Przypisy

pieczeniarz — człowiek nawykły żywić się cudzym kosztem, lubiący wygodnie żyć z cudzej pracy; darmozjad. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek wygodnie żyjący na cudzy koszt. [przypis edytorski]

pieczeniarz — człowiek wygodnie żyjący na cudzy koszt. [przypis edytorski]

pieczeniarz — spryciarz, który korzysta z cudzego majątku. [przypis edytorski]

pieczeniarz — ubogi krewny żyjący u zamożnej rodziny szlacheckiej na „łaskawym chlebie”, odwdzięczający się usługami domowymi; także: osoba żyjąca wygodnie na czyjś koszt. [przypis edytorski]

pieczołowanie (daw.) — staranność, dbałość. [przypis edytorski]

pieczołowanie (daw.) — staranność, pieczołowitość, dbałość. [przypis edytorski]

pieczołowanie — opieka nad czymś, staranie o coś. [przypis edytorski]

pieczołowitość — troska, ostrożność, dokładność. [przypis edytorski]

Pieczoryn — bohater powieści Lermontowa Bohater naszych czasów (1837–1840), rozczarowany bezsensem swojego życia indywidualista, który potrafi tylko unieszczęśliwiać innych. [przypis edytorski]

Pieczyngowie — związek plemion, które w VIII–XI w. wędrowały z Azji Środkowej na zachód; walczyli początkowo z Ujgurami, następnie z Madziarami, a po upadku Kaganatu Chazarskiego z Rusią. W XI w. osiedli na zach. wybrzeżach Morza Czarnego i niepokoili Turcję. W następnych wiekach stracili tożsamość kulturową. W wyprawie kijowskiej 1018 r. byli sprzymierzeńcami Bolesława Chrobrego. [przypis edytorski]

Pieczyngowie — związek plemion, które w VIII-XI w. wędrowały z Azji Środkowej na zachód; walczyli początkowo z Ujgurami, następnie z Madziarami, a po upadku Kaganatu Chazarskiego z Rusią. W XI w. osiedli na zach. wybrzeżach Morza Czarnego i niepokoili Turcję. W następnych wiekach stracili tożsamość kulturową. [przypis edytorski]

pieczyste — pieczone mięso. [przypis edytorski]

pieczywo — czyli „to, co upieczone”, tu chodzi o pieczeń z mięsa żubra (dziś pieczywo oznacza chleb i bułki, zaś pieczone mięso to: pieczyste). [przypis edytorski]

pied-à-terre (fr. dosł.: stopa na ziemi) — niewielkie mieszkanie, z którego korzysta się od czasu do czasu. [przypis edytorski]

piedestał — cokól, postument. [przypis edytorski]

piegża — mały ptak wędrowny. [przypis edytorski]

piegża — mały ptak wędrowny. [przypis edytorski]

pieją (z ros.) — śpiewają. [przypis edytorski]

piej (białorus.) — pij. [przypis edytorski]

pieje — tu: śpiewa. [przypis edytorski]

Piekarski, Michał (ok. 1597–1620) — szlachcic sandomierski, uznany za niepoczytalnego i pozbawiony kontroli nad swoim majątkiem, 15 XI 1620 usiłował dokonać zamachu na króla Zygmunta III Wazę. Został pojmany i poddany śledztwu z wykorzystaniem tortur, stąd powiedzenie „pleść jak Piekarski na mękach”, oznaczające: gadać bzdury, mówić od rzeczy. Osądzony przez sąd sejmowy, został publicznie stracony. [przypis edytorski]

Piekarski, Michał (ok. 1597–1620) — szlachcic sandomierski, uznany za niepoczytalnego i pozbawiony kontroli nad swoim majątkiem, w 15 XI 1620 usiłował dokonać zamachu na króla Zygmunta III Wazę. Został pojmany i poddany śledztwu z wykorzystaniem tortur, stąd powiedzenie „pleść jak Piekarski na mękach”, oznaczające: gadać bzdury, mówić od rzeczy. Osądzony przez sąd sejmowy, został publicznie stracony. [przypis edytorski]

piekielne siostry z pochodniami (…) trzęsą wężami — Erynie, w mit. rzym. boginie zemsty. [przypis edytorski]

piekielny kamień (łac. lapis infernalis) — azotan srebra, związek chemiczny znany od XIII w., ze względu na właściwości bakteriobójcze i przyżegające używany w medycynie jako środek antyseptyczny. [przypis edytorski]

piekielny komput — wojska diabelskie; komput — jednostki wojskowe, zatrudniane i opłacane zgodnie z ustaleniami sejmu w XVII i XVIII w. [przypis edytorski]

piekielny starosta — Lucyfer, przywódca wszystkich diabłów. [przypis edytorski]

Piekło — księga pierwsza Boskiej komedii Dantego. [przypis edytorski]

piekło — określenie na domy gry. [przypis edytorski]

Piekło — pierwsza część Boskiej Komedii Dantego Alighieri (1265–1321). [przypis edytorski]

Piekło — tu: jedna z części poematu Boska Komedia Dantego (pozostałe to Czyściec i Raj). [przypis edytorski]

piekłoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy piekło. [przypis edytorski]

piekły (starop. forma) — piekłami. [przypis edytorski]

pieklić się — złościć się, awanturować się. [przypis edytorski]

pieł — dziś: pił. [przypis edytorski]

pielesz (daw.) — legowisko zwierzęcia; przen.: dom rodzinny, ognisko domowe; dziś tylko w lm: pielesze. [przypis edytorski]

pielesze (daw.) — dom, strony rodzinne. [przypis edytorski]

pielgrzymi św. Jakuba zostawili parę muszel — pielgrzymi przybywający do hiszpańskiej miejscowości Santiago de Compostela, gdzie znajduje się grób św. Jakuba, zabierali w drogę powrotną charakterystyczne muszle znad brzegu oceanu jako pamiątkę i dowód odbytej pielgrzymki. [przypis edytorski]

pielgrzymka — tu: pelerynka. [przypis edytorski]

pielgrzymkę do św. Idziego i św. Stefana króla (…) odbył — do miejsca kultu św. Idziego w Somogyvár oraz św. Stefana króla w Székesfehérvár (Białogrodu Królewskiego) na Węgrzech. Opactwo benedyktyńskie św. Idziego w Somogyvár zostało ufundowane w 1091 r. przez króla Władysława I Świętego dla mnichów sprowadzonych z Saint Gilles du Gard w Langwedocji. [przypis edytorski]

pielgrzymowie — dziś popr.: pielgrzymi. [przypis edytorski]

pielgrzym — tu: wędrowiec. [przypis edytorski]

pielmeni — rodzaj rosyjskich pierogów z dość luźnym farszem mięsnym. [przypis edytorski]

Piemont — kraina historyczna i region administracyjny w płn.-zach. Włoszech. [przypis edytorski]

Piemont — region w płn.-zach. Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią; od XV w. do zjednoczenia Włoch w XIX w. tworzył z Sabaudią samodzielne Księstwo Sabaudii-Piemontu. [przypis edytorski]

Piemont — region w płn.-zach. Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią; w XIX w. centrum polityczne i gospodarcze Królestwa Sardynii i ośrodek włoskiego ruchu zjednoczeniowego (Risorgimento). [przypis edytorski]

Piemont — region w północno-zachodnich Włoszech, graniczący z Francją i ze Szwajcarią. [przypis edytorski]

Piemont — region w północno-zachodnich Włoszech, jego głównym miastem jest Turyn. [przypis edytorski]

pieńdziesiąt — dziś popr.: pięćdziesiąt. [przypis edytorski]

pieńka — konopie. [przypis edytorski]

pieńka — włókno z konopi. [przypis edytorski]

Pieńkowska, Janina, właśc. Janina Dal Trozzo-Pieńkowska — pseud. „Janina”, „Teresa”; kierowała Sekretariatem Głównym TAP, uratowała całe archiwum TAP, które po wojnie trafiło do archiwum AK (dziś w Archiwum Akt Nowych). [przypis edytorski]

Pieńkowski, Stanisław (1872–1944) — krytyk literacki i teatralny, publicysta, tłumacz, poeta (opublikował kilkanaście wierszy w „Życiu” Stanisława Przybyszewskiego); wyjątkowo agresywnie i brutalnie zwalczał eksperymenty literackie, poczynając od Skamandrytów, w młodości socjalista, przeszedł na pozycje konserwatywno-nacjonalistyczne i antysemickie. [przypis edytorski]

pieniądzami — dziś popr. forma N.lm: pieniądzmi. [przypis edytorski]

pieniądzem zgubił — przykład ruchomej końcówki fleksyjnej czasownika; inaczej: pieniądze zgubiłem. [przypis edytorski]

pieniądze nasze — «Zatrzymał dla siebie zyski z twojej pracy», zob. Raszi do 31:15. [przypis edytorski]

pieniądze z miast związkowych — Ateny stały na czele Związku Morskiego, sojuszu miast-państw greckich z obszaru M. Egejskiego, powstałego w 478 p.n.e. w celu wspólnej walki z Persją. W roku 454 skarbiec Związku został przeniesiony z wyspy Delos do Aten, które stały się hegemonem sojuszu, traktując go jak własne imperium. [przypis edytorski]

pieniądz w tablicę włoży — da ofiarę; ofiary na kościół zapisywano na tablicy. [przypis edytorski]

pieniać kogoś — procesować się z kimś. [przypis edytorski]

Pienia o zgonie Bolesława — w innym tłum. Pieśń o zgonie Bolesława. Przekład pieśni: Karol Szajnocha (Pienia pogrobna w Opowiadaniu o Bolesławie Chrobrym) z wyjątkiem pierwszej strofy, opuszczonej w powyższym źródle i uzupełnionej przez tłumacza całości Kroniki Galla, Zygmunta Komarnickiego. [przypis edytorski]

pienia — śpiewy; tu: poezja. [przypis edytorski]

pienić — dziś popr.: pienić się. [przypis edytorski]

pieniędzmi twymi wzmógł — wzbogacił się twoimi pieniędzmi. [przypis edytorski]

pieniężny lud — najemnicy. [przypis edytorski]

Pieniężny, Seweryn (1864–1905) — redaktor „Gazety Olsztyńskiej” w latach 1891–1903. Organizował protesty w obronie języka polskiego na Warmii. [przypis edytorski]

pienie (daw.) — pieśń. [przypis edytorski]

pienie (daw.) — pieśń, śpiew. [przypis edytorski]

pienie (daw.) — pieśń, śpiew. [przypis edytorski]

pienie (daw.) — śpiew. [przypis edytorski]

pienie — pieśni. [przypis edytorski]

pienie — śpiew. [przypis edytorski]

Pieniny — pasmo górskie w łańcuchu Karpat, położone Polsce i na Słowacji. [przypis edytorski]

pieni — tu: pieni się. [przypis edytorski]

pienny (daw.) — tu: pienisty, spieniony. [przypis edytorski]

pienny — spieniony. [przypis edytorski]

pieprzojad — tukan; ptak południowoamerykański z rzędu dzięciołowatych o potężnym dziobie. [przypis edytorski]

pieprzyk na policzku — być może nawiązanie do mody, obowiązującej w XVIII w., kiedy to eleganckie damy przyklejały sobie na policzku sztuczny pieprzyk, tzw. myszkę. [przypis edytorski]

Pieracki, Bronisław (1895–1934) — polski polityk, legionista, jeden z najbliższych współpracowników Józefa Piłsudskiego, współorganizator przewrotu majowego; od 1931 minister spraw wewnętrznych; zastrzelony przez członka Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. [przypis edytorski]

pierczatka (ros. перчатка) — rękawiczka. [przypis edytorski]

pieredyszka (pot., z ros.) — chwila wytchnienia, odpoczynku. [przypis edytorski]

piereriez (ros.) — przez. [przypis edytorski]

Pieria — kraina w płd. Macedonii, obejmująca wybrzeże na wschód od Olimpu. [przypis edytorski]

Pieria — kraina w staroż. Grecji (właśc. w Macedonii), położona na płn. od Olimpu, między Morzem Egejskim a Masywem Olimpijskim; w mit. gr.: siedziba Muz. [przypis edytorski]

Pieria — kraj położony na północ od Olimpu, między Morzem Egejskim a Masywem Olimpijskim; w mit. gr.: siedziba Muz. [przypis edytorski]

pieriekliczka (ros.) — odczytywanie listy obecności. [przypis edytorski]

pierkos (daw.) — mężczyzna w podeszłym wieku strojący się jak młodzieniec. [przypis edytorski]

piernacz — buława pułkownikowska kozacka, pełniąca także funkcję listu żelaznego, gwarantująca bezpieczeństwo i swobodny przejazd. [przypis edytorski]

piernacz — buława, używana często także jako list żelazny, nadawany przez władcę podróżującemu, gwarantujący nietykalność i swobodny przejazd. [przypis edytorski]

piernat — cienki materac wypchany pierzem. [przypis edytorski]

piernat (daw.) — cienki, nieprzeszywany (niepikowany) materac wypełniony pierzem; też: kołdra. [przypis edytorski]

piernat — materac wypełniony pierzem; pierzyna, pościel. [przypis edytorski]

piernat — materac wypełniony pierzem. [przypis edytorski]

piernat — pikowany materac wypełniony pierzem. [przypis edytorski]

piernat — tu: materac. [przypis edytorski]

piernół (gw.) — pierdnął. [przypis edytorski]

pierno (daw.) — pieprzno. [przypis edytorski]

pieróg (ros. пирог) — potrawa kuchni rosyjskiej i ukraińskiej: pieczony placek z nadzieniem przygotowany na słodko (z białym serem lub jabłkami) lub na słono (z ziemniakami, ziemniakami z serem, kaszą, mięsem, rybą lub kapustą). [przypis edytorski]

pieróg — tu: charakterystyczne nakrycie głowy. [przypis edytorski]

pieróg — tu: potrawa kuchni wschodniej: pieczony placek z nadzieniem przygotowany na słodko (z białym serem lub jabłkami) lub na słono (z ziemniakami, ziemniakami z serem, kaszą, mięsem, rybą lub kapustą). [przypis edytorski]

pieróg — tu: rodzaj kapelusza, używanego od XVIII w., szczególnie w wojsku, kojarzonego często z Napoleonem Bonaparte; jako element munduru galowego obecne w wielu armiach aż do lat 20. XX w.; także: bikorn, dwuróg, kapelusz stosowany. [przypis edytorski]