Przypisy

Pizarro, Francisco (1478–1541) — hiszpański konkwistador, zdobywca imperium Inków, założyciel miasta Lima, dzisiejszej stolicy Peru. [przypis edytorski]

Piza — włoskie miasto w regionie Toskania. [przypis edytorski]

Piza — włoskie miasto w regionie Toskania, znane m. in. ze swej lekko pochylonej wieży. [przypis edytorski]

Pizon (…) kazał wszystkich trzech uśmiercić (…) — Seneka, O gniewie, I, 18. [przypis edytorski]

Pizonowie — wpływowa rodzina rzymska, gałąź rodu kalpurnijskiego (łac. gens Calpurnia). Jej członkowie często byli wybierani na urząd konsula i mieli znaczący udział w kształtowaniu rzymskiej legislacji. Adresatami listu byli prawdopodobnie Lucjusz Calpurnius Pizon, który sprawował urząd konsula w roku 15 n.e., oraz jego dwaj synowie. [przypis edytorski]

Pizydia — górzysta kraina w płd.-zach. Azji Mniejszej, na płn. od Licji, granicząca z Karią, Lidią, Frygią i Pamfilią; wstrząsana powstaniami, pozostawała w dużej mierze niezależna od panowania perskiego, jej wojowniczy mieszkańcy nękali sąsiednie krainy, podległe Persom. [przypis edytorski]

Pizy (…) gród — Piza, miasto w Toskanii; miało być założone w kraju Etrusków przez osadników znad rzeki Alfeus (Alfejos) na Półwyspie Peloponeskim w Grecji, stąd określenie „alfejska”. [przypis edytorski]

Pizystrat (600–527 p.n.e.) — tyran Aten w latach 561–527 p.n.e., założyciel dynastii Pizystratydów, obejmującej także jego dwóch synów, panującej w Atenach do 510 p.n.e. [przypis edytorski]

pjaństwo (daw.) — dziś: pijaństwo. [przypis edytorski]

pjan a. pjany (daw.) — pijany. [przypis edytorski]

pjanica — dziś popr.: pijanica. [przypis edytorski]

pjany (daw.) — dziś: pijany. [przypis edytorski]

pjany (daw.) — dziś popr.: pijany. [przypis edytorski]

pjany (daw. forma) — pijany. [przypis edytorski]

pjany (daw.) — pijany. [przypis edytorski]

pjany — dziś: pijany. [przypis edytorski]

pjany — dziś popr.: pijany. [przypis edytorski]

pjany — dziś popr. pisownia: pijany; tu wymowa dwusylabowa: pja-ny. [przypis edytorski]

pjany — tu: doprowadzający do stanu upojenia. [przypis edytorski]

pjolter — specyficznie norweski napój alkoholowy przyrządzany zwykle z brandy lub whisky zmieszanej z wodą sodową (a. wodą mineralną naturalnie gazowaną), popularny w Norwegii w latach 20–50 XX w., ale znany był już w 1880 r.: w jednej z gazet określany jako „nowoczesny drink” i nazywany „pjaalter”; jego twórcą miał być niejaki P.J. Holter, barman z Grand Hotelu z Oslo, ale wiąże się z nim też wiele innych opowieści; znana jest również odmiana drinku przygotowywana z koniaku i szampana (Kongepjolter), przy czym gra słów (norw. Konge: król) może sugerować królewskie pochodzenia tego napoju. [przypis edytorski]

Pjotr — zapis zgodny z pierwszym wydaniem: Pjotr Janicki, Nadal aksamit: liryki, Agencja Wydawnicza Agar, Warszawa 2006. [przypis edytorski]

PKO — Powszechna Kasa Oszczędności, polski bank założony w roku 1919. [przypis edytorski]

PKPG — Państwowa Komisja Planowania Gospodarczego. [przypis edytorski]

PKU — Powiatowa Komenda Uzupełnień. [przypis edytorski]

PKU — Powiatowa Komenda Uzupełnień, terenowy organ wojskowy właściwy w sprawach uzupełnień Sił Zbrojnych II Rzeczypospolitej, zajmujący się m.in. prowadzeniem ewidencji wojskowej poborowych oraz wyznaczaniem poborowych do określonych rodzajów wojska. [przypis edytorski]

PKU (wojsk.) — powiatowa komenda uzupełnień, terenowy organ wojskowy odpowiedzialny za uzupełnianie sił zbrojnych II Rzeczypospolitej. [przypis edytorski]

PKWN i komunistom z Lublina — PKWN — Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. Był to marionetkowy rząd złożony z podporządkowanych Stalinowi polskich komunistów. Swój manifest ogłosił 22 lipca 1944 roku w Lublinie. [przypis edytorski]

płacej (daw.) — dziś forma D.lp: płacy. [przypis edytorski]

płacha (daw.) — połowa rozszczepionego kloca; gruba nieociosana deska. [przypis edytorski]

płach (daw.) — blacha na piersi; obrona. [przypis edytorski]

płachetek (daw.) — kawałek. [przypis edytorski]

płachetka — mała, skromna płachta. [przypis edytorski]

płacić pełny żołd, dopóki Hellenów nie przyprowadzi z powrotem do Jonii — zwykle najemnikom płacono żołd tylko za czas ich udziału w kampanii, drogę powrotną odbywali na własny koszt. [przypis edytorski]

płacić — tu: znaczyć. [przypis edytorski]

płaci kryć — czy opłaca się ukrywać. [przypis edytorski]

płaczącą wdowę — w późn. wyd. poprawiono tłumaczenie, zmieniając w tym miejscu wyrażenie na: „zwiędłą już wdowę”. [przypis edytorski]

płaczący filozof — Heraklit z Efezu (ok. 540–ok. 480 p.n.e.), filozof grecki, zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; z powodu swojego pesymizmu i niechęci do ludzi nazywany „płaczącym” filozofem. [przypis edytorski]

płacząc zdrady — opłakując zdradę. [przypis edytorski]

płaczcie wdowy — opłakujcie wdowę; płaczcie nad wdową. [przypis edytorski]

Płacze (…) jakby się w kwietniu urodził — tzn. w porze częstych deszczów. [przypis edytorski]

płacze jak Rachel u Ramy — nawiązanie do fragmentu z Księgi Jeremiasza (Jr 31,15–16), w którym mowa jest o opłakiwaniu przez Rachelę, żonę patriarchy Jakuba zwaną matką Izraela, jej synów, Józefa i Beniamina, patronujących dwóm pokoleniom Izraela: „(15) To mówi Pan: «Słuchaj! W Rama daje się słyszeć lament i gorzki płacz. Rachel opłakuje swoich synów, nie daje się pocieszyć, bo już ich nie ma». (16) To mówi Pan: «Powstrzymaj głos twój od lamentu, a oczy twoje od łez, bo jest nagroda na twe trudy, wyrocznia Pana, powrócą oni z kraju nieprzyjaciela”; por. też w Nowym Testamencie Mt 2, 18. [przypis edytorski]

płacze Rachel dzieci swoje, aleć ich nie masz — odniesienie do postaci biblijnej Racheli, słowa są stylizowaną parafrazą słów z Księgi Jeremiasza (Jr 31, 15), które wyrażają żal i rozpacz symbolicznej matki narodu żydowskiego z powodu jej dzieci, których już nie ma w kraju, tj. mieszkańców podbitego przez Asyryjczyków północnego Królestwa Izraela, uprowadzonych z ojczyzny i przesiedlonych na obczyznę, do Mezopotamii. Dalsze słowa w Księdze Jeremiasza zapowiadają powrót „synów Racheli” do kraju ojczystego. Występująca tu symbolicznie Rachela była biblijną żoną patriarchy Jakuba, ojca 12 synów, których potomstwo tworzyło 12 plemion składających się na lud Izraelitów. Słowa z Jr 31, 15 funkcjonują w chrześcijaństwie również w innym kontekście: zostały przytoczone w Ewangelii wg Mateusza jako proroctwo tzw. rzezi niewiniątek, wymordowania małych dzieci w Betlejem na rozkaz króla Heroda. [przypis edytorski]

płacze zbrodni — daw. składnia, tu: płacze nad zbrodnią. [przypis edytorski]

Płacze Zygmunt żegnając długiego terminu Widzenia się — ówczesna składnia dopuszczała połączenie „płakać czego” w znaczeniu: płakać z powodu czegoś. [przypis edytorski]

płaczka — kobieta wynajmowana do opłakiwania czyjejś śmierci. [przypis edytorski]

płacz Magdaleny — nawiązanie do płaczu Marii Magdaleny przy opustoszałym grobie Jezusa po jego Zmartwychwstaniu. [przypis edytorski]

płakać kogoś — płakać za kimś, opłakiwać kogoś. [przypis edytorski]

płakała, gdy bliski jej krewny, człowiek pięćdziesięcioletni, który w jednej parafii przez trzydzieści lat pełnił obowiązki kapłańskie, musiał iść na tułaczkę z żoną i dziećmi — mowa o księdzu unickim, szykanowanym przez władze carskie w zaborze rosyjskim. Kościół unicki (greckokatolicki) powstał na terenie Polski w 1596 r. w wyniku unii brzeskiej, łączył prawosławny obrządek i tradycję (w tym zwyczaj zakładania rodzin przez księży) z podporządkowaniem władzy papieża. Rząd rosyjski dążył w XIX w. do przywrócenia prawosławia na terenie dawnej Polski. [przypis edytorski]

płakała, gdy garstki pijanych włóczęgów i obałamuconych dzieci rozbijały bezkarnie po ulicach Warszawy sklepy żydowskie i niszczyły ich mienie — nawiązanie do pogromu warszawskiego, który miał miejsce w Boże Narodzenie 1881 r. Zabito wówczas 2 osoby, 24 zostały ranne, 1000 rodzin straciło środki do życia, zniszczono mienie 10000 Żydów. [przypis edytorski]

płakał jej (starop. konstrukcja) — płakał nad nią. [przypis edytorski]

płakały Kolmy — płakały z żalu nad losem Kolmy; charakterystyczna forma z dopełniaczem, służąca archaizacji tekstu. [przypis edytorski]

płakali zachodząc się — dziś: płakali zanosząc się. [przypis edytorski]

płakiwała (daw.) — płakała od czasu do czasu; dziś: popłakiwała. [przypis edytorski]

płaksiwy (gw.) — płaczliwy. [przypis edytorski]

płań a. płania (daw.) — rozlewisko; także: ploso. [przypis edytorski]

płań a. płania — szeroko rozlana, niegłęboka woda; kałuża. [przypis edytorski]

płań a. płania — szeroko rozlana, niegłęboka woda. [przypis edytorski]

płaneta (daw.) — dziś: planeta. [przypis edytorski]

płaneta (daw.) — dziś popr.: planeta. [przypis edytorski]

płanetnica, płanetnik — w wierzeniach słowiańskich, na poły demoniczna istota uosabiająca zjawiska atmosferyczne, kierująca chmurami i zsyłająca burze, ulewy czy grad; płanetnikami (inaczej też: chmurnikami, obłocznikami) miały zostawać dusze zmarłych nagłą śmiercią i samobójców (szczególnie wisielców i topielców). [przypis edytorski]

płanetnik — w wierzeniach słowiańskich, na poły demoniczna istota uosabiająca zjawiska atmosferyczne, kierująca chmurami i zsyłająca burze, ulewy czy grad; płanetnikami (inaczej też: chmurnikami, obłocznikami) miały zostawać dusze zmarłych nagłą śmiercią i samobójców (szczególnie wisielców i topielców). [przypis edytorski]

płaśnia — płaszczyzna. [przypis edytorski]

płasienka — mała płaśń, tj. taras. [przypis edytorski]

płaska dolina — chodzi o polanę Kira Miętusia. [przypis edytorski]

płaski (daw.) — prymitywny. [przypis edytorski]

płaski (daw.) — przyziemny. [przypis edytorski]

Płaskie — dawna marka papierosów. [przypis edytorski]

płaskonos, Spatula clypeata (biol.) — średniej wielkości wędrowny ptak wodny z rodziny kaczkowatych. [przypis edytorski]

płaskonosy (biol.) — rodzaj wędrownych ptaków wodnych z rodziny kaczkowatych. [przypis edytorski]

płaskorzeźb — dziś popr. w r. ż.: płaskorzeźba. [przypis edytorski]

płaszcza na ramię nie zarzuci, jak człowiek wolny — himation, wierzchnie okrycie w starożytnej Grecji, stanowił duży prostokątny tkaniny, którym się spowijano i układano w fałdy; najczęściej zarzucano go przez plecy na lewe ramię, przeciągano pod prawą ręką i ponownie zarzucano skraj na lewe ramię; różne sposoby noszenia himationu miały różne znaczenie społeczne. [przypis edytorski]

płaszcz jego, płaszcz strojny — „Płaszcz jego” odnosi się do jego odzienia. „Płaszcz strojny” odnosi się do owego ozdobnego płaszcza, który sprawił mu ojciec, dodatkowo ponad to, co dał innym synom, zob. Raszi do 37:23. [przypis edytorski]

płaszcz strojny — hebr. כְּתֹנֶת פַּסִּים (ketonet pasim). Była to: szata z delikatnej wełny, zob. Raszi do 37:3; szata haftowana lub sięgająca aż do dłoni, zob. Ibn Ezra do 37:3; szata wykonana z różnokolorowych pasów, zob. Radak do 37:3. [przypis edytorski]

płaszczyzna — tu: równina. [przypis edytorski]

płatać — ciąć na płaty, zadawać ranę ciętą. [przypis edytorski]

płata (daw.) — opłata, podatek. [przypis edytorski]

płata — płaca, zapłata. [przypis edytorski]

płat (daw.) — opłata, podatek. [przypis edytorski]

płat (daw.) — zapłata. [przypis edytorski]

płatew — poprzeczna belka podtrzymująca krokwie. [przypis edytorski]

płatki bibuły — tj. nielegalnie drukowane i rozpowszechniane publikacje i apele dotyczące represji rządowych. [przypis edytorski]

płatnąć — ciąć ostrym narzędziem, rozpłatać szablą. [przypis edytorski]

płatnąć (daw.) — forma dokonana czas. płatać: ciąć na płaty, zadawać ranę ciętą. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący broń i zbroje. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia: pancerze, tarcze miecze itp. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący elementy uzbrojenia (w średniowieczu zbroje płytowe, później broń białą). [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący zbroje płytowe dla ludzi i koni, oraz elementy towarzyszące zbroi: przyłbice, naramienniki, rękawice, szyszaki, kolczugi; od XVI w.: rzemieślnik wyrabiających metalową broń białą (miecze, szpady itp.). [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wykonujący zbroje. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wyrabiający zbroje, hełmy itp. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe, później także broń białą. [przypis edytorski]

płatnerz — rzemieślnik wytwarzający zbroje płytowe. [przypis edytorski]

płatniczy — kelner płatniczy, sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

płatniczy — starszy kelner sprawujący stały nadzór nad rewirem i wyznaczonym do jego obsługi zespołem kelnerów; wita gości restauracji, przyjmuje od nich zamówienia, które przekazuje podwładnym, sporządza rachunki oraz pobiera należność. [przypis edytorski]

płatniczy — tu: kelner, u którego opłaca się rachunek. [przypis edytorski]

płatnie — tj. rozpłata, rozetnie, jak mieczem lub nożem. [przypis edytorski]

płatowiec — statek powietrzny z nieruchomymi płatami nośnymi (skrzydłami), samolot. [przypis edytorski]

pławić się (starop.) — tu: płynąć. [przypis edytorski]

pławiczka — płytka, wąska, jednoosobowa łódka. [przypis edytorski]

pławikonik a. konik morski — zwyczajowa nazwa ryb morskich z rodzaju Hippocampus wyróżniających się kształtem ciała przypominającym konika szachowego. [przypis edytorski]