Przypisy

don Basilio — postać opery buffa Gioacchina Rossiniego (1792–1868) Cyrulik sewilski (wł. Il Barbiere di Siviglia); rola nauczyciela muzyki przy użyciu głosu basowego; aktorem w premierze z 20 lutego 1816 r. był Zenobio Vitarelli; la calunnia (aria o plotce) to jedna ze składowych arii tej opery. [przypis edytorski]

Don Carlos (1545–1568) — odsunięty od władzy syn króla Hiszpanii Filipa II Habsburga; przez część historiografii przedstawiany jako chory umysłowo i zdeformowany; według legendy miał być szaleńczo zakochany w swej macosze, a Filipa II, który uwięził Don Carlosa, udaremniając próbę jego ucieczki z kraju, podejrzewano o zabicie syna (przez zagłodzenie); romantyczną interpretację losu królewicza hiszpańskiego stworzył Fryderyk Schiller (1759–1805) w dramacie Don Karlos, na podstawie którego powstała opera Giuseppe Verdiego (1813–1901) pod tym samym tytułem. [przypis edytorski]

doncella (z średn. łac.: domnicella; por. port. donzela, fr. demoiselle) — pani, panna. [przypis edytorski]

Donde es la capitania? (hiszp.) — Gdzie jest kapitanat? (kapitanat to kierownictwo portu, urząd zarządzający sprawami związanymi z ruchem statków w porcie; na czele kapitanatu stoi kapitan portu). [przypis edytorski]

Donec felix eris, multos numerabis amicos; tempora si fuerint nubila, solus eris. (łac.) — słowa Owidiusza, wypowiedziane na wygnaniu: „Dopóki będziesz szczęśliwy, będziesz miał wielu przyjaciół, gdy nastanie czas zły — zostaniesz sam”. [przypis edytorski]

Don Felipe el Discreto — Filip II Habsburg (1527–1598), król Hiszpanii w okresie jej największej potęgi, kiedy stanowiła stanowiła supermocarstwo obejmujące dużą część Europy, kolonie w Ameryce, na wybrzeżach Afryki, Indii i Azji Płd.-Wsch.; słynny z gorliwego katolicyzmu i zwalczania herezji; w czasie wojen religijnych we Francji wspierał finansowo stronnictwo Ligi Katolickiej przeciwko hugenotom (francuskim protestantom), nie akceptując objęcia tronu Francji przez hugenockiego króla Henryka IV. [przypis edytorski]

Don Feluccio — w oryginale: don Falcuccio. Znane jest rzymskie powiedzenie „rimanere come Don Falcuccio” (wł.): skończyć jak Don Falcuccio. Rzymski ksiądz zasłynął rozdaniem całego swojego majątku potrzebującym; pewnego ranka zbudził się i odkrył, że nie pozostała mu nawet koszula nocna. [przypis edytorski]

Don Garcia z Nawary — komedia heroiczna Moliera z 1660 roku. [przypis edytorski]

Don German y dos caballeros eran al comedor (hiszp.) — Pan Germanin i dwóch panów poszli do jadalni. [przypis edytorski]

don (hiszp.) — pan, zwrot grzecznościowy używany przed imieniem osoby. [przypis edytorski]

donia (hiszp. doña) — pani. [przypis edytorski]

donia — panna. [przypis edytorski]

donia — panna, tu: córka. [przypis edytorski]

donia Sol — postać z przełomowego w historii literatury francuskiej dramatu Wiktora Hugo Hernani: ukochana tytułowego bohatera, która razem z nim popełnia samobójstwo. [przypis edytorski]

donia (ukr.) — córeczka. [przypis edytorski]

donica — głęboka misa. [przypis edytorski]

Doniec — Kozak doński. [przypis edytorski]

do niepojęcia — nie do pojęcia. [przypis edytorski]

do niepoznania — dziś popr.: nie do poznania. [przypis edytorski]

do niepoznania — dziś raczej: nie do poznania. [przypis edytorski]

do niepoznania — dziś raczej: nie do poznania; tzn. tak, że trudno poznać. [przypis edytorski]

donieść — tu: przekazać, poinformować. [przypis edytorski]

doniesiono — «Gdy Abraham powrócił z góry Moria rozmyślał: gdyby mój syn został naprawdę zabity to przepadłby bezdzietnie! Muszę ożenić go z kobietą spośród córek Anera, Eszkola lub Mamrego. [Zatem] Bóg obwieścił mu, że urodziła się Riwka: odpowiednia para dla [Icchaka]», zob. Raszi do 22:20. [przypis edytorski]

doniesiono Josefowi — tekst nie precyzuje kto poinformował Josefa, «niektórzy wyjaśniają, że był to Efraim, który stale odwiedzał Jakuba, by uczyć się Tory, a gdy Jakub zachorował w krainie Goszen, Efraim poszedł do Micraim do swojego ojca, by go o tym powiadomić», zob. Raszi do 48:1. [przypis edytorski]

do niewoli cesarzowi wydany — w styczniu 1110 r. [przypis edytorski]

do nij (gw.) — do niej. [przypis edytorski]

Donisa — wyspa na wsch. od Naksos. [przypis edytorski]

doniu (ukr. доня: córka, córeczka) — córko. [przypis edytorski]

don José — bohater opery Carmen, którą skomponował Georges Bizet (1838–1875). [przypis edytorski]

Don Juan — Don Giovanni, opera Wolfganga Amadeusza Mozarta, libretto napisał Lorenzo da Ponte na podstawie sztuki Moliera Don Juan. [przypis edytorski]

Don Juan — Don Giovanni, opera Wolfganga Amadeusza Mozarta na podstawie sztuki Moliera Don Juan. [przypis edytorski]

donjuan — dziś. popr.: donżuan, uwodziciel. [przypis edytorski]

Don Juan — komedia Moliera z 1665 roku. [przypis edytorski]

Don Juan — legendarny uwodziciel, bohater licznych oper i dramatów. [przypis edytorski]

Don Juan — legendarny uwodziciel, XVI-wieczny szlachcic hiszpański, bohater licznych oper i dramatów; pot.: uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

Don Juan — legendarny uwodziciel, XVI-wieczny szlachcic hiszpański, bohater wielu dzieł literackich i muzycznych. [przypis edytorski]

Don Juan — obszerny poemat dygresyjno-heroikomiczny Byrona, arcydzieło literatury XIX w. [przypis edytorski]

Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater licznych utworów, m.in. sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630) i dramatu Moliera (Don Juan, 1665), w których Don Juan zaprasza na ucztę posąg zabitego przez siebie Komandora, a ten niespodziewanie przybywa. [przypis edytorski]

Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan, 1818). [przypis edytorski]

Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan 1818); pot. uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

Don Juan — tu: opera Wolfganga Amadeusza Mozarta (1756–1791). [przypis edytorski]

Don Juan — tu w znaczeniu pot.: uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

Don Juan — tu w zn. pot.: podrywacz, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

Don Karlos właśc. Don Carlos (1545–1568) — odsunięty od władzy syn króla Hiszpanii Filipa II Habsburga, był zaręczony z Elżbietą de Valois, ale ostatecznie została ona żoną jego ojca; według legendy miał on być szaleńczo zakochany w swej macosze, a Filipa II, który uwięził Don Carlosa, udaremniając próbę jego ucieczki z kraju, podejrzewano o zabicie syna (przez zagłodzenie); w istocie Don Carlos był upośledzony umysłowo i ułomny fizycznie wskutek bliskich koligacji rodzinnych swych przodków, cechowała go gwałtowność i okrucieństwo; romantyczną interpretację losu królewicza hiszpańskiego stworzył Fryderyk Schiller (1759–1805) w dramacie Don Karlos, na podstawie którego powstała opera Giuseppe Verdiego (1813–1901) pod tym samym tytułem. [przypis edytorski]

Don Kichot — błędny rycerz, tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616). [przypis edytorski]

Don Kichot — błędny rycerz, tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa. [przypis edytorski]

Don Kichot (hiszp. Don Quijote) — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616); niemłody już hidalgo (szlachcic, rycerz), który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski; powieść w sposób humorystyczny, ale nie bez sympatii, a nawet rzewności opisuje przygody Don Kichota jako błędnego rycerza (tj. rycerza błądzącego, podróżującego w poszukiwaniu okazji do rycerskich czynów), przemierzającego przestrzenie Hiszpanii na koniu Rosynancie, z otyłym, prostodusznym i przyziemnym giermkiem Sancho Pansą u boku. [przypis edytorski]

Don Kichot — powieść hiszp. autora Miguela de Cervantesa (1547–1616) o losach szlachcica, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski. [przypis edytorski]

Don Kichot — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616). [przypis edytorski]

Don Kichot — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616), szlachcic, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność. [przypis edytorski]

Don Kichot — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616), szlachcic, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność; jego giermkiem zostaje prostoduszny i przyziemny Sancho Pansa. [przypis edytorski]

Don Kichot — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa; szlachcic, który motywowany wzniosłymi ideami postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność (zasłynął m.in. walką z wiatrakiem, który wydawał mu się olbrzymem). [przypis edytorski]

Don Kichot — tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa: szlachcic, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność. [przypis edytorski]

Don Kichot z La Manchy — powieść Miguela de Cervantesa (1547–1616), w której tytułowy bohater motywowany wzniosłymi ideami, postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność (zasłynął m.in. walką z wiatrakiem, który wydawał mu się olbrzymem). [przypis edytorski]

Don Kichot z La Manchy — tytuł oryginału: Don Quijote de la Mancha; zapis i wymowa nazwiska bohatera powieści (oraz nazwa jego rodzinnego miasta, niekiedy zapisywana nawet jako: Mansza) zostały spopularyzowane w Europie za pośrednictwem fr. tłumaczenia, dlatego też pierwotne brzmienie zostało zniekształcone. [przypis edytorski]

donkiszocki (daw.) — donkiszotowski, powodowany wzniosłymi ideami, ale pozbawiony poczucia rzeczywistości. [przypis edytorski]

Don Kiszot a. Don Kichote — błędny rycerz, bohater powieści Miguela de Cervantesa. [przypis edytorski]

donkiszoteria — heroiczna walka człowieka, który jest pozbawiony poczucia rzeczywistości i umiejętności realistycznej oceny ewentualnych zagrożeń, przez co często naraża się na śmieszność. [przypis edytorski]

donkiszoteria — walka o szlachetne cele, motywowana wzniosłymi ideami, prowadzona przez człowieka pozbawionego poczucia rzeczywistości, który przez to często naraża się na śmieszność. [przypis edytorski]

Donkiszot — popr.: Don Kichot, tytułowy bohater powieści Miguela de Cervantesa (1547–1616), szlachcic, który pod wpływem romansów o czynach rycerskich postanawia ruszyć w świat i wcielać w życie średniowieczny ideał rycerski, jest jednak pozbawiony poczucia rzeczywistości, przez co często naraża się na śmieszność. [przypis edytorski]

donkiszot — tu: idealista, walczący o wzniosłe cele, a zarazem oderwany od rzeczywistości. [przypis edytorski]

Don Luiz — ojciec Don Juana. [przypis edytorski]

donna ast mobile (zniekszt. wł. la donna è mobile) — kobieta zmienną jest; pierwsze słowa słynnej arii z opery Rigoletto Giuseppe Verdiego. [przypis edytorski]

Donna incomparabile (wł.) — kobieta niezrównana. [przypis edytorski]

donna — panna. [przypis edytorski]

donna (wł.) — pani, kobieta. [przypis edytorski]

donna (wł.) — pani, kobieta. [przypis edytorski]

donna (wł.) — pani; popr. po hiszpańsku: doña. [przypis edytorski]

donna (wł.)— pani; popr. po hiszpańsku: doña. [przypis edytorski]

donna (wł.) — pani. [przypis edytorski]

Donnay, Maurice — francuski autor piosenek i dramaturg związany z kabaretem Le Chat Noir. [przypis edytorski]

Donne, John (1572–1631) — angielski poeta, czołowy przedstawiciel nurtu poezji metafizycznej, tłumaczony na język polski m.in. przez Stanisława Barańczaka. [przypis edytorski]

Donner und Blitz (niem.) — przekleństwo: do stu piorunów (dosł. grzmot i błyskawica). [przypis edytorski]

donnerwetter (niem.) — do diabła. [przypis edytorski]

Donnerwetter (niem.) — do pioruna! [przypis edytorski]

Donnerwetter! (niem.) — psiakrew! [przypis edytorski]

Don Octavio — narzeczony Dony Anny, postać z opery Don Giovanni (Don Juan). [przypis edytorski]

Donoso Cortés, Juan (1809–1853) — hiszpański pisarz konserwatywny, dyplomata; autor Eseju o katolicyzmie, liberalizmie i socjalizmie (1851), w którym głosił niemożność rozwiązania problemu ludzkiego przeznaczenia przez humanistyczne systemy filozoficzne i całkowitą zależność społecznego i politycznego zbawienia ludzkości od Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

do nowego — do nowego zbioru, do następnych żniw. [przypis edytorski]

do nozdrzech (forma D. lm)— dziś popr. do nozdrzy. [przypis edytorski]

Don Pedro Aragoński przybywa tej nocy do Mesyny (…) zwycięzca wraca do domu z armią — władcy hiszpańskiej Aragonii od XIV w. byli także królami Sycylii; brali udział w serii konfliktów na Płw. Apenińskim zwanych wojnami włoskimi (1494–1559), w które zaangażowane były Francja, Hiszpania, cesarstwo, Państwo Kościelne oraz większość miast-państw włoskich; stąd obecność szlachty włoskiej w aragońskiej wyprawie wojennej. [przypis edytorski]

Don Phêlipe quinto (hiszp.) — Filip V (1683–1746), król Hiszpanii z dynastii Burbonów, panował w l. 1700–1724, następnie abdykował na rzecz swego syna Ludwika I, by po jego śmierci wrócić na tron hiszpański w l. 1724–1746. [przypis edytorski]

Don — rzeka w płd. Rosji. [przypis edytorski]

Don — tu: rzeka w płn.-wsch. Anglii, nad którą leży miasto Doncaster; dopływ rzeki Ouse. [przypis edytorski]

don — tytuł grzecznościowy, używany we Włoszech. [przypis edytorski]

Dony — Kozacy dońscy. [przypis edytorski]

Don Żuan a. Don Juan, a. Don Giovanni — postać literacka, której wzorem miał być szlachcic hiszp. Juan Tenorio, żyjący w Sewilli w XVI w. Słynął z urody i uroku osobistego, ale także z przedmiotowego traktowania kobiet i egoizmu. Postać Don Juana inspirowała wielu twórców (m.in. Moliera, Mozarta, Byrona), którzy bardzo często różnili się w interpretacji tej postaci. W operze Don Giovanni Mozarta ten hulaka i uwodziciel okazuje się jednocześnie nieustraszonym indywidualistą, nieugiętym wobec duchów i śmierci. [przypis edytorski]

donżuaneria — bałamucenie, uwodzenie kobiet; określenie utworzone od imienia tytułowego bohatera dramatu Moliera Don Juan. [przypis edytorski]

donżuaneria — tu: osoby zalecające się i przymilające. [przypis edytorski]

donżuan — kobieciarz. [przypis edytorski]

donżuan — uwodziciel, bałamut; od imienia Don Juana, legendarnego uwodziciela, XVI-wiecznego szlachcica hiszpańskiego, bohatera wielu dzieł literackich i muzycznych (m.in. Moliera, Mozarta, Byrona). [przypis edytorski]

donżuan — uwodziciel, bałamut; od imienia legendarnego uwodziciela, XVI-wiecznego szlachcica hiszpańskiego, bohatera wielu dzieł literackich i muzycznych. [przypis edytorski]

donżuan — uwodziciel; określenie utworzone od imienia tytułowego bohatera dramatu Moliera Don Juan. [przypis edytorski]

do obowiązku (…) się nie znał — nie poczuwał się do obowiązku. [przypis edytorski]

do odmiany — na zmianę. [przypis edytorski]

do Odrzywała (gw.) — do Odrzywoła. Odrzywół — dawne miasto, obecnie wieś w Polsce położona w woj. mazowieckim, w pow. przysuskim, w gm. Odrzywół, nad Drzewiczką. [przypis edytorski]

do oglądnięcia — dziś raczej: do obejrzenia. [przypis edytorski]

do ogniw posplatał — połączył w łańcuch. [przypis edytorski]

do ojca twego, który włada morzem — mowa o Posejdonie. [przypis edytorski]

do onąd — hebr. עַד כֹּה (ad ko): ‘do tam, aż do tamtąd’. Pójdziemy «na niewielką odległość, która jest przed nami. Ale wedle midraszowego wyjaśnienia, [Abraham pomyślał]: zobaczę, gdzie będzie to, co Bóg mi zapowiedział, [gdy mówił] „takim כֹּה (ko) będzie ród twój!” (Ks. Rodzaju 15:5)», zob. Raszi do 22:5. [przypis edytorski]