Przypisy

sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona. [przypis edytorski]

sawant — tu: mądry. [przypis edytorski]

Sawa — rzeka na granicy Europy zach. i płd., dopływ Dunaju. [przypis edytorski]

Sawinkow, Boris Wiktorowicz (1879–1925) — rosyjski pisarz, polityk i rewolucjonista; działacz Partii Socjalistów-Rewolucjonistów (tzw. eserów); w 1917 wiceminister wojny w Rządzie Tymczasowym Rosji, w 1918 utworzył Związek Obrony Ojczyzny i Wolności, który stawiał sobie za cel obalenie bolszewickiej Rady Komisarzy Ludowych; w 1924 zwabiony przez OGPU do ZSRR, aresztowany, osądzony w procesie pokazowym i skazany na karę śmierci, zamienioną na 10 lat więzienia. [przypis edytorski]

Sawitri (mit. hind.) — bogini, córka Aditi (bogini-nieskończoności), znana już w Wedach; w eposie Mahabharata żona Satjawatiego, ideał lojalności i wierności małżeńskiej, dyskutując z bogiem śmierci, Jamą, na temat cnót moralnych wykazała się taką erudycją, że ten zezwolił jej mężowi powstać z martwych. [przypis edytorski]

Sawojard — mieszkaniec Sabaudii. [przypis edytorski]

sawsiem drugaja żyzń (ros.) — zupełnie inne życie. [przypis edytorski]

Sawuary Wiwrowicz — od fr. savoir-vivre (znajomość życia) oznaczającego ogładę i znajomość reguł grzeczności. [przypis edytorski]

Sawyna — zdrobnienie od imienia Sawa. [przypis edytorski]

saxa loquuntur (łac.) — kamienie mówią. [przypis edytorski]

Sayetang — zapisane „z francuska” imię Sajetana; końcową zbitkę spółgłosek -ng należałoby czytać jak polską głoskę ń. [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — ekonomista fr., twórca prawa rynków (zw. też prawem Say'a), mówiącego o tym, że podaż wytwarza popyt, człowiek jest niewolnikiem konsumpcji i nawet oszczędzanie jest odroczoną konsumpcją; Say jest autorem kilku ważnych publikacji z dziedziny ekonomii, z których najważniejszą jest Traktat o ekonomii politycznej (Traité d'économie politique ou simple exposition de la manière dont se forment, se distribuent et se composent les richesses, 1803). [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — francuski przedsiębiorca i ekonomista; autor m.in. Traktatu o ekonomii politycznej (Traité d'économie politique ou simple exposition de la manière dont se forment, se distribuent et se composent les richesses, 1803); twórca prawa rynków (zw. też prawem Saya), mówiącego o tym, że podaż wytwarza popyt, człowiek jest niewolnikiem konsumpcji i nawet oszczędzanie jest odroczoną konsumpcją. [przypis edytorski]

Say, Jean-Baptiste (1767–1832) — fr. przedsiębiorca i ekonomista. [przypis edytorski]

saynetka (neol.; z fr. saynète) — scenka; komedyjka. [przypis edytorski]

sażfamka — od fr. sage-femme: położona. Krasołucki używa określenia przewrotnie, w stosunku do kobiety, która pomogła w doprowadzeniu do aborcji. [przypis edytorski]

Sazawa — rzeka w Czechach, prawy dopływ Wełtawy. [przypis edytorski]

Scacciato — dosł.: wygnany. [przypis edytorski]

scałkować — tu: scalić. [przypis edytorski]

Scala della, Cangrande (1291–1329) — władca Werony z dynastii della Scala (Skaligerowie), przywódca stronnictwa gibelinów w północnej Italii. W latach 1303–1304 gościł i wspomagał wygnanego z Florencji Dantego. Bohater Boskiej komedii. [przypis edytorski]

Scaligero — ród włoski, z którego wywodził się m.in. Giulio Cesare Scaligero, włoski humanista. [przypis edytorski]

Scali, Giorgio (zm. 1382) — przywódca jednego z nowych cechów, wprowadzonych we Florencji podczas krótkotrwałej rewolty klas niższych, tzw. buntu Ciompich; pojmany i stracony. [przypis edytorski]

scandala (łac.) — skandal, zgorszenie. [przypis edytorski]

scansores (łac.) — ptaki z dwoma palcami z przodu i dwoma z tyłu; klasa historyczna, obecnie rozdzielona pomiędzy kilka różnych rzędów. [przypis edytorski]

Scarabeus caput hominis (łac.) — skarabeusz głowa ludzka. [przypis edytorski]

Scarron, Cervantes, Marmontel — twórcy współczesnego typu powieści: Paul Scarron (1610–1660): francuski poeta, dramaturg, pisarz, autor powieści łotrzykowskiej Roman comique; Miguel de Cervantes (1547–1616): hiszpański pisarz renesansowy, autor powieści Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy; Jean-François Marmontel (1723–1799): francuski pisarz, historyk, członek ruchu encyklopedystów, autor głośnej powieści filozoficznej Belizariusz (1767), której bohaterem jest bizantyjski wódz z VI w. [przypis edytorski]

Scarron, Paul (1610–1660) — francuski pisarz, sparaliżowany przez ostatnie 20 lat swojego życia. [przypis edytorski]

Scènes de la vie de Bohème — Sceny z życia cyganerii, powieść francuskiego pisarza Henri Murgera (1822–1861) z 1851, opisująca środowisko paryskiej bohemy. [przypis edytorski]

scena Den Juana z panem Niedzielą — w komedii Moliera Don Juan krawiec Niedziela daje się oszukać miłymi słówkami tytułowego bohatera, który ma u niego niespłacony dług. [przypis edytorski]

SCENA XII — scena ta powstała w dwóch wersjach. Jako pierwsza podana jest wersja krótsza, uznawana za późniejszą, sporządzoną pod wpływem krytyki po prapremierze Rozbitego dzbana. [przypis edytorski]

sceneryj — dziś D. lm: scenerii. [przypis edytorski]

Sceny leśne (niem.: Waldszenen) — cykl miniatur muzycznych na fortepian, skomponowany w l. 1848–49 przez niem. kompozytora i pianistę Roberta Schumanna. [przypis edytorski]

Sceny z życia Cyganerii — powieść Henriego Murgera z 1851 roku, opowiadająca o losach francuskiej cyganerii artystycznej. [przypis edytorski]

Sceny z życia Cyganerii — powieść Henriego Murgera z 1851 r., opowiadająca o losach paryskiej cyganerii artystycznej. [przypis edytorski]

Scepon (gw.) — Szczepan. [przypis edytorski]

sceptra (starop. forma) — sceptru (tj. berła). [przypis edytorski]

sceptr — berło królewskie; tu przenośnie: władza. [przypis edytorski]

sceptr (daw.) — berło, symbol władzy. [przypis edytorski]

sceptrum a. sceptr (starop., z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.) — berło. [przypis edytorski]

sceptrum (starop.; z łac.) — berło. [przypis edytorski]

sceptycyzm (filozof.) — pogląd filozoficzny, wywodzący się ze starożytnej Grecji, ktory podważa pełną wiarygodność ludzkiego poznania. [przypis edytorski]

sceptycyzm metody a. sceptycyzm metodologiczny — kwestionowanie poszczególnych twierdzeń w celu ich potwierdzenia lub obalenia, które ma prowadzić do znalezienia tych, które są pewne i mogą posłużyć za fundament do budowania systemu. Taką metodą posługiwał się Kartezjusz w swojej Rozprawie o metodzie (zob. Kartezjusz). [przypis edytorski]

sceptycznie — powątpiewająco, niedowierzająco. [przypis edytorski]

sceptyk Słonimskiego — jak zauważył Tomasz Szarota, Sobański cytuje tu komedię Antoniego Słonimskiego Rodzina, której premiera odbyła się w Warszawie w 1933 r. Tekst był opublikowany w „Wiadomościach Literackich” (1934, nr 13). [przypis edytorski]

sceptyzm — dziś popr.: sceptycyzm. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

Scewola — właśc. Gaius Mucius Cordus; legendarny bohater rzymski, który został wysłany, by zamordować króla etruskiego Porsennę oblegającego ze swą armią Rzym w 508 p.n.e.; gdy został jednak schwytany w obozie wroga, włożył rękę w ogień, by dowieść, że nie straszne mu tortury ani śmierć; takie męstwo przekonało Porsennę, by puścić wolno zamachowca; nosił on odtąd z chlubą przydomek Scaevola, tzn. Mańkut. [przypis edytorski]

schaben und scharren — knausern und Geld zusammenkratzen. [przypis edytorski]

Schacht, Hjalmar (1877–1970) — ekonomista niemiecki, w latach 1933–1939 prezes Banku Rzeszy. Sądzony w procesie norymberskim, uniewinniony. [przypis edytorski]

Schade dass die Natur (…) zum Schelmen der Stoff (niem.) — Szkoda, że natura stworzyła z ciebie tylko jednego człowieka, ponieważ materiał był na godnego mężczyznę i na hultaja (epigram nr 20, pt. Prorok, ze zbioru epigramatów satyrycznych Xenien, napisanego w 1796 wspólnie przez Johanna Wolfganga Goethego oraz jego przyjaciela Friedricha Schillera). [przypis edytorski]

schadenfreuda, właśc. Schadenfreude (niem.) — przyjemność czerpana z cudzego niepowodzenia. [przypis edytorski]

Schadenfreude (niem.) — radość z cudzej krzywdy (termin z psychoanalizy Freuda). [przypis edytorski]

Schadenfreude (niem.) — radość z niepowodzeń innych. [przypis edytorski]

schadzka — tu: zgromadzenie. [przypis edytorski]

Schaffner (niem.) — konduktor. [przypis edytorski]

Scharf, Ludwig (1864–1939) — poeta, pisarz i tłumacz niem., skrajny naturalista, otwarcie głoszący ateizm, autor Lieder eines Menschen (1892). [przypis edytorski]

Scharlachküpe — Färbekessel. [przypis edytorski]

schauderhafte Geschichten (niem.) — okropne historie; opowieści takie, że ciarki przechodzą. [przypis edytorski]

Schauen's, dass Sie weiter kommen (niem.) — Zobaczymy, co pan wskórasz. [przypis edytorski]

Schauen Sie mal, Doktor! (niem.) — Proszę spojrzeć, panie doktorze! [przypis edytorski]

Schaukal, Richard von (1874–1942) — poeta morawsko-austriacki. [przypis edytorski]

scheda — całość lub część dziedziczonego majątku. [przypis edytorski]

scheda — dziedzictwo. [przypis edytorski]

scheda — dziedzictwo, spadek; tu: Italia uważana przez Eneasza za spadek po przodkach. [przypis edytorski]

scheda — odziedziczony majątek, szczególnie ziemia; spadek. [przypis edytorski]

scheda — spadek, odziedziczony majątek. [przypis edytorski]

scheda — spadek. [przypis edytorski]

Scheerbart, Paweł (1863–1915) — niemiecki pisarz modernistyczny; autor fantastycznych opowiadań, w których humor graniczy z groteską. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — francuski malarz pochodzenia holenderskiego. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski pochodzenia holenderskiego. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu, autor obrazów ilustrujących dzieła Goethego, portrecista. [przypis edytorski]

Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu, autor obrazów ilustrujących dzieła Goethego, portrecista. [przypis edytorski]

scheiba (z niem.) — tu: płytka metalowa z otworem, podkładana pod główkę śruby lub pod nakrętkę. [przypis edytorski]

Scheideman, Philipp (1865–1939) — niemiecki polityk, członek partii SPD, kanclerz. [przypis edytorski]

Scheinproblem (niem.) — pseudo-problem, problem pozorny. [przypis edytorski]

schełtany (daw.) — rozchwiany, obluzowany. [przypis edytorski]

Schelling, Caroline (1763–1809) — niemiecka intelektualistka, pisarka i tłumaczka epoki romantyzmu, uważana za muzę różnych romantycznych poetów i myślicieli; urodzona jako Caroline Michaelis, nazwisko Böhmer nosiła po pierwszym mężu (zm. w 1788); podczas wojny z rewolucyjną Francją schroniła się w domu G. Forstera (1793), z którym po odejściu jego żony pozostawała w związku; następnie wyszła za mąż za A. W. Schlegela (1796), a po rozwodzie z nim za F. Schellinga (1803). [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — filozof niemiecki. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — niemiecki filozof, inicjator romantyzmu. Był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt. Czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich (1775–1854) — niemiecki filozof, przedstawiciel idealizmu. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — filozof niem., inicjator romantyzmu; był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt; czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — niemiecki filozof, inicjator romantyzmu. Był (podobnie jak Fichte i Hegel) jednym z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego, nurtu filozoficznego, według którego myśl (duch) jest pierwotna wobec materii i nadaje jej kształt. Czynnik empiryczny był przez idealistów lekceważony, co spowodowało w tym okresie gruntowny rozłam między niemiecką filozofią a nauką. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — niemiecki filozof, jeden z głównych przedstawicieli klasycznego idealizmu niemieckiego, inicjator romantyzmu. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — słynny filozof romantyzmu niemieckiego; renesans jego doktryn przeżywała bohema niemiecka. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph (1775–1854) — niemiecki filozof, jeden z najważniejszych przedstawicieli idealizmu niemieckiego. [przypis edytorski]

Schelling, Friedrich Wilhelm Joseph von (1775–1854) — niemiecki filozof, wybitny reprezentant klasycznego idealizmu. Chodzi prawdopodobnie o książkę Kuno Fischera Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (Volume 6 di Son: Geschichte der neuern Philosophie, Bassermann, 1872). [przypis edytorski]

Schelm — hier: Schlucker. [przypis edytorski]

schemat — tu: powielany wzór, szablon. [przypis edytorski]

Schergen — Gerichtsdiener. [przypis edytorski]

Schering — być może odniesienie do prac badawczych niemieckiego koncernu farmaceutycznego Schering AG, założonego przez aptekarza Ernsta Christiana Friedricha Scheringa (1824–1889); koncern w 1928 wprowadził na rynek pierwszy preparat hormonalny. [przypis edytorski]

Scherr, Johannes (1817–1886) — niemiecki historyk i pisarz. [przypis edytorski]

Scherz, Ironie und tiefere Bedeutung (niem.) — żart, ironia i głębsze znaczenie. [przypis edytorski]

scherzo (muz.) — utwór instrumentalny o trójdzielnej budowie i szybkim tempie. [przypis edytorski]

scherzo — utwór instrumentalny o trójdzielnej budowie i szybkim tempie. [przypis edytorski]

Schicht — warszawskie przedsiębiorstwo, produkujące m.in. mydło. [przypis edytorski]

Schicksal (niem.) — przeznaczenie. [przypis edytorski]

Schillera i Goethego — Friedrich Schiller (1759–1805): czołowy niemiecki poeta, filozof i dramatopisarz, przyjaciel Goethego; Johann Wolfgang Goethe (1749–1832): jeden z najwybitniejszych autorów niemieckich, poeta, dramaturg, prozaik. [przypis edytorski]

Schiller, Friedrich (1759–1805) — czołowy niemiecki poeta, dramatopisarz, teoretyk sztuki; przyjaciel Goethego; początkowo przedstawiciel preromantycznego nurtu burzy i naporu (niem. Sturm und Drang), później tworzył w stylu klasycznym. [przypis edytorski]