Juliusza Słowackiego kończy się słowami:

[przypis edytorski]

testament — zdaniem historyków Antoniusz przejął dokumenty z kancelarii Cezara. [przypis edytorski]

Testament zdychającego — Zob. na końcu Dodatek. [przypis edytorski]

testator — spadkodawca. [przypis edytorski]

testimonium (łac.) — świadectwo. [przypis edytorski]

Testolini — wenecki twórca szkła artystycznego z przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]

testować (daw.) — pisać testament. [przypis edytorski]

testy Terman-Binet, dziś raczej: testy Stanford-Binet — testy inteligencji, bazujące na pionierskim opracowaniu fr. psychologów Alfreda Bineta (1857–1911) i Théodore'a Simona (1872–1961), a uzupełnione przez amer. psychologa Lewisa Termana (1877–1956). [przypis edytorski]

te swoje różne kłopoty — dziś popr.: tych swoich różnych kłopotów. [przypis edytorski]

teszno (daw.) — nieprzyjemnie; tęskno. [przypis edytorski]

teszno (daw.) — tęskno; nieprzyjemnie. [przypis edytorski]

tetanos (gr.) — tężec. [przypis edytorski]

Tetaui — Iczitaui, miasto na zachodnim brzegu Nilu ok. 30 km na południe od Memfis, niedaleko dzisiejszego al-Liszt. [przypis edytorski]

Tetidijon — Tetydion; jako poświęcony Tetydzie, jednej z nereid w mit. gr., matce Achillesa. [przypis edytorski]

Tetmajer, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski. [przypis edytorski]

Tetmajer, Ludwika — należąca do znanej galicyjskiej rodziny krewna Kazimierza Przerwy-Tetmajera. [przypis edytorski]

Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940) — czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego; przyrodni brat Włodzimierza Tetmajera, stanowił prototyp postaci Poety z Wesela Wyspiańskiego; jego ojciec, Adolf Tetmajer, brał udział w powstaniu listopadowym i styczniowym; matka, Julia Grabowska, należała do tzw. koła entuzjastek skupionych wokół Narcyzy Żmichowskiej; podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1884–1886) zaprzyjaźnił się z Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem i Ferdynandem Hoesickiem; publikował w „Kurierze Polskim” (współredaktor 1889–1893), „Tygodniku Ilustrowanym”, „Kurierze Warszawskim” i krakowskim „Czasie”; był wieloletnim sekretarzem Adama Krasińskiego; w czasie I wojny światowej związany z legionami Piłsudskiego (redagował pismo „Praca Narodowa”), po wojnie zaangażował się w spór polsko-czechosłowacki o linię graniczną w Tatrach, był organizatorem Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala oraz prezesem Komitetu Obrony Kresów Południowych; w 1921 został prezesem Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, a w 1934 członkiem honorowym Polskiej Akademii Literatury; w drugiej połowie życia ciężko chorował: powikłania wywołane kiłą doprowadziły do zaburzeń psychicznych (które ujawniły się już podczas obchodów 25-lecia jego twórczości w 1912 r.), a następnie do utraty wzroku; pod koniec życia egzystował dzięki ofiarności społecznej, umożliwiono mu mieszkanie w Hotelu Europejskim w Warszawie, skąd został eksmitowany w styczniu 1940 r. przez okupacyjne władze niemieckie; zmarł w Szpitalu Dzieciątka Jezus z powodu nowotworu przysadki mózgowej oraz niewydolności krążenia; najważniejsze dzieła Tetmajera to m.in.: Na Skalnym Podhalu (1910), Legenda Tatr (1912); wiersze: Eviva l'arte; Hymn do Nirwany; Koniec wieku XIX; Prometeusz; Lubię, kiedy kobieta; Widok ze Świnicy do Doliny Wierchcichej; Pieśń o Jaśku zbójniku; List Hanusi; spośród jego obfitej twórczości poetyckiej najistotniejsze dla historii literatury pozostają wiersze z drugiej (1894), trzeciej (1898) i czwartej (1900) serii Poezji Kazimierza Tetmajera, oddające ducha dziewiętnastowiecznego dekadentyzmu, pesymizmu egzystencjalnego, fascynacji myślą Schopenhauera i Nietzschego oraz mitologią i filozofią indyjską, które właściwe było pokoleniu Tetmajera, szczególnie młodopolskiej bohemie; pisał również dramaty (Zawisza Czarny, Rewolucja, Judasz) oraz nowele i powieści (Ksiądz Piotr; Na Skalnym Podhalu; Legenda Tatr; Z wielkiego domu; Panna Mery). [przypis edytorski]

Tetmajer-Przerwa, Kazimierz (1865–1940)— czołowy poeta Młodej Polski; zasłynął jako autor erotyków, a także piewca przyrody Tatr i popularyzator folkloru podhalańskiego. [przypis edytorski]

Tetmajer, Włodzimierz (1861–1923) — artysta malarz, działacz ludowy i polityk. [przypis edytorski]

Tetmajer, Włodzimierz (1862–1923) — malarz, polityk i literat, ożeniony z chłopką z Bronowic, posłużył Wyspiańskiemu za prototyp Gospodarza w Weselu. Przyrodni brat poety Kazimierza Tetmajera. [przypis edytorski]

tetrachord (z gr., muz.) — cztery kolejne dźwięki skali muzycznej zawierające się w kwarcie. [przypis edytorski]

tetragram (gr.: czteroliterowiec) — określenie imienia własnego Boga w Biblii, jako zapisywanego czterema literami hebrajskimi: JWHH. [przypis edytorski]

tetragrammaton (gr.) a. tetragram (gr.: czteroliterowiec) — określenie imienia własnego Boga w Biblii, zapisywanego czterema literami hebrajskimi: JWHH; etymologia i pierwotna wymowa tetragramu jest nieznana, współcześnie na ogół przyjmuje się formę Jahwe. [przypis edytorski]

tetralogia — cykl składający się z czterech dzieł. [przypis edytorski]

tetrametr trocheiczny — starożytna miara wiersza, w której wers liczy cztery trocheje; trochej to stopa (sekwencja sylab) składająca się z sylaby długiej i krótkiej, czemu w języku polskim odpowiada stopa złożona z sylaby akcentowanej i nieakcentowanej. [przypis edytorski]

tetrarcha (z gr.) — tu: władca jednej z czterech krain, na które zostało podzielone królestwo Heroda Wielkiego po jego śmierci; jednym z nich był Herod Antypas, tetrarcha Galilei i Perei. [przypis edytorski]

tetryczeć — stawać się tetrykiem, człowiekiem zgorzkniałym i zgryźliwym. [przypis edytorski]

tetryczny (daw.) — zgorzkniały, zgryźliwy, gderliwy; właściwy tetrykowi. [przypis edytorski]

tetryk — człowiek zgorzkniały, zgryźliwy, zrzędliwy. [przypis edytorski]

tetryk — człowiek zrzędliwy, marudny, ponury, schorowany. [przypis edytorski]

tetryk — osoba zgorzkniała i zgryźliwa. [przypis edytorski]

tetryk — osoba zgorzkniała, zgryźliwa. [przypis edytorski]

Te trzy tysiące dukatów Shylocka — tj. kwotę pożyczoną od Shylocka, która wcześniej miała mu być zwrócona. [przypis edytorski]

Tetyda — boginka morska, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda — jedna z Nereid (boginek morskich), matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — boginka morska, jedna z córek Nereusa (Nereid), żona Peleusa, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — boginka morska, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — jedna z Nereid (boginek morskich, córek Nereusa), matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — jedna z Nereid (boginek morskich), matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — jedna z Nereid (boginek morskich), matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — jedna z Nereid, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — nimfa morska, córka Nereusa (Nereida), żona Peleusa, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — nimfa morska, córka Nereusa (Nereida), żona Peleusa, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — nimfa morska, córka Nerosa (Nereida), żona Peleusa, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Tetyda (mit. gr.) — tytanida, córka Uranosa, bogini morza, uosobienie jego siły rozrodczej. [przypis edytorski]

Tetydy płodnej córy (…) (mit. gr.) — córki Okeanosa i bogini Tetydy (Tethys): Okeanidy. [przypis edytorski]

Tetys a. Tetyda (mit. gr.) — bogini morza, siostra i żona Okeanosa; od czasów hellenistycznych jej imienia używano jako poetyckiego określenia morza. [przypis edytorski]

Tetys — Tetyda, matka Achillesa. [przypis edytorski]

Teucer — protoplasta Trojan, zwanych też Teukrami. [przypis edytorski]

Teucer przybył w sydońskie zagony, wypędzon z ziem ojczystych, by szukać korony z pomocą Bela (…) — Teucer a. Teukros (mit. gr.), syn Telamona, króla Salaminy (w Attyce) i Hezjony, siostry Pryjama, króla Troi, przyrodni brat Ajaksa Wielkiego, na którego podczas snu Atena zesłała szaleństwo, które doprowadziło go do samobójstwa; Teucer urządził pogrzeb bratu, ale nie pomścił go, za co po powrocie z wojny został wypędzony przez ojca. Nową ojczyznę znalazł na Cyprze, gdzie dzięki sydońskiemu (tj. punickiemu) królowi Belusowi założył nową Salaminę Cypryjską. [przypis edytorski]

Te udzielne familie (…) Potrzeba go oświecić, a nieznośny ciężar zerwie cierpliwość. — te słowa usunięto w wyd. z 1816 r. [przypis edytorski]

Teufel (niem.) — diabeł. [przypis edytorski]

Teufelsdröckh — filozof niemiecki, fikcyjny bohater książki Thomasa Carlyle'a Sartor resartus : życie i zdania pana Teufelsdröckha w trzech księgach. [przypis edytorski]

Teukros (mit. gr.) — syn Telamona, doskonały łucznik, w wojnie trojańskiej walczący po stronie Achajów; jeden z bohaterów Iliady Homera. [przypis edytorski]

Teukrowie — Trojanie; pan (wódz) Teukrów: Eneasz. [przypis edytorski]

teumaturg (z gr.) — prorok, cudotwórca. [przypis edytorski]

teurgita — osoba zajmująca się teurgią, czyli praktykowaniem rytuałów oczyszczających (ablucji, ofiar, modłów), mających skłaniać bogów do określonych działań. [przypis edytorski]

teurgus (z łac.) — cudotwórca, czarodziej, mag. [przypis edytorski]

teutońskie sędzie i bystrzejsze Franki — dziś popr. B. lm: teutońskich sędziów i bystrzejszych Franków; Frankowie — tu: Francuzi. [przypis edytorski]

teutoński — germański, niemiecki; od starożytnego germańskiego ludu Teutonów, którzy razem z Cymbrami pod koniec II w. p.n.e. zaatakowali państwo rzymskie. [przypis edytorski]

teutoński — niemiecki. [przypis edytorski]

teutoński — tu: germański, niemiecki. [przypis edytorski]

teutoński (z łac.) — germański, niemiecki. [przypis edytorski]