Przypisy

109. Do Joanny Bobrowej — oryginał tego listu pisany w języku francuskim. [przypis redakcyjny]

13.128 — w druku omyłkowo 18.128; popr. wydawcy [S.Cz.]. [przypis redakcyjny]

134 łana — 11 funtów. [przypis redakcyjny]

… 14 stycznia 1896 — autograf w posiadaniu Lucyny Kotarbińskiej w Warszawie. [przypis redakcyjny]

[1628]respons (z łac.) — odpowiedź. [przypis redakcyjny]

[1664?] — i ten list, nie opatrzony datą roku, powstał (prawie z pewnością to twierdzić można) w r. 1664. Pisany w Słonimiu, miasteczku dzis. gub. grodzieńskiej, treścią swoją przypada on najlepiej do zdarzeń r. 1664. J. Kaz. powiada w nim, pisząc 22 września, że chce rozpocząć kuracyę 6 października, aby mieć sześć tygodni wolnych przed sobą do sejmu. Sejm w r. 1664 rozpoczął się 26. listopada; od 6. października do początku sejmu nie upłynęło więc wiele więcej czasu (siedm tygodni). Wiemy też z innych źródeł, że król w tym roku, i to właśnie w październiku, był cierpiący (T. Luk. XIII, k. 152: De Lumbres à M. de Lionne. Varsovie, le 24 Octobre 1664: … Le Roi est affligé d'une hernie”). [przypis redakcyjny]

[1664?] — ten list nie ma także daty roku, a nie można mu jej wyznaczyć z taką pewnością, jak poprzednim, dla braku ścisłych danych w samejże treści. Wedle wszelkiego prawdopodobieństwa list ten powstał w r. 1664. Nie udało mi się wprawdzie stwierdzić na podstawie innych źródeł na pewne, gdzie w ogóle bawił J. Kaz. we wrześniu t. r., ale żadne wzmianki nie sprzeciwiają się temu, żeby podróżował po kraju; w Warszawie, sądząc z braku wiadomości o nim w relacyach de Lumbres'a, w tym czasie go nie było. Wyszogród leży w dzis. gubernii i powiecie płockim nad Wisłą, w odległości 39 km. od Płocka; być może, że król zrobił do tego niezbyt dalekiego miasta jakąś wycieczkę. Wzmianka o Lubomirskim, jako jeszcze Marszałku W. kor. dowodzi, że list został napisany przed sejmem z r. 1664; a napomknienie o potrzebie wybierania dogodnych posłów było wtedy na czasie, bo na październik zostały zwołane sejmiki, a na koniec listopada sejm walny. W roku 1663, we wrześniu, list ten nie mógł powstać, bo J. K. znajdował się wówczas (por. listy nr. 1–3) w innych stronach (pod Szarogrodem), daleko od Wyszogrodu. [przypis redakcyjny]

16-ego września 1888 — w Korabnikach pod Krakowem. [przypis redakcyjny]

16 maja 1615 sprzedali odłączoną już kamienicę przy Psim Rynku Piotr, Przecław i Jan, synowie śp. Marcina, Chrząstowscy (…) panu Melchiorowi Michałowskiemu — [por.] Scab. crac, 1165, p. 240. [przypis redakcyjny]

1768 — opisane wydarzenia r. 1767 i nast. [przypis redakcyjny]

1768 — ściśle 1767–1768; wywiezienie senatorów 13 października 1767 roku. [przypis redakcyjny]

1790 — powinno być 1789; ale Sejm trwał ciągle w chwili ogłoszenia Przestróg dla Polski. [przypis redakcyjny]

1-ma Decembris (łac.) — pierwszego grudnia. [przypis redakcyjny]

1-o Je sais qu'il est malade (…) — Po pierwsze: Wiem, że jest chory. Po drugie: Jeżeli jest smutny, będę się starała rozweselić go. Po trzecie: Jeżeli jest ambitny, będę się starała podzielić z nim tę ambicję, gdyż jest ona szlachetna. [przypis redakcyjny]

21 — Słowacki ponumerował osobiście wszystkie zwrotki Pieśni I. Przy tej zwrotce pomylił się, dawszy jej numer 21. Dzięki tej pomyłce Pieśń I, mająca faktycznie 50 zwrotek, w numeracji poety ma ich tylko 49. [przypis redakcyjny]

22-go zaczął się rozruch — tj. rewolucja lutowa, która dnia 24 lutego doprowadziła do ogłoszenia rzeczypospolitej. [przypis redakcyjny]

23 sierpnia t.r. staje przed aktami ławniczymi krakowskimi ur. Marcin z Chrząstowa Chrząstowski, właściciel kamienicy przy ul. Brackiej, Eforynowską zwanej, i zeznaje na rzecz Piotra Kochanowskiego, sekretarza J. K. M., dług 650 zł (…) — [por.] Scabinalia crac. 1164, p. 317. Poczuwam się na tym miejscu do miłego obowiązku złożyć p. Dr. St. Tomkowiczowi szczere podziękowanie za udzielenie mi notatki z podaniem miejsc w księgach miejskich krakowskich, gdzie się znajdują wiadomości o Piotrze Kochanowskim. [przypis redakcyjny]

24-go lutego — 24 lutego 1848 zwycięstwo rewolucji i ucieczka króla Ludwika Filipa z Paryża. [przypis redakcyjny]

25. d' Agosto, 1645 [sic; 1665] — na wierzchniej, adresowej karcie listu wypisana data poprawna: „25 Aoust 1665”. [przypis redakcyjny]

26 czerwca… zginął… książę Ludwik Napoleon — w rzeczywistości książę Napoleon zginął 3 czerwca, zabity przez Zulusów podczas patrolu (wiadomość tę przyniósł »Kurier Warszawski« z 20 czerwca). [przypis redakcyjny]

26 października 1816 — rozdział ten zawiera wyraźne reminiscencje z okresu miłości Stendhala do Matyldy Dembowskiej (1818–21), rozmyślnie antydatowane. [przypis redakcyjny]

27 października 1603 (…) zostaje trzeci z kolei brat Jan (…) kanonikiem krakowskim — [por.] Stanisław Windakiewicz, Nieznane szczegóły o rodzinie Jana Kochanowskiego (Prace filolog. 1885). [przypis redakcyjny]

2.985; 3.875 — w druku omyłkowo 3.985; 4.325; popr. wydawcy [S.Cz]. [przypis redakcyjny]

2-da Februarii (łac.) — drugiego lutego. [przypis redakcyjny]

3-a Decembris devotissime (łac.) — trzeciego grudnia, jak najpobożniej. Ojciec Paska, Marcin, umarł w r. 1679. [przypis redakcyjny]

40 albo 60 złotych — od r. 1658 wynosił żołd w chorągwi pancernej 40 zł. na kwartał (ćwierć roku); w kwocie 60 zł. mieści się dodatek zw. hiberną (zimowy chleb). [przypis redakcyjny]

60 margų — apie 40 desentinių. [przypis redakcyjny]

60 tys. — wobec trudności finansowych Komisja Wojskowa na zlecenie Sejmu złożyła 12 listopada 1789 r. projekt etatu wojska nie już, jak żądała uchwała z 20 października 1788 r., stutysięcznego, ale 65-tysięcznego (z warunkiem, że liczba 100 tys. utrzymana zostanie w zasadzie). [przypis redakcyjny]

700 dusz — obliczenie nieścisłe; zważywszy mniejszą nieco przestrzeń i znacznie większą ludność, obliczenie gęstości zaludnienia Polski r. 1791 daje 931 na milę² geogr. (Korzon); Staszic przesadził gęstość zaludnienia Anglii: w końcu w. XVIII wynosiła 3.127 w królestwie Anglii, 2.361 w Irlandii, 992 w Szkocji; por. stosunek obecny [w 1926 r.; Red. WL]: Polska 70 głów na 1 km², Wielka Brytania z Irlandią 150; Francja 71. [przypis redakcyjny]

7bris (łac.) — skrót od Septembris (łac.): września. [przypis redakcyjny]

7bris (łac.) — skrót od Septembris: września. [przypis redakcyjny]

7ma Septembris (łac.) — siódmego września. [przypis redakcyjny]

8bris (łac.) — skrót od: Octobris; października. [przypis redakcyjny]

960 tysięcy itd. — Korzon obliczył (na rok 1791) duchowieństwo na 50 tys. (razem z rodzinami duchownych unickich i dyzunickich), mieszczan na 500 tys. (do których dodać należy Ormian i Greków w liczbie mniej niż 100 tys.), Żydów na 960 tys., szlachtę ziemian na 318 tys., szlachtę dzierżawców, ekonomów, szaraczkową na 407 tys.; z kategorii ostatniej szlachta szaraczkowa osobiście uprawiała rolę, zaliczyć ją należy przeto do klasy „żywicieli” Staszica, razem z chłopami. [przypis redakcyjny]

à des douleurs infernales (fr.) — do piekielnych cierpień. [przypis redakcyjny]

à Paris — w Paryżu. [przypis redakcyjny]

à trois rubis (fr.) — na trzy rubiny. [przypis redakcyjny]

A1kon — mityczny bohater grecki, znakomity łucznik, celnym strzałem zabił węża, który oplatał już jego syna, a strzała nawet nie drasnęła chłopca. [przypis redakcyjny]

Aarhusen — miasto na wsch. wybrzeżu Jutlandii nad Kategatem. [przypis redakcyjny]

Aaronowi — Mickiewiczowi. [przypis redakcyjny]

ab antiquo (łac.) — od dawna. [przypis redakcyjny]

ab antiquo (łac.) — z dawna. [przypis redakcyjny]

A bas la calotte! (fr.) — precz z klerem! [przypis redakcyjny]

abcasy — obcasy, napiętki. [przypis redakcyjny]

abcugi — potrącenia. [przypis redakcyjny]

Abderrahman — Abderrahman I, założyciel (755 r.) niezależnego kalifatu w Kordobie, twórca sławnego pałacu Alkazar w Sewilli i meczetu w Kordobie. [przypis redakcyjny]

abdykować — złożyć na czyjąś rzecz, na kogoś. [przypis redakcyjny]

A Beatrycze wciąż w górę patrzyła, jam patrzył na nią — tu i w następnych pieśniach nieraz dostrzeżemy, że im wyżej z gwiazdy na gwiazdę wznoszą się, Beatrycze wciąż w niebo patrzy, a poeta na Beatrycze spogląda. Myśl tego pięknego obrazu mającego znaczenie symboliczne, każdemu z uwagą czytającemu Boską Komedię Dantego, bez objaśnienia przedstawi się jasno i wyraźnie. [przypis redakcyjny]

ab excessu divi Stephani (łac.) — od zgonu ś. p. Stefana. [przypis redakcyjny]

ab extra (łac.) — z zewnątrz. [przypis redakcyjny]

Abila — przylądek w Maroko w cieśninie Gibraltarskiej (jeden ze słupów Herkulesa, dziś Zeuta). [przypis redakcyjny]

ab invicem (łac.) — nawzajem. [przypis redakcyjny]

ab invicem (łac.) — wzajemnych. [przypis redakcyjny]

abis a. abyss (starop.) — otchłań, przepaść. [przypis redakcyjny]

abis a. abys (starop.) — otchłań [tu: jako nazwa własna]. [przypis redakcyjny]

abis a. abys (starop.) — otchłań; tu: jako nazwa własna. [przypis redakcyjny]

abissy — otchłań, podziemie, „przepaście dolne”. [przypis redakcyjny]

ablegat — wysłannik papieski; tu żart.: posłaniec. [przypis redakcyjny]

ablucja (z łac.) — obmycie. [przypis redakcyjny]

Abnoba — łac. nazwa Czarnego Lasu. [przypis redakcyjny]

ab officio (łac.) — do urzędu, z urzędu. [przypis redakcyjny]

abominacja (z łac.) — obrzydzenie, wstręt. [przypis redakcyjny]

abominacja (z łac.) — wstręt, odraza. [przypis redakcyjny]

abominatio desolationis (łac.) — wstręt do osamotnienia. [przypis redakcyjny]

abominationem naturalem (łac. forma B.lp) — wstręt wrodzony. [przypis redakcyjny]

ab ovo (łac.: od jaja) — od początku. [przypis redakcyjny]

ab ovo (łac.) — od początku, dosł.: od jajka; jajko stanowiło pierwszą potrawę na ucztach staroż. Rzymian. [przypis redakcyjny]

abrakadabra — zaklęcie z tajemnic gnostycyzmu. [przypis redakcyjny]

abrenuntiat (łac.) — wyrzeka się. [przypis redakcyjny]

abrewiator (z łac. breve: krótki) — ten, który używa skróconych słów lub znaków zamiast całych wyrazów. [przypis redakcyjny]

abrys (daw.) — obraz, plan. [przypis redakcyjny]

abrys (daw.) — zarys, także: rycina. [przypis redakcyjny]

abrys (daw., z ros.) — szkic, zarys. [przypis redakcyjny]

absentees (ang.) — nieobecni. [przypis redakcyjny]

absit omen(łac.) — oby to nie była wróżba. [przypis redakcyjny]

Absolomów […] brat rodzony, / Dla Tamary […] mieczem przebodziony — Amnon, zabity przez Absaloma za to, że gwałt uczynił siostrze jego Tamarze. [przypis redakcyjny]

absolute (łac.) — na pewno. [przypis redakcyjny]

absolute (łac.) — stanowczo. [przypis redakcyjny]

absolutissime (łac.) — najzupełniej. [przypis redakcyjny]

absolutna władza złagodzona piosenką — aforyzm Chamforta. [przypis redakcyjny]

absolutność — zuchwała bezwzględność. [przypis redakcyjny]

absolutum dominium (łac.) — panowanie absolutne, władza absolutna. [przypis redakcyjny]

absolutum dominium (łac.) — samowładny rząd. [przypis redakcyjny]

abstynencji — wstrzemięźliwości. [przypis redakcyjny]

abszejt (daw., z niem.) — odpuszczenie. [przypis redakcyjny]

abszyt — zwolnienie z wojska. [przypis redakcyjny]

abuchty (daw.) — kiszki do jedzenia. [przypis redakcyjny]

A buntów dobrowolnie bogatych sie kaję — wystrzegam się związków z bogatymi. [przypis redakcyjny]

ab utrinque (łac.) — obustronną. [przypis redakcyjny]

ab utrinque (łac.) — przez obie strony. [przypis redakcyjny]

ab utrinque (łac.) — z obydwu stron. [przypis redakcyjny]

ab utrinque praetensionum (łac.) — z obustronnych uraz. [przypis redakcyjny]

Abych (…) okrutnych razów nie podjęła — żebym nie doznała (nie otrzymała) okrutnych ciosów. [przypis redakcyjny]

Aby cię przewieźć, trzeba lżejszej łodzi — Dante między lekkimi cieniami, jeden z ciężkim ciałem, stoi nad brzegiem Acheronu; dlatego, ażeby go przewieźć przez rzekę, potrzeba lżejszej lodzi: wyrażenie dziwnie plastyczne. [przypis redakcyjny]

aby dobra, którego pożąda dla siebie, pożądał i dla innych ludzi, jak wyżej (…) dowiedliśmy — Por. List 19 (dawniej 32) §§ 9–12. [przypis redakcyjny]

A by dziś nie ludziom k woli,/ Co śpiewam, płakać bych miała — A gdyby nie to, że śpiewam dla ludzi, powinnam płakać, a nie śpiewać. [przypis redakcyjny]

A był cim, jeśli komu, jak żyw prawie (starop.) — a jeśli komuś byłem oddany całym życiem, to właśnie tobie. [przypis redakcyjny]

A byłem w pasie sznurkiem przepasany, jakim tuszyłem (…) złowić panterę — Poeta wstąpił na krótko do zakonu franciszkanów, a właściwie tercjarzy, lubo [lubo — chociaż; red. WL] ślubu zakonnego nie wypełnił i prędko habit klasztorny na suknię świecką zamienił. Tu się dowiadujemy z tekstu słów samego poety, że opasywał się sznurem franciszkańskim, którym miał nadzieję panterę, to jest młodzieńczą pokusę zmysłową trzymać na wodzy, ale na próżno! Na rozkaz swojego przewodnika, uosobionego tu przez Wergiliusza, to jest rozumu, zrzuca ten sznur z siebie i ciska go w otchłań wodną, z której wypływa potwór oszukaństwa. Aluzja do ówczesnego upadku tego zakonu! Sens moralny alegorycznego obrazu, zgodnie z wykładem wielu komentatorów jest następny [następny — tu: następujący; red. WL]: nie dosyć jest opasywać się sznurem franciszkańskim, ale jeszcze nadto przepasać potrzeba swoje biodra pokorą, czystością i bojaźnią bożą, ażeby zwierzchnią suknią swoją nie oszukiwać siebie i drugich. [przypis redakcyjny]

Abym tekst drugi o niej wytłumaczył — Przepowiednia Farinata w pieśni X, która mu będzie wytłumaczona przez Beatrycze. [przypis redakcyjny]

aby nadal nie zamawiali ani wróżyli (…) — w sto lat później opisują obaj Małeccy wróżby i wróżbiarzy. Wróżbiarz, zwany wajdlem (tj. leczącym czy wiedzącym, znachorem; forma wajdelotów, wajdelotek, niby kapłanów, kapłanek, całkiem mylna) lub żegnotem (od żegnania), ubogi, kulawy, ślepy (wedle woli boskiej, jak twierdził), lecz powszechnie szanowany (aby swymi lekami itd. nie szkodził), szuka np. złodzieja, rzucając w miskę grosze: na którą stronę grosz padnie, złodzieja wskazuje; potem każe przynieść piwa, usiądzie, naleje czarę i postawi na ziemi, prosi boga niebios, by złodziej nie miał spokoju aż wróci kradzież; podnosi teraz czarę i jeśli na piwie jest bąbel, prośba jego wysłuchana, jeśli nie ma, wypija je, wlewa świeże i wzywa tak samo boga ziemi itd., aż go który wysłucha: obrzęd kończy się znakiem i słowami krzyża św. W podobny sposób leczą wieszczbiarze ludzi i bydło i gniewają się, jeśli im za to grożą wieżą lub stosem, upierając się, że czynią to wszystko boga na cześć (choć zamilczają, że pogańskich bogów przy tym wzywają), ludziom na pożytek, a złodziejom na szkodę. [przypis redakcyjny]