Przypisy

labefactari (łac.) — osłabnąć. [przypis redakcyjny]

labefactata (łac.) — nadwerężona. [przypis redakcyjny]

laborant (łac.) — pracują. [przypis redakcyjny]

Lacaenae (łac.) — Spartanki. [przypis redakcyjny]

laconice (łac.) — lakonicznie, krótko. [przypis redakcyjny]

laesio (łac.) — ujma. [przypis redakcyjny]

laesionem (łac.) — obrazę. [przypis redakcyjny]

Lalage (łac.) — szczebiotać, szemrać, Lalagen — szczebiotka. [przypis redakcyjny]

lana caprina (łac.) — o kozią wełnę, tj. o głupstwo. [przypis redakcyjny]

lapis Lydius (łac.) — kamień lidyjski, tj. kamień probierczy. [przypis redakcyjny]

lapis Lydius (łac.) — kamień lidyjski, tj. probierczy. [przypis redakcyjny]

largitionibus, officiis (łac.) — szczodrobliwością, przysługami. [przypis redakcyjny]

largiuntur privatim, ut avidius de publico consumant (łac.) — są hojni prywatnie, ażeby tym łakomiej z publicznego dobra trwonić. [przypis redakcyjny]

Laudabatur (…) ore (łac.) — chwalony był przez tego, który był w wojsku najuczeńszym i wymownym. [przypis redakcyjny]

Laudeutur Jesus Christus (łac.) — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. [przypis redakcyjny]

laudum (daw., z łac.) — uchwała. [przypis redakcyjny]

lavabo (łac.) — umywalnia. [przypis redakcyjny]

lawaterz (łac.) — miednica ozdobna do mycia rąk przed mszą. [przypis redakcyjny]

legacja (z łac.) — poselstwo. [przypis redakcyjny]

legat (z łac.) — zapis w testamencie. [przypis redakcyjny]

lege publica (łac.) — prawem publicznym (tj. uchwałą sejmową). [przypis redakcyjny]

Leges (…) iudico (łac.) — ustawy ustanawiam, władcami władam, sędziów sądzę. [przypis redakcyjny]

lege vetitum (łac.) — nie wbrew prawu. [przypis redakcyjny]

Legi satisfactum est (łac.) — stało się zadość prawu (domyślnie: małżeńskiemu). [przypis redakcyjny]

legitima (łac.) — prawowita. [przypis redakcyjny]

legitime (łac.) — prawnie, prawomocnie. [przypis redakcyjny]

legitimo tutori (łac.) — prawnemu opiekunowi. [przypis redakcyjny]

legitimus (łac.) — prawny, uprawniony. [przypis redakcyjny]

lekcja (z łac.) — czytanie głośne podczas jedzenia. [przypis redakcyjny]

leva eius (łac.) — tu: uciec, wymknąć się. [przypis redakcyjny]

libere (łac.) — dobrowolnie. [przypis redakcyjny]

liberius (łac.) — otwarciej. [przypis redakcyjny]

libertas et dominatio conveniunt (łac.) — wolność z panowaniem w parze chodzą. [przypis redakcyjny]

liberum accessum (łac.) — wolny dostęp. [przypis redakcyjny]

liberum veto (łac.) — dosł. wolne: „nie pozwalam”; Konarski zwalczał [je] w dziele O skutecznym rad sposobie. [przypis redakcyjny]

licentia a loci ordinario (łac.) — pozwolenie od miejscowego biskupa [przypis redakcyjny]

licentia (łac.) — wolność; tu: swawola. [przypis redakcyjny]

Licentiata libertas (…) (łac.) — Rozpustna swoboda, bezkarna swawola, nie ma w sądach sprawiedliwości, nie ma w sercach zaufania, bunt w obozie, niezgoda w radzie, urząd nie ma powagi, senat dostojności, sądy znaczenia, wszystkim do występków dana możność albo nakazana konieczność; cnoty nie doznają czci, zbrodnie nie podlegają karze; niski boi się możnego, nie poważa, możniejszy pogardza niższym, nie wyprzedza go w niczym. [przypis redakcyjny]

licentiose (łac.) — ostrzej. [przypis redakcyjny]

licita defensio (łac.) — dozwolona obrona. [przypis redakcyjny]

limites iustitiae (łac.) — granic sprawiedliwości. [przypis redakcyjny]

lingua nativa (łac.) — językiem przyrodzonym, ojczystym. [przypis redakcyjny]

lingua usitata (łac.) — język zwyczajny. [przypis redakcyjny]

litigia (łac.) — kłótnie. [przypis redakcyjny]

litigia (łac.) — procesy. [przypis redakcyjny]

livor (łac.) — zawiść. [przypis redakcyjny]

locus fatalis (łac.) — miejsce nieszczęśliwe. [przypis redakcyjny]

longe lat eque (łac.) — wzdłuż i wszerz. [przypis redakcyjny]

loquebantur variis linguis (łac.) — mówili różnymi językami. [przypis redakcyjny]

lucidum intervallum (łac.) — jasny przebłysk, okres chwilowej poprawy stanu pacjenta po urazie mózgu. [przypis redakcyjny]

luctam (łac.) — walkę. [przypis redakcyjny]

luctus ingens (łac.) — ogromny smutek. [przypis redakcyjny]

lukty (z łac.) — walki, spory. [przypis redakcyjny]

luminare minus (łac.) — mniejsze światło. [przypis redakcyjny]

luna (z łac.) — księżyc. [przypis redakcyjny]

Macte virtute estote, carissimi! Diabolus claudicans sum, vulgo (łac.) — Dzielnie spisaliście się, najdrożsi. Jestem diabeł kulawy, pospolicie [w domyśle: pospolicie mówiąc; red. WL]. [przypis redakcyjny]

magis in elucidationem (łac.) — raczej na uświetnienie. [przypis redakcyjny]

magis inviti, quam invitati (łac.) — raczej z przymusu niż zaproszeni. [przypis redakcyjny]

magistra vitae (łac.) — popularne łacińskie przysłowie historia est magistra vitae: historia jest nauczycielką życia. [przypis redakcyjny]

magnae (…) obstinatius (łac.) — wielkie umysły tym uporczywsze, im większe trudności. [przypis redakcyjny]

magnam partem (łac.) — wielką część. [przypis redakcyjny]

magnam popularitatem (łac.) — wielką wziętość. [przypis redakcyjny]

magna pars fui (łac.) — brałem wielki udział (zwrot przysłowiowy). [przypis redakcyjny]

Magnifice domine N. N.! (…) Eleonora in Croes Dyvarne (łac.) — Wielmożny Panie! Co sercu drogie, wielbimy chętnie w duchu, pragniemy upewniać słowami, żądamy oglądać oczyma. Jaki szacunek wielmożny rodzic mój powziął dla znakomitego bohatera narodu sławnego i towarzysza takiego wodza, jakim czci go przywiązaniem, tego dowodzi bardzo częste wspominanie nazwiska Wielmożnego Pana, jako też i mocne postanowienie, w którym trwa ciągle, aby Cię kochać nie jak przybranego, lecz jakby z własnej krwi zrodzonego syna. Jeżeli zaś ojciec Cię kocha, kocha Cię niemniej córka, bo w jej duszy czuła skłonność tak niewzruszone zapuściła korzenie, że gdyby można przesłać w tym piśmie serce stroskane, każdy wyczytałby z łatwością jawne i wieczne szczerości dowody. Wyznaję teraz, co długo taiłam, że w całym życiu ubiegłem nie czułam do żadnego z mężczyzn wśród tylu ubiegających się o mą rękę przywiązania w sercu oprócz do Ciebie, Wielmożny Panie; i chętnie wierzę, że to pochodzi z woli Boga i wskutek postanowienia Jego. Jeżeli Ty, Wielmożny Panie, to samo żywisz w sercu, co wyznałeś ustami, szczęściem to nazywam; jeżeli usta dla mego uspokojenia oświadczyły mi coś wręcz przeciwnego, byłby to straszny grzech przeciw miłości bliźniego. Wyobraź sobie miłość moją, której ani odległość miejsc ani wstydliwość stanu mojego oddzielić od Ciebie nie zdoła. Bieży chyżo przez pociski, przez ogień i tyle niebezpieczeństw; śpieszy się, by zwiedzić przybytek Bellony, nie lękając się wcale jej zwolenników. O tym tylko myśli, jak wejść do obozu, i nie trwożą jej trąb marsowych dźwięki; zamierza pójść, dokąd losy wiodą i tajniki serca wołają. Bogdajby uniknęła gwałtownych wyrzutów i mogła się cieszyć ze ziszczenia zaręczeń. W ofierze składam ci wierne serce: przyjmij i pomnij na słowo Twoje, którym nadzieję wznieciłeś we mnie. Dom rodziców moich z łaski Boga dość świetny i może się równać z najstarożytniejszymi rodzinami Królestwa Polskiego. Dostatki nie tajne. Obyczaje moje, choć proste, chwaliłeś przecie; jeżeli Ci się więc podobają, nie dajże się zrazić. Wiara nie wadzi, bo wyznaję też świętej Trójcy osobę, która łaską Swoją skłania serca ludzkie. Słowa ojca mojego, że majątku za granicę królestwa wywozić nie można, niech nie będą na przeszkodzie. Zasady tej twórcą jest mój ojciec, Ty zaś tłumaczem, Ty, Wielmożny Panie, pełnomocnym wykonawcą. Twoją rzeczą będzie rozkazywać, moją słuchać. Wielmożny Ricaldus, generalny komisarz i sekretarz królestwa naszego, oddał mi przychylnych uczuć twoich dowody. O potwierdzenie ich prawdziwości proszę Boga i siostrę moją najdroższą, która z pewnością wystawi jasno skłonności moje. Ile słów, tyle westchnień; ile wspomnień, tyle łkania. Jeśliby kto zapytał: „Czemuż to czynisz?”, dość mi powiedzieć: „Odpowiadaj, serce, za mnie”. Serce moje już nie do mnie, do Ciebie należy; mnie opuściło, Tobie towarzyszy, w Tobie przemieszkuje. Czy prawdę mówię, badaj! Co ze zbuntowanym sercem czynić, poradź! Na wszystko z łatwością lek znajdziesz, skoro zechcesz. Jeżeli mię porzucisz, pamiętaj, że gniew Boski karał zawsze niewdzięczność. Tego jednak nie życzę sobie i nie wątpię o przyrzeczeniach Twoich; przestrzegam tylko, aby nie powtórzyły się zgorszenia, które u ludzi poprzednich wieków potępiamy. Teraz mi nic więcej pragnąć nie wypada, jak tylko obecności Twojej, Wielmożny Panie, w domu ojca mojego, która, tak wierzę, wszystko na lepsze obróci. Przybądź na jedną przynajmniej godzinę, o to usilnie proszę, gorąco wzywam, niecierpliwie oczekuję jako Wielmożnego Pana M. do końca życia serdecznie przywiązana Eleonora na Croes Dyvarne. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — śpiesznymi pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — śpiesznymi (wielkimi) pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — szybkimi pochodami. [przypis redakcyjny]

magnis itineribus (łac.) — z wielkim pośpiechem. [przypis redakcyjny]

magno motu et deliberatione cum Imperio et Republica Veneta contra potentiam Ottomanicam (łac.) — po wielkich zabiegach i naradach z Cesarstwem i Rzecząpospolitą Wenecką przeciw potędze otomańskiej. [przypis redakcyjny]

magno motu (łac.) — za wielkimi zabiegami. [przypis redakcyjny]

magno praesuli (łac.) — wielkiemu biskupowi. [przypis redakcyjny]

magnorum (…) admiratio (łac.) — wielkich ludzi nie chwalić, lecz podziwiać należy. [przypis redakcyjny]

magnorum nominuni (łac.) — wielkich imion. [przypis redakcyjny]

maiestas (łac.) — powaga. [przypis redakcyjny]

Maiestatem (łac.) — Majestat. [przypis redakcyjny]

malaciam in malitiam (łac.) — łagodność w złość. [przypis redakcyjny]

mala consilia ordinis intermedia (łac.) — złe rady pośredniego stanu; pośrednim stanem między królem a stanem rycerskim (szlachtą) jest senat. [przypis redakcyjny]

male cohaerens corpori suo caput (łac.) — głowa źle przylegająca do ciała. [przypis redakcyjny]

Maledicatur autem Satanas, creatura Gehennae (łac.) — Zelżony zaś niech będzie szatan, nędzny pomiot piekła. [przypis redakcyjny]

male … habuit senatum (łac.) — źle usposobiła senat. [przypis redakcyjny]

male olentem (łac.) — cuchnące. [przypis redakcyjny]

malevolentia (łac.) — złość. [przypis redakcyjny]

malevoli (łac.) — źli, źle myślący. [przypis redakcyjny]

malevolis consiliis (łac.) — złośliwymi radami. [przypis redakcyjny]

malevolorum conatus (łac.) — źle myślących usiłowania. [przypis redakcyjny]

malo eventu (łac.) — niepomyślnie. [przypis redakcyjny]

malum supra omne malum (łac.) — nieszczęściem nad wszystkie nieszczęścia. [przypis redakcyjny]

maneant posteritati pro testimoniis vitae meae (łac.) — pozostały dla potomstwa jako świadectwa życia mego. [przypis redakcyjny]

manebimus adhuc (łac.) — zostaniemy jeszcze. [przypis redakcyjny]

manibus date lilia plenis! (łac.) — dawajcie pełnemi rękoma. [przypis redakcyjny]

mankament (z łac.) — brak, wada, usterka. [przypis redakcyjny]

mansjonarz (z łac.) — ksiądz, wolny od obowiązków, prócz odprawienia mszy i pacierzy kapłańskich. [przypis redakcyjny]

mansum ex ore daret (łac.) — od ust by sobie odjął. [przypis redakcyjny]

manu, consilio, opere et oratione (łac.) — ręką, radą, czynem i modlitwą. [przypis redakcyjny]

manu propria (łac.) — własnoręcznie. [przypis redakcyjny]

marter (z łac.) — świadek, męczennik. [przypis redakcyjny]

Martii (łac.) — marca. [przypis redakcyjny]

Martis arenam (łac.) — Marsowe pole. [przypis redakcyjny]

massam (łac.) — masę, ogół. [przypis redakcyjny]

mastykować (z łac.) — żuć, przen.: rozważać. „To gdy zmastykuje” (Wiśniowiecki u Twardowskiego: Wojna domowa, I, 26). Pasek użył jednak słowa gwarowego mastykować: maścić (od mastyka: tłustość, smarowidło); jeszcze dziś można słyszeć: „A to mu wymaścił!”. „Tym bardziej mastykuje” znaczy więc: tym bardziej maści, mówi rzeczy dla ucha nieprzyjemne. [przypis redakcyjny]