Przypisy

Brandt, Karl — kierownik wydziału IV (Gestapo) niemieckiej Służby Bezpieczeństwa, jeden z organizatorów akcji przesiedleńczej, w czasie której Żydzi z warszawskiego getta wysyłani byli do obozu w Treblince. [przypis edytorski]

Branecki — własc. Franciszek Ksawery Branicki (1730–1819), generał artylerii litewskiej, później hetman wielki koronny. Wierny królowi Stanisławowi Augustowi, walczył z konfederatami i wraz z wojskami rosyjskimi zdobył Bar. [przypis edytorski]

Branicki, Ksawery (1730–18189) — hetman wielki koronny od 1774, przywódca opozycji magnackiej, przeciwnik ustanowień Sejmu Czteroletniego, jeden z twórców konfederacji targowickiej. [przypis edytorski]

braniec (daw.) — jeniec. [przypis edytorski]

braniec — jeniec. [przypis edytorski]

branka (daw.) — kobieta wzięta do niewoli. [przypis edytorski]

branka (daw.) — porwana kobieta. [przypis edytorski]

branka (hist.) — kobieta wzięta do niewoli. [przypis edytorski]

branka — kobieta uprowadzona w niewolę jako łup wojenny. [przypis edytorski]

branka — niewolnica, pojmana na wojnie. [przypis edytorski]

branka — niewolnica. [przypis edytorski]

branka — potoczne określenie przymusowego poboru do wojska rosyjskiego młodzieży polskiej w 1863 r. Miała ona na celu rozładowanie politycznego napięcia w Królestwie Kongresowym poprzez usunięcie z jego terenu najbardziej patriotycznego elementu. Zarządzona z inicjatywy namiestnika Aleksandra Wielopolskiego przyniosła jednak skutek odwrotny od zamierzonego, przyspieszając wybuch powstania styczniowego. [przypis edytorski]

branka — powołanie do wojska, wcielenie do armii. W XIX w. do wojska szło na długie lata kilku chłopców z każdej wsi, wyznaczanych przez losowanie. [przypis edytorski]

branka — przymusowy pobór do wojska. [przypis edytorski]

brankard — wagon a. przedział służbowy. [przypis edytorski]

branka Wielopolskiego — Tzw. branka Wielopolskiego — potoczne określenie przymusowego poboru do wojska rosyjskiego młodzieży polskiej w 1863 roku. Miała ona na celu rozładowanie politycznego napięcia w Królestwie Kongresowym poprzez usunięcie z jego terenu najbardziej patriotycznego elementu. Zarządzona z inicjatywy namiestnika Aleksandra Wielopolskiego przyniosła jednak skutek odwrotny od zamierzonego, przyspieszając wybuch powstania styczniowego. [przypis edytorski]

branki Kirgisa — niewolnice kirgiskie; Kirgistan państwo w Azji Środkowej. [przypis edytorski]

bransoletki — tu: kajdanki. [przypis edytorski]

Brantôme, właśc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki, opisujących ważne postaci ówczesnej Francji i Europy, zawierających anegdoty dotyczące pojedynków itp.; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.), najbardziej znany tom stanowią jednak Żywoty pań swawolnych. [przypis edytorski]

Brantôme, właśc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.). [przypis edytorski]

Brantôme, właśc. Pierre de Bourdeille (1540–1614) — fr. pisarz, autor m.in. Żywotów pań swawolnych. [przypis edytorski]

Brantôme, własc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor opublikowanych jego po śmierci obszernych Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.). [przypis edytorski]

Brantôme, własc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor Pamiętników (fr. Mémoires), dających obraz obyczajów epoki, opisująch ważne postaci ówczesnej Francji i Europy, anegdoty dotyczące pojedynków itp. Najbardziej znany tom Pamiętników, Żywoty pań swawolnych, to jedno z wielu dzieł literatury fr., przełożonych na język polski przez T. Boya-Żeleńskiego. [przypis edytorski]

brantowny (daw.) — (o metalu szlachetnym) czysty, wytopiony. [przypis edytorski]

brantowny — (o metalu szlachetnym) wytapiany. [przypis edytorski]

Brant — w oryginale nazwisko bohatera brzmi: Raine, Philip Raine. [przypis edytorski]

brant (z niem.) — kruszec wytopiony z rudy; brant olkuski: srebro z kopalń w Olkuszu. [przypis edytorski]

Braque, Georges (188–1963) — malarz, grafik i rzeźbiarz francuski, wraz z Pablem Picasso współtworzył kubizm. [przypis edytorski]

brasero (hiszp.) — naczynie w formie umieszczonej na nóżkach metalowej miski wypełnionej rozżarzonym węglem. [przypis edytorski]

bras — lina należąca do olinowania ruchomego na żaglowcu, służąca do ustawiania ożaglowania rejowego w płaszczyźnie najkorzystniejszej względem wiatru, poprzez odpowiednie obrócenie rei w płaszczyźnie poziomej (tzw. brasowanie rei); reja (pozioma belka na maszcie) ma na swych końcach (nokach) po jednej brasie. [przypis edytorski]

bras — lina, za której pomocą manipuluje się żaglami w płaszczyźnie poziomej. [przypis edytorski]

brasować — obracać reje pod najkorzystniejszym kątem do wiatru za pomocą brasów (tj. olinowania ruchomego pozwalającego na obracanie rei w poziomie); brasowanie wymaga wykonania obrotu dla wszystkich rei danego masztu jednocześnie; reja: poziome drzewce umocowane do masztu, do rei przyczepiony jest górny brzeg żagla. [przypis edytorski]

brasować — obracać reje pod najkorzystniejszym kątem do wiatru za pomocą brasów (tj. olinowania ruchomego pozwalającego na obracanie rei w poziomie); brasowanie wymaga wykonania obrotu dla wszystkich rei danego masztu jednocześnie; reja: poziome drzewce umocowane do masztu, do rei przyczepiony jest górny brzeg (tzw. lik) żagla. [przypis edytorski]

brasować — obracać reje pod najkorzystniejszym kątem do wiatru za pomocą brasów (tj. olinowania ruchomego pozwalającego na obracanie rei w poziomie); brasowanie wymaga wykonania obrotu wszystkich rei danego masztu jednocześnie. [przypis edytorski]

brasy — liny służące do manewrowania żaglami w płaszczyźnie poziomej w celu ustawiania ożaglowania rejowego w najkorzystniejszej pozycji względem wiatru. [przypis edytorski]

brata — chodzi o brata Dydony i zabójcę jej męża, tj. Pigmaliona, władcę Tyru. [przypis edytorski]

bratanka swego — właściwie Lelujka nie był bratankiem Królowej, tylko Króla. [przypis edytorski]

bratanka — u Cylkowa: 'synowca'. [przypis edytorski]

brata — «Szymona», zob. Raszi do 43:14. [przypis edytorski]

brat dostał kartkę i nie stawił się jeszcze… — prawdopodobnie chodzi o kartkę z informacją, że wymieniona w dokumencie osoba powinna stawić się do deportacji, czyli transportu do obozu koncentracyjnego lub obozu zagłady. [przypis edytorski]

brat jego umarł — «Bo gdyby [Josef] żył, usłyszałbym cośkolwiek o nim [przez te 20 lat]», zob. Radak do 42:38. [przypis edytorski]

brat jej, i matka jej — «A gdzież był Betuel? [Midrasz uczy], że chciał on przeszkodzić małżeństwu, wiec przyszedł anioł i zabił [Betuela]», zob. Raszi do 24:55. [przypis edytorski]

Brat Jonathan (ang. Brother Jonathan) — dobroduszna personifikacja Nowej Anglii, kolebki kultury amerykańskiej, położonej na północnym wschodzie kraju, następnie Stanów Zjednoczonych, wyparta w tej ostatniej roli przez „Wuja Sama” (Uncle Sam). [przypis edytorski]

brat księcia Leszka, ów, co ma przezwisko Łokietek, brał dziewkę po księciu kaliskim — Władysław Łokietek ożenił się z Jadwigą, córką księcia gnieźnieńsko-kaliskiego Bolesława Pobożnego. [przypis edytorski]

brat łata — daw.: człowiek biedny, noszący zniszczone, połatane ubrania lub zubożały szlachcic, siedzący na wsi, bez szczególnych pretensji do bycia panem; dziś: człowiek serdeczny, przystępny, łatwo wchodzący w zażyłość. [przypis edytorski]

brat Michał, właśc. Koriat Michał Giedyminowicz (ok. 1307 – ok. 1365) — jeden z synów Giedymina, książę Nowogródka. [przypis edytorski]

brat najmłodszy Borzywoja — Sobiesław. [przypis edytorski]

bratniak (pot.) — Bratnia Pomoc, nazwa studenckich organizacji samopomocowych. [przypis edytorski]

Bratniak — stowarzyszenie samopomocy studenckiej. [przypis edytorski]

Bratnia Pomoc a. Bratniak — studenckie organizacje samopomocowe, tworzone od połowy XIX wieku przy polskich uczelniach. [przypis edytorski]

Bratny, Roman — właśc. Roman Mularczyk (1921–2017) – prozaik, publicysta i scenarzysta filmowy, autor powieści Kolumbowie. Rocznik 20., która dała nazwę całemu pokoleniu. [przypis edytorski]

brat Obżora — chodzi o angielskiego dominikanina Thomasa Wallisa, który łączył naukę Metamorfoz z Biblią. [przypis edytorski]

bratowy — dziś popr. forma D. l. mn.: bratowych. [przypis edytorski]

Brat, pomagający bratu, są jako miasto mocne — Prz 18, 19. [przypis edytorski]

brat Redla — Alfred Redl pochodził z wielodzietnej rodziny, miał ośmioro rodzeństwa. [przypis edytorski]

brat słynnego generała Keith — generałem tym był James Francis Edward Keith (1696–1758), walczący o przywrócenie monarchii Stuartów, później w armii hiszpańskiej i rosyjskiej, następnie w służbie króla Prus, gdzie otrzymał stopnień marszałka polnego; zginął podczas wojny siedmioletniej w bitwie pod Hochkirch. [przypis edytorski]

Braty ridnyje, spasajte! (ukr.) — Bracia kochani, ratujcie! [przypis edytorski]

braty ridnyje (ukr.) — bracia kochani. [przypis edytorski]

braty (ukr.) — bracia. [przypis edytorski]

bratże to — konstrukcja z partykułą -że; znaczenie: czy to brat. [przypis edytorski]

brat za brat — dziś popr. raczej: za pan brat. [przypis edytorski]

brat za brat — dziś raczej: za pan brat. [przypis edytorski]

brat zaś jego umarł — «[Jehuda] wygłosił to kłamstwo z lęku, pomyślał bowiem: jeśli powiem mu, że [ten brat żyje] to rozkaże ‘przyprowadźcie go do mnie’», zob. Raszi do 44:20. [przypis edytorski]

brauchen Sie sich nicht genieren (niem.) — proszę się nie krępować; nie musi się pan krępować. [przypis edytorski]

Braunes Haus (niem.) — brunatny dom, siedziba lokalnych organizacji NSDAP; nazwa pochodzi od koloru mundurów funkcjonariuszy. [przypis edytorski]

brauning a. browning — belgijska marka pistoletu, nazwana od amerykańskiego konstruktora broni Johna Mosesa Browninga (1855–1926). [przypis edytorski]

brauning a. browning — belgijska marka pistoletu samopowtarzalnego, nazwana od amerykańskiego konstruktora broni Johna Mosesa Browninga (1855–1926); daw. także ogólnie: pistolet. [przypis edytorski]

brauning a. browning (daw.) — belgijska marka pistoletu, nazwana od amerykańskiego konstruktora broni Johna Mosesa Browninga (1855–1926). [przypis edytorski]

brauning a. browning (daw.) — pistolet, nazwa pochodzi od nazwiska amerykańskiego konstruktora i wytwórcy broni palnej, Johna Mosesa Browninga (1855–1926). [przypis edytorski]

Braun, Mieczysław (1902–1942) — poeta pochodzenia żydowskiego, adwokat. [przypis edytorski]

brave au dernier point (fr.) — w najwyższym stopniu odważny. [przypis edytorski]

braves pétroleuses (fr.) — benzynowe dziewczyny. [przypis edytorski]

bravissimo! (wł.) — brawo! [przypis edytorski]

Bravo campione! (wł.) — Brawa dla zwycięzcy! [przypis edytorski]

Bravo, Oswald! Wunderbar, Kurt! Tränen standen mir in den Augen (niem.) — Brawo, Oswald! Cudownie, Kurt! Aż mi łzy stanęły w oczach. [przypis edytorski]

bravo toro (hiszp.) — dzielny byk. [przypis edytorski]

Bravo toro! Tren diabolico! Viva bestia de infierno! (hiszp.) — Wspaniały byk! Diabelski pociąg! Niech żyje piekielna bestia! [przypis edytorski]

brawować (z fr.) — być dzielnym; dokazywać. [przypis edytorski]

brawurować — okazywać brawurę, popisywać się odwagą. [przypis edytorski]

Bray, John Francis (1809–1895) — amerykański socjalista ricardański, działacz angielskiego i amerykańskiego ruchu robotniczego. [przypis edytorski]

Brazydas (zm. 422 p.n.e.) — najwybitniejszy dowódca spartański podczas pierwszej dekady wojny peloponeskiej; odznaczył się w kilku kampaniach, jego główną zasługą było przeforsowanie strategii zaatakowania drogą lądową posiadłości ateńskich na Chalkidyce w Tracji (424); zginął podczas tej kampanii, w zwycięskiej dla Sparty bitwie pod Amfipolis, w której poległ także strateg ateński Kleon. [przypis edytorski]

brazylia a. brezylia — barwnik, używany do farbowania tkanin oraz do produkcji czerwonego atramentu i lakieru, pozyskiwany z podzwrotnikowych drzew z rodzaju brezylka. [przypis edytorski]

brazyliańska rzeczypospolita — Brazylia w 1890 r., czyli w momencie przybycia do niej Dygasińskiego była już republiką. Pełna nazwa kraju brzmiała wtedy Republika Zjednoczonych Stanów Brazylii. [przypis edytorski]

Brazylianin (przestarz.) — Brazylijczyk. [przypis edytorski]

Brazylijska firma, która słynęła kiedyś z produkcji samolotów — chodzi o Embraer (skrótowiec od: Empresa Brasileira de Aeronáutica S.A.), brazylijską wytwórnię lotniczą. [przypis edytorski]

brazylijski Lloyd — Companhia de Navegação Lloyd Brasileiro (pot.: Lloyd Brasileiro), brazylijskie państwowe przedsiębiorstwo żeglugowe, zał. w 1894, rozwiązane w 1997. [przypis edytorski]

Brazzaville — największe miasto i stolica administracyjna oraz finansowa Konga. [przypis edytorski]

brechać (gw.) — szczekać; zmyślać, kłamać, pleść. [przypis edytorski]

Brecht, Bertolt (1898–1956) — dramaturg i teoretyk teatru, pozostający pod wpływem marksizmu, jak również poeta, autor m. in. Opery za trzy grosze (1928), stosujący w swoich dziełach teatralnych koncepcję „efektu obcości”. [przypis edytorski]

breget — daw. ekskluzywny zegarek kieszonkowy wydzwaniający godziny, wyróżniający się dokładnością (od nazwy paryskiej firmy Breguet). [przypis edytorski]

Breguet i Junkers — Louis Breguet (1880–1955): francuski konstruktor lotniczy, jeden z pionierów lotnictwa; w 1911 założył wytwórnię lotniczą, w 1919 przedsiębiorstwo Compagnie des Messageries Aeriennes, które z czasem przekształciło się w linie lotnicze Air France; Hugo Junkers (1859–1935): niemiecki inżynier i innowator, konstruktor pierwszego na świecie metalowego samolotu (Junkers J 1), w 1921 założył Junkers-Luftverkehr-AG, znacjonalizowane w 1926 przez rząd niemiecki i połączone z Deutsche Aero Lloyd w funkcjonującą do dziś Lufthansę. [przypis edytorski]

Brehm, Alfed (1829–1884) — zoolog niem., autor dzieła Życie zwierząt (Tierleben), wyd. w l. 1864–1869 (wyd. pol. 1935–1936), obejmującego 4 tomy (Ptaki, Bezkręgowce, Ssaki, Ryby, płazy i gady). [przypis edytorski]

Brehm, Alfred Edmund (1829–1884) — niemiecki zoolog. [przypis edytorski]

Breinl, Joseph (1800–1869) — urzędnik austriacki znany z tego, że wykorzystał antyszlacheckie ruchy chłopskie w Tarnowie do zapobiegnięcia wybuchowi powstania niepodległościowego w 1846. [przypis edytorski]

Breiter, Emil (1886–1943) — krytyk literacki i teatralny, prawnik; publikował felietony i recenzje w rozmaitych czasopismach, od „Robotnika” po „Skamandra” i „Wiadomości Literackie”. Zajmował się historią i teorią dramatu (a także aktami prawnymi związanymi z twórczością sceniczną i dotyczącymi np. koncesji, umów, ale też cenzury i konfiskaty utworów); był tłumaczem i komentatorem pism Georgesa Sorela. Uważał, że krytyka, podobnie jak twórczość literacka i sceniczna, powinna realizować zadania edukacyjno-etyczne. [przypis edytorski]

brek — duży, odkryty pojazd konny na resorach, z bocznymi ławkami. [przypis edytorski]

brekfest (fonet. ang. breakfast) — śniadanie. [przypis edytorski]

brekowy (daw.) — hamulcowy. [przypis edytorski]

brekowy — hamulcowy; jeden z funkcjonariuszy w pociągu. [przypis edytorski]

Brekszta (mit. litew.) — bogini nocy i ciemności. [przypis edytorski]