Przypisy

Vale (łac.) — bądź zdrów. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bądź zdrów. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bywaj, bywaj zdrów (forma pozdrowienia) [zwyczajowa formuła pożegnalna łacińskich listów; red. WL]. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bywaj zdrów, żegnaj. [przypis edytorski]

vale (łac.) — żegnaj. [przypis edytorski]

Valenciennes — miasto w płn. Francji, słynące ze sztuki i koronkarstwa. [przypis edytorski]

valentão (port.) — zabijaka, drab, awanturnik. [przypis edytorski]

Valentia, Gregorius de (łac.: Grzegorz z Walencji; ok. 1550–1603) — hiszpański jezuita, autor i wykładowca teologii scholastycznej m.in. w Ingolstadt i Rzymie; uhonorowany przez papieża Celestyna VIII tytułem „doktora doktorów”. [przypis edytorski]

Valentino, Rudolf (1895–1926) — włoski gwiazdor filmowy z czasów kina niemego. [przypis edytorski]

Valerius Maximus (I w. n.e.) — rzym. pisarz, autor poczytnego w starożytności i średniowieczu zbioru uporządkowanych tematycznie anegdot o słynnych czynach i powiedzeniach Factorum et dictorum memorabilium libri novem, w którym korzystał z dzieł pisarzy rzymskich i greckich. [przypis edytorski]

Valerius Maximus powiada tak — Valerius Maximus, De institutis antiquis. [przypis edytorski]

Valerius Maximus — Valerius Maximus, De institutis antiquis. [przypis edytorski]

valet-de-place (fr.) — służący, który oferuje swoje usługi przyjezdnym, głównie jako przewodnik, posłaniec itp. [przypis edytorski]

Valga me Dios! (hiszp.) — Boże, dopomóż! [przypis edytorski]

Valladolid — miasto w Hiszpanii, obecnie stolica wspólnoty autonomicznej Kastylia i León. [przypis edytorski]

Valla, Lorenzo (ok. 1406–1457) — włoski humanista, filozof i filolog, twórca filologicznej krytyki tekstu. [przypis edytorski]

Vallecas — dawna miejscowość w pobliżu Madrytu, na południe od miasta; od 1950 włączona do tej metropolii. [przypis edytorski]

Valmont, pani de Tourvel — bohaterowie epistolarnej powieści Niebezpieczne związki. [przypis edytorski]

Valois, Henri de (1603–1676) — francuski filolog i historyk; badacz i redaktor starożytnych tekstów związanych z historią chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

Valona (wł.) — Wlora, miasto w Albanii, na wybrzeżu Adriatyku. [przypis edytorski]

Valparaiso — miasto w środkowym Chile. [przypis edytorski]

Valse tourbillon — walc, skomponowany przez Alberta Landry'ego (1866–1913). [przypis edytorski]

vamos (hiszp.) — chodźmy. [przypis edytorski]

V. An.(1.) Ad. M.(2.) Mi. Al. A.inc.(3.) A.Pg. M.de. C.(4.) G.(5.) A.ur.(6.) — Ten ciąg skrótów odpowiada wcześniejszej liście: „Wirginia (Kubly), Angela (Pietragrua), Adela (Rebuffel), Melania (Guilbert), Mina (von Griesheim), Aleksandra (Petit), Angelina, której nigdy nie kochałem (Bereyter), Angela (Pietragrua), Metylda (Dembowska), Klementyna, Giulia”. Do ostatniego skrótu: A.ur. odnosi się uwaga zanotowana poniżej w nawiasie: „P. Azur, której imienia nie pamiętam”. W źródle w tym miejscu jest odwzorowany ręczny zapis. [przypis edytorski]

vana sine viribus ira (łac.) — próżny jest gniew bez siły. [przypis edytorski]

Vancouver — miasto portowe na zachodnim wybrzeżu Kanady, przy granicy ze Stanami Zjednoczonymi. [przypis edytorski]

Vancouver — tu: kanadyjska wyspa na Oceanie Spokojnym, oddalona od miasta Vancouver (leżącego na wybrzeżu) o ok. 60 km na zachód. [przypis edytorski]

Vandamme, Dominique (1770–1830) — generał armii napoleońskiej, znany z niesubordynacji, porywczości i skłonności do rabunków na podbitych terenach; otoczony ze swoją dywizją przez Prusaków w bitwie pod Kulm (30 sierpnia 1813), poddał się do niewoli. [przypis edytorski]

Vanderbilt, Cornelius (1794–1877) — amerykański przedsiębiorca, który swoje bogactwo zdobył na transporcie morskim i kolejowym. [przypis edytorski]

Vanderbilt — nazwisko amer. rodziny miliarderów, pochodzącej od Corneliusa Vanderbilta (1794–1877), który zbił ogromny majątek na transporcie morskim i kolejowym. [przypis edytorski]

van der Lubbe, Marinus (1909–1934) — z pochodzenia Holender, najprawdopodobniej świadome lub nieświadome narzędzie hitlerowców przy podpaleniu Reichstagu. [przypis edytorski]

Vandervelde, Emile (1866–1938) — belgijski polityk, jeden z przywódców belgijskich socjaldemokracji oraz czołowych działaczy i teoretyków II Międzynarodówki, przedstawiciel reformizmu. [przypis edytorski]

van Dyck, Antoon (1599–1641) — barokowy malarz flamandzki, znany głównie jako autor portretów. [przypis edytorski]

Van Eyck, Jan (ok. 1390–1441) — malarz niderlandzki. Jako jeden z pierwszych zaczął stosować technikę olejną. Malarzem był również jego brat Hubert van Eyck. [przypis edytorski]

van Eyck, Margerita — malarka niderlandzka, siostra Jana (ok. 1390–1441), Huberta (ok.1385-1426) i Lamberta van Eyck, także malarzy. [przypis edytorski]

Vanini, Lucilio, pseud.: Giulio Cesare Vanini (1585–1619) — włoski filozof i wolnomyśliciel, propagator racjonalizmu i ateizmu, krytyk instytucji religijnych jako wymyślonych w celu trzymania ludu w ryzach oraz samych religii, które uważał za powstałe w wyniku błędnych interpretacji zjawisk mających naturalistyczne wyjaśnienia. Wysunął tezę o przechodzeniu jednych zwierząt w inne oraz o pochodzeniu człowieka od zwierząt zbliżonych do małp. Schwytany, oskarżony o ateizm i bluźnierstwo, został spalony na stosie w Tuluzie. [przypis edytorski]

vanitas (łac.) — marność, próżność. [przypis edytorski]

vanitas (łac.) — marność; tu forma B lm: vanitates. [przypis edytorski]

Vanitas vanitatum et omnia vanitas — marność nad marnościami i wszystko marność (Koh 1, 2). [przypis edytorski]

Vanitas vanitatum homo (łac.) — człowiek (jest) marnością nad marnościami. [przypis edytorski]

vanitas vanitatum (łac.) — marność nad marnościami (Koh 1,2). [przypis edytorski]

Vanitas vanitatum! (łac.) — marność nad marnościami (Koh 1,2). [przypis edytorski]

vanitas, vanitatum vanitas (łac.) — marność, marność nad marnościami. [przypis edytorski]

Vanity Fair (ang.) — Targowisko próżności, tytuł powieści Williama Makepeace'a Thackeraya (1811–1863). [przypis edytorski]

vanity fair (ang.) — targ próżności. [przypis edytorski]

Van Loo (1705–1765) — fr. malarz rokokowy. [przypis edytorski]

Van Meegeren, Han (1889–1947) — holenderski tradycjonalistyczny malarz i genialny fałszerz, wsławił się sprzedażą fałszywych obrazów Vermeera Hermannowi Goeringowi, oraz udowodnieniem swoich umiejętności w eksperymencie sądowym. [przypis edytorski]

Vannina d'Ornano (1530–1563) — żona Sampiero Corso (1497–1567), korsykańskiego bojownika o uwolnienie Korsyki spod dominacji Genui. Po klęsce powstania Sampiero z rodziną wyemigrował do Francji. Pod jego nieobecność wychowawca ich dzieci, który okazał się agentem genueńskim, nakłonił Vanninę do wyjazdu do Genui. Powiadomiony Sampiero przechwycił statek, na miejscu osądził żonę, uznając, że dopuściła się zdrady, i własnoręcznie ją udusił. [przypis edytorski]

va-nu-pieds (fr.) — nędzarz, obdartus. [przypis edytorski]

Van Zeeland, Paul (1893–1973) — belgijski polityk katolicki, ekonomista, premier Belgii (1935–1937). [przypis edytorski]

vapeł (od fr. vapeur) — statek parowy. [przypis edytorski]

vapeurs (fr.) — opary. [przypis edytorski]

vapeurs (fr.) — uderzenie krwi; tu: histeryczny napad, wapory. [przypis edytorski]

vaporetto — tramwaj wodny w Wenecji (początkowo z napędem parowym, stąd nazwa). [przypis edytorski]

vaporetto (wł.) — tramwaj wodny. [przypis edytorski]

vaporetto (wł.)— tramwaj wodny w Wenecji. [przypis edytorski]

vaquero (hiszp., lm: vaqueros) — pasterz bydła. [przypis edytorski]

Var — fr. departament. [przypis edytorski]

variété (fr.: rozmaitość) — dziś popr. variétés (r.n.): przedstawienie rozrywkowe złożone z różnych form scenicznych: piosenek, monologów, tańców, popisów akrobatycznych itp. [przypis edytorski]

Variétés amusantes — teatr paryski, działający w końcu XVIII w., wystawiający farsy. [przypis edytorski]

variétés — przedstawienie złożone z piosenek, monologów, tańców, popisów akrobatycznych. [przypis edytorski]

Variétés — Variétés amusantes, następnie Variétés du Palais-Royal, teatr paryski, działający w końcu XVIII w., wystawiający farsy. [przypis edytorski]

varietas delectat (łac.) — rozmaitość bawi. [przypis edytorski]

Varro, Marcus Terentius, pol.: Marek Terencjusz Warron (116–27 p.n.e.) — uczony i pisarz rzymski, erudyta; napisał wiele prac z różnych dziedzin, z których tylko jedna, o rolnictwie, zachowała się w całości. [przypis edytorski]

Vasantasena (V w. p.n.e.) — legendarna kurtyzana indyjska, bohaterka starożytnego dramatu Mrichchakatika („Wózek gliniany”), opowiadającego o miłości szlachetnego, lecz zubożałego bramina, Carudatty, do pięknej i dobrej Vasantaseny. [przypis edytorski]

Vassar College — prywatna szkoła wyższa otwarta w roku 1865, początkowo tylko dla kobiet, obecnie koedukacyjna, ufundowana przez bogatego filantropa Matthew Vassara w małym mieście Poughkeepsie, 120 km na północ od Nowego Jorku. [przypis edytorski]

Vatel w Chantilly — François Vatel był majordomem Ludwika II Kondeusza; miał on popełnić samobójstwo po tym, jak podczas uczty w pałacu Chantilly (na której gościł Ludwik XIV) nie dostarczono na czas świeżych ryb. [przypis edytorski]

Va te pendre ailleurs! (fr., pot.) — dosł: idź się powieś gdzieś indziej. [przypis edytorski]

Vater, ich rufe Dich!; Gott, ich erkenne Dich — cytaty z Gebet während der Schlacht autorstwa Körnera. [przypis edytorski]

Vaterland (niem.) — ojczyzna. [przypis edytorski]

vatermörder (niem. Vatermörder: ojcobójca) — żart. nazwa wysokiego, sztywnego kołnierzyka, sięgającego spiczastymi rogami policzków, obwiązanego chustą lub krawatem; element stroju męskiego popularny w Europie, w latach 1830–1850. [przypis edytorski]

Vater (niem.) — ojciec. [przypis edytorski]

Vaterstuhl (niem.) — krzesło ojcowskie. [przypis edytorski]

Vater unser, der Du bist im Himmel (niem.: Ojcze nasz, któryś jest w niebie) — początek codziennej modlitwy chrześcijańskiej. [przypis edytorski]

Vater unser, der Du bist im Himmel — „Ojcze nasz, któryś jest w niebie”; pierwsze słowa modlitwy zaczerpniętej z Ewangelii i wspólnej wszystkim wyznaniom chrześcijańskim. [przypis edytorski]

Vatike Fuchs — nawiązanie do tytułu i głównej postaci poematu heroikomicznego Johanna Wolfganga Goethego z 1793 r. Reineke Fuchs (dosł. Lis Reineke, w tłum. polskim funkcjonujący jako Lis Przechera); przez analogię byłby to „lis watykański”. [przypis edytorski]

vatum irritabile genus (łac.) — wrażliwy (a. drażliwy) poetów ród. [przypis edytorski]

Vauban, Sébastien Le Prestre de (1633–1707) — francuski inżynier wojskowy, architekt, ekonomista, marszałek Francji; autor opublikowanego anonimowo dzieła Projet d'une dime royale (Projekt dziesięciny królewskiej, 1707), w którym w celu zmniejszenia niesprawiedliwości społecznych i trudności ekonomicznych zaproponował śmiały program zastąpienia wszystkich istniejących podatków jednym podatkiem 10-procentowym od dochodów, płaconym bez wyjątku, również przez szlachtę i duchownych. [przypis edytorski]

Vauban, Sébastien le Prestre de (1633–1707) — francuski inżynier wojskowy, architekt, urbanista, ekonomista, polityk, reformator i filozof; marszałek Francji. [przypis edytorski]

Vauban, Sébastien le Prestre de (1633–1707) — marszałek Francji, ekonomista i inżynier wojskowy, autor dzieł z dziedziny fortyfikacji i twórca własnego systemu budowania i zdobywania twierdz (Traktaty o zdobywaniu i obronie twierdz, oryg. Traités de l'attaque et de la défense des places); w filozofii prekursor fizjokratyzmu (podkreślającego wartość pracy) i przeciwnik merkantylizmu. [przypis edytorski]

Vauban, Sebastien de (1633–1707) — markiz; marszałek Francji, ekonomista; wybitny inżynier wojskowy i architekt, twórca nowego sposobu budowania fortyfikacji i twierdz oraz technik oblężniczych. [przypis edytorski]

vaudeville (fr.) — wodewil, tj. lekki utwór sceniczny, przeplatany śpiewami. [przypis edytorski]

Vaulabelle, Achille Tenaille de (1799–1879) — francuski publicysta i polityk. [przypis edytorski]

vaults (ang.) — sklepienie, krypta, grobowiec; tu: skarbiec, sejf. [przypis edytorski]

Vauvenargues, Luc de Clapiers, marquis de (1715– 1747) — pisarz i moralista fr., autor aforyzmów, jego postawa bywa określana mianem nowoczesnego stoicyzmu; był od urodzenia słabego zdrowia, rok przed swoją przedwczesną śmiercią opublikował anonimowo zbiór esejów i aforyzmów, zachęcony do tego przez swego przyjaciela, Voltaire'a; dopiero pośmiertnie ukazały się pod jego własnym nazwiskiem; tytuły najważniejszych zbiorów to: Réflexions et maximes („Refleksje i maksymy”, 1746), Introduction à la connaissance de l'esprit humain (Wprowadzenie do poznania ducha ludzkiego, 1746). [przypis edytorski]

Vauvenargues — właśc. Luc de Clapiers, markiz Vauvenargues (1715–1747), fr. pisarz i moralista. [przypis edytorski]

Va, va, je te coifferai bien (fr.) — Idź, idź, już ja cię ufryzuję (w domyśle: przyprawię ci rogi). [przypis edytorski]

Va, va, je te le donnę pour l'amour de l'humanité (fr.) — idź, idź, daję ci to przez wzgląd na miłość ludzkości. [przypis edytorski]

va via (wł.) — idź precz; wynoś się. [przypis edytorski]

Véry — jedna z najlepszych restauracji paryskich. [przypis edytorski]

Vecchi, Bartolommeo (de) (zm. 1628) — włoski kapucyn, autor Praxis observanda in admittendis ad religionis (1627). [przypis edytorski]

vecchio (wł.) — stary. [przypis edytorski]

Vecellio, Cesare (ok. 1521–ok. 1601) — włoski grafik i malarz okresu renesansu; autor m.in. książki De gli habiti antichi et moderni di diverse parti del mondo (O ubiorach dawnych i współczesnych w rozmaitych częściach świata, wyd. 1590), zawierającej ok. 600 pełnostronicowych rycin przedstawiających stroje mężczyzn i kobiet z różnych krain wraz z opisami. [przypis edytorski]

Vederemo! (wł.) — zobaczymy. [przypis edytorski]

vedere Napoli e poi… (wł.) — zobaczyć Neapol, a potem… (nawiązanie do włoskiego powiedzenia: vedere Napoli e poi mori: zobaczyć Neapol, a potem umrzeć). [przypis edytorski]

Vega, Andreas (Andrés) de (1498–1549) — hiszpański franciszkanin, aktywny uczestnik soboru trydenckiego. [przypis edytorski]

Vega (hiszp. La Vega de Granada; od vega: równina aluwialna) — żyzna równina, na której położone jest miasto Granada. [przypis edytorski]

vega (hiszp.) — żyzna równina; łąka. [przypis edytorski]

Vega, Lope de (1562–1635) — hiszpański poeta i dramaturg, twórca teatru narodowego, autor ponad 2000 sztuk. [przypis edytorski]

Vehme, właśc. Vehmgericht — rodzaj sądów funkcjonujących w Westfalii w XIV–XV wieku, działających na ziemiach nieobjętych systemem sądownictwa dziedzicznych książąt; opierały się na bractwach ławników zwanych „wolnymi sędziami”, a ich obrady, początkowo jawne, później często przebiegały w tajemnicy; zniesione w 1811, stały się synonimem samozwańczych tajnych sądów sprawowanych przez rozmaite sprzysiężenia. [przypis edytorski]