Przypisy

konwisarz (z niem.) — rzemieślnik wytwarzający przedmioty z cyny i spiżu. [przypis edytorski]

konwisarz (z niem.) — rzemieślnik wytwarzający przedmioty z cyny i spiżu; tu: przekręcone komisarz. [przypis edytorski]

konwój — tu: grupa strażników wyznaczonych do pilnowania więźnia podczas transportu; starszy konwoju: dowódca takiej grupy. [przypis edytorski]

konwokacja — sejm konwokacyjny, zjazd szlachty, na którym ustalano termin i zasady wyboru króla. [przypis edytorski]

konwokować — zwoływać posiedzenie (zwł. sejmu). [przypis edytorski]

konwulsja — mimowolny, gwałtowny ruch. [przypis edytorski]

konwulsja — nagły, mimowolny skurcz mięśni. [przypis edytorski]

konwulsje — drgawki. [przypis edytorski]

konwulsje — gwałtowne ruchy całego ciała. [przypis edytorski]

konwulsji, ekspulsji, czulsi — Słowacki, pochodzący z Kresów, wymawiał głoskę ś półmiękko, jak Ukraińcy i Rosjanie, dlatego te wyrazy w jego ustach się rymowały. [przypis edytorski]

konwulsyjny — od „konwulsje”: drgawki. [przypis edytorski]

konyza — rodzaj roślin z rodziny astrowatych. [przypis edytorski]

konzulatstwo — dziś popr.: konsulat. [przypis edytorski]

koolis, popr.: coolies (ang.) — kulisi. [przypis edytorski]

kooperatywa (daw.) — spółdzielnia. [przypis edytorski]

kooperatywa — spółdzielnia. [przypis edytorski]

kopa — 60. [przypis edytorski]

kopa — 60 sztuk. [przypis edytorski]

kopaczka — prymitywne narzędzie rolnicze do spulchniania gleby, kij z zakrzywionym końcem. [przypis edytorski]

kopa (daw.) — 60 sztuk (5 tuzinów). [przypis edytorski]

kopa (daw.) — 60 sztuk. [przypis edytorski]

kopa — daw. jednostka obrachunkowa, 60 sztuk (5 tuzinów). [przypis edytorski]

kopa — daw. jednostka obrachunkowa wynosząca 60 sztuk (5 tuzinów). [przypis edytorski]

kopa — daw. miara: sześćdziesiąt. [przypis edytorski]

kopa (daw.) — sześćdziesiąt. [przypis edytorski]

kopa (daw.) — sześćdziesiąt sztuk; przen.: mnóstwo. [przypis edytorski]

kopa (daw.) — sześćdziesiąt sztuk. [przypis edytorski]

kopa (gw.) — tu: sześćdziesiąt sztuk. [przypis edytorski]

Kopaliny — wieś w Małopolsce, położona pomiędzy Bochnią a Nowym Wiśniczem. Żydowska Samopomoc Społeczna w Wiśniczu Nowym utworzyła tam na początku 1943 r. farmę, na której pracowała młodzież żydowska, uzyskawszy uprzednio przeszkolenie rolnicze w Wiśniczu (na kursach zatwierdzonych przez szefa gestapo i Landskommissarza w Bochni na wniosek Samopomocy przedstawiony jeszcze 12 grudnia 1942 r.); była to przykrywka działalności grupy Żydowskiej Organizacji Bojowej. Wykładowcami „kursów rolniczych” byli: Szymszon Dränger (jeden z młodych liderów „Akiby”), jego żona Gusta Dawidsohn-Dränger, Juliusz Feldhorn (literat) i Józef Wulf. W prezydium Żydowskiej Samopomocy Społecznej zasiadał Adolf (Dolek) Liebeskind, który objął referat przeszkolenia rolniczego, żeby doprowadzić do skutku całe przedsięwzięcie i utrzymać legalny kontakt z grupami młodzieży. W kopertach sygnowanych przez Samopomoc znajdowały się pierwsze odezwy i instrukcje ŻOB w Krakowie. [przypis edytorski]

kopalnie granitu tudzież sjenitu, — w pobliżu dzisiejszego Asuanu znajdowały się kamieniołomy twardej skały głębinowej, którą od greckiej nazwy tej miejscowości, Syene, nazwano sjenitem. [przypis edytorski]

kopalowy — odnoszący się do kopalu, substancji podobnej do bursztynu, choć nie tak dawnej, powstałej z żywicy drzew tropikalnych. [przypis edytorski]

kopalowy pokost — werniks malarski wykonywany z rozpuszczonego kopalu, twardej, żółtawej masy żywicznej zbliżonej do bursztynu. [przypis edytorski]

kopal — twarda, żółtawa masa żywiczna, zbliżona do bursztynu. [przypis edytorski]

kopańka (gw.) — niecka, podłużne drewniane naczynie wydrążone w jednym kawałku drewna, służące do zagniatania ciasta a także do kąpania małych dzieci. [przypis edytorski]

kopanie (gw.) — wykopki. [przypis edytorski]

kopanie — tu: wykopki. [przypis edytorski]

kopanie — wykopki, zbieranie ziemniaków. [przypis edytorski]

kopa — sterta siana, słomy itp. [przypis edytorski]

kopasz (daw.) — dziś popr. forma: kopiesz. [przypis edytorski]

kopa — sześćdziesiąt; pięć tuzinów. [przypis edytorski]

kopa — sześćdziesiąt. [przypis edytorski]

kopa (tu daw.) — 60 sztuk; dwie kopy niedźwiedzi to 120 osobników. [przypis edytorski]

kopce — granice często dawniej oznaczano usypanymi z ziemi kopcami. [przypis edytorski]

kopce graniczne — kopce, jakie usypywano dawniej na granicach dóbr ziemskich w celu ich oznaczenia. [przypis edytorski]

kopce — kopcami często oznaczano granicę posiadłości. [przypis edytorski]

kopcić a. kurzyć komuś pod nos (daw. fraz.) — zachowywać się wobec kogoś lekceważąco, sprawiać przykrość, uchybiać komuś. [przypis edytorski]

Kopciuszek — tu: Kopciuszek albo triumf dobroci (La Cenerentola ossia La bontà in trionfo), opera komiczna Gioacchina Rossiniego do libretta Jacopo Ferrettiego, której premiera odbyła się w 1817 r. [przypis edytorski]

Kopczyński, Onufry (1735–1817) — ur. jako Andrzej Kopczyński; ksiądz pijar, poeta (łaciński), pedagog szkół pijarskich, w tym w Collegium Nobilium; językoznawca, prowadził studia nad polską gramatyką, był autorem pierwszego jej podręcznika: Gramatyka dla szkół narodowych (t. I–III dla kolejnych klas, wyd. 1778–1781, wyd. II pośmiertne 1817) oraz pierwszego elementarza (Nauka czytania i pisania, 1785). [przypis edytorski]

KOPD de KDMQ Master KOPD. Our position about 75 west yours… (ang.) — KOPD, od dowódcy KDMQ do KOPD. Nasza pozycja około 75 na zachód od waszej. Natychmiast przychodzimy z pomocą. Prosimy o informowanie nas o pogodzie. Podpisano: dowódca „SS President Harrison”. (KDMQ to radiotelegraficzny kod statku „President Harrison”). [przypis edytorski]

kopeć — gęsty, ciemny dym; sadza. [przypis edytorski]

Kopeć, Józef (1762–1833) — polski oficer, zesłany na daleką Syberię po klęsce insurekcji kościuszkowskiej, badacz Kamczatki, pamiętnikarz. [przypis edytorski]

kopeć — osad z sadzy. [przypis edytorski]

kopercaki (gw.) a. koperczaki (daw.) — zaloty; „palić koperczaki” oznacza „zalecać się”. [przypis edytorski]

koperczaki (daw.) — zaloty; palić koperczaki: zalecać się. [przypis edytorski]

koperczaki (daw.) — zaloty. [przypis edytorski]

koperczaki (daw.) — zaloty; stroić koperczaki: zalecać się. [przypis edytorski]

koperczaki (daw.) — zaloty; sunąć w koperczaki: zalecać się. [przypis edytorski]

koperczak (starop.) — komplement. [przypis edytorski]

Kopernik był tak nieefektowny, że wydano mu książkę za pozwoleniem Kościoła — mimo iż bardzo techniczna i przeznaczona dla wąskiego kręgu specjalistów, faktycznie książka Kopernika De revolutionibus… została wydana drukiem bez pozwolenia Kościoła katolickiego, w protestanckiej Norymberdze. [przypis edytorski]

Kopernik, Mikołaj (łac. Nicolaus Copernicus, 1473–1543) — polski uczony pochodzenia niemieckiego; prawnik, dyplomata, lekarz i astronom, autor dzieła De revolutionibus orbium coelestium (O obrotach sfer niebieskich) przedstawiającego budowę Wszechświata; Kopernik głosił, że Ziemia kręci się wokół Słońca, co w jego czasach stanowiło rewolucyjne odkrycie, zwane odtąd przewrotem kopernikańskim. [przypis edytorski]

Kopernik powiedział… — w roku 1655, gdy rozgrywa się ta scena, książka Kopernika, podobnie jak heliocentryczne dzieła jego kontynuatorów, Galileusza i Keplera, uznana za sprzeczną z doktryną katolicką, czyli heretycką, znajdowała się na kościelnym indeksie ksiąg zakazanych; w 1664 zakazano wszelkich dzieł nauczających o ruchomości Ziemi. [przypis edytorski]

Koperszady — dwie doliny na granicy pomiędzy Tatrami Wysokimi a Tatrami Bielskimi: Przednie Koperszady i Zadnie Koperszady, odgałęzienia Doliny Kieżmarskiej; nazwa związana z prowadzonym na tym obszarze kopalnictwem rud miedzi, którym trudnili się w tym rejonie niem. górnicy ze Spisza; teren ten nazywano po niem. Kupferschächte, tj. szyby miedzi, stąd utworzono pol. Koperszady i słow. Koperšády (dziś: Meďodoly). [przypis edytorski]

kopersztych (daw., z niem.) — miedzioryt, rycina. [przypis edytorski]

koperta z łańcuszkiem — tu: zegarek kieszonkowy na łańcuszku a. samo blaszane pudełeczko, w którym mieści się taki zegarek. W XIX i na początku XX w. zegarek kieszonkowy uważano za oznakę elegancji i zamożności, dlatego biedni czasami nosili sam łańcuszek, wystający z kieszeni. [przypis edytorski]

kopią (daw. forma) — dziś B. lp r.ż.: (na) kopię. [przypis edytorski]

kopią — dziś popr. B. lp: kopię. [przypis edytorski]

kopią — dziś popr. forma B. lp: kopię. [przypis edytorski]

kopia — był to rodzaj potężnej włóczni używanej przez konnych rycerzy. [przypis edytorski]

kopiał — książka lub zeszyt, do którego przez kalkę wpisuje się kopie dokumentów. [przypis edytorski]

kopia — tu: włócznia. [przypis edytorski]

kopia — właśc. włócznia. [przypis edytorski]

kopić — zbierać w kopy. [przypis edytorski]

kopica (daw.) — kopa siana lub zboża. [przypis edytorski]

kopica (daw.) — niewielka kopa siana lub zboża. [przypis edytorski]

kopica — kopa siana a. zboża; kopiec. [przypis edytorski]

kopica — kupka siana lub zboża. [przypis edytorski]

kopica — nieduża kopa siana, zboża lub liści. [przypis edytorski]

kopidół (gw.) — grabarz. [przypis edytorski]

kopiejka — drobna moneta ros., 100 kopiejek składa się na rubel; tu: grosz. [przypis edytorski]

kopiejka — drobna moneta rosyjska, 100 kopiejek składa się na rubel. [przypis edytorski]

kopiejka, w skrócie kop. — rosyjska jednostka monetarna, jedna setna rubla. [przypis edytorski]

kopiejki, halerze, fenigi — drobne monety z okresu zaborów: rosyjskie, austro-węgierskie i niemieckie. [przypis edytorski]

kopiej (starop. forma) — kopii. [przypis edytorski]

kopieniak (daw.) — płaszcz, okrycie. [przypis edytorski]

kopieniak (daw., z węg. köpenyeg) — peleryna, płaszcz bez rękawów. [przypis edytorski]

kopii — dla rytmu czytamy na trzy sylaby. [przypis edytorski]

kopiją (daw. B.lp) — dziś: kopię. [przypis edytorski]

kopiją (starop. forma) — dziś B.lp r.ż.: kopię. [przypis edytorski]

kopiją (starop. forma) — dziś N.lp r.ż: kopią. [przypis edytorski]