Przypisy

bożnice (starop. forma) — dziś D.lp r.ż.: [do] bożnicy; bożnica: świątynia. [przypis edytorski]

Boży-Bicz — właśc. Atylla (406–453), wódz Hunów, twórca imperium, walczący z Cesarstwem Rzymskim. [przypis edytorski]

bożyć się (daw.) — przysięgać na Boga, zaklinać się. [przypis edytorski]

bożyć się (daw.) — zarzekać się, przysięgając na Boga. [przypis edytorski]

bożyć się — przysięgać na Boga. [przypis edytorski]

bożyc (daw.) — syn boga. [przypis edytorski]

bożyc (starop.) — syn boży. [przypis edytorski]

bożyc — Syn Boży; sens całej linijki: ze względu na tego, który cię ochrzcił, Synu Boży. [przypis edytorski]

bożycze (starop. forma W. lp od: bożyc) — Synu Boga. [przypis edytorski]

bożyszcze — tu: osoba wychwalana przez pochlebców, czyli władca. [przypis edytorski]

bożyszczów — dziś popr. forma D. lm: bożyszcz. [przypis edytorski]

bo za tym pogrzebem… — skoro Perła o nieskazitelnie białej sierści została już pogrzebana, śnieg nie ma już konkurencji. [przypis edytorski]

Boziewicz — autor Polskiego Kodeksu Honorowego, zawierającego zasady postępowania honorowego, w tym reguły dotyczące pojedynków. [przypis edytorski]

Bozi, mrozi, ambrozji — Słowacki, pochodzący z Kresów, wymawiał głoskę ź półmiękko, jak Ukraińcy i Rosjanie, dlatego te wyrazy w jego ustach się rymowały. [przypis edytorski]

bozka — dziś ubezdźwięcznione: boska. [przypis edytorski]

Bozki — dziś popr. forma ubezdźwięczniona: boski. [przypis edytorski]

bozki — dziś ubezdźwięcznione: boski. [przypis edytorski]

bozkiej — dziś ubezdźwięcznione: boskiej. [przypis edytorski]

Boznańska, Olga (1865–1940) — malarka modernistyczna, znakomita portrecistka. [przypis edytorski]

Boznański, Feliks — polski wojskowy epoki wojen napoleońskich; od 1810 porucznik 11. pułku ułanów. [przypis edytorski]

Bo z szat mól pochodzi, a z niewiasty złość wężowa — Koh 42,13 (cytat za: Biblia Jakuba Wujka). [przypis edytorski]

Březina, Otokar, właśc. Vaclav Jebavy (1868–1929) — poeta czeski, tworzył mistyczno-religijne wiersze i poematy. [przypis edytorski]

brązowe — tu: brzmiące jak dzwony odlane z brązu. [przypis edytorski]

brązownik — rzemieślnik wyrabiający przedmioty z brązu lub pokrywający je brązem. [przypis edytorski]

brązowy dom — nazwa centrali partyjnej NSDAP w Monachium. Nazwę swoją budynek zawdzięczał kolorom mundurów funkcjonariuszy NSDAP. [przypis edytorski]

brąz — stop metali, z którego odlewa się pomniki. [przypis edytorski]

brązy — tu: przedmioty a. okucia z brązu. [przypis edytorski]

Brabancja — historyczna kraina w zach. Europie położona obecnie na terenie Holandii i Belgii, znana z wyrobu koronek. [przypis edytorski]

Brabancja — obecnie część Belgii i Holandii, w czasach opisywanych przez powieść była księstwem. [przypis edytorski]

brabanckie koronki — cenione koronki o charakterystycznym wzorze z wijących się gałązek na tiulowym tle, wyrabiane w Brabancji, krainie hist. na terenie ob. Holandii i Belgii. [przypis edytorski]

brabanckie koronki — koronki o wzorze wijących się gałązek na tiulowym tle, wyrabiane w Brugii w XVII–XVIII w. [przypis edytorski]

brabanckie korunki — koronki noszące nazwę od miejsca ich wyrobu, prowincji belgijskiej Brabancji. [przypis edytorski]

brać baty (daw.) — być bitym; nawiązanie do kar cielesnych jako dawnej metody wychowywania dzieci. [przypis edytorski]

brać — bractwo, towarzystwo, tu: ogół koleżeństwa. [przypis edytorski]

brać kogoś na fundusz (daw.) — drwić, kpić z kogoś. [przypis edytorski]

brać na kieł (o koniu) — ponieść, nie słuchając jeźdźca i zaciskając zęby na wędzidle; przen.: uprzeć się. [przypis edytorski]

brać na kształt a na ćwiczenie — brać za przykład postępowania. [przypis edytorski]

Brać pieniędzy nie będziecie od tego, który się krwią zmazał: zaraz sam umrzeć ma. Nie plugawcie krwią ziemie mieszkania swego, która się niewinną krwią maże i nie może inakszego rozgrzeszenia abo oczyścienia brać, jedno przez krew tego, który krew drugiego rozlał. I tak dzierżawy wasze oczyścione będą, gdy z wami mieszkać będę — Lb 35, 31–34, z pominięciem wersetu 32. [przypis edytorski]

brać się do czego (starop.) — tu: uciekać się do czego (miłosierdzia); odwoływać się do czego. [przypis edytorski]

brać się do (starop.) — tu: wybierać się do (jednej ziemie: pewnego kraju). [przypis edytorski]

brać się — zaczynać; zabierać się za coś. [przypis edytorski]

brać trupów — dziś popr.: brać trupy. [przypis edytorski]

brać — tu: posądzać a. więzić. [przypis edytorski]

brać — tu: traktować. [przypis edytorski]

brać w rekruty — wcielać do wojska jako żołnierzy poborowych. [przypis edytorski]

brać za dobrą monetę — wierzyć w coś, uznawać za prawdę. [przypis edytorski]

brać zagonowa — drobna, uboga szlachta, utrzymująca się z własnej pracy na małym kawałku ziemi. [przypis edytorski]

brace (lenk.) — kreipinys: broli. [przypis edytorski]

brach (daw.) — brat. [przypis edytorski]

bracią rodzoną (starop. forma) — brać rodzoną; braci rodzonych (postawić). [przypis edytorski]

Bracia (1851) — inne źródła podają rok 1852 jako datę wydania powieści Die Brüder: Eine chinesische Geschichte in Versen. [przypis edytorski]

bracia Baring — tu: Barings Bank, najstarszy brytyjski bank inwestycyjny, założony przez kupiecko-bankierską rodzinę Baring, istniejący od 1762 do 1995. [przypis edytorski]

Bracia Biali, właśc. Ojcowie Biali (fr. Pères Blancs) — potoczna nazwa Zgromadzenia Misjonarzy Afryki, zgromadzenia zakonnego założonego przez arcybiskupa Algieru Karola Lavigerie w 1868 roku, zatwierdzonego przez Watykan w 1908. [przypis edytorski]

bracia bosi — pod taką nazwą może kryć się kilka zgromadzeń, np. karmelici bosi (łac. Ordo Fratrum Carmelitarum Discalceatorum Beatae Mariae Virginis de Monte Carmelo) lub augustianie bosi. [przypis edytorski]

Bracia Czescy (czes. Jednota bratří českých, łac. Unitas Fratrum) — zapoczątkowany w połowie XV w. ruch społeczno-religijny w Czechach; wyłonił się z radykalnego odłamu husytyzmu (taborytów), propagował głęboko etyczne życie we wspólnotach na wzór pierwszych apostołów. [przypis edytorski]

bracia Diny — «Ponieważ narażali dla niej swoje życie, określani są jako jej bracia», zob. Raszi do 34:25. [przypis edytorski]

bracia — dziś popr.: brać; tj. szlachta. [przypis edytorski]

bracia — dziś popr. forma M.lp: brać. [przypis edytorski]

bracia Faucher — bracia Cesar i Constantin Faucher (1759–1815), zwani bliźniakami La Réole, francuscy generałowie; podczas rewolucji walczyli z rojalistami w Wandei, ze względu na ciężkie rany zmuszeni do opuszczenia aktywnej służby, powrócili do armii podczas Stu Dni Napoleona, dowodząc w armii Pirenejów Zachodnich; aresztowani podczas Restauracji pod zarzutem stworzenia tajnego składu broni, rozstrzelani na rozkaz sądu wojennego 27 września 1815. [przypis edytorski]

bracia Grimm: Wilhelm Karl Grimm (1786–1859) i Jacob Ludwig Karl Grimm (1785–1863) — rodzeni bracia, pisarze i uczeni niemieccy, autorzy Baśni braci Grimm. [przypis edytorski]

bracia Jan i Jędrzej Śniadeccy — Śniadecki, Jan (1756–1830) matematyk, astronom, geograf, filozof; profesor i rektor Uniwersytetu Wileńskiego, zwolennik empiryzmu i zdecydowany krytyk romantyzmu, twórca polskiej terminologii matematycznej i astronomicznej; Śniadecki, Jędrzej (1768–1838) chemik, lekarz, filozof; profesor Uniwersytetu Wileńskiego i Akademii Medyko-Chirurgicznej w Wilnie. Twórca i propagator polskiej terminologii chemicznej, autor pierwszego polskiego podręcznika do chemii. Ojciec Ludwiki Śniadeckiej. [przypis edytorski]

Bracia Karamazow — powieść Fiodora Dostojewskiego, opublikowana w 1880 roku. [przypis edytorski]

bracia miła (starop.) — miła braci; forma wołacza od rzeczownika zbiorowego r.ż. brać. [przypis edytorski]

bracia mistycznego Templu — templariusze. [przypis edytorski]

bracia Montgolfier — Joseph Michel Montgolfier (1740–1810) i Jacques Étienne Montgolfier (1745–1799) wynalazcy balonu na grzane powietrze. [przypis edytorski]

Bracia Montgolfier — Joseph Michel Montgolfier i Jacques Étienne Montgolfier, wynalazcy balonu na ogrzane powietrze, tzw. montgolfier. [przypis edytorski]

bracia Rojek — pseudonim Mariana Eile-Kwaśniewskiego (1910–1984), dziennikarza, satyryka i wieloletniego redaktora tygodnika „Przekrój”. [przypis edytorski]

braciaśmy — skrócone: bracia jesteśmy. [przypis edytorski]

bracia Siedleccy — Michał Siedlecki (1873–1940): znany zoolog, autor m.in. Opowieści malajskich, Jawy; Franciszek Siedlecki (1867–1934): malarz i grafik, znany jest jego Album Warszawy oraz portret Norwida. [przypis edytorski]

bracia (starop.) — rzeczownik zbiorowy r.ż.; braciej: forma D.lp. [przypis edytorski]

bracia syjamscy — tu zapewne: Remus i Romulus, mityczni założyciele Rzymu. [przypis edytorski]

bracia z Ajaccio — czterej bracia Napoleona Bonaparte, urodzeni, jak on, w Ajaccio na Korsyce. [przypis edytorski]

Bracia z Ajaccio — zapewne chodzi tutaj o braci Napoleona (1769–1821), który urodził się w Ajaccio, stolicy francuskiej Korsyki. [przypis edytorski]

bracię — dziś popr. forma B. rzeczownika zbiorowego brać: brać. [przypis edytorski]

braciej — dziś popr.: braciom. [przypis edytorski]

Bracie mój drogi, wspólnymi siłami tę przemoc człowieka / Wstrzymajmy! — Homer, Iliada XXI 308 (słowa boga rzeki Skamander zmagającego się z Achillesem, którego usiłuje powstrzymać przed gromieniem Trojan i wdarciem się do miasta, skierowane do Simoenta, boga rzeczki stanowiącej dopływ Skamandra). [przypis edytorski]

bracie, złowrogie twe śluby — śluby Polinika z córką Adrastosa, króla Argos, które ułatwiły zorganizowanie wyprawy siedmiu przeciw Tebom. [przypis edytorski]

braci Josefa — «Nie jest napisane ‘synowie Jakuba’, co uczy, że żałowali, iż sprzedali [Josefa], postanowili, [że jeśli tylko go odnajdą] będą odnosić się do niego po bratersku oraz wykupią go za wszelką cenę, jakiej by od nich zażądano», zob. Raszi do 42:3. [przypis edytorski]

braci nasycę popioły — chodzi o „nasycenie” poległych poprzez dokonanie zemsty. [przypis edytorski]

bracióm — dziś popr. forma C. lm: braciom. [przypis edytorski]

braci się — dziś popr. forma 3.os.lp: brata się. [przypis edytorski]

braci twojej, a niech się korzą tobie synowie matki twojej — to odnosi się do potomków Esawa, zob. Radak do 27:29. [przypis edytorski]

bracki (daw.) — bratni a. należący do bractwa. [przypis edytorski]

bracki (daw.) — bratny; członek bractwa. [przypis edytorski]

Bracław — miasteczko w centralnej Ukrainie, nad rzeką Boh; kiedyś w granicach Korony Królestwa Polskiego. [przypis edytorski]

Bractwo Cyryla i Metodego — tajna organizacja założona w styczniu 1846 w Kijowie z inicjatywy Mykoły Kostomarowa, rozbita przez władze carskie w marcu 1847; głosiła hasła przebudowy społeczeństwa na zasadach nauki chrześcijańskiej, zniesienia pańszczyzny, przywilejów stanowych, proklamowanie wolności sumienia oraz zjednoczenia wszystkich Słowian w jednym, demokratycznym, federacyjnym państwie. [przypis edytorski]

bractwo — organizacja religijna, zrzeszająca ludzi o podobnych formach pobożności (np. bractwo różańcowe). [przypis edytorski]

bractwo — stowarzyszenie rzemieślników, cech. [przypis edytorski]

Bractwo Wybrzeża — luźna organizacja piratów i korsarzy działających w XVII w. na M. Karaibskim, zwanych bukanierami. Ich główną bazą była niewielka wyspa Tortuga, a następnie Port Royal na Jamajce. Atakowali statki oraz tereny należące do Hiszpanii, sprzymierzając się z siłami Anglii, Francji i Holandii. Pod koniec XVII w., po uznaniu przez Hiszpanów posiadłości krajów, które wspierały bukanierów, zostali wyrugowani ze swoich siedzib. Nieliczni kontynuatorzy Bractwa prowadzili czysto przestępczą działalność, napadając na statki cywilne. [przypis edytorski]

Bradshawa rozkład jazdy kontynentalnych kolei żelaznych (oryg.: Bradshaw's Continental Railway Guide) — seria popularnych rozkładów jazdy połączonych z przewodnikami turystycznymi, publikowanych w Londynie od 1847 do 1939. [przypis edytorski]

Bradshaw (pot.) — Bradshawa miesięczny rozkład jazdy kolei (ang.: Bradshaw's Monthly Railway Guide), seria popularnych rozkładów jazdy połączonych z przewodnikami turystycznymi, publikowanych w Londynie od 1841 do 1961. [przypis edytorski]

braganza — od nazwiska portugalskiej dynastii królewskiej Bragança a. Braganza, tutaj lm braganze w znaczeniu: monarchowie. [przypis edytorski]

braha — mętny wywar pozostały po pędzeniu wódki. [przypis edytorski]

Brahin a. Brahiń — miasteczko na Białorusi, nad rzeką Brahinką; przez pewien czas własność Jeremiego Wiśniowieckiego. [przypis edytorski]

Brahma — bóg stwórca świata w hinduizmie. [przypis edytorski]

Brahma — jeden z aspektów Boga w hinduizmie, stwórca żywych istot. [przypis edytorski]

Brahma — jedno z naczelnych bóstw hinduizmu. [przypis edytorski]

brahmańska metafizyka — brahmanizm to faza rozwoju rozwoju religii indyjskiej między wedyzmem a hinduizmem, w której rozwinięto ideę brahmana, nieopisywalnego nieskończonego bytu, będącego najwyższą powszechną zasadą i rzeczywistością wszechświata, wszechobecną przyczyną wszystkiego. [przypis edytorski]

Brahma — najwyższy bóg mitologii hinduskiej, stwórca świata. [przypis edytorski]

brahmanizm — faza rozwoju rozwoju religii indyjskiej między wedyzmem a hinduizmem, w której rozwinięto ideę brahmana, nieopisywalnego nieskończonego bytu, będącego najwyższą powszechną zasadą i rzeczywistością wszechświata, wszechobecną przyczyną wszystkiego. [przypis edytorski]