Przypisy

afekt — por. Świat jako wola i przedstawienie, t. II, rozdz. 47, s. 698. [przypis tłumacza]

Affectum dantis pensat censura tenantis (łac.) — Usposobienie tego co daje, bada ten, kto grzmoty dzierży w dłoni. [przypis tłumacza]

Afrodyta (mit. gr.) — bogini miłości. [przypis tłumacza]

After having seen him (…) so happy — „Spędziwszy z nim dwie godziny, musiałam pozostać w towarzystwie, co mi było bardzo przykre. Nie mogłam rozmawiać, nie mogłam grać, nie widziałam nic poza Klopstockiem. Ujrzałam go nazajutrz i jeszcze nazajutrz, i zaprzyjaźniliśmy się bardzo. Ale czwartego dnia odjechał. Co za przykra chwila ten jego wyjazd! Napisał niebawem i od tego czasu byliśmy w żywej korespondencji. Wierzyłam szczerze, że moja miłość to była przyjaźń. Mówiłam swoim przyjaciółkom tylko o Klopstocku i pokazywałam im jego listy. Żartowały ze mnie i mówiły, że jestem zakochana. Ja znowuż żartowałam z nich, powiadając, że muszą mieć serce bardzo nieczułe na przyjaźń, skoro nie mogą pojąć, że można przyjaźnić się z mężczyzną tak samo jak z kobietą. Tak trwało osiem miesięcy, w czasie których moje przyjaciółki widziały miłość zarówno w listach Klopstocka, jak we mnie. I ja widziałam również, ale nie chciałam w to wierzyć. Wreszcie Klopstock wyznał otwarcie, że mnie kocha; wstrząsnęło mnie to niby coś złego. Odpowiedziałam, że to, co dla niego czuję, to nie miłość, ale przyjaźń, że nie dosyć długo widzieliśmy się, aby się pokochać (jak gdyby miłość potrzebowała więcej czasu niż przyjaźń!). Ale wierzyłam w to i tak myślałam aż do powrotu Klopstocka do Hamburga. Wrócił po roku od naszego pierwszego widzenia. Ujrzeliśmy się, zaprzyjaźnili, pokochali i niedługo potem mogłam nawet powiedzieć Klopstockowi, że go kocham. Na nowo trzeba nam było się rozłączyć i czekać dwa lata na ślub. Matka nie chciała mi pozwolić wyjść za cudzoziemca. Mogłam wyjść za mąż bez jej zgody, bo po śmierci ojca byłam niezależna majątkowo, ale, Bogu dzięki, wzdragałam się przed tą myślą; wygrałam sprawę mymi prośbami. Obecnie, znając Klopstocka, kocha go jak własnego syna; Bogu niech będą dzięki, że nie wytrwała w pierwotnej odmowie. Pobraliśmy się i jestem żoną najszczęśliwszą w świecie. Za kilka miesięcy upłyną cztery lata mego szczęścia”. [przypis tłumacza]

Aftia — Ἀφθία (N), Ἀφθα (D). [przypis tłumacza]

Agada — część Talmudu zawierająca legendy i mity. [przypis tłumacza]

Aganou (…) troppassou — Galimatias, który uważano to za język węgierski, to za jakieś narzecze francuskie. [przypis tłumacza]

Agaton — jeden z lepszych współczesnych tragików. Nie umarł, lecz wyjechał do Macedonii. [przypis tłumacza]

Agaton — poeta dramatyczny, u którego odbywa się uczta opisywana przez Platona, głośny z piękności i elegancji. [przypis tłumacza]

Agaton przepadł przez to jedno — O jakiej Agatona tragedii mowa, nie wiemy. [przypis tłumacza]

A gdy mu się odbija — Po tym wierszu w pierwotnym wydaniu Świętoszka był przypisek: „To służąca mówi”. Widać rys ten musiał być wówczas bardzo rażący. Co więcej wydanie z r. 1682 zaznacza, iż w. 191–194 opuszczano na przedstawieniu. [przypis tłumacza]

A, gdym wychodził, za mną pospieszał — Jasnym jest, że Tartufe dobrze powiadomiony był o zamożności i o charakterze Orgona i że postanowił sobie zarzucić pętlę na tę ofiarę. [przypis tłumacza]

A gdzie jeść się będzie? — zanim powie komplement, chce naprzód wiedzieć, co za to dostanie. [przypis tłumacza]

Agenor — ojciec Europy. [przypis tłumacza]

Agesilaos jeszcze w młodym wieku dostąpił tronu — miał czterdziestkę; gdy umierał (w 361 r.), miał z górą lat 80, panował lat 40. [przypis tłumacza]

Agesilaos — król Sparty. [przypis tłumacza]

Agesilaos (…) mimo iż to zauważył, wytrwał wiernie przy układzie — Agesilaos musiał zgodzić się na rozejm, gdyż nie było sposobu zmusić do walki wroga wbrew jego woli. Teraz otwierało się dlań pole do działania. [przypis tłumacza]

Agesilaos oddalił się do domu — na wiadomość o klęsce pod Knidos większość wojsk rozeszła się, nie wierząc w szybkie powodzenie Sparty. Komendę nad resztą i Lacedemończykami zdał Agesilaos Gylisowi, a sam udał się do Delf, celem złożenia dziesięciny Apollonowi. Tymczasem Gylis pokusił się o podbicie Lokrów, poniósł klęskę i sam padł. Agesilaos rozpuścił kontyngenty i wrócił do domu okrętem, gdyż drogę lądową zagradzał Korynt [kontrolujący Przesmyk Koryncki, łączący główną część Grecji z półwyspem Peloponez]. Orchomenos zatrzymało załogę spartańską, przez nikogo nie zaczepiane. [przypis tłumacza]

Agesilaos prowadził prawe skrzydło swych wojsk… — wedle zwyczaju stali Lacedemończycy z naczelnym wodzem na prawym skrzydle, sprzymierzeńcy na lewym. [przypis tłumacza]

Agiras — ἀγίρας (N), Χαγείρας (D). [przypis tłumacza]

Agis II [(zm. 399 p.n.e.)]— z rodu Eurypontydów, syn Archidamosa, brat [przyrodni] Agesilaosa, zaliczany do najlepszych królów Sparty ([panował] 427/6–402/1). Od 426 r. dowodził wyprawami Spartan do Attyki. Był wrogiem Alkibiadesa. [przypis tłumacza]

Agnosco (…) flammae — Vergilius, Aeneida, IV, 23. [przypis tłumacza]

Agnus occisus est ab origine mundi (łac.) — Ap 13, 8: „Baranek zabity jest od początku świata”. [przypis tłumacza]

Agostino Ricci z Lukki — autor komedii I tre tiranni. Napisał swój utwór, mając zaledwie 18 lat, później zaś poświęcił się medycynie i został lekarzem na dworze papieskim. [przypis tłumacza]

Agros (…) vigebant — Lucretius, De rerum natura V, 1109. [przypis tłumacza]

Agrypa, właśc. Marcus Vipsanius Agrippa (63–12 p.n.e.) — przyjaciel i zaufany cesarza Augusta. [przypis tłumacza]

Agrypejon — Ἀγρίππειον (var. Ἀγρίππιάς). [przypis tłumacza]

Agryppa: Witaj, pani; Mecenas: Witaj nam, droga pani… — bardzo charakterystyczne, że Agryppa i Mecenas występują z powitaniem dopiero, gdy Cezar wymówił pierwszy słowo: witaj. To, co Mecenas mówi, jest tylko powtórzeniem myśli Cezara. Por. Wstęp. [przypis tłumacza]

Agryppę zaś przeniósł z Chalkis i dał mu królestwo rozleglejsze — rok 54 n.e. [przypis tłumacza]

Agryppie zaś ofiarował całe dawne królestwo ojczyste, przydając mu jeszcze… — rok 41 n.e. [przypis tłumacza]

aguna — żona, której mąż zniknął i nie wiadomo, czy żyje. Nie może powtórnie wyjść za mąż. [przypis tłumacza]

Ahi, alla, — Tak, na Allaha. [przypis tłumacza]

A highseaer. East India and Pacific Lines, sir (ang.) — Kapitan wolnych mórz. Linie Indie Wschodnie i Pacyfik, panie. [przypis tłumacza]

Ah, non (…) madîtresse (fr.) — Ach nie, nigdy! Wezmę kochankę. [przypis tłumacza]

Ah (…) raphanique — Catullus Carmina, 15, 17. [przypis tłumacza]

a ich wszystkich okrucieństwem i czelnością przewyższały zastępy galilejskie — κἀν τούτοις ἐπινοίᾳ κακῶν καὶ τόλμῃ τὸ σύνταγμα τῶν Γαλιλαίων διέφερεν (N), κἀν τούτοις ἐπινοίᾳ κακῶν καὶ τόλμα τὸ σύνταγμα τῶν Γαλιλαίων διέφθειρε (D), czyli że utrzymało się zdanie Graetza (Geschichte der Juden, III, 515, uwaga), który to miejsce tak rozumiał, jak jest obecnie w edycji Niesego. Aby wykazać różnicę, przytoczymy przekłady dotychczasowe: „Uebrigens hatten inzwischen Bosheit und Frechheit auch die Mannszucht unter den galiläischen Truppen aufgelöst” (Clementz), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

A imiona same jedne są męskie, drugie żeńskie… — Ostatni ten ustęp rozdziału stosowniejsze znalazłby miejsce między uwagami gramatycznymi w rozdz. XX, mianowicie po określeniu odmiany. To, co w nim zresztą znajdujemy, jest częścią niedostateczne, częścią niedokładne. [przypis tłumacza]

Ain — Ἀῒν (N), Ναίν (D); עַיִן (Joz 15, 32); Aen u Wujka, Ain w ed. berlińskiej (dosłownie: źródło). [przypis tłumacza]

A ja kłuć cię na wisząco… (te pendentem fodiam stimulis) — mowa tu o karze polegającej na tym, że skazańca wieszano za ręce lub nogi i smagano batami lub kłuto bodźcami, używanymi do popędzania zwierząt zaprzęgowych. [przypis tłumacza]

Ajakos, Radamantys, Minos — trzej królowie zaszczyceni w nagrodę za sprawiedliwe rządy godnością sędziów w podziemiu. [przypis tłumacza]

„Ajasy” i „Iksjony” — Sofokles napisał także Ajasa Lokryjczyka, którego zabija Atena; prócz tego tragedie o Ajasie pisali: Ajschylos, Astydamas młodszy i Teodektes. Tragedie Iksjon pisali: Ajschylos, Eurypides, Timesiteos, a może i Sofokles. W Iksjonie Eurypidesa znajdowała się scena, w której wprowadzony był Iksjon, za popełnione zbrodnie w koło wpleciony. [przypis tłumacza]

A ja twym sługą — może reminiscencja z [Samuela] Daniela, w każdym razie jedyna; por. Wstęp. [przypis tłumacza]

A jeśliby się pokazało, że cieszy się czcią wynalazca jakiegoś nowego dochodu, który nie powoduje żadnej przykrości dla nikogo… — widocznie aktualny temat w Grecji, wyczerpanej niezliczonymi wojnami. Literaturę na ten temat uważa Ksenofont za ubogą. Sam pewnie miał zabrać głos w tej materii. Zamiar ten wykonał, pisząc rzecz O dochodach. [przypis tłumacza]

A jeśli chlubnej (…) spod pióra wielkiego poety — La Fontaine'a. [przypis tłumacza]

A jeśli stąd wyjdę / bez uszczerbku na mych członkach — et si intestatus non abeo hinc. [przypis tłumacza]

A jest to, jak mówi Agaton, prawdopodobny wypadek, bo prawdopodobnym mieni on to, że się wiele rzeczy dzieje przeciw prawdopodobieństwu — Jeżeli np. „mądry a zły oszukany zostanie”, to jest to wypadek prawdopodobny, ale takie prawdopodobieństwo jest prawdopodobieństwem wyjątkowym, a nie prawdopodobieństwem takim, jak je pojmuje Arystoteles, przemawiającym ogólnie do przekonania. Arystoteles zatem wyraża się o takim układzie z naganą. Tu należałoby przenieść ustęp z rozdziału IX, o którym wzmianka w uwadze tamże. [przypis tłumacza]

Ajetes — mityczny król Kolchidy, ojciec Medei, w którego królestwie smok ognisty strzegł złotego runa. Medea pomogła tesalskiemu bohaterowi Jazonowi zdobyć złote runo i uciekła z nim z domu. [przypis tłumacza]

A jeżeli posiadamy albo spokój (…) — Por. Montaigne, Próby I, 41. [przypis tłumacza]

Ajgina (gr.) — dziś: Egina, wyspa w Zatoce Sarońskiej, 20 km od Pireusu, 8 km od peloponezyjskiego półwyspu Metana, przed Atenami wielka potęga morska. Ajginetów wypędzono w pierwszym roku wojny (lato 431 r.) jako rzekomo ponoszących winę jej wybuchu, a Lacedemończycy oddali im siedzibę w Tyrei na Peloponezie, nad Zatoką Argolidzką, ok. 20 km na południe od Argos. Ale tu napadli ich Ateńczycy i wycięli w pień. [przypis tłumacza]

Aj-riszti (…) irlandzki — po ang. Irish (czytaj: ajrisz). [przypis tłumacza]

Ajschines wziął nagrodę w złocie, a państwo (…) ściągnęło na siebie nienawiść… — Ateńczyków, jako członków Amfiktionii, zaproszono do udziału w wyprawie karnej na Fokidę; zwiedzeni przez Ajschinesa, nie skorzystali, przez co i nic nie zyskali materialnie, i narazili się amfiktionom. Szlachetność więc była, jak często w polityce, mimowolna, a „obrona uciśnionych” gestem rezygnacji w braku lepszej możliwości. Demostenes zarzuca Ajschinesowi, że wykierował państwo na orędownika słusznej sprawy. [przypis tłumacza]

Ajschylos z Fliuntu — Fliunt, miasto na Peloponezie, nad górnym biegiem rzeki Azopos, na południe od Sykionu a południowy zachód od Koryntu. Ajschylos ów jest nam bliżej nieznany; nie należy go mieszać ze sławnym tragikiem ateńskim. [przypis tłumacza]

Akademia Marsylska postąpiła sprawiedliwie, nagradzając pana de Chamfort (…) wyższą od innych wydaje mi się „Pochwała” — w owej epoce modne były konkursy akademickie na pochwały wszelakich wielkich ludzi. [przypis tłumacza]

Akademia — tak, od imienia półboga Akademosa, zwie się gimnazjum (zakład gimnastyczny) oddalone około 1 km od murów Aten. Król Agis został w Dekelei, gdyż wedle praw spartańskich nie wolno obu królom wyruszać z wojskiem. [przypis tłumacza]

akademiści — sceptycy z zasady. [przypis tłumacza]

Akarnańczyków i Etolów doprowadził do przyjaznych stosunków z Achajami i do przymierza ze Spartą — rok 388 przed Chr. [przypis tłumacza]

Akarnania — najbardziej na zachód wysunięta kraina Grecji środkowej, nad Morzem Jońskim [na wschodzie ograniczona rzeką Acheloos, na północy Zatoką Ambrakijską]. Akarnańczycy zaatakowali sprzymierzone z Achają etolskie miasto Kalidon (Etolia leży na wschód od Akarnanii, Kalidon w jej kącie południowo-zachodnim). [przypis tłumacza]

Akdomos — utwór poetycki śpiewany podczas modłów w święto Szawuot. [przypis tłumacza]

Akedasa — Adasa, Kedasa, Kedesa, Kadasa, Kydasa, Kydisa, miasteczko w Galilei, Józef Schwartz uważa je za dzisiejsze Dżora di al Chadas (wieś), w odległości 2,5 godziny od Jerozolimy, a 0,5 godziny przed Askalonem. [przypis tłumacza]

Akme — „Ta Akma była rodem Żydówka, znajdująca się w służbie Julii cesarzowej”, Starożytności XVII, v, 7, przekład Lippomana (Julia = Liwia, p. wyżej I, XXVIII, 6, uwaga). [przypis tłumacza]

Akra, Akropolis — w Starożytnościach oznacza Górne Miasto (VII, II, 1–2; XII, III, 3). Nazwa ta prawdopodobnie przeniesiona została z „zamku Syryjczyków” na całą dzielnicę miejską (Riehm, Handwörterbuch des Biblischen Altertums I, 211 i 696). [przypis tłumacza]

Akrabatta — Ἀκράβατα, עַקְרַבִּים֙, Wzgórze Skorpionów (Lb 34, 4, Cylkow). [przypis tłumacza]

a Krezus natychmiast razem z wojskiem rozpoczął ucieczkę — gdy Media i Persja stały się jednym państwem, zaniepokoili się sąsiedzi, Krezus, król Lidii, Nabonid, król Chaldei [tj. państwa nowobabilońskiego], i nawet egipski Amasis [Ahmose II]. Niebezpieczna była dla nich mocno zorganizowana monarchia pod kierownictwem młodego, ambitnego króla. Siostrę Krezusa, Aryenis, poślubił był Astyages, więc Krezus mógł myśleć o zemście za szwagra i o rozszerzeniu swego panowania na wschód od rzeki Halys. Zawarłszy przymierze z Egiptem i Babilonią, rozpoczął na wiosnę 546 r. wojnę, wkraczając do Kapadocji. Szybki w swych ruchach Cyrus pobił Krezusa, a gdy ten cofnął się do Sardes, stolicy Lidii, w przekonaniu, że wojna odnowi się dopiero z najbliższą wiosną, ruszył Cyrus za nim i wbrew ówczesnym zasadom strategicznym zdobył Sardes (w jesieni 546 r.). Pozostawało jeszcze podbicie Babilonii, co wobec upadku Krezusa było tylko kwestią czasu. Ksenofont przedstawia Krezusa jako sprzymierzeńca Asyrii, a Cyrusa jeszcze jako królewicza; zob. ustęp 3 i 4. [przypis tłumacza]

akropola — zamek warowny w mieście. [przypis tłumacza]

Akryzjusz — ojciec Danae. [przypis tłumacza]

aksinomancja — wróżenie z rozżarzonej siekiery na którą kładło się kamień agatu. [przypis tłumacza]

akta, dokumenta i inne procedury (…) odparł Pletewka, służą mi w trojakim, szczególnym, godnym uwagi i autentycznym względzie (…) — Te słowa przypominają, że potomkiem duchowym sędziego Pletewki (w orygin: Bridoye) jest słynny sędzia Bridoison w Weselu Figara Beaumarchais'go. [przypis tłumacza]

aktiada — igrzyska na cześć bitwy pod Akcjum, pierwszy raz odbyły się po upływie 3 lat, następnie obchodzono je co 5 lat. Rzecz dzieje się tedy w roku 28 p.n.e. [przypis tłumacza]

Akt I — co do podziału na akty zob. Bracia (s. 57). Mówione są ww. 1–159; 549–670; 923–983; 1251–1295; 1476–1507; 1591–1611 (w oryginale w jambicznych senarach) przełożone wierszem trzynastozgłoskowym; poza tym są partie recytowane przy akompaniamencie muzyki, względnie śpiewane (cantica, zob. Wstęp do Braci, s. XVII), przełożone wierszem czternastozgłoskowym (zob. Wstęp do Braci, s. XLII nast.). [przypis tłumacza]

Akt I — nie da się wykazać, jakoby Plautus znał, względnie stosował pochodzącą zresztą z greckich, a zwłaszcza rzymskich (poplautyńskich) źródeł, teorię podziału sztuki na akty. Toteż i w rękopisach plautyńskich spotykamy tylko podział na sceny, a dzielenie sztuk Plauta na akty pochodzi dopiero z czasów Odrodzenia. Stwierdzić da się raczej, że wszystkie sztuki Plautyńskie można było grać jednym ciągiem, bez żadnej przerwy, a być może, że był tu czasem decydujący wzgląd na rzymską publiczność, jak to wynika ze słów Donata w komentarzu do Terencjusza: „W celu zatrzymania widza chce nasz poeta, żeby wszystkie pięć aktów grano jakby akt jeden, aby kapryśny widz nie mógł odetchnąć niejako i nie zabrał się do odejścia w czasie przerwy, jeszcze przed końcem sztuki”, a wiemy, że Terencjuszowi to się rzeczywiście trafiało. Pomimo to jednak, z jednej strony w sztukach samych, ze względu na przeprowadzenie fabuły, konieczne są i wyraźne pewne zgrupowania faktów i fazy akcji, odpowiadające mniej więcej naszemu podziałowi na akty, z drugiej zaś technika teatralna wymagała nieraz przerw, czy to dla zmiany kostiumu, czy to dla wypoczynku aktora itp. (O wypełnieniach tych przerw p. Wstęp). [przypis tłumacza]

aktor Kallipides — z końcem V wieku występują na scenie zawodowi aktorzy; przedtem występowali obywatele. [przypis tłumacza]

aktorzy grający role clownów z reguły czynili dodatki i tekst rozszerzali, nieraz z wielką szkodą dla całości — we wcześniejszych sztukach zdarza się często w mowie clownów zwrot et cetera [łac. i tak dalej], wskazujący na to, że dalszy ciąg mowy należał do samego aktora. W sztuce Próba rycerskości, drukowanej w r. 1605, ale znacznie wcześniejszej, jest ciekawa wskazówka sceniczna: „Wychodzi clown, mówiąc cokolwiek”. Zwyczaj ten, który musiał Szekspirowi dużo krwi napsuć, potępia on przez usta Hamleta (II, 2). [przypis tłumacza]

A kto umiał być na tyle przezorny… podlegać wątpliwości — oratio obliqua, Henkel wszędzie w takich wypadkach stawia niepotrzebnie cudzysłów, a w tym wypadku myli czytelnika, wywołując wrażenie orationis rectae. [przypis tłumacza]

Akt pierwotny bowiem, za pomocą którego ciało to tworzy się i jednoczy, nie określa jeszcze wcale, co ono winno czynić, by się zachować — z rozdziałem tym przystępuje Russo do drugiej części swojego dzieła, części prawno-politycznej. Zagadnienie główne: jak urządzić państwo prawne, by mogło zachować swój byt? Rozważaniom tej części dzieła przyświecać będzie jako cel zachowanie bytu państwa prawnego. Zarówno więc bytu materialnego, jak zasad wyprowadzonych z umowy, od których przestrzegania zależy prawość państwa. Rozważania czysto dedukcyjno-normatywne ustąpią miejsca rozważaniom natury praktycznej i technicznej. Wynikiem ich nie będą normy powszechnie obowiązujące, o absolutnej wartości, ale wskazania o względnym znaczeniu, których słuszność będzie zależeć od wielu okoliczności o charakterze empirycznym. Zanim jednak Russo wyłoży swoje poglądy prawno-polityczne, raz jeszcze powtórzy to, co poprzednio wywiódł o istocie prawa i państwa prawnego. [przypis tłumacza]

Akt V — w tym dopiero miejscu należy przyjąć przerwę i koniec IV aktu, a nie po w. 714, jak mają aż do końca XVIII w. wszystkie wydania Plauta (p. Brix) i co zachowuje również Lindsay. Unika się w ten sposób rażącego nieprawdopodobieństwa, że już po 5 wierszach wraca Teść z Lekarzem, pomimo iż, jak sam zaznacza, musiał długo na niego czekać. [przypis tłumacza]

Akursa (…) Kurcjusza — Słynni juryści średniowieczni. [przypis tłumacza]

Akursjusz z Florencji (zm. 1260) — glosator i wydawca już istniejących gloss do justyniańskiego i kanonicznego prawa. Wędrówki Pantagruela i jego doświadczenia uniwersyteckie są prawdopodobnie dość wiernym odbiciem lat włóczęgi samego Rabelais'go po opuszczeniu klasztoru. [przypis tłumacza]

A łącznikiem jest dźwięk… — Co rozumieć przez łącznik, trudno z określenia podanego wyjaśnić, zwłaszcza że i tekst mamy przed sobą zepsuty. [przypis tłumacza]

ala mala, cropium dubium, collum bonum pelle remota (łac.) — skrzydło złe, kuper niepewny, szyjka dobra po zdjęciu skóry. [przypis tłumacza]

Alazon (gr. Άλαζών) — zob. Wstęp, s. XII. [przypis tłumacza]

Alba cię mianowała, nie znam cię już — Corneille, Horace, II, 3. [przypis tłumacza]

Al barildim (…) prim — Rzekomo po arabsku. [przypis tłumacza]

Albert — generalny wikariusz dominikanów. [przypis tłumacza]

albo i pasożyt — prolog urywa się w naszych rękopisach, ale brak zapewne jednego tylko wiersza, po którym „Pomyślność” odchodzi ze sceny. [przypis tłumacza]

Albo jest w naszej mocy, albo nie — „Kiedy się nam nastręczy jakiś przedmiot, iżbyśmy się nie trapili nim jako czymś dobrym albo złym, przyjrzyjmy się, czy to jest rzecz będąca w naszej mocy czy nie” (Du Vair, Filozofia moralna stoików). [przypis tłumacza]

albo też nie być za Chrystusem, a udawać, że się jest za nim — Jak o to pomawiają jansenistów. [przypis tłumacza]

albowiem możesz to zdziałać — w delikatnej formie wyrażona myśl: „los mój w twych rękach” i prośba o łaskę. [przypis tłumacza]

albowiem ponieważ nie opierają się one na doświadczeniu (…) — za wskazówką Adickesa zmieniłem tu porządek zdań. Tekst brzmi właściwie tak: „Weil, da sie von Gegenständen nicht durch Prädicate der Anschauung und der Sinnlichkeit, sondern des reinen Denkens a priori reden, sie sich auf Gegenstände ohne alle Bedingungen der Sinnlichkeit allgemein beziehen, und die, da sie nicht auf Erfahrung gegründet sind, auch in der Anschauung a priori” etc.]. [przypis tłumacza]

Alboż, Ajschinesie, należało państwu (…) patrzeć przez palce na wypadki przewidziane… — Przez skrót w słowa Ajschinesa wmieszcza równocześnie ich krytykę. Dionizjusz z Halikarnasu zauważył u Demostenesa dążenie do zwięzłości. Kondensowany styl przypomina Tukidydesa; stłaczanie imion, tj. form rzeczownych, nadawało stylowi, wedle starożytnych nauczycieli wymowy, cechę wzniosłości i takie stłaczanie imion zarzuca Ajschines Demostenesowi. [przypis tłumacza]

Alceście, mam do kogoś napisać słów kilka — Zostawiając Arsenie Alcesta, Celimena chce jej okazać, jak bardzo lekce sobie waży jej rywalizację. [przypis tłumacza]

Alcest, Filint — postaci z Mizantropa Moliera. [przypis tłumacza]

Al chet (hebr.) — „Za grzech”. Początkowy fragment modlitwy porannej. [przypis tłumacza]

Alcon (…) lapis — Ausonius, Epigramata 74. [przypis tłumacza]

Alcybiades (…) z tej racji, której użycza mu Platon (…) — w dialogu Protagoras. [przypis tłumacza]

Ale Antychryst uczyni znaki — Por. fragm. 826, 842. [przypis tłumacza]

Ale bardziej niż utrata (…) fala smutku — fragment skreślony. [przypis tłumacza]

ale Boga i Jana Chrzciciela — Mt 3, 13–17. [przypis tłumacza]

Ale bo też oprócz przestrzeni (…) — w pierwszym wydaniu: „Ale bo też (…) zwać się mogło przedmiotowym. Stąd ten podmiotowy warunek wszystkich zjawisk zewnętrznych nie może być porównany z żadnym innym. Smak wina nie należy do przedmiotowych określeń wina, więc do przedmiotu, rozważanego nawet jako zjawisko, lecz do szczególnej własności zmysłu w podmiocie, który go używa. Barwy nie są własnościami ciał, których oglądowi towarzyszą, lecz tylko zmianami w zmyśle wzroku, na który działa światło w pewien sposób. Przeciwnie przestrzeń, jako warunek przedmiotów zewnętrznych, należy nieodbicie do ich ukazania się czyli do oglądu. Smak i barwy nie są warunkami koniecznymi, pod którymi jedynie mogłyby rzeczy stać się dla nas przedmiotami zmysłów. Są one związane ze zjawiskiem tylko jako przypadkowo dodane skutki szczególnej organizacji. Dlatego też nie są to wcale wyobrażenia a priori, lecz polegają na wrażeniu, a smak nawet na uczuciu (przyjemności lub nieprzyjemności) jako na skutku wrażenia. Nikt też nie może mieć a priori ani wyobrażenia barwy, ani jakiegokolwiek smaku; przestrzeń zaś tyczy się jeno czystej formy oglądu, nie mieści więc w sobie żadnego wrażenia (nie empirycznego), a wszelkie rodzaje i określenia przestrzeni mogą nawet muszą stać się wyobrażalnymi a priori, jeśli mają powstać pojęcia kształtów oraz stosunków między nimi. Za jej pomocą jedynie staje się możliwym, że rzeczy są dla nas przedmiotami zewnętrznymi.” [przypis tłumacza]

ale cóż na tym zyskują, jeśli bardziej niż ich niezgody, wyniszczają ich wojny, jakie ściąga na nich jego ambicja, jego nienasycona chciwość, nadużycia jego rządu — Hobbes twierdził, że utrata wolności w życiu społecznym znajduje rekompensatę w bezpieczeństwie i pokoju. [przypis tłumacza]

Ale czy mogę wiedzieć (…) te same wyrazy? — Ten zacny człowiek jest, jak zwykle zacni ludzie, nieco ciężki z kobietami: lubi nazywać rzeczy wyraźnie i po imieniu, czego kobiety nie znoszą. [przypis tłumacza]