Przypisy

dzięcielina (reg.) — gatunek koniczyny. [przypis edytorski]

dzięciorek (daw.) — kojec dla drobiu. [przypis edytorski]

dzięciorek — przenośne ogrodzenie przestrzeń dla ptactwa domowego. [przypis edytorski]

dziéckiem — tu: będąc dzieckiem; w dzieciństwie. [przypis edytorski]

dziędzierzawa — roślina z rodziny psiankowatych; datura. [przypis edytorski]

dzięgiel — dzięgiel leśny, roślina o silnym zapachu. [przypis edytorski]

dzięgiel — roślina z rodziny selerowatych, kwiaty w kulistych baldachach mają kolor biały, u niektórych odmian czerwonawy; wyróżnia się mocnym, charakterystycznym zapachem. [przypis edytorski]

dzięgi (z ros.) — pieniądze. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka, dziękczynienie. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka; dziękczynienie. [przypis edytorski]

dzięka (daw.) — podzięka, podziękowanie; dziękczynienie. [przypis edytorski]

dziękaż — dziękuję bardzo; konstrukcja formy gwarowej (dzięka) z partykułą wzmacniającą -że, skróconą do -ż. [przypis edytorski]

Dzięki naszemu świetnemu systemowi przymusowego nauczania umiał czytać i pisać — w 1870 wprowadzono w Anglii przepisy o obowiązkowej edukacji podstawowej wszystkich dzieci w wieku 5–12 lat. [przypis edytorski]

Dzięki tylko temu, że prawo to nie obowiązuje w kilku drobnych państewkach, mógł w Niemczech… — ówczesne Cesarstwo Niemieckie (1871–1918) było państwem federalnym, złożonym z różnej wielkości państw związkowych, będących monarchiami (królestwami i księstwami) i wolnymi miastami. Niektóre z nim były niewielkie, np. Księstwo Waldecku i Pyrmontu, Księstwo Schaumburgu-Lippe czy też Księstwo Reuss liczyły po 40–70 tys. mieszkańców. [przypis edytorski]

dziękochwały — podziękowania i chwała. [przypis edytorski]

dziękujęć (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

dziękujęć — konstrukcja z partykułą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

dziękujęć — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci (skróconą do -ć). [przypis edytorski]

dziękujęć — skrót od: dziękuję ci. [przypis edytorski]

dziećmi diabła, ex patre diabolo, który był mężobójcą od samego początku świata — J 8, 44. [przypis edytorski]

dzieciaków — popr. forma B. lm: dzieciaki. [przypis edytorski]

dzieciamy (gw.) — dziećmi. [przypis edytorski]

dzieci Beliala — przen. poganie; Belial: bożek pogański wspominany w Starym Testamencie. [przypis edytorski]

Dzieci Biblii. Mojżesz — tekst został odtworzony z hebrajskiego tłumaczenia (wydanego w piśmie „Omer” w październiku 1939 r.) przez Ewę Świderską. Nadtytuł Dzieci Biblii świadczy o zamiarze stworzenia następnych opowieści o dzieciństwie innych postaci biblijnych. Przekład „Dzieci Biblii. Mojżesz” autorstwa Ewy Świderskiej został udostępniony na Licencji Wolnej Sztuki 1.3. (http://artlibre.org/licence/lal/pl/). [przypis edytorski]

dziecięce rysy rozpatrzył — przypatrywał się twarzy dziecka. [przypis edytorski]

dziecięctwo (daw.) — dzieciństwo. [przypis edytorski]

dziecięcych oczu — Melania Fogelbaum napisała ten wiersz, gdy była uwięziona w getcie łódzkim. Getto w Łodzi powstało 8 lutego 1940 roku, z czasem stało się ono najbardziej izolowanym gettem dla ludności żydowskiej w okupowanej Polsce i wielkim obozem pracy przymusowej. Przetrwało prawie 4,5 roku. Wśród 200 tys. więźniów tego getta znajdowały się też dzieci. To one stały się ofiarą jednej z najtragiczniejszych akcji nazistów, tzw. Wielkiej Szpery. Na początku września 1942 mieszkańcy getta dowiedzieli się, że do transportów trafią wszystkie dzieci. Jak wspomina Michał Mosze Chęciński na tę wiadomość, „z piersi tysięcy ludzi wydobył się przejmujący krzyk, rozpacz matek i ojców była niemal fizycznie dotykalna. Tego dnia całe getto płakało i z każdego jego kąta płynęło wołanie do Boga” (za: Andrzej Rukowiecki, Łódź. 1939–1945. Kronika okupacji, Wydawnictwo Księży Młyn, Łódź 2012, s. 125). Rodzice próbowali zmieniać metryki dzieci, ukrywać je przed służbami porządkowymi i Gestapo, ale bezskutecznie. Niemcy zastrzelili co najmniej 200 rodziców, którzy nie chcieli oddać swoich dzieci. W przypadku ewakuacji szpitali Niemcy wyrzucali dzieci przez okna. Do ośrodka zagłady w Chełmnie nad Nerem wywieziono wkrótce 15 681 osób, wśród nich dzieci do 10 roku życia, chorych i osoby starsze powyżej 65 roku życia, gdzie zostały zamordowane. W getcie pozostawiono osoby zdolne do pracy w resortach. [przypis edytorski]

dziecię Lombroso — zapewne nawiązanie do typologii kryminalistów, według włoskiego psychiatry Cesare Lombroso. [przypis edytorski]

Dziecię Symchy — utwór został opublikowany w zbiorze Z jednego strumienia: szesnaście nowel przez dziesięciu autorów z przedmową Elizy Orzeszkowej. Przedmowa autorstwa Elizy Orzeszkowej dostępna jest w bibliotece Wolne Lektury — Red. WL. [przypis edytorski]

dziecie — dziś popr.: dziecię. [przypis edytorski]

Dzieci, które mu ziemskie piękności powiły (mit. gr.) — Zeus wielokrotnie uwodził śmiertelne kobiety. Z takich związków narodzili się m. in.: Herkules, Perseusz, Helena, Minos i Radamantys. [przypis edytorski]

dzieciński (daw., gw.) — właściwy dzieciom; dziecięcy; dziecinny. [przypis edytorski]

dzieciński (gw.) — dziecięcy. [przypis edytorski]

dzieciństwach — dziś: dziecinadach. [przypis edytorski]

dzieciństwa (daw.) — dziecinady, rzeczy dziecinne. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — coś dziecinnego. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziecinada. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziecinada, rzecz dziecinna. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziecinada, rzecz dziecinna; właściwa dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziś: dziecinada; postępowanie dziecinne, właściwe dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziś: dziecinada; postępowanie dziecinne, właściwe dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — dziś: dziecinada; postępowanie dziecinne, właściwe dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

dzieciństwo (daw.) — tu: dziecinne zachowanie. [przypis edytorski]

dzieciństwo — tu: coś dziecinnego. [przypis edytorski]

dzieciństwo — tu daw.: dziecinada, infantylność. [przypis edytorski]

dzieciństwo — tu: nic poważnego, głupstwo; nic, czym należy się przejmować. [przypis edytorski]

dzieciństwo — tu ogólnie: wczesny okres. [przypis edytorski]

dzieciństwo — tu: rzecz dziecinna; właściwa dzieciom, a nie dojrzałym ludziom. [przypis edytorski]

dzieci naturalne — daw. określenie dzieci zrodzonych w związkach pozamałżeńskich. [przypis edytorski]

dzieciniałem — dziś: dziecinniałem. [przypis edytorski]

dziecinna żona — w oryg. nie tyle w znaczeniu „dziecinnie zachowująca się żona”, ile „dziecko-żona”: child-wife. [przypis edytorski]

dziecinny — dziś w tym znaczeniu: dziecięcy (właściwy dziecku). [przypis edytorski]

dziecinny entuzjazm, z jakim mnie Kraków powitał — por.: Tadeusz Boy-Żeleński, Ludzie żywi; tegoż, Znaszli ten kraj; Adolf Nowaczyński Przybysz („ABC Literacko-Artystyczne” r. 1933, nr 40), tegoż Pamflety (Wyspiander, Ruysbröck admirabilis); Stanisław Helsztyński, Przyjazd Przybyszewskiego do Krakowa („Twórczość” r. 1958, nr 2). [przypis edytorski]

dziecióm — dziś popr. forma C. lm: dzieciom. [przypis edytorski]

dzieci Solimy — Żydzi. Kozacy w czasie swoich buntów mordowali również Żydów; czasem jako makabryczny symbol wieszali na jednym drzewie szlachcica, Żyda i psa. [przypis edytorski]

dzieci Szatana — tu: aluzja do tytułu książki Przybyszewskiego wydanej po raz pierwszy po niemiecku w Monachium w r. 1897 pt. Satanskinder, przetłumaczonej przez autora na jęz. polski pt. Dzieci Szatana (Lwów 1901). [przypis edytorski]

Dzieci Szatana — tytuł powieści Stanisława Przybyszewskiego (1868–1927), pol. pisarza, poety i dramaturga okresu Młodej Polski, skandalisty, przedstawiciela cyganerii krakowskiej i nurtu pol. dekadentyzmu. [przypis edytorski]

Dzieci szkolne — dzieci ze strajku we Wrześni z 1906 r. przeciw germanizacji szkół, głównie przeciw przymusowi modlitwy i nauce religii w j. niemieckim. [przypis edytorski]

dziecka (gw.) — dzieci. [przypis edytorski]

dziecki (daw.) — urzędnik, pomagający księciu w obowiązkach sądowniczych; egzekutor, komornik. [przypis edytorski]

dziecki (daw.) — urzędnik, pomagający księciu w obowiązkach sądowniczych. [przypis edytorski]

dzieckiem bawił się — jako dziecko bawił się. [przypis edytorski]

dzieckiem (daw.) — tu: dzieckiem będąc, w dzieciństwie. [przypis edytorski]

Dzieckiem jeszcze — będąc jeszcze dzieckiem. [przypis edytorski]

dzieckiem — tu: będąc dzieckiem, jako dziecko. [przypis edytorski]

dzieckiem — tu: będąc dzieckiem; jako dziecko. [przypis edytorski]

dzieckiem — tu: będąc dzieckiem; w dzieciństwie. [przypis edytorski]

dzieckiem — tu: jako dziecko, będąc dzieckiem. [przypis edytorski]

Dzieduszycki nie miał jednej kréski od brzegów Dźwiny po hordy Nogajca — tj. Dzieduszycki był bardzo niepopularny, nie popierał go żaden szlachcic na Litwie i na Ukrainie; kreska — tu: głos popierający na sejmiku. [przypis edytorski]

Dzieduszycki — pierwowzorem tej postaci był Tadeusz Gerwazy Dzieduszycki (1724–1777), magnat i dowódca wojskowy, cześnik wielki koronny i regimentarz wojsk polskich na Podolu, stronnik króla Stanisława Augusta, przeciwnik konfederatów barskich; był oskarżany o okrutne rozprawianie się z konfederatami, jednak nie zginął z ich rąk, jak pisze Słowacki. W 1770 r. został odznaczony Orderem Świętego Stanisława, uhonorowany tytułem tajnego radcy dworu oraz awansowany do rangi generała. Od 1751 r. był żonaty; miał trzech synów. [przypis edytorski]

Dzieduszycki, Wojciech (1848–1909) — polski polityk, eseista, historyk sztuki, filozof i pisarz, prof. UJ; nosił tytuł hrabiowski; od 1876 poseł do Sejmu Krajowego Galicji, poseł do parlamentu austriackiego w l. 1879–1885 (VI kadencja), 1886–1887 (VII kadencja, z I kurii w okręgu wyborczym Stanisławów-Bohorodczany-Tłumacz-Buczacz) i ponownie od 1895, jeden z przywódców Koła Polskiego, od 17 listopada 1904 do 1906 jego regimentarz (prezes); zwolennik zasady decentralizacji i praw narodów monarchii austro-węgierskiej. W 1898 r., kiedy Ignacy Daszyński w swej mowie parlamentarnej przeciw rządom szlacheckim w Galicji i skandalicznym nadużyciom administracji przedstawił obraz nędzy ekonomicznej i kulturalnej kraju, wskazując, że odpowiedzialność za to ponosi rządząca wszechwładnie i niepodzielnie szlachta, jako „kasta wyzyskiwaczy, (…) która ojczyznę w gruzy rozbiła i sprzedała”, hr. Dzieduszycki wyzwał go na pojedynek; Daszyński odrzucił pojedynek, oświadczając, że uważa go „dla socjalisty za nonsens, a dla hrabiego katolika za zbrodnię”. [przypis edytorski]

Dziedzic, Irena (ur. 1925) — dziennikarka i prezenterka telewizyjna. [przypis edytorski]

Dziedzic Redcliffe'u — The Heir of Redclyffe (1853), powieść romantyczna autorstwa Charlotte Mary Yonge, niezwykle popularna w drugiej połowie XIX w. [przypis edytorski]

dziedzic — spadkobierca. [przypis edytorski]

Dziedziczny grzechu nasz! — klątwa ciążąca na rodzie Atrydów zaczęła się od Pelopsa, syna Tantala. Jako dziecko został zabity przez ojca i podany na uczcie bogów, a następnie, na polecenie Zeusa, wskrzeszony przez Hermesa. Pelops zakochał się w Hippodamii, córce króla Ojnomaosa, który wymagał od ubiegających się o rękę dziewczyny, by wygrali z nim w wyścigu rydwanów, zaś w razie przegranej obcinał im głowy. Uczciwa wygrana była niemożliwa, gdyż rydwan Onomajosa ciągnęły nadzwyczajne rumaki podarowane mu przez Aresa. Pelops przekupił królewskiego woźnicę Myrtilosa obietnicą odstąpienia mu nocy poślubnej. Wygrawszy jednak wyścig i zdobywszy Hippodamię, zepchnął Myrtilosa do morza, by nie dać mu przyobiecanej nagrody. Tuż przed śmiercią Myrtilos przeklął cały ród Pelopsa. [przypis edytorski]

dziedzieńcu — dziś: dziedzińcu. [przypis edytorski]

dziedzina (daw.) — tu: siedziba rodzinna. [przypis edytorski]

dziedzina (daw.) — ziemia, gospodarstwo, dziedzictwo, coś, co się dziedziczy. [przypis edytorski]

dziedzina — dziedzictwo. [przypis edytorski]

dziedzina — tu: kraina. [przypis edytorski]

dziedzina — tu: ziemia, którą ma odziedziczyć. [przypis edytorski]

Dziedziniec Lwów — wewnętrzny dziedziniec pałacu w Alhambrze, z fontanną wspartą na rzeźbach 12 lwów. [przypis edytorski]

dziedziniec — wydzielona, nieprzykryta dachem przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego, która spełnia funkcje użytkowo-reprezentacyjne. [przypis edytorski]

dziedziniec — wydzielona, nieprzykryta przestrzeń w obrębie budynku lub zespołu architektonicznego, która spełnia funkcje użytkowo-repezentacyjne. [przypis edytorski]

dziegdzione buty — buty impregnowane dziegciem, lepką, brunatną substancją, wytwarzaną przez suchą destylację kory i drewna brzozowego. [przypis edytorski]

dziegieć — brunatna gęsta ciecz, otrzymywana w procesie destylacji drewna. [przypis edytorski]

dziegieć — brunatna, gęsta ciecz, otrzymywana w procesie destylacji drewna. [przypis edytorski]

dziegieć — ciemnobrązowy płyn o właściwościach bakteriobójczych, wyrabiany przez suchą destylację z kory drzewnej (brzozowej), posiadający charakterystyczny, przykry zapach oraz lepką konsystencję, trudnozmywalny, używany do celów leczniczych oraz impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, klejenia. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp., wytwarzana dawniej przez węglarzy przez wypalanie węgla drzewnego w kopcach ziemnych. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp., wytwarzana dawniej przez węglarzy przez wypalanie węgla drzewnego w kopcach ziemnych. [przypis edytorski]

dziegieć — gęsta, smolista substancja o charakterystycznym, przykrym zapachu, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana do celów leczniczych oraz do impregnacji materiałów, uszczelniania beczek, jako smar, klej itp. [przypis edytorski]

dziegieć — lepka, brunatna substancja, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in. [przypis edytorski]

dziegieć — lepka, brunatna substancja, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in. [przypis edytorski]

dziegieć — lepka ciecz uzyskiwana w wyniku suchej destylacji drewna lub kory, ze względu na swoje właściwości bakteriobójcze stosowana daw. jako lekarstwo, a także jako smar, impregnat i klej. [przypis edytorski]

dziegieć — substancja o lepkiej konsystencji i brunatnej barwie, uzyskiwana przez wytapianie w specjalnych smolarniach z kory drzew (brzozy, buku a. sosny); była wykorzystywana do celów leczniczych oraz np. do impregnacji materiałów czy uszczelniania beczek. [przypis edytorski]

Dzie (gw.) — gdzie. [przypis edytorski]

dziei — dziś popr. forma D.lm: dziejów. [przypis edytorski]

Dzieje grzechu — powieść Stefana Żaromskiego z 1908 roku, uznawana za skandalizującą. [przypis edytorski]

Dzieje się to tym — dzieje się tak dlatego. [przypis edytorski]

dzieje się to tym — dziś: dzieje się to dlatego. [przypis edytorski]