Przypisy

Equidem (…) accepi — Quintus Curtius, Historiae Alexandri Magni, IX, 1. [przypis tłumacza]

Erasinides — poważany demokrata. [przypis tłumacza]

Erasynides — nieszczęsny, choć zwycięski admirał spod Arginuz: pierwszy został oskarżony i pierwszy z owych dziesięciu wodzów dał gardło za urojone winy (patrz Wstęp). [przypis tłumacza]

erbas — vok. die Erbe — tėvų palikimas; iš to netaisyklingai kilo lenkų „herb” ir rusų „gierb” — bajorų giminių ženklai. [przypis tłumacza]

Erebinton — Ἐρεβίνθων οἶκος, Cicerum domus, Erbsenhausen (Cl.), Boettger: Erbsenhaus, więc: Dom Grochowy, albo Grochów. [przypis tłumacza]

Erechteus (także Erychtonios) — attycki heros (półbóg), nadaje Atenom ich nazwę (pierwotnie zwali się Ateńczycy Kekropidami). Miał wprowadzić misteria eleuzyńskie; dlatego Demeter i jej córka Persefona zwą się bogami Erechteusowymi. [przypis tłumacza]

Erec Israel (Erec Isroel) — Ziemia Izraela. [przypis tłumacza]

Erec Israel (hebr.) — Ziemia Izraela, Ziemia Święta. [przypis tłumacza]

ergo unde esse, inde operari — a więc skąd byt, stamtąd działanie. [przypis tłumacza]

Eris (mit. gr.) — jak u Homera, tak u Hezjoda (w Teogonii) Eris jest boginią niezgody, kłótni, bójek, wszelakiej niedoli, tylko w Pracach i dniach przyznaje on jej drugą rolę, bogini współzawodnictwa w pracy i zarobku, więc ludziom pożytecznej. [przypis tłumacza]

Eris palpans in meridie (łac.) — Pwt 28, 29: „Będzisz szedł poomacku w południe”. [przypis tłumacza]

Eritis (…) malum — „będziecie jako bogowie znający dobre i złe”; Biblia, Rdz 3:5. [przypis tłumacza]

Eritis sicut Deus; scientes bonum et malum (łac.) — Rdz 3, 5: „Będziecie jako Bóg świadomi dobrego i złego”. [przypis tłumacza]

Ernest Teodor Amadeusz — właściwie trzecie imię Hoffmanna brzmiało Wilhelm, ale w późniejszych latach przybrał on sobie, ku czci Mozarta, imię Amadeusz. [przypis tłumacza]

Eros (mit. gr.) — bóg miłości. [przypis tłumacza]

Erotica seu amatoria (…) — Erotica, czyli sztuka kochania, przez Andrzeja, kapelana królewskiego, ku uczczeniu przyjaciela swego Gualteriusa napisana, nigdy dotąd niewydana, ale często przez wielu pożądana etc. [przypis tłumacza]

Erotium — z greckiego ἐρώτιον: „Kochanie”. W innych Plautyńskich sztukach hetera zwie się Philocomasium, z gr. φιλόκομος: „Pięknowłosa”, Philematium, z gr. φίλεμα: „Całusek” itp. [przypis tłumacza]

Esebonitis — Ἐσεβωνῖτις (Niese), Σεβωνῖτις (Dindorf), LXX Ἐσεβών, חֶשְׁבּ֔וֹן (Cheszbon, Wj 21, 26), dziś Hesban; Geraza — Γέρασα, dziś Dżerasz. [przypis tłumacza]

eskobarski — Od Eskobara, jednego z kazuistów, z którym Pascal polemizuje w Prowincjałkach. [przypis tłumacza]

esseńczycy — Ἐσσηνοὶ, „sie gin gen ohne Zweifel aus den Assidäern (Chasidäer, Riehm) hervor” (Graetz, Geschichte der Juden III, 91). Natomiast „Von diesem täglichen Baden nannte man sie Morgentäufer (Toblê Szacharit, ήμεροβαπτισται). Auch den Namen Essäer scheinen sie von diesem Umstande erhalten zu haben, da er in chaldäischer Sprache Badende, Täufer bedeutet (As’chai, ausgesprochen Assaï)”, Graetz, III, 94. — Hebr. Chasidim, pobożni. „Ausserdem lebten sie ais Nasiräer, deren Ideal es war, die höchste Weihe priesterlich er Heiligkeit zu erstreben” (Graetz, III, 91). Saduceusze wedle Graetza nie pozostawili po sobie żadnego pomnika piśmienniczego, natomiast po esseńczykach miał zostać „rodał essejski” (Megillat Chassidim), z którego zachował się jeden morał: „jeżeli zaniedbasz ją (naukę) przez jeden dzień, ona zaniedba ciebie przez dni dwa” (Graetz, jw. str. 99). Patrz dalej II, IX, 1, uwaga druga. — Jak się zdaje, καὶ δοκεῖ, [pominięto tłum. na rosyjski], czego Clementz nie tłumaczy, quod sane vitam severiorem exercere videtur. Na to καὶ δοκεῖ nie zwrócił uwagi M. Bałaban, zarzucając Flawiuszowi, że to „niewinne studium” sekt (Autobiografia Flawiusza, 2) było przerzucaniem się z partii do partii (Jos. Flaw., str. 10, patrz wyżej I, V, 2, uwaga). Aczkolwiek Flawiusz „nach Essäerweise täglich in kaltem Wasser badete” (Graetz, Geschichte der Juden III, 482), poznał raczej myślową stronę tej sekty, a nie był dopuszczony do bliższego współżycia, jeżeli o życiu esseńczyków pisze καὶ δοκεῖ. [W czasach tłumacza informacje o esseńczykach pochodziły od trzech autorów antycznych: Józefa Flawiusza, Filona Aleksandryjskiego i Pliniusza Starszego; odkryte w 1947 manuskrypty znad Morza Martwego, w okolicach ruin starożytnej osady Qumran, dostarczyły dodatkowych informacji na temat żyjącej tam wspólnoty, identyfikowanej z esseńczykami]. [przypis tłumacza]

Esseńczycy, wedle relacji Pliniusza (…) — por. Plinius, Naturalis historia V, 17. [przypis tłumacza]

essentia, existentia — byt, istnienie; zob. Słownik. [przypis tłumacza]

esse (…) varietatem — Cicero Commentariolum Petitionis, 14. [przypis tłumacza]

est (…) benevolentiae — Cicero, Amicitia 17. [przypis tłumacza]

Est et non est (łac.) — „Jest i nie jest”. [przypis tłumacza]

estime sur parole — szacunek, który się przyjmuje na słowo. [przypis tłumacza]

Estne (…) iuverint (łac.) — „Czyż panna młoda w rzeczy broni się miłości?/ Czy tylko lament stroi dla rodziców oczu,/ Zaparłszy się na progu małżeńskiej łożnice?/ Oj! Niech mnie bogi skarżą, jeśli źdźbło w tym prawdy” (Catullus, De coma Berenices, [w:] Tegoż, Carmina, LXVI, 15; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Est (…) proprietate — Quintilianus, Institutio oratoria, XI, 3. [przypis tłumacza]

Estrup — ówczesny prezydent gabinetu, stojący przez długi czas na czele parlamentarnego rządu. [przypis tłumacza]

Est situm (…) meminerimus — Cicero, De finibus bonorum et malorum, I, 17. [przypis tłumacza]

Est (…) voluptas — Ovidius, Tristia IV, 3, 27. [przypis tłumacza]

et cantharus (…) me — Horatius, Epistulae I, 5, 23. [przypis tłumacza]

Et casta (…) parentis — Lucretius, De rerum natura, I, 99. [przypis tłumacza]

Et ce fatal amour (…) pas pour lui — „I tę nieszczęsną miłość, którą w sobie przemogłam […] podstęp twój podchwycił i przekonał mnie o niej. Wyznałam ci ją, muszę przy niej obstawać; daremnie byś ty sam o niej zapomniał; to hańbiące wyznanie, do któregoś mnie zmusił, zostanie na zawsze przytomne mej pamięci. Zawsze będzie mi się zdawało, że jesteś niepewny mej wiary; i sam grobowiec, panie, mniej jest dla mnie smutny niż łoże małżonka, który mi wyrządził tę obelgę, zyskał nade mną tę okrutną przewagę i który, gotując mi wieczystą zgryzotę, zmusił mnie, bym się spłoniła od ogni płonących nie dla niego. [Jean Racine; red. WL] Mitrydat, akt IV, sc. 4. [przypis tłumacza]

Et cum non prosunt singula, multa juvant (łac.) — Tam, gdzie jeden nie wskóra, tam wielu poradzi. [przypis tłumacza]

Et cuncta (…) Catonis (łac.) — Choć okrąg ziemski Cezar pokona,/ Nie zmoże hardej duszy Katona! (Horatius, Odae, II, 1, 23; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

et curios sitmulant, sed bacchanalia vivunt (łac.) — udają świętych, a żyją jak rozpustnicy. [przypis tłumacza]

Et (…) dedit — Vergilius, Georgica, III, 267. [przypis tłumacza]

et de frigidis et maleficiatis (łac.) — Pod tym tytułem traktuje IV księga Dekretaliów o niezdolnych do małżeńskiej powinności lub czarami urzeczonych w tym kierunku osobach. [przypis tłumacza]

Et dixerunt: Venite et cogitemus contra Jeremiam cogitationes (…) (łac.) — I powiedzieli: Pójdźcie, a wymyślimy co przeciw Jeremiaszowi, bo nie zginie zakon od kapłana ani słowo od proroka. (Jr 17, 18). [przypis tłumacza]

Et dixisti: Absque peccato et innocens ego sum, et propterea avertatur furor tuus a me (…) (łac.) — „A przecież mówisz: Ponieważem niewinną, pewnie odwrócona jest zapalczywość jego ode mnie. Oto Ja w sąd wnijdę z tobą przeto, że mówisz: Nie zgrzeszyłam”. [przypis tłumacza]

etenim (…) consistendi — Cicero, Tusculanae quaestiones [Tusculanae disputationes], IV, 18. [przypis tłumacza]

Eteonikos — w r. 410/09 harmosta na wyspie Tazos (blisko Tracji i Macedonii). Po śmierci Kallikratidasa piastował komendę do przybycia nowego admirała. Sprytem i energią nie dopuścił do buntu wojsk na Chios. Występuje i w Anabazie, VII 1. [przypis tłumacza]

Eteonikos — znany z wojny peloponeskiej, w r. 411 spartański harmosta na wyspie Tazos. [przypis tłumacza]

et errat (…) adiungitur — Terentius, Adelphi, 1, 40. [przypis tłumacza]

Eterze, Zeusa gmachu — z Eurypidesa Melanippe. [przypis tłumacza]

Et fugit (…) videri — Vergilius, Aeneida, III, 65. [przypis tłumacza]

Et gens (…) virga (łac.) — „I lud Massylii konny, na oklep siedzący,/ Co nie zna wcale siodeł, a kieruje końmi,/ Dotykając łba prętem” (Lucanus, Pharsalia, IV, 682; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et (…) gladiis (łac.) — „Czyż można/ Zawierzyć wiatrom, dokąd zaniosą nam strzałę?/ Tylko w mieczu potęga, i każdy lud mężny/ Mieczem wojnę rozstrzyga” (Lucanus, Pharsalia, VIII, 384; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et (…) gloria — Horatius, Odae, III, 26, 2. [przypis tłumacza]

Et habet (…) cinaedos — Martialis, Epigrammata, VII, 58, 9. [przypis tłumacza]

Et (…) habet — Iuvenalis, Satirae VI, 196. [przypis tłumacza]

et habet tua mentula mentem — mentula użyte w znaczeniu sprośnym [tłum.: „i ma swój rozum twój penis”; red. WL]. [przypis tłumacza]

Etiam (…) dolor — Publius Syrus, Sententiae. [przypis tłumacza]

et ii qui (…) retinent — Cicero, Epistulae, XV, 19. [przypis tłumacza]

Et invictum devicta morte Catonem (łac.) — „Niezwyciężony Katon śmierć zwyciężył samą” (Manilius, Astronomica, IV, 87; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Etiopia: Αἰθιόπες, Αἰθιοπία (także w LXX), hebr. כּֽוּשׁ (Rdz 2, 13 [Kusz, nazwa krainy na płd. od Egiptu]). [przypis tłumacza]

Et ipse (…) paterni (łac.) — „Jam znany z tego, że miłuję braci/ Jak ociec…” (Horatius, Odae, II, 2, 6; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et languor (…) spiritus — Horatius, Epodes, XI. 9. [przypis tłumacza]

Et lupus (…) fera est — Ovidius, Tristia III, 5, 35. [przypis tłumacza]

Et male (…) leges (łac.) — „Czasem głupstwo pomoże, a zawiedzie rozum;/ Bo traf nie bada przyczyn, nie nagradza zasług,/ Lecz jak błędny, bez planu, szasta się tu, owdzie!/ Widocznie jest moc większa, co nad nami włada/ Przemożnie, ludzkie prawa swym poddając prawom” (Manilius, Astronomica, IV, 95; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et mihi (…) collo — Maximianus Pseudo-Gallus, Elegiae I, 61. [przypis tłumacza]

Etnarchia Archelaosa została tedy zamieniona w eparchię, natomiast Filip oraz Herod o przydomku Antypas rządzili dalej w swoich tetrarchiach… — por. Starożytności XVIII, II, 1–VII, 2. [przypis tłumacza]

Et nihil (…) apti — Lucretius, De rerum natura, III, 857. [przypis tłumacza]

et non intres in judicium (łac.) — Ps 142, 2: „Nie wdawaj się w sąd”. [przypis tłumacza]

Et non poterat facere (łac.) — „I nie mógł uczynić”. [przypis tłumacza]

Et nudam (…) meum — Ovidius, Amores I, 5, 24. [przypis tłumacza]

Et nulla (…) habet — Ovidius, Ex ponto I, 7, 37. [przypis tłumacza]

Et Numidae (…) cingunt (łac.) — „Numidowie na koniach niekiełznanych pędzą” (Vergilius, Aeneida, IV, 41; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et obscoenas (…) sint — Cicero, Tusculanae disputationes, V, 33; Cicero, De finibus bonorum et malorum, III, 20; Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 123. [przypis tłumacza]

Etolowie — na pół grecka ludność zachodnio-środkowej Grecji, do politycznego znaczenia przyszła dopiero w III w. i utworzyła Związek Etolski przeciw Grekom złączonym w Związku Achajskim. [przypis tłumacza]

Et patimur (…) incumbit — Iuvenalis, Satirae VI, 291. [przypis tłumacza]

et plaga (…) facit — Vegetius, Epitoma rei militaris, I, 2. [przypis tłumacza]

Et post (…) cura (łac.) — „Jeździec na koń, czarna troska za nim” (Horatius, Odae, III, 1, 40; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et propter vitam, vivendi perdere causas (łac.) — „I dla życia gubić przyczyny do życia”. Juvenalis, Satyry, VIII, 84. [przypis tłumacza]

Et quaerendum (…) virgineam — Catullus, Carmina 67, 27. [przypis tłumacza]

Et quo (…) laborem (łac.) — „Jakim cudem zło minąć lub mężnie je przenieść” (Vergilius, Aeneida III, 459; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

etrog — odmiana owocu cytrusowego; z kształtu przypomina cytrynę, lecz ma zielonkawą barwę i jest o wiele kwaśniejszy w smaku oraz niezwykle aromatyczny. W święto Sukot podczas modlitwy porannej Żydzi odmawiają w bożnicy błogosławieństwo nad tym owocem. Czynią tak wszyscy modlący się, toteż pożądane jest, by każdy posiadał taki owoc. [przypis tłumacza]

etrog — owoc cytrusowy, którym potrząsa się podczas święta Sukot. Podobno pochodzi z Drzewa Poznania w raju. [przypis tłumacza]

Et secum (…) certat — Claudian, In eutropium I, 237. [przypis tłumacza]

Et solem (…) Thebas — Vergilius, Aeneida, IV, 470. [przypis tłumacza]

Et sua (…) Tempestas — autor nieznany. [przypis tłumacza]

Et supera (…) poetae — Lucretius, De rerum natura, 5, 327. [przypis tłumacza]

Et tellus (…) agricolarum — Lucretius, De rerum natura, II, 1157. [przypis tłumacza]

Et tu conversus confirma fratres tuos (łac.) — Łk 22, 32: „A ty nawróciwszy się, utwierdzaj braci twoich”. [przypis tłumacza]

Et tu ergo custodies pactum meum (łac.) — „I utwierdzę przymierze moje między mną a tobą… iżbym ci był Bogiem… Ty więc będziesz strzegł mego przymierza”. [przypis tłumacza]

Et (…) tunicas — Catullus, 95, 4. [przypis tłumacza]

Et velut (…) iter — Vergilius, Aeneida, XII, 521. [przypis tłumacza]

Et veniunt (…) canunt (łac.) — „I bluszcze ślą swe pędy raźniej na swobodzie,/ I głóg piękniej wybuja na samotnej skałce,/ I ptak śpiewa najmilej nieuczony, wolny” (Propertius, Elegiae, I, 2, 10; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et via (…) dolore est (łac.) — „W końcu z trudem boleść otwarła drogę głosowi” (Vergilius, Aeneida, XI, 151; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Et vulgo (…) colore — Lucretius, De rerum natura, IV, 72. [przypis tłumacza]

Et (…) vultus — Ovidius, Amores I, 7, 21. [przypis tłumacza]

Eú-ho-e, Eú-ho-e, Bromiu! (akcent na Eú) — okrzyk szalejących Bakchantek; Bromios nazywa się Dionizos-Bakchus od zgiełku i hałasu, jakim odznaczały się jego pochody; Menechmus udając szał, wpada w komicznie patetyczny ton i naśladuje styl, jakim przemawiają w tragedii osoby „opętane przez bóstwo”, a więc szaleńcy i wróżbiarze. [przypis tłumacza]

Eubea — wielka wyspa naprzeciw Lokrydy, Beocji, Attyki. [przypis tłumacza]

Eubejczyków — Eubea jest po Krecie największą wyspą grecką. Sławniejsze jej miasta są Chalkis i Eretria. Do pierwszego attyckiego Związku Morskiego należało około 12 państw eubejskich. Gdy odpadły od Aten, Ateny podbiły wyspę i wysłały tam kolonistów (kleruchów) w 445 r. przed Chr. W 411 r. podniosły eubejskie miasta bunt i pod wpływem Sparty założyły związek państw eubejskich. W r. 371 i 362 sprzymierzyła się Eubea z Beocją. [przypis tłumacza]

Eudajmon — sławny astrolog. [zapewne jednak Valerius Eudaemon, współpracownik i bibliotekarz cesarza Hadriana, prefekt Egiptu w czasach Antoninusa Piusa; red. WL]. [przypis tłumacza]

Eudoksos z Knidos (ok. 408–ok. 355 p.n.e.) — sławny astronom [i matematyk], uczeń i przyjaciel Platona. Ostatnie swe lata przeżył na szczycie wysokiej góry, by mieć zawsze przed oczyma gwiaździste niebo. [przypis tłumacza]

Eudoksus, który z rozkoszy czynił najwyższe dobro (…) — Diogenes Laertios, Życie Eudoxa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VIII, 88. [przypis tłumacza]

Euforion — Historyk i archiwariusz Antiocha Wielkiego w Syrii. [przypis tłumacza]

Eufrates — stoik [zapewne filozof znany z listu Pliniusza Młodszego; red. WL]. [przypis tłumacza]