Przypisy

uchrona (daw.) — ochrona, schronienie. [przypis edytorski]

uchrona — dziś: ochrona, schronienie. [przypis edytorski]

uchwałę papież Sylwester świętego rzymskiego kościoła przywilejem potwierdził — nie zachował się odnośny dokument (oddający Bolesławowi Chrobremu oraz jego następcom władzę udzielania godności kościelnych w państwie polskim oraz podbitych przez nie ziemiach). [przypis edytorski]

uchwyci mi się sierzchu (gw.) — uchwyci się mojej sierści. [przypis edytorski]

uchyba (daw.) — uchybienie. [przypis edytorski]

uchylając się naleganiom — uchylając się od spełnienia ponawianych próśb. [przypis edytorski]

uchylić — tu: schylić. [przypis edytorski]

uchylił głowy — tu: skinął głową na potwierdzenie. [przypis edytorski]

uchylono zwodu — podniesiono most zwodzony. [przypis edytorski]

ucięta od pszczoły (daw.) — dziś: ucięta (ukąszona) przez pszczołę. [przypis edytorski]

uciec nieznający podle — który uważa ucieczkę za hańbę. [przypis edytorski]

uciecze (daw. forma) — dziś: ucieknie. [przypis edytorski]

uciecze — dziś popr. forma: ucieknie. [przypis edytorski]

uciecze (starop. forma) — ucieknie. [przypis edytorski]

ucieczesz — dziś popr. forma: uciekniesz. [przypis edytorski]

Ucieczka do Egiptu — prawdopodobnie chodzi o obraz Rembrandta (1606–1669) przedstawiający biblijną ucieczkę Świętej Rodziny, będącą następstwem prześladowań ze strony Heroda. [przypis edytorski]

Ucieczko grzesznych — jedno z określeń Matki Boskiej, występujące w litanii. [przypis edytorski]

uciecz się do rozumu (starop.) — odwołaj się do rozumu. [przypis edytorski]

ucieką — dziś popr.: uciekną. [przypis edytorski]

uciekać komu — uciekać przed kim. [przypis edytorski]

uciekać się do kogoś — powierzać się czyjejś pomocy. [przypis edytorski]

uciekę — dziś popr.: ucieknę. [przypis edytorski]

uciekę (starop. forma) — dziś: ucieknę. [przypis edytorski]

Uciekłbych na pustynią i odbieżałbych ludu mego (…) w uściech mają pokój, a tajemnie sidła podkładają — Jr 9, 1–4, ze skróceniami. [przypis edytorski]

uciekną-ś — uciekną się. [przypis edytorski]

ucierać nos — dziś: wycierać nos. [przypis edytorski]

ucierać (starop.) — tu: ocierać, wycierać. [przypis edytorski]

uciesznie (daw.) — w sposób przynoszący uciechę; zabawnie; miło, przyjemnie. [przypis edytorski]

ucieszny (daw.) — przyjemny, miły. [przypis edytorski]

ucieszny — tu: zabawny. [przypis edytorski]

uciśnieni od ciebie (daw.) — przez ciebie uciśnieni. [przypis edytorski]

uciśnione poddane (daw. forma) — dziś B. lm: uciśnionych poddanych. [przypis edytorski]

uciułany — uzbierany. [przypis edytorski]

ucukrowanie się — aluzja do Dziadów Adama Mickiewicza, część III, scena VII (Salon Warszawski): „Wieleż lat czekać trzeba, nim się przedmiot świeży / Jak figa ucukruje, jak tytuń uleży?” [przypis edytorski]

ucząstek (daw., gw.) — cząstka, udział. [przypis edytorski]

uczciwać — przymiotnik uczciwa z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]

uczciwe (daw.) — tu: uczciwość; cnota. [przypis edytorski]

uczciwe (starop.) — honor, uczciwość, cnota. [przypis edytorski]

uczciwe (starop.) — honor; w uczciwe ruszony: dotknięty ujmą na honorze. [przypis edytorski]

uczciwe (starop.) — tu: uczciwość, honor, cnota. [przypis edytorski]

uczciwość (daw.) — tu: cześć, szacunek. [przypis edytorski]

uczeń jego [Platona] największy — Arystoteles (384–322 p.n.e.), filozof i przyrodoznawca, zajmujący się również teorią państwa i prawa, ekonomiką i logiką formalną; najwszechstronniejszy z uczonych staroż., osobisty nauczyciel Aleksandra Wielkiego; jego dorobek i system filozoficzny wywarły wielki wpływ na rozwój nauki i filozofii europejskiej, zwłaszcza w średniowieczu. [przypis edytorski]

uczeń liceum, co odkrył zagrabiony przez wytwornego włamywacza schowek francuskich królów — w powieści Maurice'a Leblanca Wydrążona iglica. [przypis edytorski]

uczenica (daw.) — dziś popr.: uczennica. [przypis edytorski]

uczenica (daw.) — dziś popr.: uczennica. [przypis edytorski]

uczepił się z tyłu samochodu — w I połowie XX w. samochody jeździły po mieście znacznie wolniej, a niegrzeczni chłopcy często wskakiwali na tylny zderzak w czasie jazdy. Zwyczaj ten był uważany za niebezpieczny i naganny. [przypis edytorski]

uczerstwiać — wzmacniać. [przypis edytorski]

uczerstwić (daw.) — dać siłę, czerstwość, trwałość. [przypis edytorski]

ucześnictwo — dziś popr.: uczestnictwo. [przypis edytorski]

uczesane w secesję — tj. we fryzurze z regularnie zwiniętych loków, zebranych u góry, całkowicie odsłaniającej kark i uszy. [przypis edytorski]

uczesnictwo (starop. forma) — uczestnictwo. [przypis edytorski]

uczitielskoj (ros. учительской) — pokój nauczycielski. [przypis edytorski]

uczniaczyna — derywat od wyrazu uczeń z formantem słowotwórczym uzupełniającym jego znaczenie o cechę: mizerny, godny litości. [przypis edytorski]

Uczniami mi się mojemi nie zowcie, za sługi moje was nie znam i nikt was za moje poddane i za lud mój niechaj nie pisze, jeśli niezgoda jest miedzy wami, jeśli się nie miłujecie… — tekst autora bardzo swobodnie rozwijający J 13, 25 (wg Wujka: „Po tem poznają wszyscy, żeście uczniami moimi, jeźli miłość mieć będziecie jeden ku drugiemu”). [przypis edytorski]

uczni — dziś popr. forma B.lm: uczniów. [przypis edytorski]

uczni — dziś popr. forma: uczniów. [przypis edytorski]

uczni — dziś popr. uczniów. [przypis edytorski]

uczni — dziś raczej: uczniów. [przypis edytorski]

uczni — dziś: uczniów. [przypis edytorski]

ucznie me — dziś: uczniowie moi. [przypis edytorski]

uczniowie jego [cynicy] nic sobie nie robili z publiczności (…) czy to o służbę Demeter chodziło, czy o Afrodyty — por. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów. Diogenes z Synopy VI 46. [przypis edytorski]

Uczone Białogłowy — komedia Moliera z 1672 roku. [przypis edytorski]

uczonych — tu: wyuczonych. [przypis edytorski]

uczony duński Eerstet — Hans Christian Ørsted (1777–1851), fizyk i chemik, odkrył zjawisko elektromagnetyzmu. [przypis edytorski]

uczony Helweta — prawdopodobnie chodzi o Jana Kalwina (1509–1564), jednego z głównych działaczy reformacji w Szwajcarii (z pochodzenia nie był on jednak „Helwetą”, czyli Szwajcarem, ale Francuzem z Pikardii), twórcy doktryny przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane i prezbiteriańskie, mówiącej m.in. o symbolicznej (nie realnej, jak w katolicyzmie) obecności Jezusa Chrystusa w sakramencie podczas mszy św.; swoje gł. dzieło Institutio religionis christianae wydał w Bazylei, zmarł w Genewie. [przypis edytorski]

uczony — tu: wyuczony. [przypis edytorski]

uczot (z ros.) — rachunek, obliczenie. [przypis edytorski]

uczta Baltazara — motyw zaczerpnięty z Biblii (Dn 5, 1–31). W oblężonym przez Persów Babilonie król Baltazar wydał ucztę, podczas której rozochoceni goście używali naczyń zrabowanych przez dziada Baltazara, Nabuchodonozora, ze świątyni w Jerozolimie, bezczeszcząc je w ten sposób. Wówczas ukazała się ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone” i oznaczać ma przepowiednię śmierci Baltazara, jak również upadku jego państwa. Proroctwo spełniło się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

uczta Baltazara — wg Biblii (Dn 5) król Babilonu Baltazar wydał ucztę, podczas której ukazała się w sali ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone”. Była to przepowiednia bliskiego upadku królestwa Baltazara, która spełniła się jeszcze tej samej nocy. [przypis edytorski]

Uczta — filozoficzny tekst na temat miłości, utwór uważany za szczytowe osiągnięcie literackie Platona. Kiedy podczas biesiady każdy z uczestników ma wygłosić jak najlepszą mowę pochwalną Erosa, boga miłości, komediopisarz Arystofanes opowiada wymyślony przez siebie mit o stworzeniu ludzi pierwotnie jako istot podwójnych, które następnie bogowie rozcięli, każdą na dwie połowy, szukające się po świecie i lgnące do siebie. [przypis edytorski]

uczta kozła — pogański obrzęd uczty kozła utrzymał się długo, do wieku XVI, u Prusów i na Żmudzi; odbywał się on w jesieni, po żniwach. W ofierze za wyznane grzechy gromady zabijano kozła, spożywano go, a resztki biesiady zakopywano, przeznaczając je duchom przodków, zarazem bóstwom ziemnym. Obrzędowi towarzyszył kapłan, wajdelota. [przypis edytorski]

Uczta Ksenofonta — Ksenofont z Aten (ok. 430–ok. 355 p.n.e.), grecki pisarz, historyk, żołnierz najemny i uczeń Sokratesa, w dziele Sympozjon (Uczta) opisał zebranie towarzyskie intelektualnej elity ateńskiej, w którym brał udział jego mistrz. Ta sama uczta została opisana przez Platona w dialogu o takim samym tytule. [przypis edytorski]

uczta lukullusowa — rzymski polityk i wódz, Lucius Licinius Lucullus (117–56 p.n.e.), przeszedł do historii również jako organizator najbardziej wystawnych uczt, podczas których podawano wyjątkowo egzotyczne i kosztowne potrawy. [przypis edytorski]

uczta Platona — biesiada intelektualistów ateńskich opisana przez Platona w dialogu pt. Uczta. [przypis edytorski]

ucztowy (daw.) — związany z ucztą, biesiadny. [przypis edytorski]

uczty (…) Baltazara — uczta Baltazara to motyw zaczerpnięty z Biblii (Dn 5, 1–31). W oblężonym przez Persów Babilonie król Baltazar wydał ucztę, podczas której rozochoceni goście używali naczyń zrabowanych przez dziada Baltazara, Nabuchodonozora, ze świątyni w Jerozolimie, bezczeszcząc je w ten sposób. Wówczas ukazała się ręka pisząca na ścianie słowa: Mane, tekel, fares, co zwykło się tłumaczyć: „policzone, zważone, rozdzielone” i oznaczać ma przepowiednię śmierci Baltazara, jak również upadku jego państwa. Proroctwo spełniło się jeszcze tej samej nocy; uczta Baltazara oznacza więc rozpasaną zabawę poprzedzającą nieuchronną, całkowitą katastrofę. [przypis edytorski]

uczty przygotowywane bogom — uczty takie, będące zarazem uroczystościami religijnymi zwano sellisternia a. lectisternia. [przypis edytorski]

uczuć — doznać jakiegoś wrażenia. [przypis edytorski]

uczuć na rozkwicie — w momencie rozkwitu uczuć (inwersja). [przypis edytorski]

Uczucia moje ludzkie podruzgotam… — Juliusz Słowacki, Król-Duch, Rapsod IV, Pieśń II, XXXIX. [przypis edytorski]

uczucia własnego honoru — w innym wyd. uzupełnienie: „honoru, które nie pozwalało mi okazywać strachu”. [przypis edytorski]

uczuciów — dziś popr.: uczuć, odczuć. [przypis edytorski]

uczułem — dziś: poczułem. [przypis edytorski]

uczułem sympatią (daw.) — dziś: uczułem sympatię. [przypis edytorski]

uczuwać — dziś: czuć a. odczuwać. [przypis edytorski]

uczuwać — dziś raczej: czuć, odczuwać. [przypis edytorski]

uczyciel (daw.) — nauczyciel. [przypis edytorski]

uczyciel — dziś: nauczyciel. [przypis edytorski]

uczyciel (ros.) — nauczyciel. [przypis edytorski]

uczył temu (daw.) — dziś: uczył tego. [przypis edytorski]

uczyliżeśmy się (daw.) — konstrukcja z partykułą -że- pomiędzy tematem a końcówką czasownika; znaczenie: czy uczyliśmy się. [przypis edytorski]

uczyńże (daw.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

uczy nas i on szczerej prawdy mistrz Chrystus Jezus — Mt 5, 9. [przypis edytorski]

uczynić kwestię — zadać pytanie. [przypis edytorski]

uczynimy — uczyniemy. [przypis edytorski]

uczynion (daw.) — uczyniony (daw. krótka forma przym.). [przypis edytorski]

uczynki, upominki — daw. forma N.lm; dziś: uczynkami, upominkami. [przypis edytorski]

uczytieli (ros.) — nauczyciele. [przypis edytorski]

uczże — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -że. [przypis edytorski]

udać (daw.) — tu: zmyślić. [przypis edytorski]