Przypisy

Ale nadto przez Ele wyraża się — fałszywa etymologia. [przypis edytorski]

Ale nas zbaw ode złego — fragment najstarszej modlitwy chrześcijańskiej Ojcze nasz (Modlitwa Pańska). [przypis edytorski]

ale nie przeto (…) czuje (starop.) — szyk przestawny; inaczej: ale nie czuje przez to (z tego powodu). [przypis edytorski]

Ale nieraz długo musiał Stasinek uderzać kaduceusem swoim o deski i wołać sakramentalne „Mak”, co oznaczało w skróceniu: „Cicho, do cholery, jak makiem zasiał”. — tu w tekście umieszczono ilustrację z podpisem: „Mak”! (rys. E. Kazimirowski). [przypis edytorski]

Ale nie wiedziałeś (…) jako pościelesz duszy swojej — obszerny fragment odznaczony w tekście głównym dwoma gwiazdkami ** stanowi wg Brücknera obcy wtręt, paszkwil na Prażmowskiego pisany inną ręką. [przypis edytorski]

Ale on to dziecko uratował (…) Bóg sam ocaliłby dziecko, gdyby je ratować chciał — Lessing, Natan mędrzec, akt IV, scena 2 (rozmowa Templariusza z Patriarchą). [przypis edytorski]

Aleppo, Homs, Mosulu — W latach 2011–2016 w czasie wojny domowej w Syrii miasta Aleppo i Homs były areną walk między wojskami rządowymi a siłami opozycji. W rezultacie oba miasta niemalże zrównano z ziemią. Opublikowane zdjęcia przedstawiające ich krajobraz po zakończeniu walk wywołały w Polsce komentarze porównujące skalę zniszczeń do tych zadanych Warszawie w latach 1944–45. Z kolei Mosul, opanowany w 2014 r. przez ekstremistów z tzw. Państwa Islamskiego, został odbity przez armię iracką po trwającej ponad 9 miesięcy operacji w latach 2016–2017. Również to miasto zostało mocno uszkodzone. [przypis edytorski]

Aleppo — miasto na skraju Pustyni Syryjskiej. [przypis edytorski]

Ale przypominało to naprawdę raczej dżunglę Afryki Środkowej niżeli wieś angielską — w oryginale po tych słowach następuje próbka wioskowych plotek przekazywanych przez panią Bolton: „Przypuszczam, że słyszał pan, że panna Allsopp wyszła za mąż w zeszłym tygodniu! Ależ jakże mógłby pan słyszeć o tym! Panna Allsopp, córka starego Jamesa Allsopp, tego od butów. Wiesz pan, że zbudowali dom w Pye Croft. Staruszek zmarł w zeszłym roku na skutek upadku; miał osiemdziesiąt trzy lata i był zwinny jak młodzieniec. A potem poślizgnął się na Bestwood Hill, na ślizgawce, którą chłopcy zrobili zeszłej zimy, i złamał udo. I to go wykończyło, biedny staruszek, szkoda. Wszystkie swoje pieniądze zostawił Tattie, chłopcom nie zostawił ani grosza. A Tattie, ile to, pięć, tak, zeszłej jesieni skończyła pięćdziesiąt trzy lata. I wie pan, że oni byli tacy kościółkowi, słowo daję! Ona uczyła w szkółce niedzielnej przez trzydzieści lat, dopóki nie umarł jej ojciec. A potem zaczęła się prowadzać z facetem z Kinbrook, nie wiem, czy go pan zna, starszym facetem z czerwonym nosem, raczej z dandysowatym, Willcockiem, który pracuje w leśniczówce Harrisona. Cóż, ma sześćdziesiąt pięć lat, prawdę mówiąc, ale można by pomyśleć, że to para gołąbków, kiedy się ich widziało idących pod rączkę i całujących się przy bramie: tak, albo jak ona siedzi mu na kolanach w wykuszu na Pye Croft Road, żeby każdy mógł ją zobaczyć. On ma synów po czterdziestce, a żonę stracił dwa lata temu. Że też stary James Allsopp nie wstał z grobu, bo przecież chował ją tak surowo! A teraz się pobrali i zamieszkali w Kinbrook, i mówią, że ona chodzi w szlafroku od rana do nocy, co za widok. Jestem pewna, że to okropne, jak te staruchy się zachowują! Są o wiele gorsi niż młodzi, to o wiele bardziej obrzydliwe. Według mnie to przez filmy. Ale nie można ich powstrzymać. Zawsze mówiłem: idź na dobry, pouczający film, ale na litość boską trzymaj się z dala od tych melodramatów i filmów miłosnych. W każdym razie dzieci trzeba trzymać z daleka! No i proszę, dorośli są gorsi od dzieci, a starzy biją wszystkich na głowę. Moralność! Nikogo to nie obchodzi. Ludzie robią, co im się podoba, i muszę przyznać, że jest im z tym o wiele lepiej. Ale teraz pokazują rogi, teraz w szybach zła robota, a nie mają za to pieniędzy. Narzekają okropnie, zwłaszcza kobiety. Mężczyźni są dobrzy i cierpliwi! Co oni mogą zrobić, biedaki! Ale kobiety, och, nie przestają! Chodzą i popisują się, dając datki na prezent ślubny dla księżniczki Mary, a potem, gdy widzą wszystkie wspaniałe rzeczy, które zostały podarowane, po prostu zachwycają się: kim ona jest, lepsza od kogokolwiek w świecie! Dlaczego Swan i Edgar nie da mi jednego futra, zamiast dać jej sześć. Żałuję, że nie zatrzymałam swoich dziesięciu szylingów! Chciałbym wiedzieć, co ona mi da? Tu nie mogę dostać nowego wiosennego płaszcza, mój tata ma podłą pracę, a ona dostaje całe furgonetki. Nadszedł czas, aby biedni ludzie mieli trochę pieniędzy do wydania, bogaci mieli je wystarczająco długo. Chcę nowy wiosenny płaszcz, naprawdę, a gdzie go dostanę? Mówię im, bądźcie wdzięczni, że jesteście dobrze odżywieni i dobrze ubrani, bez tych wszystkich nowych ozdób, których pragniecie! A oni na to: „Dlaczego księżniczka Mary nie jest wdzięczna za to, że chodzi w swoich starych łachmanach i nic nie ma?”. Ludzie tacy jak ona dostają całe furgonetki, a ja nie mogę mieć nowego wiosennego płaszcza. To cholerny wstyd. Księżniczka! Żeby zgnilizna tę księżniczkę! To nie ma znaczenia, że ma dużo, właśnie dlatego dają jej więcej! Nikt mi nic nie daje, a mam takie samo prawo jak każdy inny. Próżne gadanie o edukacji. To nie ma znaczenia. Chcę nowy wiosenny płaszcz, ale go nie dostanę, bo nie ma na to pieniędzy… To wszystko, na czym im zależy, ubrania. Nie mają nic przeciwko temu, by dać siedem czy osiem gwinei za zimowy płaszcz (córkom górników, przypominam) i dwie gwinee za letni kapelusz dla dziecka. A potem idą do Starej Kaplicy w kapeluszu za dwie gwinee, dziewczęta, które w moich czasach byłyby dumne z kapelusza za trzy funty i sześć pensów. Słyszałem, że podczas tegorocznego jubileuszu metodystów, kiedy zbudowano platformę dla dzieci ze szkółki niedzielnej, przypominającą trybunę sięgającą prawie sufitu, panna Thompson, która ma pierwszą klasę dziewcząt w szkółce niedzielnej, powiedziała, że na tej platformie będzie ponad tysiąc funtów w nowych niedzielnych ubraniach! Takie są czasy! Ale nie można ich powstrzymać. Mają bzika na punkcie ubrań. Chłopcy tak samo. Chłopcy wydają każdy grosz na siebie, ubrania, palenie, picie w Miners' Welfare, wyjazdy do Sheffield dwa lub trzy razy w tygodniu. To inny świat. I niczego się nie boją, i niczego nie szanują ci młodzi, nie. Starsi mężczyźni są cierpliwi i dobrzy, pozwalają kobietom na wszystko. I do tego to właśnie prowadzi. Kobiety są prawdziwymi demonami. Ale chłopcy nie są tacy jak ich ojcowie. Nie poświęcają się ani trochę: wszystko robią dla siebie. Jeśli powiesz im, że powinni odłożyć trochę na dom, powiedzą: „Co się zachowa, co się da, ja idę się bawić, póki mogę. Na nic więcej nie chcę ciułać! Och, są bezwzględni i samolubni, mówiąc wprost. Wszystko spada na starszych mężczyzn, a to zła perspektywa dla wszystkich”. [przypis edytorski]

Aleśmy szorowali — ale szorowaliśmy, tj. biegliśmy niezwykle szybko. [przypis edytorski]

ale środek wyemancypował się spod celu — [Komentarz autora z Uwag.] Podobnie [w rozdziale VII: „Właściwie stawał się on teraz i u siebie niekonsekwentnym. (…) zachowanie się Oli narzucało mu dalej rolę zamkniętego w sobie, nieugiętego, tylko bardziej na serio — zaczął prawie wierzyć, że nie powinien do swoich »skarbów« dopuszczać intruza”]. [przypis edytorski]

Aleśta (…) woleli (gw.) — Ale woleliście. [przypis edytorski]

aleś ty sprawił (daw.) — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ale ty sprawiłeś. [przypis edytorski]

Ale sami Izraelitowie z rozkazania Bożego dali jemu osiadłość między swymi osiadłościami, która była jego własna — Joz. 19. [przypis edytorski]

ale taki myślę (gw.) — dziś: ale tak myślę. [przypis edytorski]

ale to było dawno, kiedy nie znano fotografii — termin fotografia został użyty po raz pierwszy w 1839 r., ale dopiero na początku XX w. sztuką fotografowania mogli się zająć amatorzy, wcześniej było to zbyt skomplikowane technicznie. [przypis edytorski]

ale to na stronę (starop.) — ale to na bok; ale o tym nie mówmy. [przypis edytorski]

ale trzeba się prosić — dziś raczej: ale trzeba się o to dopraszać. [przypis edytorski]

Aletschgletscher — największy lodowiec Alp, położony w Alpach Berneńskich, w kantonie Valais w Szwajcarii. [przypis edytorski]

Aleuadowie — arystokratyczny ród grecki z miasta Larysy, wywodzący swoje pochodzenie od mitycznego Aleuasa; jeden z najznakomitszych i najpotężniejszych rodów w Tesalii. [przypis edytorski]

Aleuci — ogólna nazwa nadana rdzennym mieszkańcom Aleutów, Wysp Komandorskich oraz zach. części półwyspu Alaska. [przypis edytorski]

Ale Wiarą — ale Prawem! Ten już odtąd Bogu kłamie… — Zygmunt Krasiński, Przedświt. [przypis edytorski]

Alexander kniaź, właśc. Aleksander Newski (1220–1263) — książę Nowogrodu Wielkiego i wielki książę Włodzimierza, święty kościoła prawosławnego. Wsławił się zwycięskimi walkami ze Szwedami, niemieckimi kawalerami mieczowymi i Litwinami. Przed śmiercią został mnichem. [przypis edytorski]

Alexander, właśc. Aleksander Jagiellończyk (1461–1506) — syn króla Kazimierza Jagiellończyka, wielki książę Litwy od 1492 r. i król Polski w latach 1501–1506. [przypis edytorski]

Alexandre Dumas syn (1824–1895) — fr. pisarz, członek Akademii Francuskiej, autor powieści obyczajowych, komedii moralistycznych; autor m.in. Damy kameliowej, komedii Półświatek i Cudzoziemka. [przypis edytorski]

Alexis, Paul (1847-1901) — francuski pisarz i dramaturg; naturalista, przyjaciel Emila Zoli oraz autor jego biografii. [przypis edytorski]

Alexis Piron (1689–1773) — fr. autor epigramatów i dramatów; znany z komedii La Metromanie (1738). [przypis edytorski]

Ależ to nazwisko nie człowieka, tylko góry! — chodzi o górę Athos: położoną w płd. części półwyspu Athos, w Grecji, zamieszkiwaną wyłącznie przez mnichów prawosławnych. [przypis edytorski]

Ale zgoła wszytkim wobec apostołowie Chrystusowi rozkazują, aby zwierzchnościom i przełożonym posłuszni i poddani byli — Rz 13, 1. [przypis edytorski]

Ale z pewnością rzadko kto wie, w jakim wieku był Asnyk, kiedy tworzył ten bardzo osobisty i do wiadomej osoby pisany wierszyk. Otóż miał lat… trzydzieści pięć. — Adam Asnyk ożenił się dwa lata później, w 1875 r. [przypis edytorski]

ale z tym ostrzeżeniem (…) na każdym Sejmie starać się będą — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

alfabet tego ludu nie posiada ani a, ani c, ani d, ani f, ani g, ani q, ani x, ani y, ani z — faktycznie w alfabecie tahitańskim występuje tylko pięć samogłosek (jedną z nich jest „a”) oraz dziewięć spółgłosek (jedną z nich jest „f”). [przypis edytorski]

Alfa Centaura a. alfa Centauri (astr.) — pierwsza co do jasności gwiazda w gwiazdozbiorze Centaura; o której twierdzą, że jest najbliższa ziemskiemu globowi: za najbliższą Ziemi gwiazdę inną niż Słońce jest uznawana Proxima Centauri, odległa o ok. 4 lata świetlne i stanowiąca część układu Alfa Centauri. [przypis edytorski]

Alfej a. Alfejos — bóg rzeki o tej samej nazwie, syn Okeanosa i Tetydy. Narzucał się ze swą miłością Artemidzie, a następnie jej towarzyszce, nimfie Aretuzie. Kiedy ta uciekła przed nim na wyspę Ortygię k. Syrakuz na Sycylii i zamieniła się tam w źródło, Alfejos ścigał ją pod ziemią i morzem, aż na Sycylii połączył swe wody z wodami źródła Aretuzy (rzeka sycylijska wpadająca do morza k. Syrakuz również nosiła nazwę Alfejos). [przypis edytorski]

Alfieri, Vittorio (1749–1803) — dramaturg włoski. [przypis edytorski]

Alfieri, Vittorio (1749–1803) — włoski pisarz i dramaturg. [przypis edytorski]

Alfieri, Vittorio (1749–1803) — włoski pisarz i dramaturg. [przypis edytorski]

Alfieri, Vittorio (1749–1803) — wł. pisarz i dramaturg, uznawany za założyciela nowej szkoły dramatycznej, najbardziej znana jest jego tragedia Saul (1782); słynął z porywczego charakteru i dumy. [przypis edytorski]

Alfieri, Vittorio (1749–1803) — wł. pisarz, myśliciel polityczny, poeta i dramaturg; twórca wł. szkoły dramatycznej. [przypis edytorski]

Alfons — Alfons V zwany Wspaniałomyślnym (1396–1458), król Aragonii, a następnie również Neapolu. [przypis edytorski]

alfons — mężczyzna czerpiący zyski z prostytucji kobiet. [przypis edytorski]

Alfonso de Herera (w innych źródłach: Alonso de Herrera) — konkwistador działający w XVI w. m.in. na terenie dzisiejszej Kolumbii. [przypis edytorski]

alfons — osoba czerpiąca zyski z cudzego nierządu. [przypis edytorski]

alfons (pot.) — stręczyciel, mężczyzna czerpiący zyski z czyjegoś nierządu. [przypis edytorski]

Alfons — prawdop. chodzi o Alfonsa X Mądrego (1221–1284), króla Kastylii, mecenasa nauk i sztuk, autora tablic astronomicznych; władca o tym imieniu jest wspomniany w Monachomachii, jednak groteskowo błędne informacje biograficzne uniemożliwiają jego jednoznaczną identyfikację. [przypis edytorski]

Alfons VI Mężny (1040–1109) — władca hiszpańskich królestw Leónu (od 1065) i Kastylii (od 1072); w 1077 przybrał tytuł cesarza całej Hiszpanii; w 1085 w walkach z muzułmanami zdobył Toledo. [przypis edytorski]

Alfons VI Mężny (1040–1109) — władca hiszpańskich królestw Leonu, Kastylii i Galicji. [przypis edytorski]

Alfons, vite! (fr.) — Alfonsie, szybko! [przypis edytorski]

Alfons XII Burbon (1857–1885) — król Hiszpanii (od 1874); zmarł na gruźlicę w wieku 28 lat. [przypis edytorski]

Alfons XII Burbon (1857–1885)— król Hiszpanii w latach 1874–1885. [przypis edytorski]

Alfons XIII (1886–1941) — król Hiszpanii z dynastii Burbonów, panował formalnie od urodzenia do ustanowienia Drugiej Republiki Hiszpańskiej w 1931. [przypis edytorski]

Alfons XIII (1886–1941) — król Hiszpanii; zwalczany zarówno przez tradycjonalistyczną prawicę, jak przez lewicę, w 1931 r., po przegranych przez monarchistów wyborach samorządowych, został zmuszony do opuszczenia kraju; resztę życia spędził na emigracji najpierw w Paryżu, a następnie we Włoszech. [przypis edytorski]

Alfons X Mądry (1221–1284) — król Kastylii (od 1252), mecenas nauk i sztuk; na jego zlecenie zespół uczonych sporządził na podstawie metod Ptolemeusza popularne wśród uczonych tablice astronomiczne (Tablice alfonsyńskie), z danymi do obliczania pozycji Słońca, Księżyca i planet względem gwiazd stałych, z których korzystał m.in. Kopernik podczas swojej pracy. [przypis edytorski]

Alfred Jarry ou le surmale de lettres (fr.) — Alfred Jarry albo nadsamiec literatury. [przypis edytorski]

Alfredo Testoni (1856–1931) — włoski dramatopisarz i poeta; w 1905 zasłynął komedią Kardynał Lambertini. [przypis edytorski]

Alfred Wielki (849–899) — król Wessexu, jednego z królestw anglosaskich, najsłynniejszy z władców Anglii tego okresu; wg legendy z XII w. podczas najazdu Wikingów schronienia udzieliła mu pewna wieśniaczka, która nie znając go, zostawiła go w chacie, przykazując, żeby przypilnował piekących się placków. Alfred zamyślił się nad problemami swojego królestwa, placki się przypaliły i został ostro złajany. [przypis edytorski]

Alfred Wielki (849–899) — saksoński król Wessex, a następnie całej Anglii, którą zjednoczył. Odpierał ataki Normanów z Danii, w końcu przydzielił im prowincję na północy wyspy, nazwaną Danelaw, i skłonił ich do przyjęcia chrześcijaństwa. [przypis edytorski]

al fresco — technika malarstwa polegająca na nanoszeniu farby na wciąż wilgotny tynk; fresk. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — dosł.: na świeżo; technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu farbami na świeżym tynku, przed jego zaschnięciem. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — dosł. na świeżo; technika malarstwa ściennego polegająca na malowaniu farbami na świeżym tynku, przed jego zaschnięciem. [przypis edytorski]

al fresco (wł.) — malując wprost na świeżym tynku. [przypis edytorski]

Algarbia — dziś Algarvia, płd.-wsch. część Portugalii. [przypis edytorski]

Algarotti, Francesco (1712–1764) — pisarz, matematyk, fizyk i filozof wł. doby Oświecenia; cieszył się przyjaźnią Fryderyka Wielkiego, na którego dworze pełnił urząd szambelana; autor popularyzatorskiego Newtonizmu dla pań (Il newtonianismo per le dame, 1737) oraz esejów z zakresu krytyki i historii sztuki (Saggio sopra la pittura 1764 i in.). [przypis edytorski]

algarrobo — zbiorcza nazwa dla drewna pozyskiwanego z niektórych gatunków niewielkich drzew i krzewów należących do rodzaju jadłoszyn (Prosopis); ze względu na swoją twardość szczególnie cenione jest z Prosopis alba. [przypis edytorski]

algazil (z hiszp.) — sędzia. [przypis edytorski]

algebra — dział matematyki zajmujący się obliczeniami. [przypis edytorski]

Algier — duże miasto portowe w płn.-zach. Afryce, ob. stolica Algierii; od XVI do XIX w. należące do Imperium osmańskiego. [przypis edytorski]

Algier — duże miasto portowe w płn.-zach. Afryce, w l. 1830–1962 stolica Algierii Francuskiej, ob. stolica niepodległej Algierii. [przypis edytorski]

Algier i Tunis, Tulon — Maroko — — aluzje do działań wojennych w Afryce. [przypis edytorski]

algierka (daw.) — obszerny płaszcz z wykładanym kołnierzem, podbity futrem, lekko dopasowany do figury. [przypis edytorski]

algierka (daw.) — płaszcz męski. [przypis edytorski]

algierka — rodzaj dawniej noszonego długiego, sutego palta męskiego. [przypis edytorski]

Algier — miasto portowe w płn.-zach. Afryce, ob. stolica Algierii; na przełomie XV i XVI w. formalnie należące do królestwa Abdalwadydów; w 1516 opanowany przez korsarzy tureckich. [przypis edytorski]

Algier — miasto w Afryce Płn., nad M. Śródziemnym, ob. stolica Algierii (w okresie międzywojennym będącej zamorskim terytorium Francji). [przypis edytorski]

algiery — okrycie wierzchnie męskie; szeroki płaszcz; gunia. [przypis edytorski]

al giorno (wł.) — codziennie, na dzień, dziennie. [przypis edytorski]

Algund a. Lagundo — miejscowość i gmina we Włoszech, w regionie Trydent-Górna Adyga, w prowincji Bolzano. [przypis edytorski]

Al Hakem II (915–76) — władca kalifatu Kordoby (od 961), państwa rządzącego islamską Hiszpanią (Al-Andalus) i północną Afryką; miłośnik sztuki i literatury, założyciel wielkiej biblioteki, patron uczonych. [przypis edytorski]

Alhambra (od arab. al hamra: czerwona) — obronny zespół pałacowy, zbudowany jako siedziba emirów w XIII–XIV w. na wzgórzu nad Grenadą; arcydzieło architektury muzułmańskiej w Hiszpanii. [przypis edytorski]

Alhambra — zespół pałacowy w Grenadzie w Hiszpanii, zbudowany w latach 1232–1273 i rozbudowywany do XIV w. [przypis edytorski]

alianci — sojusznicy. [przypis edytorski]

alians — przymierze; szczególnie: przymierze polityczne między państwami. [przypis edytorski]

alians — sojusz, przymierze między państwami lub organizacjami. [przypis edytorski]

alians (z fr. alliance) — sojusz. [przypis edytorski]

alians (z fr. alliance) — związek, sojusz. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, albo. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, albo też. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej, czyli. [przypis edytorski]

alias (łac.) — inaczej. [przypis edytorski]

aliaż — daw. stop (metali); dziś raczej: mieszanina, połączenie różnorodnych pojęć, właściwości, stylów itp. [przypis edytorski]

aliaż — daw. stop (metali); połączenie różnorodnych pojęć, właściwości, stylów itp. [przypis edytorski]

aliaż (daw.) — stop, mieszanka. [przypis edytorski]

aliaż (daw.) — stop. [przypis edytorski]

aliaż (daw., z fr.) — stop metali; tu: domieszka. [przypis edytorski]

aliaż — mieszanka, stop. [przypis edytorski]

aliaż (z fr. alliage) — przest. stop, mieszanina; przen. połączenie różnych właściwości, pojęć, cech. [przypis edytorski]

aliaż (z fr.) — daw.: stop metali; dziś przen.: mieszanina, połączenie różnych właściwości, pojęć, cech. [przypis edytorski]

aliaż (z fr.) — stop metali. [przypis edytorski]

alibo — dziś popr.: albo. [przypis edytorski]

alić (daw.) — ale też; jednakże. [przypis edytorski]