Przypisy

wiercić dziurę do wirby — wiercić dziurę w pniu wierzby. [przypis edytorski]

wiercipięta (pot.) — osoba niepotrafiąca usiedzieć spokojnie. [przypis edytorski]

wierdunki (daw.) — lm od: wiardunk: podatek, czwarta część grzywny. [przypis edytorski]

Wieręć (daw.) — zaprawdę, tak więc, prawdę mówiąc. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — doprawdy, zaprawdę. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — jestem przekonany; z pewnością. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — rzeczywiście, tak więc; zaprawdę. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — tu: doprawdy. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaiste, prawdziwie. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaiste. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaiste, zaprawdę; także rodzaj wykrzyknika a. wtrącenia: więc tak. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę, a więc. [przypis edytorski]

Wierę (daw.) — zaprawdę, a więc. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę, doprawdy. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę; więc tak. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę, zaiste, niewątpliwie. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę, zaiste. [przypis edytorski]

wierę (daw.) — zaprawdę, zaiste; tak więc. [przypis edytorski]

Wieręm (…) ja nie tuszył (daw.) — doprawdy, nie spodziewałem się. [przypis edytorski]

wieręśmy odpust zyskali (daw.) — tak więc uzyskaliśmy odpust. [przypis edytorski]

wierę (starop.) — doprawdy, istotnie. [przypis edytorski]

wierę (starop.) — zaprawdę, doprawdy. [przypis edytorski]

wierę (starop.) — zaprawdę. [przypis edytorski]

wierę (starop.) — zaprawdę, zaiste, niewątpliwie. [przypis edytorski]

wierę (starop.) — zaprawdę, zaiste; słusznie. [przypis edytorski]

Wiereszczagin, Iraklij Pietrowicz (1846–1888) — ros. nauczyciel matematyki, autor podręczników do trygonometrii. [przypis edytorski]

Wier, Jan a. Johann Weyer (1515–1588) — niderlandzki lekarz, demonolog, autor dzieła O zwodniczych sztuczkach demonów (De praestigiis daemonum, 1563), w którym jako pierwszy wypowiadał się przeciwko prześladowaniom czarownic, uznając, że podstawową przyczyną zachowania domniemanych czarownic są przywidzenia, które należy traktować jako objawy choroby psychicznej. [przypis edytorski]

wiernek (daw.) — powiernik. [przypis edytorski]

Wierność (mit. rzym.) — Fides; bóstwo czczone w Rzymie. [przypis edytorski]

wiernota (neol.) — dziś popr.: wierność. [przypis edytorski]

Wierny Pan Bóg w słowach swoich i święty we wszytkich sprawach swoich — Ps 144, 13. [przypis edytorski]

Wiers-Keiser, Willibald; do 1937 Wierciński, Willibald (1888–1944) — niemiecki prawnik, polityk, od 1934 w NSDAP. [przypis edytorski]

wierszach — tu: wersach. [przypis edytorski]

Wiersz adresowany jest do Jadwigi, córki chorążego lwowskiego Jana Tarły, która w owym czasie była bardzo popularną osobą, o której rękę starało się wielu mężczyzn nie tylko dzięki jej urodzie, ale także dzięki pokaźnemu posagowi. Na podstawie tego wiersza wymyślono nieszczęśliwy romans Mikołaja Sępa Szarzyńskiego z Jadwigą. Stał się on podstawą noweli Adama Krechowieckiego Trałówna (1896) i dramatu Bronisława Grabowskiego Jadwiga Tarłówna (1899). Zob. Mikołaj Sęp Szarzyński, Poezje zebrane, Warszawa 2001, s. 181-182. [przypis edytorski]

wiersz biały (lit.) — wiersz bezrymowy. [przypis edytorski]

wierszchołek (daw.) — dziś popr. wierzchołek; autor stosuje zmienną pisownię. [przypis edytorski]

wiersze nierówno spojone — o wersach nierównej długości, to jest w dystychu elegijnym, złożonym z heksametru i pentametru. [przypis edytorski]

Wiersze od 757 do 759 opuszczone w przekładzie — Hezjod przestrzega w nich przed załatwianiem potrzeb fizjologicznych do rzek i jezior. [przypis edytorski]

wiersze — tu: linijki tekstu. [przypis edytorski]

wierszów — dziś popr. forma D. lm: wierszy. [przypis edytorski]

wierszów — dziś popr.: forma D. lp: wierszy. [przypis edytorski]

wierszokleta — słaby poeta. [przypis edytorski]

wiersz „Piesek” — to rozbudowana wersja wierszyka o psie o imieniu Yap; autorką tłumaczenia jest Maria Kamińska. [przypis edytorski]

wiersz Symonidesa w Termopilach — upamiętniający heroiczną walkę Spartan aforystyczny tekst: ὦ ξεῖν', ἀγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ὅτι τῇδε κείμεθα τοῖς κείνων ῥήμασι πειθόμενοι, tj. dosł. „O cudzoziemcze, powiedz Lacedemończykom, że wierni ich prawom, tu leżymy” (tłumaczony też: „Przechodniu, powiedz Sparcie, tu leżym jej syny, wierni jej prawom do ostatniej godziny”). [przypis edytorski]

Wiersz ten nawiązuje swą metaforyką i sposobem ujmowania pewnych idei (ludu, rewolucji i in.) do wizji Z. Krasińskiego przedstawionej w Nie-Boskiej komedii oraz w Niedokończonym poemacie. [przypis edytorski]

wiersz też skończy marnie, gdzieś w jakimś piecu czy klozecie — podczas Zagłady wiele osób dokumentowało los własny, bliskich czy swojej społeczności w poczuciu obowiązku zachowania pamięci o zamordowanych i z nadzieją, że sprawcy zostaną ukarani. Pamiętniki, wiersze, listy były ukrywane w najróżniejszy sposób: niektóre osoby stworzyły ukryte schowki w ścianach, podłogach lub meblach, zakopywały je w pobliżu budynków. Inni wszywali swoje pisma w podszewki odzieży, pościel, materace lub powierzali na przechowanie innym osobom. W ten sposób, gdyby zostali odkryci lub deportowani, ich twórczość wciąż miała szansę na przetrwanie. Jednak pomimo tych środków ostrożności naziści znajdowali i zniszczyli wiele ukrytych dokumentów. Część wierszy i piosenek przetrwała jedynie dlatego, że została zapamiętana. [przypis edytorski]

wiersz — tu: wers. [przypis edytorski]

wierszyć się (neol.) — wznosić się jak szczyt. [przypis edytorski]

wierszyk — tu: wzniesienie, wierzchołek pagórka. [przypis edytorski]

wiertałka — okółek, obwódka. [przypis edytorski]

Wiertz, Antoine Joseph (1806–1865) — belgijski artysta okresu romantyzmu, malarz, rzeźbiarz, grafik i rysownik, w swoich pracach dawał wyraz fascynacji śmiercią, erotyką i przemocą; 18 lutego 1848 r. wziął udział w eksperymencie mającym sprawdzić, czy odcięta głowa nadal pozostaje świadoma po zgilotynowaniu; wprowadzony w stan hipnozy Wiertz miał wczuć się w stan skazańca (włamywacza François Rosseela) w chwili śmierci; swoje hipnotyczne wrażenia zapisał w formie trzecioosobowej narracji, relacjonującej odczucia (szok, cierpienie, zapadanie w mrok) zgilotynowanego w ciągu trzech minut po oddzieleniu głowy od tułowia, a także stworzył malarski tryptyk pt. Ostatnie myśli i wizje ściętej głowy (1853). [przypis edytorski]

Wiertz, Antonie (1806–1865) — belgijski malarz okresu romantyzmu. [przypis edytorski]

wierutny (daw.) — istny; odznaczający się jakąś ujemną cechą rozwiniętą w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny (daw.) — tu: prawdziwy, istotny. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą (zwykle negatywną) w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

wierutny — prawdziwy, całkowity, odznaczający się daną cechą (zwykle negatywną) w najwyższym stopniu. [przypis edytorski]

Wier (Weyer), Johannes (1515–1588) — niemiecki demonolog. [przypis edytorski]

wierżch — dziś: wierzch. [przypis edytorski]

wierzajcie (daw.) — wierzcie. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr.rozkaz.: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr. rozkaz.: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma 2 os. lp tr. rozkaz.: wierz. wierzaj mi pan — dziś popr. forma grzecznościowa: proszę mi wierzyć a. niech mi pan wierzy. [przypis edytorski]

wierzaj — dziś popr. forma: wierz. [przypis edytorski]

wierzaj mi — dziś popr.: wierz mi. [przypis edytorski]

Wierzaj… — w dalszych słowach Byron pokazuje, że bardziej ceni angielskich poetów przedromantycznych. [przypis edytorski]

wierzba czarna, Salix nigra (bot.) — gatunek wierzby pochodzący ze wsch. części Ameryki Płn. [przypis edytorski]

wierzba purpurowa, Salix purpurea — wiklina, gatunek krzewu z rodziny wierzbowatych, tworzący zarośla nad brzegami rzek i potoków, występujący w Europie, Azji i Afryce Północnej. [przypis edytorski]

wierzba — w daw. przypisywanych roślinom symbolice oznaczała niespełnioną miłość. [przypis edytorski]

wierzba złotocha — gatunek wierzby białej o pomarańczowych bądź złocistożółtych łodygach. [przypis edytorski]

wierzbiny — drzewa, krzewy wierzby. [przypis edytorski]

wierzbówka — wysoka roślina o wąskich liściach, podobnych do liści wierzby, i o purpurowych kwiatach z fioletowym odcieniem. [przypis edytorski]

Wierzbołów (lit. Virbalis) — miasto w płd.-zach. części Litwy, na linii kolei do Królewca (Kaliningradu), wówczas przy granicy rosyjsko-pruskiej, dziś litewsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

wierzbownica — drobnokwiatowa roślina wieloletnia z rodziny wiesiołkowatych.. [przypis edytorski]

Wierzbowski, Teodor (1853–1923) — pochodzący z Kielc historyk, archiwista, bibliograf, wydawca źródeł, profesor Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego (od 1886 r.), prowadził tamże wykłady literatury polskiej w języku rosyjskim (od 1882 r.); autor stosowanego jako podręcznik w szkołach średnich wyboru tekstów polskich z komentarzem po rosyjsku pt. Wypisy polskie (oryg. Polskaja chrestiomatia, wyd. 1884). Był konserwatywnym zwolennikiem stopniowych zmian, wpływania na czynienie kolejnych ustępstw przez zaborców (np. napisał w 1896 r. do stosownych władz memoriał o dyskryminacji języka polskiego w szkolnictwie średnim i wyższym i w efekcie tej interwencji zrównano w nauczaniu język polski z niemieckim i francuskim). Od grudnia 1908 r. był kierownikiem katedry języka i literatury polskiej, gdzie wykłady wygłaszane były po polsku; nie podjął już pracy wykładowcy, kiedy w 1915 r. ukonstytuował się polski Uniwersytet Warszawski. [przypis edytorski]

wierzby Wirgiliusza — nawiązanie do Bukolik Wergiliusza (sic!), w których takie elementy krajobrazu jak wierzba stanowiły rozpoznawalny atrybut sielankowego nastroju. [przypis edytorski]

wierzchenek (gw.) — pokrywka. [przypis edytorski]

wierzchne — górne, znajdujące się na piętrze. [przypis edytorski]

wierzchówka — klacz używana do jazdy wierzchem. [przypis edytorski]

Wierzchosławice — wieś położona w województwie małopolskim, w powiecie tarnowskim. [przypis edytorski]

wierzch — tu: szczyt. [przypis edytorski]

Wierzę w Boga a. Credo — najwcześniejsze wyznanie wiary Kościoła katolickiego. [przypis edytorski]

wierzeje (daw.) — wrota. [przypis edytorski]

wierzeje — drzwi. [przypis edytorski]

wierzeje — drzwi, zazwyczaj potężne; wrota. [przypis edytorski]

wierzgać przeciw ościeniowi — wyrażenie biblijne z Dziejów Apostolskich (26, 14): stawiać bezcelowy opór, skazany na niepowodzenie; oścień: zaostrzony kij do popędzania bydła. [przypis edytorski]

wierzone ledwie (starop.) — takie, w które z trudem można uwierzyć. [przypis edytorski]

wierzyć też i diabeł (starop.) — konstrukcja z partykułą wzmacniającą ci, skróconą do -ć; inaczej: wierzy ci też i diabeł; znaczenie: przecież i diabeł wierzy. [przypis edytorski]

wierzyć — tu: powierzać. [przypis edytorski]

wierzyciel — osoba, która pożyczyła pieniądze, ktoś, u kogo został zaciągnięty dług. [przypis edytorski]

wierzyciel — osoba, której jest się dłużnym pieniądze. [przypis edytorski]

wierzy gardła swego (starop.) — powierza swoje życie. [przypis edytorski]

Wierzymy, Panie, o! wierzymy mocno… — Kornel Ujejski, Akt wiary, z tomu Skargi Jeremiego. [przypis edytorski]

Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, prozaik i eseista polski; pochodził z Drohobycza, podczas I wojny światowej walczył w Legionie Wschodnim gen. Hallera i dostał się do niewoli ros.; znalazłszy się w Warszawie, zaczął współpracować z pismem młodzieży akademickiej „Pro Arte et Studio”, dołączył do grupy poetów urządzających w l. 1918–1919 wieczory w kawiarni Pod Picadorem i wraz z Julianem Tuwimem, Antonim Słonimskim, Janem Lechoniem i Jarosławem Iwaszkiewiczem był współtwórcą grupy poetyckiej Skamander; debiutował tomikiem Wiosna i wino (1919). Radosny, lekki ton właściwy dla pierwszej fazy dwudziestolecia między wojennego, obecny jeszcze w zbiorze Wróble na dachu (1921) i w wierszach dotyczących sportu (Laur olimpijski 1927, złoty medal Amsterdam 1928), porzucił wkrótce, jak wielu innych, na rzecz katastrofizmu (np. w tomach Rozmowa z puszczą 1929, Pieśni fanatyczne 1929, Gorzki urodzaj 1933). Sam najwyżej cenił zbiór utrzymanych w tonie romantycznym poematów Wolność tragiczna (1936), których tematem jest postać marszałka Piłsudskiego oraz poczucie groźby wiszącej nad niedawno odzyskaną wolnością Polski. [przypis edytorski]

Wierzyński, Kazimierz (1894–1969) — poeta, współzałożyciel grupy poetyckiej Skamander, od 1939 na emigracji. [przypis edytorski]

Wierzynek, Mikołaj (niem. Nikolai Wirsing a. Werzig, łac. Verincus, zm. 1368) — zw. Wierzynkiem młodszym; średniowieczny kupiec, patrycjusz, bankier, ławnik i rajca krakowski, syn Mikołaja Wierzynka (starszego). Wg Jana Długosza w 1364 zorganizował ucztę dla gości zjazdu monarchów zorganizowanego przez Kazimierza Wielkiego. W sławnej „uczcie u Wierzynka” uczestniczył m.in. cesarz Karol IV Luksemburski, król Ludwik Węgierski oraz wielu innych królów i książąt. [przypis edytorski]

Wierzynek, Mikołaj (zm. 1368) — krakowski mieszczanin, który w 1364 r. wydał ucztę, w której uczestniczyli ważni monarchowie europejscy i król Polski. [przypis edytorski]

wierzyszli (daw.) — czy uwierzysz. [przypis edytorski]

wierzyszli (daw.) — konstrukcja z partykułą -li w funkcji wzmacniającej i pytającej; znaczenie: czy wierzysz. [przypis edytorski]

wierzyż — uwierz; uwierzże. [przypis edytorski]