Przypisy

prestissimo (muz., wł.) — tempo w muzyce: bardzo szybko. [przypis edytorski]

prestissimo (wł.) — jak najszybciej. [przypis edytorski]

prestoł (daw.) — tron, siedzisko. [przypis edytorski]

prestoł — ton, tu raczej: honorowe miejsce. [przypis edytorski]

presto (muz., wł.) — tempo w muzyce: spiesznie, szybko. [przypis edytorski]

presto — szybko. [przypis edytorski]

presto (wł.) — szybko (też: określenie tempa w muzyce). [przypis edytorski]

Prestuplenje i nakazanje — Zbrodnia i kara, powieść Fiodora Dostojewskiego. [przypis edytorski]

presumpcja (daw.) — zarozumiałość, pycha. [przypis edytorski]

presuponować — erudycyjnie: przypuszczać, że coś jest prawdziwe. [przypis edytorski]

Preszburg (z niem. Pressburg) — ob. Bratysława, stolica i największe miasto Słowacji. [przypis edytorski]

preszpanowy — zrobiony ze sztywnej, gładzonej tektury o dużej wytrzymałości. [przypis edytorski]

preteksta (łac.) — szata noszona przez wysokich urzędników i arystokratów przed uzyskaniem pełnoletniości; por. pretekst: pozór, fałszywy powód. [przypis edytorski]

pretendent — osoba ubiegająca się o coś; tu: kawaler starający się o rękę panny. [przypis edytorski]

pretensja — prawo, które ktoś sobie rości do czegoś. [przypis edytorski]

pretensja — tu: prawo, które ktoś przyznaje sobie do czegoś. [przypis edytorski]

pretensja — tu: roszczenie; prawo, które ktoś sobie do czegoś rości. [przypis edytorski]

pretensjonalność — zachowywanie się w sztuczny sposób. [przypis edytorski]

pretensjonalny — zachowujący się sztucznie. [przypis edytorski]

prete (wł.) — ksiądz. [przypis edytorski]

pretoriański — charakterystyczny dla pretorian, tj. dla straży przybocznej cesarzy rzymskich. [przypis edytorski]

pretorianie — straż przyboczna cesarza rzymskiego. [przypis edytorski]

pretorianie — straż przyboczna cesarza rzymskiego; znani ze swoich intryg pałacowych, wywierali wpływ na politykę cesarską, wielokrotnie sami decydowali, kto zostanie kolejnym cesarzem, często najpierw uśmiercając poprzedniego; formacja rozwiązana przez Konstantyna Wielkiego w 312. [przypis edytorski]

pretorium — trybunał sądowy. [przypis edytorski]

pretor (łac. praetor) — sędzia w staroż. Rzymie; początkowo rolą pretorów było zastępcze sprawowanie władzy podczas nieobecności konsulów; pretorzy mogli wydawać edykty w celu regulowania tych obszarów sądownictwa, które nie zostały ujęte w ustawach senatu i w prawie zwyczajowym (edykty pretorskie często były następnie włączane do kodeksu prawa rzym.); oznaką władzy pretora było krzesło kurulne oraz dwóch liktorów (poza obrębem miasta sześciu) niosących sześciotoporowe fasces (tj. wiązki rózg związanych czerwonym rzemieniem z wetkniętymi w nie toporami). [przypis edytorski]

pretor — w staroż. Rzymie urzędnik pełniący rolę sędziego. [przypis edytorski]

pretor — wysoki urzędnik sprawujący władzę sądowniczą w staroż. Rzymie; od czasów cesarza Augusta pretorzy byli odpowiedzialni za organizację świąt państwowych (ludi) i towarzyszących im igrzysk, zawodów i występów teatralnych. [przypis edytorski]

pretor — wyższy urzędnik, członek gwardii cesarza, sprawujący władzę sądowniczą. [przypis edytorski]

pretor — wyższy urzędnik w starożytnym Rzymie, sprawujący władzę sądową i zastępujący konsula pod jego nieobecność. [przypis edytorski]

pretor (z łac.) — urzędnik sądowy. [przypis edytorski]

pretor (z łac.) — wyższy urzędnik. [przypis edytorski]

pretura — urząd pretora; pretor: wyższy urzędnik w starożytnym Rzymie, sprawujący władzę sądową i zastępujący konsula pod jego nieobecność; sprawowanie poprzednio pretury było warunkiem koniecznym do ubiegania się o urząd konsula. [przypis edytorski]

Preussen, Preussen über alles, über alles in der Welt — Prusy, Prusy ponad wszystko, ponad wszystko w świecie. [przypis edytorski]

Previtali, Andrea (ok. 1480–1528) — malarz włoski okresu renesansu tworzący głównie w Bergamo, m.in. dla tamtejszej katedry, autor wielu madonn z dzieciątkiem oraz sławnego zwiastowania; tu: nawiązanie do obrazu Ukrzyżowanie (obecnie w Galerii Akademickiej w Wenecji) przedstawiającego Chrystusa w otoczeniu rozpaczających Jana Chrzciciela oraz kobiet, rozpiętego na niezwykle wysokim krzyżu (żadna z osób znajdujących się u jego podstawy nie sięga nawet stóp ukrzyżowanego), tak że jego postać znajduje się na tle koron drzew. [przypis edytorski]

Prevost, Antoin (1697–1763) — francuski pisarz, prekursor romantyzmu we Francji, autor powieści Historia kawalera des Grieux i Manon Lescaut, poświęconej problemowi namiętności. [przypis edytorski]

prewarykant (daw., z łac.: praevaricator) — zaniedbujący swój obowiązek, sprzedajny obrońca a. oskarżyciel w sądzie. [przypis edytorski]

prewarykator — oszust; sprzeniewierzający się. [przypis edytorski]

prewet (daw. pot.) — ustęp, ubikacja. [przypis edytorski]

prewoschoditielstwo (ros.) — ekscelencja; honorowy tytuł wysokich urzędników państwowych, wg tabeli rang Imperium Rosyjskiego przysługujący generałom i urzędnikom cywilnym III i IV klasy. [przypis edytorski]

prewot — naczelnik, przełożony; urzędnik o uprawnieniach policyjno-sądowych, zajmujący się sprawami przeznaczonymi do niezwłocznego osądzenia, przewodniczący trybunałowi i dysponujący odpowiednią gwardią. [przypis edytorski]

Preyer, Wilhelm Thierry (1841–1897) — niemiecki fizjolog i psycholog, prekursor psychologii rozwojowej. [przypis edytorski]

prezbiterianizm — odłam wyznania protestanckiego charakteryzujący się ustrojem opartym na kolegialnej władzy zgromadzeń prezbiterów, czyli starszych zborów; powstały w XVI w. w Szkocji w wyniku sprzeciwu wobec władzy biskupów w Kościele anglikańskim. [przypis edytorski]

prezbiterium — część kościoła, w której znajduje się główny ołtarz. [przypis edytorski]

prezbiterium — część kościoła, w której znajduje się ołtarz. [przypis edytorski]

prezbiter (z łac.) — przełożony gminy chrześcijańskiej. [przypis edytorski]

prezencja (z łac.) — tu: obecność. [przypis edytorski]

prezenta (daw. forma) — dziś: prezenty. [przypis edytorski]

prezenta (daw.) — przedstawienie do zatwierdzenia kandydata na jakiś urząd, stanowisko. [przypis edytorski]

prezenta — dziś popr.: prezenty. [przypis edytorski]

prezentować się (z łac.) — tu: pokazać się, wystąpić. [przypis edytorski]

prezentystyczny — nakierowany na teraźniejszość. [przypis edytorski]

prezerwatywa (daw.) — środek ochronny, zapobiegający chorobie. [przypis edytorski]

prezerwatywa (daw.) — tu: zabezpieczenie. [przypis edytorski]

prezerwatywa (daw., z łac.) — tu: ochrona. [przypis edytorski]

prezerwatywa (daw., z łac.) — tu: środek ochronny, zapobiegawczy. [przypis edytorski]

prezerwatywa (tu daw.) — zabezpieczenie, ochrona. [przypis edytorski]

prezerwatywa (z fr. préservation) — tu: ochrona, zabezpieczenie. [przypis edytorski]

prezerwatywa (z łac. praeservare: zachowywać, zabezpieczać) — tu: środek zapobiegawczy, lek uśmierzający a. wzmacniający. [przypis edytorski]

prezerwować — chronić, zachowywać, zabezpieczać. [przypis edytorski]

prezumcja (daw., z łac.) — mniemanie. [przypis edytorski]

prezydent — prezydent Warszawy, Andrzej Rafałowicz (1736–1823), zamożny kupiec i bankier. [przypis edytorski]

prezydent prowincji Wales — przewodniczący Rady Walii i Marchii (ang. Council of Wales and the Marches), regionalnego organu administracyjnego działającego w królestwie Anglii od XV do XVII w., którego obszarem odpowiedzialności była współczesna Walia oraz hrabstwa na pograniczu Anglii i Walii (obszar tzw. marchii walijskich); siedzibę Rady stanowił zamek w Ludlow, opuszczony po jej likwidacji w 1689. [przypis edytorski]

prezydent — tu: przewodniczący sądu. [przypis edytorski]

prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. [przypis edytorski]

prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga. [przypis edytorski]

prezydium (z łac. praesidium) — straż, zbrojna załoga; tu: placówka. [przypis edytorski]

prezydium (z łac. praesidium) — zbrojna załoga. [przypis edytorski]

prezydium (z łac.) — zbrojna załoga. [przypis edytorski]

prezydować (daw.) — zajmować pierwsze miejsce, być prezesem. [przypis edytorski]

prezydować — zajmować pierwsze miejsce, być prezesem, przewodniczyć; tu pot. żart.: zarządzać kuchnią a. jadalnią. [przypis edytorski]

Priamida — syn Priama, tu: Hektor. [przypis edytorski]

Priamid — syn Priama, króla Troi. [przypis edytorski]

Priam — król Troi, ojciec m. in. Hektora, jej najdzielniejszego obrońcy, i Parysa, który porwaniem Heleny, żony Menelaosa, doprowadził do rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam — król Troi, ojciec m.in. Hektora, jej najdzielniejszego obrońcy, i Parysa, który porwaniem Heleny, żony Menelaosa, doprowadził do rozpoczęcia wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam — król Troi przedstawiony m. in. w Iliadzie Homera. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — król Troi podczas wojny trojańskiej, mąż Hekuby, ojciec licznych dzieci, m.in. Parysa, Hektora i Kasandry. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — król Troi podczas wojny trojańskiej; miał wiele żon i liczne dzieci. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — król Troi podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — król Troi podczas wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — władca Troi, ojciec Hektora, jej najdzielniejszego obrońcy, i Parysa, który porwaniem Heleny doprowadził do wybuchu wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam (mit. gr.) — władca Troi, ojciec Parysa, który porwaniem Heleny doprowadził do wybuchu wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

Priam — władca Troi, ojciec Hektora, jej najdzielniejszego obrońcy, i Parysa, który porwaniem Heleny doprowadził do wybuchu wojny trojańskiej. [przypis edytorski]

priapizm — długotrwały, bolesny wzwód członka będący objawem chorobowym (tzn. niezwiązany z erotycznym podnieceniem); nazwa pochodzi z mit. gr., od imienia boga płodności i urodzaju Priapa, syna Dionizosa i Afrodyty, którego wizerunki przedstawiają postać z członkiem w stanie erekcji. [przypis edytorski]

pri a. pry (daw.) — mówi, rzecze. [przypis edytorski]

pri a. pry (daw.) — mówi, rzecze. [przypis edytorski]

pridaržė — aptverta vieta prie tvarto. [przypis edytorski]

pridėčka (brus.) — priedas. [przypis edytorski]

Priebłagij (…) błagodat' (ros.) — „Przenajświętszy Panie, ześlij nam łaskę”; początek modlitwy porannej w szkołach rosyjskich w XIX w. [przypis edytorski]

prieblindžio marška — metaf.: vakaro prietemos paklodė. [przypis edytorski]

priekabė — priežastis, pretekstas prikibti. [przypis edytorski]

prielankus — dab.: palankus [przypis edytorski]

priešininkų vietą — čia: priešininkų vietoje. [przypis edytorski]

prie sau — prie savęs. [przypis edytorski]

Priestley, Joseph (1733–1804) — angielski chemik, fizyk i filozof; wykrył istnienie tlenu („zdeflogistowane powietrze”); próbował połączyć racjonalizm Oświecenia z teizmem chrześcijańskim, założył w Kościół unitariański. [przypis edytorski]

priestolis — apsistojimo vieta. [przypis edytorski]

prieteliškai — draugiškai. [przypis edytorski]

prietelis (brus.) — bičiulis, draugas. [przypis edytorski]

Prieto, Indalecio (1883–1962) — hiszpański polityk socjalistyczny i dziennikarz; przewodniczący PSOE (Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej), minister kilku resortów w okresie Drugiej Republiki Hiszpańskiej. [przypis edytorski]

priewoschodnaja stiepień (ros. превосходная степень) — stopień najwyższy przymiotnika. [przypis edytorski]

prigavimas — nusigręžimas, išdavystė. [przypis edytorski]