Przypisy

Hermes (mit. gr.) — syn Zeusa i Mai; posłaniec bogów olimpijskich, bóg handlu i żeglugi, opiekun kupców i złodziei. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos — bóstwo hellenistyczne, czczone w pierwszych wiekach n.e., powstałe z połączenia tradycji egipskich (Thot) i greckich, uosobienie mądrości i wiedzy tajemnej, wg legendy autor tysięcy ksiąg. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos — bóstwo okresu hellenistycznego, łączące cechy gr. Hermesa i egipskiego Thota, patronujące wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos (gr.: Hermes Po Trzykroć Wielki) — legendarna postać hellenistyczna, łącząca cechy greckiego boga Hermesa i egipskiego Thota, wcielająca ideę harmonijnej symbiozy religii, nauki i sztuki, a także mądrości i mistyki; patron wiedzy tajemnej (czyli tzw. hermetycznej), astrologii i alchemii; przypisywano mu autorstwo kilkunastu traktatów (Hermetica), niezmiernie cenionych przez średniowiecznych i renesansowych islamskich i europejskich alchemików, astrologów, adeptów nauk okultystycznych i ezoterycznych. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos (mit. gr. i mit. rzym.) — Hermes Po Trzykroć Wielki; synkretyczne bóstwo hellenistyczne, połączenie cech greckiego boga Hermesa i egipskiego Thota. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos (z gr. dosł.: Hermes Po Trzykroć Wielki) — bóstwo hellenistyczne wcielające ideę harmonijnej symbiozy religii, nauki i sztuki, a także (na innym poziomie) mądrości i mistyki. Figura Trismegistosa łączy cechy gr. boga Hermesa i egipskiego Thota z elementami mistyki judaistycznej; patronuje on astrologii i alchemii, duchowemu rozwojowi prowadzącemu ku prawdziwemu, syntetycznemu poznaniu świata i zaświatów. Jest symbolem wiedzy tajemnej (czyli tzw. hermetycznej). Uznawano go za autora wielu ksiąg (m.in. Tabula Smaragdina czyli Tablica Szmaragdowa oraz zbiór traktatów Corpus Hermeticum) mających wpływ na filozofię różokrzyżowców oraz licznych tradycji ezoterycznych, gnostyckich i kabalistycznych. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos (z gr.: Hermes Po Trzykroć Wielki) — hellenistyczne bóstwo wcielające ideę harmonijnej symbiozy religii, nauki i sztuki; mądrości i mistyki. Figura Trismegistosa łączy cechy gr. boga Hermesa i egipskiego Thota z elementami mistyki judaistycznej; patronuje on astrologii i alchemii, duchowemu rozwojowi prowadzącemu ku prawdziwemu, syntetycznemu poznaniu świata i zaświatów. Jest symbolem wiedzy tajemnej (czyli tzw. hermetycznej). Uznawano go za autora wielu ksiąg (m.in. Tabula Smaragdina czyli Tablica Szmaragdowa oraz zbioru traktatów Corpus Hermeticum) mających wpływ na filozofię różokrzyżowców oraz licznych tradycji ezoterycznych, gnostyckich i kabalistycznych. [przypis edytorski]

Hermes Trismegistos (z gr. Hermes Po Trzykroć Wielki) — hellenistyczne bóstwo wcielające ideę harmonijnej symbiozy religii, nauki i sztuki; mądrości i mistyki. Figura Trismegistosa łączy cechy gr. boga Hermesa i egipskiego Thota z elementami mistyki judaistycznej; patronuje on astrologii i alchemii, duchowemu rozwojowi prowadzącemu ku prawdziwemu, syntetycznemu poznaniu świata i zaświatów. Jest symbolem wiedzy tajemnej (czyli tzw. hermetycznej). Uznawano go za autora wielu ksiąg (m.in. Tabula Smaragdina czyli Tablica Szmaragdowa oraz zbiór traktatów Corpus Hermeticum) mających wpływ na filozofię różokrzyżowców oraz licznych tradycji ezoterycznych, gnostyckich i kabalistycznych. [przypis edytorski]

Hermesy o uszach szpiczastych — zapewne omyłka autora: ze spiczastymi uszami i capią bródką przedstawiany był grecki bóg Pan, którego ojcem miał być Hermes. [przypis edytorski]

hermetyczne nauki — nauki tajemne. [przypis edytorski]

hermetyczny — dotyczący wiedzy tajemnej. [przypis edytorski]

Herminia Naglerowa (1890–1957) — pisarka i publicystka, z zawodu nauczycielka; w dwudziestoleciu międzywojennym publikowała realistyczną prozę z elementami ekspresjonizmu pod pseudonimem Jan Stycz, działała w Związku Literatów Polskich i PEN-Clubie; po wojnie na emigracji w Londynie, pełniła funkcję wiceprezeski Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. [przypis edytorski]

Hermione — córka Menelausa i Heleny, wnuczka Ledy, żona Pyrrusa, a po jego śmierci Orestesa. [przypis edytorski]

Hermogen a. Hermogenes — właśc. Marcus Tigelius Hermogenes, znany ówcześnie śpiewak. [przypis edytorski]

hermogenianie — wyznawcy poglądów Hermogenesa (II/III w.), gnostyka działającego w Syrii, a następnie w Kartaginie. [przypis edytorski]

Hermon — masyw górski o wys. 2814 m n.p.m., najwyższy szczyt w łańcuchu górskim Antyliban. Obecnie znajduje się na granicy Syrii, Izraela i Libanu. [przypis edytorski]

Hermopolis (z gr.: miasto ośmiu) — w staroż. Egipcie ośrodek kultu boga Thota (księżycowego boga mądrości, stwórcy świata), a także centrum kultu ośmiu bóstw (Ogdoady), które wg wierzeń miały tu zapoczątkować powstanie boga, stwórcy ludzi, byli to: bóstwa wód pierwotnych Nun i jego małżonka Naunet, bóstwa ciemności Kuk i Kauket, niewidzialności Tenemu i Tenemut (późn. Amon i Amaunet) oraz bóstwa uosabiające nieskończoną przestrzeń Huh i Hauhet; bogowie Ogdoady przybrali postać żab, zaś boginie postać węży, jedynie Amon stał się wężem o imieniu Kemofet, tj. „ten, który spełnił swój czas”. W okresie hellenistycznym kult Thota przekształcił się w kult Hermesa. [przypis edytorski]

hermy — słupy stawiane w staroż. Grecji przy drogach, skrzyżowaniach i bramach, zwieńczone głową lub popiersiem boga Hermesa, opiekuna podróżnych; na hermie umieszczano także wyobrażenie fallusa (męskiego członka). [przypis edytorski]

Hernani — bohater głośnego dramatu romantycznego Hernani, czyli honor kastylijski Wiktora Hugo (1802–1885) z 1829 r. [przypis edytorski]

Hernani — dramat romantyczny Wiktora Hugo; premiera w roku 1830 spowodowała ostrą dyskusję, tzw. bitwę o Hernaniego, i stanowi datę przełomową w historii teatru francuskiego. [przypis edytorski]

Hernani — dramat Wiktora Hugo (1829); jego premiera stała się pretekstem do gwałtownego sporu między klasykami a romantykami, określanego jako „bitwa o Hernaniego”. [przypis edytorski]

Hernani — dramat Wiktora Hugo (1829); jego wystawienie w teatrze stało się pretekstem do gwałtownego sporu między klasykami a romantykami, określanego jako „bitwa o Hernaniego”. [przypis edytorski]

Hernani — przełomowy dramat Wiktora Hugo z 1830, stanowiący praktyczną realizację zasad dramatu romantycznego; wzbudził kontrowersje, podzielił ówczesnych starszych i młodszych krytyków i odbiorców (tzw. „bitwa o Hernaniego”). [przypis edytorski]

Hernikowie (łac. Hernici) — staroitalski lud poch. sabińskiego, którego nazwa zoznacza „mieszkańców skał”; zamieszkały w Lacjum, między dzisiejszym jeziorem Ficino a doliną rzeki Sacco. [przypis edytorski]

herny (gw.) — hardy, wyniosły, krnąbrny. [przypis edytorski]

Herod (72–4 p.n.e) — król Judei, namiestnik rzymski. [przypis edytorski]

Herod Agryppa I (10 p.n.e.–44 n.e.) — syn Arystobula I, wnuk Heroda Wielkiego, król Batanei, Gaulanitydy, Trachonu i Paneas od 37, Galilei i Perei od 39, Judei od 41. [przypis edytorski]

Herod Agryppa II (ok. 27–ok. 93 n.e.) — ostatni władca z dynastii herodiańskiej, prawnuk Heroda Wielkiego; wychowany w Rzymie, jako jako obywatel rzymski nosił imię Marek Juliusz Agryppa; panował na terytorium na płn. od Judei jako klient państwa rzymskiego, z prawem nadzoru nad Świątynią Jerozolimską; podczas powstania żydowskiego stanął po stronie Rzymu. [przypis edytorski]

Herod a. Herod Wielki (73/–4 p.n.e.) — w latach 37–4 p.n.e. król Judei, odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek. [przypis edytorski]

Herod a. Herod Wielki (73/72–4 p.n.e) — namiestnik Galilei, Celesyrii i Samarii, odpowiedzialny za tzw. „rzeź niewiniątek” (wymordowanie w Betlejem chłopców poniżej drugiego roku życia). [przypis edytorski]

Herod Antypas (ok. 22 p.n.e.–po 39 n.e.) — syn Heroda Wielkiego, od 4 p.n.e. tetrarcha Galilei i Perei; w 39 n.e. pozbawiony władzy przez Kaligulę i skazany na wygnanie. [przypis edytorski]

herodek — tu: herod-baba, energiczna kobieta o stanowczej woli. [przypis edytorski]

Herod — Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.), król Judei od 33 p.n.e.; wg Ewangelii wg Mateusza despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herodiada — żona Heroda Filipa, matka Salome; według Ewangelii doprowadziła do stracenia Chrzciciela. [przypis edytorski]

Herodikos (V w. p.n.e.) — grecki medyk, który jako pierwszy stosował ćwiczenia fizyczne jako metodę terapeutyczną, zalecał masaż i dietę; uważany za jednego z nauczycieli Hippokratesa. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wznosił twierdze. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze. [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — król Judei od 33 p.n.e.; wg Biblii despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie chłopców od drugiego roku życia z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — od 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, jak przebudowa Świątyni Jerozolimskiej, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze; wg Ewangelii wg Mateusza odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic). [przypis edytorski]

Herod I Wielki (ok. 73–4 p.n.e.) — od 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu; rządził despotycznie jako sprawny zarządca i budowniczy, zasłynął z kolosalnych projektów budowlanych, zakładał nowe miasta i wnosił twierdze; wg Ewangelii wg Mateusza odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek (wymordowanie nowo narodzonych chłopców z Betlejem i okolic), stał się uosobieniem okrutnego władcy. [przypis edytorski]

Herodot daje nam pierwsze wieści o Nigrze (…) twierdząc, iż rzeka ta płynie ze wschodu na zachód i wpada w ocean pomiędzy 10 a 20 stopniem szerokości północnej — Herodot przekazuje wiadomość o mieście za pustynią, na zachód od Syrty, zamieszkałym przez ludzi o czarnej skórze, położonym nad „wielką rzeką”, płynącą z zachodu na wschód (!), czyli tak jak płynie Niger, w której widać było krokodyle; niczego nie wie o jej ujściu, przypuszcza natomiast, że rzeka ta stanowi górny odcinek Nilu, którego źródeł nie znano (Dzieje II 32–33); system współrzędnych geograficznych wynalazł dopiero Eratostenes (276–194 p.n.e.), żyjący 200 lat później. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–426 p.n.e.) — historyk grecki. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje; twierdzi Herodot, że żona, zdjąwszy suknie, wyzbywa się całej swojej skromności: Herodot, Dzieje I 8 (historia Gygesa). [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, nazywany „Ojcem historii”, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje, opisującego w 9 księgach wojny grecko-perskie oraz zawierającego cenne informacje o geografii, historii, wierzeniach i obyczajach Hellady oraz różnych krajów wchodzących wówczas w skład imperium perskiego, a także ludów ościennych. [przypis edytorski]

Herodot z Halikarnasu (ok. 484–ok. 426 p.n.e.) — historyk grecki, nazywany „ojcem historii”, autor pierwszego zachowanego greckiego dzieła prozą pt. Dzieje, opisującego w 9 księgach wojny grecko-perskie oraz zawierającego cenne informacje o geografii, historii, wierzeniach i obyczajach Hellady oraz różnych krajów wchodzących wówczas w skład imperium perskiego, a także ludów ościennych. [przypis edytorski]

Herod — postać biblijna, w Ewangelii wg Mateusza Herod, król Judei, jest ukazany jako despota odpowiedzialny za tzw. rzeź niewiniątek, czyli zabójstwo wszystkich nowo narodzonych dzieci płci męskiej zainicjowane po to, by zgładzić Jezusa. [przypis edytorski]

Herod — właśc. Herod I Wielki (ok. 73 p.n.e.–4 n.e.), król Judei; w polskiej tradycji ludowej postać z jasełek (czyli widowiska przedstawiającego narodziny Jezusa Chrystusa), stanowiąca uosobienie okrutnego władcy. [przypis edytorski]

Herod właśc. Herod Wielki 74/73–4 p.n.e. — namiestnik Galilei od 47 r. p.n.e., namiestnik Celesyrii i Samarii od 46 r. p.n.e. Od roku 37 p.n.e. król Judei z łaski Rzymu. Dobry zarządca oraz inicjator wielu budowli. Wg Ewangelii Mateusza Herod Wielki wydał nakaz rozpoczynający tzw. Rzeź Niewiniątek, nie ma jednak innych przekazów, by takie zdarzenie miało miejsce. [przypis edytorski]

Herody — grupy kolędników odgrywające bożonarodzeniowe przedstawienie o przyjściu na świat Jezusa, rzezi niewiniątek i śmierci króla Heroda Wielkiego, nierzadko z wplecionymi zabawnymi wątkami ludowymi. [przypis edytorski]

Herod z Chalkis (10 p.n.e.–48 p.n.e.) — brat Heroda Agryppy I, wnuk Heroda Wielkiego, od 41 król niewielkiego królestwa Chalkis, między Damaszkiem a Bejrutem (Berytos). [przypis edytorski]

Herofilos (ok. 335–280 p.n.e.) — gr. lekarz, uważany za pierwszego anatoma: jako pierwszy wykonywał systematyczne sekcje zwłok w celach naukowych; współzałożyciel szkoły medycznej w Aleksandryjskim Muzejonie. [przypis edytorski]

heroiczniejszy — dziś: bardziej heroiczny. [przypis edytorski]

Heroidy — fikcyjne wierszowane listy miłosne, pisane przez Owidiusza; wypowiadały się w nich bohaterki mitologiczne. [przypis edytorski]

heroika — poematy heroiczne (o czynach bohaterów). [przypis edytorski]

heroina — bohaterka. [przypis edytorski]

heroina — bohaterka, zwł. romansu. [przypis edytorski]

heroina (daw., z gr.) — bohaterka, główna postać sztuki; tu: odtwórczyni głównej roli. [przypis edytorski]

heroina (z gr.) — bohaterka. [przypis edytorski]

heroj — bohater, heros. [przypis edytorski]

heroj — bohater. [przypis edytorski]

heroj (daw.) — bohater. [przypis edytorski]

heroje (daw.) — M. lm od wyrazu heroj: heros, bohater. [przypis edytorski]

heroj (z ukr.) — bohater. [przypis edytorski]

Heroldem całe wojsko mieć — mieć całe wojsko za herolda. [przypis edytorski]

heroldia — instytucja zajmująca się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty. [przypis edytorski]

heroldia — po powstaniu listopadowym dekretem carskim powołano, na wzór analogicznej instytucji rosyjskiej, Heroldię Królestwa Polskiego (1836–1861), która zajmowała się sprawdzaniem dowodów szlachectwa i prowadzeniem ksiąg szlachty; po rozwiązaniu instytucji jej dokumenty trafiły do Petersburga. [przypis edytorski]

heroldia — urząd, który działał w Królestwie Polskim i zajmował się zatwierdzaniem dowodów szlachectwa. [przypis edytorski]

herold — średniowieczny urzędnik, ogłaszający w imieniu władcy ważne zarządzenia lub wydarzenia. [przypis edytorski]

herold — urzędnik dworski, mistrz ceremonii. [przypis edytorski]

Heron z Aleksandrii (ok. 10–ok. 70) — gr. matematyk, fizyk i wynalazca; konstruktor m.in. fontanny Herona: urządzenia hydraulicznego złożonego z trzech zbiorników umieszczonych na różnych wysokościach oraz łączących je rurek, w którym dzięki wypieraniu wody i powietrza z dwu niższych zbiorników na najwyższym przez rurkę wytryskuje woda. [przypis edytorski]

heros balafré (fr.) — bohater z blizną. [przypis edytorski]

Herostrates — szewc, który w 356 p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

Herostrates — szewc, który w 356 r. p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

Herostrat, właśc. Herostrates — szewc, który w 356 p.n.e spalił wielką świątynię Artemidy w Efezie dla zapewnienia sobie nieśmiertelnej sławy. [przypis edytorski]

„Herr Doktor, diese ewige Literaturschreiberei werd ich nicht dulden!” (niem.) — Panie doktorze, ta cała pisanina nie będzie tolerowana. [przypis edytorski]

Herr Doktor! schon ist sechse (niem.) — panie doktorze, już szósta. [przypis edytorski]

Herrengasse — historyczna ulica w centrum Wiednia. [przypis edytorski]

Herrenvolk (niem.) — rasa panów. [przypis edytorski]