Przypisy

afekty carnis (z łac.) — namiętności ciała. [przypis redakcyjny]

afekt (z łac.) — tu: uczucie. [przypis redakcyjny]

afekt (z łac.) — uczucie. [przypis redakcyjny]

afekt (z łac.) — uczucie; tu: miłość. [przypis redakcyjny]

affectus populi (łac.) — miłość ludu. [przypis redakcyjny]

afficiunt (łac.) — dotyczą. [przypis redakcyjny]

afflictio (łac.) — zmartwienie. [przypis redakcyjny]

afflictio supra afflictiones (łac.) — cios nad ciosy. [przypis redakcyjny]

afflicto afflictionem (łac.) — zadajesz rany rannemu; utrapionemu utrapienia. [przypis redakcyjny]

a fine — od końca. [przypis redakcyjny]

aflikcja — utrapienie. [przypis redakcyjny]

aflikcyja — utrapienie, zmartwienie. [przypis redakcyjny]

a fortes creantur fortibus, nec imbellem feroces progener ant aquilae columbam (łac.) — dzielni rodzą się z dzielnych; bezbronnego gołębia nie płodzą orły drapieżne. [przypis redakcyjny]

Afrani — Afranio, dworzanin ferarski, przyjaciel Ariosta. [przypis redakcyjny]

Afrodyfa (mit. gr.) — bogini miłości. [przypis redakcyjny]

afrontować — znieważać, obrażać. [przypis redakcyjny]

afrontowany — lekceważony, ośmieszany. [przypis redakcyjny]

afront (z fr.) — niegrzeczność. [przypis redakcyjny]

afrykański jeniec — tu: Jugurta. [przypis redakcyjny]

Afrykanki — perliczki, wywodzą się z Afryki. [przypis redakcyjny]

Afrykus — gwałtowny wiatr południowo-zachodni. [przypis redakcyjny]

A. F. Villemain (1790–1870) — pisarz francuski, ówczesny minister oświecenia. [przypis redakcyjny]

Again, in explaining value, I do not wish to trace its possible origins, but I try simply to show what are the actual and observable elements into which the natives' attitude towards the object valued can be analysed. [przypis redakcyjny]

Agaj — Agaj-Han. [przypis redakcyjny]

Agamemnon (mit. gr.) — bohater Iliady, król Argolidy, wódz Greków w wojnie trojańskiej. [przypis redakcyjny]

Agapy — uczty pierwszych chrześcijan, uczty przyjacielskie. [przypis redakcyjny]

agaryk — gąbka modrzewowa. [przypis redakcyjny]

agaryk — gąbka z modrzewu. [przypis redakcyjny]

agaryk — [tu:] kij. [przypis redakcyjny]

aga — turecki tytuł wojskowy, oznaczający dowódcę janczarów. [przypis redakcyjny]

aga (z tur.) — naczelnik, dowódca. [przypis redakcyjny]

A gdy każdy to szczęście usiłował głosić — każdy z obecnych [usiłował głosić; Red. WL] szczęście oglądania znowu Wojewody. [przypis redakcyjny]

A gdy kto chętny (…) — Miecznik sam się zagrzebał w przepaść przez to, że „chętny w drugich obronie”, a łatwowierny równocześnie, dał się wojewodzie wyprowadzić w pole. Ale krótka będzie radość Wojewody. Sąd Ostateczny jest w niebie i nawet silna głowa (w znaczeniu esprit fort) Wojewody na myśl o tym „posępnie kiedyś się rzuci”; Niech z ust życzliwych… — Wszystkie strofy jednakowo kończą się aktem współczucia. Nawet wojewodzie życzy poeta, żeby go ktoś pocieszył wśród zgryzot sumienia, słowami: «Wróci wesołość — wróci!« Bo cierpienie uważał za godne współczucia, bez względu na to, jaka jest tego cierpienia przyczyna. [przypis redakcyjny]

A gdy kto, dążąc z dalekiej drogi — Ta ostatnia strofa jest zapowiedzią ustępu 15-go, w którym Wacław po powrocie z wyprawy na Tatarów będzie z najwyższym niepokojem pukał do pogrążonego w grobowym milczeniu domu Miecznika; Wróci gospodarz wróci: gospodarz [to] w tym wypadku oczywiście: Maria. [przypis redakcyjny]

A gdy przybył on — pisze Jan Długosz — szczęśliwie do Ziemi Świętej… — Jan St. Bystroń, Polacy w Ziemi Świętej, Syrii i Egipcie, Kraków 1930, str. 11. Ponieważ rozdział ten oparty jest przeważnie na pracy Bystronia, nie będziemy jej więcej cytować. [przypis redakcyjny]

A gdy się troski do duszy wkradną — Mowa tu o duszy Marii. Ta pierwsza strofa pieśni jak również i refren: Bo na tym świecie (…) itd. zapowiadają śmierć Marii. Pierwszych pięć wierszy strofy maluje stan jej duszy w obecnej chwili; następne, pełne współczucia, życzą, żeby przynajmniej przed zgonem ukoił ją ktoś zapewnieniem, że „spokojność wróci”. [przypis redakcyjny]

agenci — tutaj: kandydaci na obrońców lub sekretarze obrońców. [przypis redakcyjny]

agent de change (fr.) — ajent giełdowy. [przypis redakcyjny]

agere (łac.) — czynić. [przypis redakcyjny]

aggrottato (wł.) — gniewne. [przypis redakcyjny]

Agier — Eger, r. 1596. [przypis redakcyjny]

Agier — właśc. Eger, miasto i twierdza na południowych Węgrzech, dwukrotnie zdobyta przez Turków w XVI w. [przypis redakcyjny]

agitacją (forma N.lp r.ż.) — ruchem, czynnością. [przypis redakcyjny]

agitującego się — odbywającego się, odprawiającego się. [przypis redakcyjny]

agitur (łac.) — zanosi się. [przypis redakcyjny]

Aglaja — krewna Adriana V, żona markiza Malaspiny, protektora poety. [przypis redakcyjny]

Aglaura — córka Cekropsa, zazdroszcząc szczęścia swojej siostry Hersy, że ją Merkury pokochał, za karę zawiści zamieniona była w kamień. Owidiusz w Przemianach [Metamorfozach] swoich w księdze 2, tak o niej mówi: Sed genuum junctura riget, frigusque per ungues/ Labitur…/ Sic letalis hiems paulatim in pectora venit. [przypis redakcyjny]

Aglauros — właść. Agraulos, córka Kekropsa. Atena powierzyła jej (i jej siostrom) Erechteusa w zamkniętej skrzyni, której otwierać nie miały. Przekroczywszy zakaz, zobaczyły potwora: pół człowieka, pół węża i oszalawszy na ten widok, rzuciły się w morze, lub też zostały przez Erechteusa zabite. [przypis redakcyjny]

Agnieszka, Arnolf — bohaterowie komedii Moliera L'Ecole des femmes (Szkoła żon, 1662), grywanej współcześnie w teatrze narodowym. Arnolf, opiekun Agnieszki usiłuje wychować ją sobie na głupią i uległą żonę. Agnieszka okazuje się jednak tylko pozornie potulna, wywodzi bowiem Arnolfa w pole i zostaje żoną młodego Horacego. [przypis redakcyjny]

Agni (z sanskr.) — bóg ognia w mitologii staroindyjskiej. [przypis redakcyjny]

agnuszek — wizerunek baranka z ciasta do jedzenia. [przypis redakcyjny]

Agolant — dziad króla Agramanta, ojciec Galacjelli, matki Rugiera i Marfizy. [przypis redakcyjny]

Agora — miejsce zebrań ludowych w Atenach. [przypis redakcyjny]

Agramantowe chorągwie (…) zamki (…) podnosiły — podnosić czyjeś chorągwie, [tj.] przejść na czyjąś stronę. [przypis redakcyjny]

Agramant — syn Trojana, król afrykański. [przypis redakcyjny]

agréable (fr.) — przyjemny. [przypis redakcyjny]

Agrygenta — (dziś Girgenti) miasto na płd. wybrzeżu Sycylii. [przypis redakcyjny]

Agrykan — król Tartarii, ojciec Mandrykardów. [przypis redakcyjny]

agrykultura — uprawa roli. [przypis redakcyjny]

Agrymont — Aigremont-le-Duc, zamek we Francji, w departamencie de la Haute-Marne. [przypis redakcyjny]

Agryppa — znakomity wojownik rzymski, przyjaciel Augusta. [przypis redakcyjny]

Ah, ca!… (fr.) — Ach, tak!… [przypis redakcyjny]

Ah! comme je voudrais aller avec vous (fr.) — Ach, jakżebym chciała pojechać z panem. [przypis redakcyjny]

Ah! jakże to boleśnie (…) wrócić — znaczy: jakże boleśnie jest cofać się myślą do chwili, w której nieszczęście będące teraz już za nami było przed nami i było do odwrócenia, jakże boleśnie cofać się do tej chwili myślą tylko, w poczuciu, że w rzeczywistości wrócić już do niej nie można. [przypis redakcyjny]

Ah! pytaj raczej — w Korsarzu 11, 12: «Ah! ralher ask…». [przypis redakcyjny]

Ah sin' all'ore, all'ore estreme! (wł.) — Ach, aż do końca, do chwili ostatniej! [przypis redakcyjny]

Ah, si seulement c'était possible (fr.) — Jeżeli tylko będzie to możliwe. [przypis redakcyjny]

Ahura-Mazda a. Ormuzd (mit. st. irań.) — bóg światła i dobra. [przypis redakcyjny]

Ah! z jak okropną trąby zagrały żałobą! — Tak też przy pożegnaniu Medory z Konradem: «List! — 't is the bugle — Juan shrilly blew». [przypis redakcyjny]

Aimer c'est douter (…) (fr.) — kochać to wątpić o kimś drugim i o sobie samym, widzieć się kolejno wzgardzonym i zdradzonym. [przypis redakcyjny]

a ist (starop.) — i przekonany jest. [przypis redakcyjny]

aiternata — odmiana. [przypis redakcyjny]

a ja dołączę świadectwo i stąd otrzyma, co żąda — chodziło o medal św. Heleny, który należał się Sołtanowi jako napoleoniście; jakoż otrzymał go. [przypis redakcyjny]

A jak będzie słońce i pogoda — piosenka ludowa, popularna w kręgach ówczesnych krakowskich artystów. Pierwsza strofka w całości: „A jak będzie słońce i pogoda, słońce i pogoda, / Pójdziemy se razem do ogroda. / Będziemy se fijołecki smykać, fijołecki smykać. / Będziemy se ku sobie pomykać”. [przypis redakcyjny]

A jak grające delfiny przed burzą — Delfiny zwykle pokazują się na powierzchni morza przed zbliżającą się burzą. Porównanie to i następne dziwnie jest trafnie i stosownie użyte. [przypis redakcyjny]

A jakżeż sam postąpił z ojcem swym, Kronosem? — Zeus objął panowanie nad światem po swoim ojcu, Kronosie, z którym walczył, zwyciężył go i uwięził. [przypis redakcyjny]

ajent handlowy — przedstawiciel firmy handlowej trudniący się sprzedażą jej towarów, za co otrzymywał prowizję (pewien procent od sumy sprzedaży). [przypis redakcyjny]

ajer — tatarak. [przypis redakcyjny]

a jeśli, tedy (starop.) — a gdy się trafi, to. [przypis redakcyjny]

Ajgiplankt — góra w Megarydzie. [przypis redakcyjny]

Ajtwar (…) litewską tylko nosi nazwę — wolno jednak i o tym wątpić, przynajmniej brak w litewszczyźnie pewnej, jasnej „etymologii”; ta, którą Laskowski-Łasicki dają, jakoby „zmorę” (incubus) Aitwara od „zapłocia” (uż-twora) nazwano, widocznie mylna. Ponieważ obok formy aitwaras występuje i aiczwaras (por. słownik braci Juszkiewiczów, wydany przez Akademię Petersburską I, 1897, s. 6), więc proponuję wyłożenie jej z polskiego, litewski aiczwaras jest wedle mego przekonania pożyczką ze staropolskiego oćwiara: obłuda, widziadło. [przypis redakcyjny]

Ajudah — między Jałtą a Ałusztą na płd. wybrzeżu Krymu wznosi się na wysokość 200 stóp nad powierzchnię morza Góra Niedźwiedzia: Ajudah (aju — niedźwiedź, dah — góra). „Najoryginalniejszy, z przylądków płd. brzegu, niedźwiedź, który niegdyś na barkach dźwigał twierdze i kościoły, a teraz zdziczał i karłowatym lasem porosły, topi głowę aż po uszy w głębinach huczącego morza” (Pojata, Szkice z Krymu. Tyg. Illustr. 1871, str. 246). [przypis redakcyjny]

A. Jung podkreśla wagę tej sceny: „(…) zrozpaczona, porzucona matka błogosławi go przed Bogiem na poetę; ale błogosławieństwo jest męką, ale błogosławieństwo jest przekleństwem, które odtąd jak duch zemsty nawiedza rodzinę i pędzi Męża od upadku do upadku. (…) W ten sposób słynne powiedzenie Freiligratha, przez wielu rozumiane fałszywie, że poezja jest przekleństwem — zostało wszechstronnie poetycko umotywowane i przewija się przez całą sztukę. Ponieważ poezja ukazuje się tu istotnie jako życie dla śmierci, choć zarazem jako śmierć za życia” (s. 28). [przypis redakcyjny]

a już nie w biurku zatęchłych, lecz wolnem okąpanych powietrzem — mowa o rozprawie Z. Krasińskiego pt. Kilka słów o Juliuszu Słowackim, która ukazała się w IV. tomie poznańskiego „Tygodnika literackiego”. [przypis redakcyjny]

Akademia Dorpacka — uczelnia założona w XVII w. przez króla szwedzkiego, w XIX w. powstała tam pierwsza korporacja studentów polskich; Dorpat — dziś: Tartu, miasto w Estonii. [przypis redakcyjny]

Akademia — francuska Akademia Nauk, zajmująca się naukami przyrodniczymi i matematyką. [przypis redakcyjny]

Akademia Medyczna — właśc. Akademia Medyko-Chirurgiczna; wyższa szkoła w Warszawie, otwarta w r. 1858, wcielona w r. 1862 do Szkoły Głównej jako jej wydział. [przypis redakcyjny]

Akademia — tzn. francuska Akademia Nauk. [przypis redakcyjny]

akademik — tu w znaczeniu: członek Akademii (jako towarzystwa naukowego). [przypis redakcyjny]

akceptowany — przyjmowany. [przypis redakcyjny]

akces — dostęp. [przypis redakcyjny]

akcesoria (z łac.) — tutaj: wstępne rozprawy w sądzie. [przypis redakcyjny]

akcja — świadectwo udziału w spółce akcyjnej, uprawniające do pobierania zysków w postaci dywidendy. [przypis redakcyjny]

akcydensa (z łac.) — dochody uboczne. [przypis redakcyjny]

akcydens — dochód postronny. [przypis redakcyjny]

akcydensów — dochodów postronnych. [przypis redakcyjny]

akcyja (starop.) — sprawa. [przypis redakcyjny]

akcyjej — [daw. D.lp r.ż. od: akcja; tu:] sprawy. [przypis redakcyjny]

akcyjska krew — potomek Akcjusza, rzekomego protoplasty rodu książąt Esteńskich. [przypis redakcyjny]

akcypiter (z łac.) — jastrząb. [przypis redakcyjny]