Przypisy

grążyć się — pogrążać się. [przypis edytorski]

grążyć — zanurzać; por. pogrążyć. [przypis edytorski]

grąży — tu: pogrąża. [przypis edytorski]

grązi — daw. forma, dziś: pogrąża. [przypis edytorski]

Graaf, Anton (1736–1813) — portrecista, od 1766 malarz dworu drezdeńskiego i członek tamtejszej akademii sztuk pięknych. [przypis edytorski]

Graaf, Regnier, de (1641–1673) — holenderski lekarz i anatom. [przypis edytorski]

Graal a. Święty Graal — tajemniczy przedmiot (najczęściej kielich), występujący w legendach arturiańskich. Miasta związane z tą historią to m.in. Glastonbury i Walencja; to pierwsze zdecydowanie bardziej przypomina Narwik. [przypis edytorski]

Graal — legendarny kielich, z którego Jezus pił podczas Ostatniej Wieczerzy. Jeden z ważnych motywów w cyklu legend arturiańskich: poszukiwali go rycerze Okrągłego Stołu. [przypis edytorski]

Graal — tajemniczy przedmiot (kamień, kielich lub misa) o cudownych mocach uzdrawiających lub zapewniających wieczną młodość, występujący w legendach arturiańskich; od czasu poematu Roberta de Boron Joseph d'Arimathie (koniec XII w.) często uważany za kielich, z którego Jezus pił podczas Ostatniej Wieczerzy, użyty później przez Józefa z Arymatei do zebrania krwi Jezusa po ukrzyżowaniu. [przypis edytorski]

grabas — karstas. [przypis edytorski]

graba, właśc. gruba — palenisko. [przypis edytorski]

Grabbe, Christian Dietrich (1801–1836) — wybitny dramaturg niemiecki, próbował w pełnych sprzeczności utworach odnowić tradycje okresu „burzy i naporu”; tworzył realistyczne dramaty, w których masy ludowe są twórcą historii. [przypis edytorski]

Grabczyński, Jan — polski lekarz, aresztowany w Sandomierzu w 1942 r. z powodu udzielania pomocy medycznej partyzantom; więzień obozu w Auschwitz. [przypis edytorski]

grabdirbis — dabar: grabadarys - kas dirba kapus. [przypis edytorski]

grab — drzewo liściaste. [przypis edytorski]

Graben — historyczny plac w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

Graben — tu: plac w Wiedniu. [przypis edytorski]

grabia (daw.) — hrabia; w oryginale ang.: earl, odpowiednik tytułu hrabiego, najstarszy i pierwotnie najwyższy brytyjski tytuł feudalny, następnie arystokratyczny; w czasach anglosaskich, w formie początkowo ealdorman, przysługujący wąskiej grupie osób mających najwyższą rangę poniżej króla, któremu podlegali, odpowiadający bardziej tytułowi królewskiego namiestnika lub księcia. [przypis edytorski]

grabia — dziś: hrabia. [przypis edytorski]

grabia — hrabia; Sienkiewicz nadaje Jurandowi ze Spychowa już trzeci nieodpowiadający sytuacji tytuł. [przypis edytorski]

grabia na Tęczynie — hrabia Jan Magnus Tęczyński herbu Topór (1579–1637), podczaszy (1618) królowej Konstancji Habsburżanki, drugiej żony Zygmunta III Wazy i matki Jana II Kazimierza Wazy; cześnik koronny (1618), wojewoda krakowski (1620), starosta płocki, starosta radoszycki (1622–1633), starosta żarnowiecki (1631); propagator nauk, mecenas sztuki, protektor Piotra Kochanowskiego, fundator klasztoru karmelitów w Czernej k. Krzeszowic oraz klasztoru kamedułów w Rytwianach, dokonał (wraz ze swą siostrą, Agnieszką z Tęczyńskich Firlejową) przebudowy i modernizacji zamku w Tenczynie. [przypis edytorski]

Grabianka, Tadeusz (1740–1807) — alchemik, iluminat, mistyk, jeden z prekursorów mesjanizmu polskiego, propagator myśli Emanuela Swedenborga, był jednym z założycieli Stowarzyszenia Iluminatów Awiniońskich (1786, początkowo: loża Nowego Izraela), któremu następnie przewodniczył jako najwyższy mistrz, tytułowany Królem Nowego Izraela; w 1799 r. opuścił Francję i osiadł w Petersburgu, gdzie w 1806 r. ponownie założył lożę; wkrótce został oskarżony o szpiegostwo i przygotowywanie zamachu stanu i uwięziony w twierdzy Pietropawłowskiej, gdzie zmarł wkrótce. [przypis edytorski]

grabia (starop.) — hrabia. [przypis edytorski]

grabienie — w oryginale było greifen, tj. porywać. [przypis edytorski]

grabie (starop.) — hrabiowie. [przypis edytorski]

grabież — kradzież; bezprawne odebranie komuś czegoś. [przypis edytorski]

grabina (gw., pot.) — grab; gatunek drzewa. [przypis edytorski]

grabini — hrabini, hrabina. [przypis edytorski]

grabla (z ukr.) — grabie. [przypis edytorski]

Grabów — polskie miasto, położone w województwie łódzkim, w powiecie łęczyckim; w 1941 r. naziści utworzyli tutaj getto dla Żydów z pobliskiej Łęczycy, których podczas jego likwidacji rok później wywieziono do obozu zagłady w Chełmnie. [przypis edytorski]

Grabowski, Józef Ignacy (1791–1881) — polski oficer napoleoński, adiutant Napoleona Bonapartego, polityk konserwatywny, działacz publiczny w Wielkim Księstwie Poznańskim, pamiętnikarz i autor pism ekonomiczno-politycznych. [przypis edytorski]

Grabowski, Michał (1805–1863) — krytyk i powieściopisarz; brał udział w walce romantyków z klasykami. Zasłynął recenzjami publikowanymi w „Tygodniku petersburskim”; swoje prace krytyczne wydał w osobnych tomach: Literatura i krytyka (Wilno, 1836–1840), Korespondencja literacka (Wilno, 1847–1848) i Artykuły literackie, krytyczne i artystyczne (Wilno, 1849). [przypis edytorski]

Grabowski, Michał (1805–1863) — krytyk i powieściopisarz; brał udział w walce romantyków z klasykami. Zasłynął recenzjami publikowanymi w „Tygodniku petersburskim”; swoje prace krytyczne wydał w osobnych tomach: Literatura i krytyka (Wilno 1836–1840), Korespondencja literacka (Wilno 1847–1848) i Artykuły literackie, krytyczne i artystyczne (Wilno 1849). Słowacki nazywa go ironicznie prymasem, uznając jego szczególną pozycję wśród krytyków i literatów. [przypis edytorski]

Grabscy — prawdopodobnie chodzi tu o Władysława Grabskiego (1874–1938), wielokrotnego premiera i ministra skarbu w Polsce międzywojennej, autora reformy walutowej, choć w ówczesnym życiu politycznym brał udział również Stanisław Grabski (1871–1949), działacz socjalistyczny, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (wycofał się po przewrocie majowym). [przypis edytorski]

Grabski, Stanisław (1871–1949) — działacz socjalistyczny, później związany z endecją, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (wycofał się z polityki po przewrocie majowym). [przypis edytorski]

Grabski, Stanisław (1871–1949) — działacz socjalistyczny, później związany z endecją, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego (wycofał się z polityki po przewrocie majowym). [przypis edytorski]

grabstwo — hrabstwo, okręg. [przypis edytorski]

grać na balandrasie (reg. ros.) — bajać, paplać, mleć językiem. [przypis edytorski]

grać w żmurki — grać w ciuciubabkę. [przypis edytorski]

graca — motyka. [przypis edytorski]

graca — narzędzie do pielenia lub spulchniania ziemi. [przypis edytorski]

graca — tu: narzędzie, służące do rozrabiania wapna z wodą. [przypis edytorski]

Grachowie — własc. Grakchowie, znany ród rzymski. [przypis edytorski]

Gracia! Buena tarde! (hiszp.) — Dziękujemy! Dobry wieczór! [przypis edytorski]

Gracia, senor (hiszp.) — Dziękuję panu. [przypis edytorski]

Gracja (mit. rzym.) — jedna z trzech bogiń wdzięku, piękna i radości; ich gr. odpowiednik to Charyty. [przypis edytorski]

Gracjan (359–383) — cesarz rzymski; pierwszy z cesarzy, który odmówił przyjęcia tytułu pontifex maximus (najwyższy kapłan) i związanych z tym urzędem funkcji; w 382 usunął ołtarz bogini zwycięstwa Wiktorii z sali posiedzeń senatu i odebrał dotacje państwowe świątyniom pogańskim. [przypis edytorski]

Gracjan, Flavius Gratianus Augustus (359–383) — władca cesarstwa zachodniego, którym rządził wspólnie z bratem, Walentynianem II, potem także cesarstwa wschodniego. [przypis edytorski]

Gracjan — właśc. Kacper Grazziani, hospodar mołdawski, zm. 1620; w istocie był pochodzenia chorwackiego. [przypis edytorski]

Gracjan (XII w.) — mnich, który zebrał przepisy prawa kanonicznego wydane przez sobory i papieży w jeden zbiór, opatrzony później tradycyjną nazwą Decretum Gratiani. [przypis edytorski]

gracja — wdzięk, piękno w sposobie poruszania się. [przypis edytorski]

gracja (z łac.) — tu: wynagrodzenie za długą, wierną służbę. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — boginie powabu, wdzięku i szczęścia. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — boginie radości, wdzięku i piękna; ich gr. odpowiednik to Charyty. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — boginie radości, wdzięku i piękna. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — boginie wdzięku, piękna i radości; ich gr. odpowiednik to Charyty. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — boginie wdzięku, piękna i radości. [przypis edytorski]

Gracje (mit. rzym.) — trzy boginie wdzięku, piękna i radości. [przypis edytorski]

gracje — z łac. gratias agimus („Dzięki składamy”), słowa modlitwy. [przypis edytorski]

gracki (daw.) — zręczny, dzielny. [przypis edytorski]

gracko (daw.) — zręcznie, dzielnie. [przypis edytorski]

gracko (daw.) — zręcznie. [przypis edytorski]

gracko — dzielnie. [przypis edytorski]

gracko — dzielnie, zręcznie. [przypis edytorski]

gracko — zgrabnie. [przypis edytorski]

gracowany — uporządkowany za pomocą gracy, tj. narzędzia o metalowych zębach przytwierdzonego do drewnianego trzonka; por. gracować: usuwać chwasty i płytko spulchniać ziemię gracą. [przypis edytorski]

graczów — dziś popr. D. lm: graczy. [przypis edytorski]

graczów — dziś popr. forma D. lm: graczy. [przypis edytorski]

Gradec — Grodziec Golęszycki (czes. Hradec nad Moravicí, niem. Grätz), miasto na Śląsku Opawskim, dziś w Czechach, w kraju morawsko-śląskim. [przypis edytorski]

Grad heraus (niem.) — tu: bez ogródek, prosto z mostu. [przypis edytorski]

graduale (łac.) — pieśń poprzedzająca śpiew „Alleluja!”. [przypis edytorski]

gradus — stopień. [przypis edytorski]

gradus — stopień; tu: jako miara kąta w matematyce: koło ma 360°. [przypis edytorski]

gradus (z łac.) — stopień. [przypis edytorski]

gradyn (daw.) — ogród. [przypis edytorski]

Gradyw (mit. rzym.) — jeden z przydomków Marsa, boga wojny; gradivus (łac.) — kroczący naprzód; kochanek Gradywa — przen. mężny żołnierz. [przypis edytorski]

Gradyw (mit. rzym.) — Mars, bóg wojny; wychowaniec Gradywa: żołnierz. [przypis edytorski]

Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący na przedzie) — przydomek Marsa, boga wojny. [przypis edytorski]

Gradyw (mit. rzym., z łac. gradivus: kroczący naprzód) — przydomek Marsa. [przypis edytorski]

Gradywowy czyn — czyn wojenny; Gradyw (z łac. gradivus: kroczący naprzód), przydomek Marsa, boga wojny w mit. rzym. [przypis edytorski]

Gradyw — przydomek Marsa, boga wojny. [przypis edytorski]

Gräfin von Soissons — Marie Anne Mancini, Herzogin von Bouillon (1664–1714), und ihre Schwester Olympia Mancini, Grafin von Soissons (1639–1708), wurden vor die Chambre ardente zitiert [przypis edytorski]

grässliches Fieber (niem.) — okropna gorączka. [przypis edytorski]

gräuelpropaganda (niem.) — propaganda okrucieństwa, rozpowszechnianie informacji o zbrodniach i okrucieństwach popełnianych przez wroga, często celowo zmyślanych lub wyolbrzymianych. [przypis edytorski]

Graecia capta ferum victorem cepit (łac.) — podbita Grecja dzikiego zwycięzcę podbiła (Horacy, Listy, II, I, w. 156; o podbitej militarnie Grecji, która podbiła Rzym swą wyższą kulturą). [przypis edytorski]

Graeculi (łac.) — lekceważąco o Grekach. [przypis edytorski]

Graetz, Heinrich (Hirsh) (1817–1891) — urodzony w Książu Wielkopolskim historyk, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do czasów współczesnych autorowi, wyd. w latach 1853–1876 w jedenastu tomach. [przypis edytorski]

graf (daw.) — hrabia. [przypis edytorski]

graf, grafini — tytuły szlacheckie: hrabia, hrabina. [przypis edytorski]

graf — hrabia; tytuł arystokratyczny nadawany szlachcie w daw. Niemczech. [przypis edytorski]

graf — hrabia; tytuł arystokratyczny nadawany szlachcie w daw. Niemczech; szlachta: wyższy stan społeczny mający liczne przywileje m.in. prawo do posiadania ziemi. [przypis edytorski]

graf — hrabia; tytuł arystokratyczny w dawnych Niemczech, Austrii i innych krajach pozostających kiedyś pod panowaniem Świętego Cesarstwa Rzymskiego. [przypis edytorski]

Grafigny, Françoise de (1695–1758) — powieściopisarka francuska, autorka dramatów, prowadziła salon literacki; stała się słynna dzięki powieści Lettres d'une Péruvienne (Listy Peruwianki, 1747). [przypis edytorski]

grafini — hrabina. [przypis edytorski]

graft (ang.) — łapówka. [przypis edytorski]

graf — tytuł arystokratyczny. [przypis edytorski]

graf — tytuł arystokratyczny w krajach niemieckojęzycznych. [przypis edytorski]

graf — tytuł szlachecki, odpowiednik polskiego hrabiego. [przypis edytorski]

graf — tytuł szlachecki używany w Niemczech i w krajach niegdyś zależnych od cesarstwa niemieckiego. [przypis edytorski]

Graf von Campobasso — einer der letzten Vertrauten des burgund. Herzogs. [przypis edytorski]