Przypisy

Dwaj przyjaciele — bajka La Fontaine'a (ks. VIII, bajka 11). [przypis edytorski]

Dwaj Zygmunci — chodzi zapewne o Zygmunta I Starego (1467–1548), od 1506 r. króla Polski i wielkiego księcia litewskiego oraz jego syna, Zygmunta II Augusta (1520–1572), od 1543 r. wielkiego księcia litewskiego, od 1548 r. króla Polski. Byli to dwaj ostatni władcy z linii Jagiellonów. Na Wawelu spoczywa również Zygmunt III Waza (1566–1632), król Polski od 1587 r. i Szwecji (1592–1599). [przypis edytorski]

dwakroć — dwukrotnie, dwa razy. [przypis edytorski]

dwakroć zbici Frygowie — Trojańczycy zostali dwukrotnie pobici, ponieważ dwa razy zburzono ich stolicę; raz uczynił to Herkules, drugi raz Grecy pod wodzą Agamemnona. [przypis edytorski]

dwa księżyce [Marsa], które obsługują planetę, a które uszły bystrości wzroku naszych astronomów — Mars rzeczywiście ma dwa księżyce, Fobos i Deimos, które z powodu niewielkich rozmiarów odkryto dopiero w r. 1877, ponad sto lat po napisaniu Mikromegasa (1752). Wzmiankę o dwóch księżycach Marsa zawierają także Podróże Guliwera (1726). Po odkryciu przez Galileusza księżyców Jowisza (1610), na podstawie filozoficznych założeń o matematycznym porządku świata, można było przypuszczać, że Mars ma dwa księżyce, zaś trudności w ich dostrzeżeniu wynikają z ich małych rozmiarów. [przypis edytorski]

dwa mniejsze jeziorka — zapewne chodzi o Mały Staw i Przedni Staw. [przypis edytorski]

dwa niemowy — dziś popr.: dwie niemowy. [przypis edytorski]

Dwa płomyki gazu na wystawie — pod koniec XIX w. w dużych miastach Anglii powszechnie używano zasilanych z gazowni lamp gazowych, emitujących silne światło dzięki rozgrzewaniu do białości siatki żarowej płomieniem spalanego gazu; oświetlano nimi ulice, budynki publiczne, warsztaty, sklepy, a także domy klasy średniej. [przypis edytorski]

dwa razyćby nas potrzeba porazić (starop.) — konstrukcja z partykułą -ci (skróconą do -ć) i ruchomą końcówką trybu przypuszczającego; znaczenie: trzeba by [ci] nas dwa razy porazić [dwa razy pokonać]. [przypis edytorski]

dwa ruble, złotych cztery i dwa grosze — w XIX w. w tej części Polski, która znajdowała się pod zaborem rosyjskim, funkcjonował faktycznie podwójny system monetarny: obok rubli, dzielących się na kopiejki, w obiegu były również złote i grosze, przy czym (przynajmniej w pewnych okresach) jeden złoty wart był pół rubla i dzielił się na 30 groszy. [przypis edytorski]

dwa słowa: „Nie ma głupich” — dziś są to trzy słowa, jako że dawniej nie ma pisało się razem. [przypis edytorski]

dwa sotka — dwie setki. [przypis edytorski]

dwasta (gw.) — dwieście. [przypis edytorski]

dwa stołków (gw. forma) — dwa stołki. [przypis edytorski]

dwa strugi — dziś popr. dwie strugi; struga: potok, strumień. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — daw. forma liczby podwójnej (obok pojedynczej i mnogiej); dziś: dwa tysiące. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — liczba podwójna; dziś popr.: dwa tysiące. [przypis edytorski]

dwa tysiąca — liczba podwójna. [przypis edytorski]

Dwa wspaniałe, nagie [portrety] — mowa zapewne o dwóch słynnych obrazach Francisco Goi: Maja naga i Maja ubrana, ukazujących tę samą piękną młodą kobietę, leżącą w tej samej pozie na otomanie: na jednym kobieta jest ubrana, na drugim zaś naga. [przypis edytorski]

dwa zajadłe stronnictwa — jansenistów i jezuitów. [przypis edytorski]

dwa złote (…) pół rubla — w zaborze rosyjskim 1 złoty dzielono na 30 groszy a. 15 kopiejek; 1 rubel dzielono na 100 kopiejek; tzn. 1 kopiejka liczyła 2 grosze, 50 kopiejek (pół rubla) 100 groszy, czyli 3 złote 10 groszy. [przypis edytorski]

d…w — durniów. [przypis edytorski]

Dwernicki, Józef (1779–1857) — polski wojskowy, generał, dowódca kawalerii w powstaniu listopadowym. [przypis edytorski]

Dwernicki, Józef (1779–1857) — polski wojskowy, generał; w 1809 na czele ok. 100 ochotników ze swoich dóbr połączył się z oddziałami Piotra Strzyżewskiego i walczył z Austriakami; w 1810 mianowany szefem szwadronu pułku ułanów; pod Lipskiem jako ostatni wycofał się z pola bitwy; w 1814 otrzymał dowództwo świeżo utworzonego Pułku Krakusów; dowódca kawalerii w powstaniu listopadowym. [przypis edytorski]

dwie (…) alternatywy — oznaczałoby to cztery możliwe wyjścia, ponieważ alternatywa to wybór między dwiema ewentualnościami (albo-albo). [przypis edytorski]

dwie babie — dziś popr.: dwie baby. [przypis edytorski]

dwie babie — relikt występującej niegdyś w języku polskim liczby podwójnej. [przypis edytorski]

dwie bań — dziś popr. forma B.lm.: dwie banie. [przypis edytorski]

dwie chorób, dwie dżum (daw.) — dziś popr. składnia z M. (zam. D.): dwie choroby, dwie dżumy. [przypis edytorski]

dwie części — domyślnie: dwie trzecie. [przypis edytorski]

dwie drodze — relikt liczby podwójnej; dziś popr.: dwie drogi. [przypis edytorski]

dwie drodze (starop. forma) — daw. liczba podwójna, dziś popr.: dwie drogi. [przypis edytorski]

dwie drzewie — dziś popr.: dwa drzewa (archaiczna forma liczby podwójnej). [przypis edytorski]

dwie dziewczynie (starop.) — daw. forma liczby podwójnej; dziś: dwie dziewczyny. [przypis edytorski]

dwie godzin — dziś popr. forma: dwie godziny. [przypis edytorski]

dwie gumy „z myszką” — gumki do wymazywania z z obrazkiem myszki. [przypis edytorski]

dwie gwiazdek — dziś popr. forma M.lm: dwie gwiazdki; tu: łzy. [przypis edytorski]

dwie (…) i pół godzin — dziś popr.: dwie i pół godziny. [przypis edytorski]

dwie już dramy piorunem bardzo skończyłem wygodnie — tj. Balladynę i Lillę Wenedę. [przypis edytorski]

dwie kolumny w bramie — chodzi o tzw. Bramę Kantaka. [przypis edytorski]

dwie kwarcie — daw. forma liczby podwójnej; dziś powinno być: dwie kwarty. [przypis edytorski]

dwie lecie (daw.) — dwa lata. [przypis edytorski]

dwie lecie — daw. forma liczby podwójnej; prawdop. sens: dwa lata temu. [przypis edytorski]

dwie lecie — daw. gramat. liczba podwójna, dziś: dwa lata. [przypis edytorski]

dwie lecie — liczba podwójna, dziś: dwa lata. [przypis edytorski]

dwiema braciej (starop. liczba podwójna) — dwóm braciom. [przypis edytorski]

dwiema (…) jagody — dziś popr. forma N. lm: dwiema jagodami; jagody (daw., poet.): policzki. [przypis edytorski]

dwiema ławnikami — dziś r.m. liczebnika: dwoma (…). [przypis edytorski]

dwiema rzędami (starop. forma) — dwoma rzędami. [przypis edytorski]

dwiema szwadronami — dziś popr.: dwoma szwadronami. [przypis edytorski]

dwie mili — dziś popr.: dwie mile. [przypis edytorski]

dwiem lecie tylko trzymał — tylko dwa lata miałem w dzierżawie; dwie lecie: starop. forma liczby podwójnej (występującej obok pojedynczej i mnogiej). [przypis edytorski]

dwie mocy (daw.) — dziś popr. forma: dwie moce. [przypis edytorski]

dwie niedziele mam zostawionych — dziś: mam zostawione dwie niedziele; tzn. zostało mi dwa tygodnie. [przypis edytorski]

dwie niedzieli (daw.) — dwa tygodnie. [przypis edytorski]

dwie nocy — dziś popr.: dwie noce. [przypis edytorski]

dwie oczy — dziś: dwoje oczu. [przypis edytorski]

dwie osobie — dziś: dwie osoby (relikt archaicznej liczby podwójnej). [przypis edytorski]

dwie osobie — relikt tzw. liczby podwójnej; dziś: dwie osoby. [przypis edytorski]

„Dwie poczty” (Evening and Morning) — tj. „Evening Post” (Poczta Wieczorna) oraz „Morning Post” (Poczta Poranna). [przypis edytorski]

dwie połowie — dziś popr.: dwie połowy (pozostałość tzw. liczby podwójnej). [przypis edytorski]

dwie przyczynie — archaiczna forma tzw. liczby podwójnej. [przypis edytorski]

dwie przygodzie (starop. forma) — dziś M.lm: dwie przygody. [przypis edytorski]

dwie ranie (starop. forma) — daw. liczba podwójna, dziś popr.: dwie rany. [przypis edytorski]

dwie ranie (starop. forma) — forma daw. liczby podwójnej; dziś: dwie rany. [przypis edytorski]

dwie świetne gwiazdy — chodzi tu o gwiazdy: Kastor i Polluks w konstelacji Bliźniąt. [przypis edytorski]

dwie sągi — dziś: dwa sągi; sąg: jednostka miary objętości drewna, stos drewna o objętości 4 m³ (czterech metrów sześciennych a. przestrzennych). [przypis edytorski]

dwie sągi — dziś: dwa sągi; sąg: jednostka miary objętości, równa ok. 4 m³. [przypis edytorski]

dwie sągów — dziś: dwa sągi; sąg: jednostka miary objętości, równa ok. 4 m³. [przypis edytorski]

Dwie sieroty — amerykański film niemy z 1921 w reż. D.W. Griffitha, opowiadający historię dwóch osieroconych sióstr (odgrywały je siostry Dorothy i Lillian Gish). [przypis edytorski]

dwie sióstr za mężami (daw.) — dwie siostry zamężne. [przypis edytorski]

dwie sośnie (starop. forma) — daw. liczba podwójna (dualis), dziś: dwie sosny. [przypis edytorski]

dwiestu — dziś popr. forma D.: dwustu. [przypis edytorski]

dwiestu — dziś popr. forma: dwustu. [przypis edytorski]

dwie szklanek (daw.) — dziś popr. forma B. lm: dwie szklanki. [przypis edytorski]

dwie szklanek — dziś popr.: dwie szklanki. [przypis edytorski]

dwie szkodzie (starop. forma) — daw. forma M. liczby podwójnej; dziś: dwie szkody. [przypis edytorski]

dwie Wilije płynie — dziś: dwie Wilie płyną. [przypis edytorski]

dwie wojska — dzis popr.: dwa wojska. [przypis edytorski]

dwie zimie — daw. forma liczby podwójnej (obok pojedynczej i mnogiej), dziś: dwie zimy. [przypis edytorski]

dwie złączone tarcze złociste na czarnym marmurze — w tym miejscu w tekście znajduje się odpowiedni rysunek. [przypis edytorski]

dwóch Aloidów — Otos i Efialtes, synowie olbrzyma Aloeusa. [przypis edytorski]

Dwóch chrzestnych (…) Gdybym był sędzią, dodałbym dziesięciu — tradycyjnie w anglosaskim systemie prawnym o winie lub niewinności osoby oskarżonej w procesie karnym decyduje ława przysięgłych, złożona z 12 osób (sędzia wyznacza tylko wymiar kary, jeśli przysięgli orzekną winę); współczesny Szekspirowi komediopisarz Ben Johnson w komedii The Devil is an Ass nazywa przysięgłych „chrzestnymi ojcami wedle prawa” (akt V, scena 5), to samo określenie pojawia się w The Muse's Looking-Glass (1630) Thomasa Randolpha oraz u Williama Bulleyna w jego A Dialogue bothe pleasaunte and pietifull (…) against the fever Pestilence (1564). [przypis edytorski]

dwóch filozofów — mowa o Talesie z Miletu i Anaksagorasie. Tales z Miletu (ur. ok. 546 p.n.e.) — jeden z siedmiu mędrców starożytności, joński filozof przyrody, twórca teorii, że wszechświat powstał z prawody, po której pływa ziemia. Teorię o dominującej roli wody w powstaniu ziemi podjęli później tzw. „neptuniści”, z którymi zgadzał się i Goethe. Anaksagoras (ok. 500 p.n.e.–ok. 428 p.n.e.) — filozof ateński, przyjaciel i nauczyciel Peryklesa, głosił m.in. naukę o nieskończonej podzielności materii. Goethe czyni go przedstawicielem tzw. „wulkanistów”, wg których dominującą rolę w kształtowaniu powierzchni Ziemi odegrały siły wulkaniczne. [przypis edytorski]

Dwóch Grenadierów — piosenka ze słowami autorstwa Henricha Heinego z muzyką Roberta Schumanna. [przypis edytorski]

dwóch Indii — tj. Indii wschodnich i zachodnich. [przypis edytorski]

Dwóch jeśli pójdzie na zwiady, jeden myśli, a drugi dostrzega — Homer, Iliada X 224 (słowa Diomedesa do Nestora). [przypis edytorski]

dwóch Polaków (…) Kamil Giżycki i Jan Starościak — obaj wspomniani tu są również autorami książek o swych doświadczeniach syberyjskich: Jan Starościak-Waleczny, Czerwone, żółte, białe katy: przygody na Czerwonej Syberji, w Sajockim Urjanchaju, w Mongolji Krwawego Barona (Wydawnictwo Książek Pożytecznych, 1928), Kamil Giżycki Przez Urianchaj i Mongolię. Wspomnienia z lat 1920-1921 (wyd. 1929); ten ostatni wydał także publikacje o Afryce: W puszczach i sawannach Kamerunu Wężowa Góra. Opowieści z puszczy liberyjskiej. [przypis edytorski]

dwóchset — dziś popr.: dwustu. [przypis edytorski]

dwóch synów — starszy Leon i młodszy Józef. [przypis edytorski]

dwóch wężów — dziś popr.: dwa węże. [przypis edytorski]

Dwóch więźniów — niem. Zwei Gefangene. [przypis edytorski]

dwóch zabitych w Waszyngtonie prezydentów — wskutek zamachów zginęli w Waszyngtonie dwaj prezydencji USA: Abraham Lincoln (14 kwietnia 1865, w teatrze) oraz James Garfield (2 lipca 1881, na dworcu kolejowym); dwaj inni zostali zamordowani w zamachach poza stolicą: William McKinley (6 września 1901 w Buffalo) i John F. Kennedy (22 listopada 1963 w Dallas). [przypis edytorski]

dwójka — oddział II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, zajmujący się wywiadem. [przypis edytorski]

dwójnasób — dwa razy więcej, podwójnie. [przypis edytorski]

dwójniaki — połączone ze sobą naczynia. [przypis edytorski]

dwójręczny — tu: oparty na dwuznaczności. [przypis edytorski]

dwóma — dziś popr. pisownia: dwoma. [przypis edytorski]

dwóm skrzypcom — dziś popr. forma: dwóm parom skrzypiec. [przypis edytorski]

dwónastu — dziś popr. pisownia: dwunastu. [przypis edytorski]