Przypisy

ultimum vale (łac.) — ostatnie pożegnanie. [przypis edytorski]

ultissimum (łac.) — najbardziej ostateczne. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny Kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej. [przypis edytorski]

ultramontanizm (z łac. ultramontanus: znajdujący się za górami) — pogląd głoszący, że polityka lokalnych kościołów rzymskokatolickich powinna być podporządkowana decyzjom papieża (którego siedziba znajduje się stale w Watykanie, a więc „za górami”; stąd nazwa); ultramontanizm jest więc stanowiskiem oznaczającym usztywnienie doktryny kościoła katolickiego oraz centralizację władzy kościelnej; jego powstanie jako prądu myślowego wiąże się z wystąpieniem papieża Piusa VI potępiającym rewolucyjną Francję w 1791 r., a głównym teoretykiem ultramontanizmu był Joseph de Maistre (1753–1821); ultramontańska dusza przen.: dusza niezwykle religijna, dusza dewotki. [przypis edytorski]

ultra posse nemo obligatur (łac.) — nikt nie jest zobowiązany czynić więcej, niż może. [przypis edytorski]

ultymatywnie (z łac.) — przez postawienie ultimatum, ostatecznego żądania popartego groźbą. [przypis edytorski]

Umbilicus Orbis terrarum (łac.) — pępek całego świata (dosł.: kręgu ziemi); na Forum Romanum w Rzymie stał okrągły, ceglany monument, zwany Umbilicus urbis Romae (pępek miasta Rzymu), wyznaczający centrum miasta; w tym samym miejscu znajdowała się podziemna struktura o nazwie Mundus (świat), uważana za wejście do podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

umbra (łac.) — cień; duch (zmarłego). [przypis edytorski]

unaminiter (łac.) — jednogłośnie. [przypis edytorski]

unanimes in domo (łac.) — zgodni w domu; zwrot z Ps 67, 7: Deus qui inhabitare facit unanimes in domo (w tłum. Wujka: „Bóg, który czyni, że mieszkają jednych obyczajów w domu”), występujący jako fragment mszy na Zielone Świątki w rycie rzymskim. [przypis edytorski]

unanimitate (łac.) — jednogłośnie, jednomyślnie. [przypis edytorski]

unanimitate (łac.) — jednogłośnie. [przypis edytorski]

unanimitate (łac.) — jednomyślnie, jednogłośnie. [przypis edytorski]

una poenitentium (łac.) — jedna z pokutnic. [przypis edytorski]

una salus victis nullam sperare salutem. (łac.) — jedyny ratunek zwyciężonych: nie spodziewać się znikąd ratunku. (Wergiliusz, Eneida II, w. 354). [przypis edytorski]

unctuarium (łac.) — pomieszczenie w łaźni służące do masażu i namaszczania ciała. [przypis edytorski]

unde malum (łac.) — skąd [pochodzi] zło. [przypis edytorski]

unde versus (łac.) — stąd wiersz. [przypis edytorski]

unguibus et rostro (łac.) — szponami i dziobem. [przypis edytorski]

universale (łac., l.mn. universalia) — powszechnik; termin filozoficzny będący odpowiednikiem nazwy i pojęcia ogólnego: coś, co obejmuje wszystkie wspólne cechy pewnego zbioru rzeczy jednostkowych; w średniowieczu prowadzono spór o uniwersalia, pomiędzy realizmem pojęciowym, według którego uniwersalia istnieją jako realne byty (łac. res universales), stanowiące jak gdyby idealne pierwowzory konkretnych przedmiotów, a nominalizmem, który głosił, że uniwersalia nie istnieją realnie, a są jedynie nazwami (łac. nomina), abstrakcjami językowymi; umiarkowana postać nominalizmu to konceptualizm, według którego powszechniki istnieją, ale tylko jako pojęcia w ludzkim umyśle, tworzenie uogólnień to sposób umysłowej organizacji obrazu świata. [przypis edytorski]

univira (łac.) — kobieta zamężna tylko raz. [przypis edytorski]

Unusquique mavult credere, quam judicare (łac.) — każdy woli wierzyć, niż wydawać własny sąd (Seneka, O życiu szczęśliwym I 4). [przypis edytorski]

unus tenor (łac.) — nad jedną treścią, nad jedną zawartością. [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — dosł. miastu i światu (formuła błogosławieństwa wygłaszanego przez papieża w Rzymie podczas ważnych uroczystości katolickich); tu: całemu światu. [przypis edytorski]

urbi et orbi! (łac.) — miastu i światu (dziś formuła błogosławieństwa papieskiego). [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — miastu i światu (formuła używana w odniesieniu do błogosławieństwa udzielanego przez papieża po uroczystej mszy w Niedzielę Wielkanocną w Rzymie). [przypis edytorski]

urbi et orbi (łac.) — miastu i światu. [przypis edytorski]

urbs Woligost apud urbaniores vocatur Julia Augusta propter urbis conditorem Julium Cesarem: (łac.) — miasto Woligoszcz przez wykształconych nazywane jest Julia Augusta, z powodu założenia go przez Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

ursus (łac.) — niedźwiedź. [przypis edytorski]

usque ad finem (łac.) — aż do końca. [przypis edytorski]

usque ad mortem (łac.) — aż do śmierci. [przypis edytorski]

Usque quo Domine oblivisceris me in finem (łac.) — Jak długo, Panie, całkiem nie będziesz o mnie pamiętał; Psalm 13. [przypis edytorski]

ut aliquid fecisse videatur (łac.) — aby się zdawało, że coś się robi (Laktancjusz, Divinae Institutiones (Ustanowienia Boże) VII 4.1; cytat niedokładny). [przypis edytorski]

ut aliquid fieri videatur (łac.) — aby było widać, że coś zostało zrobione; placebo. [przypis edytorski]

ut aliquid fieri videotur (łac.) — aby było widać, że coś zostało zrobione. [przypis edytorski]

ut desint vires, tamen est laudanda voluntas (łac.) — przysłowie: „Chociaż brakuje sił, trzeba pochwalać chęci” (źródło: Owidiusz, Ex Ponto, w: Epistulae III 4,79). [przypis edytorski]

utensylia (z łac.) — rzeczy użyteczne; narzędzia, sprzęt, przybory. [przypis edytorski]

utensylia (z łac. utensilia) — rzeczy użyteczne; narzędzia, sprzęt, przybory. [przypis edytorski]

uterus (łac.) — macica. [przypis edytorski]

utile cum dulci (łac.) — przyjemne z pożytecznym. [przypis edytorski]

utile dulci (łac.) — właśc. utile dulci miscere: łączyć przyjemne z pożytecznym. [przypis edytorski]

Utinam falsus vates sim! (łac.) — Obym był fałszywym prorokiem! [przypis edytorski]

utinam sim falsus vates (łac.) — chciałbym się mylić. [przypis edytorski]

uti possidetis (łac.) — co posiadasz; zasada prawa międzynarodowego, wg której kończy się konflikt zbrojny z zachowaniem aktualnego stanu posiadania. [przypis edytorski]

Ut quid Deus repulisti in finem (łac.) — Dlaczego, Boże, odrzuciłeś na wieki; Psalm 74. [przypis edytorski]

utrum virgo Maria semen emiserit in copulatione cum Spiritu Sancto (łac.) — czy Maria Panna wydzieliła nasienie podczas stosunku z Duchem Świętym. [przypis edytorski]

ut salvat (łac.) — aby uratować. [przypis edytorski]

ut ventri bene sit et iis, quae sub ventre sunt (łac.) — aby dobrze było brzuchowi oraz temu, co znajduje się poniżej brzucha. [przypis edytorski]

uxor (łac.) — żona; tu B. lp. uxorem: żonę. [przypis edytorski]

uzurpacja (z łac.) — bezprawne przywłaszczenie sobie władzy. [przypis edytorski]

vacans (łac.) — wolne miejsce, wakat. [przypis edytorski]

Vacationes cras (łac.) — jutro wakacje. [przypis edytorski]

vacat (łac.; 3 os. lp. cz. ter.) — wolny. [przypis edytorski]

vacat (łac.) — wakat, wolne stanowisko. [przypis edytorski]

vaco, vacare (łac.) — brakować, być pustym; tu 3.os. lp cz.ter. vacat: jest nieobsadzone, pozostaje wolne. [przypis edytorski]

vaco, vacare (łac.) — być wolny, niezajętym; tu 3 os. lp cz.ter. vacat: jest wolna, nieobjęta. [przypis edytorski]

vacuum (łac.) — próżnia. [przypis edytorski]

vacuum (łac.) — pustka, próżnia. [przypis edytorski]

vade mecum (łac.) — dosł. chodź ze mną; por. vademecum: przewodnik (po jakimś obszarze geograficznym, miejscowości itp.). [przypis edytorski]

vademecum (z łac.) — przewodnik. [przypis edytorski]

vade retro (łac.) — idź precz; początek frazy: Vade retro, satanae! (idź precz, szatanie!). [przypis edytorski]

Vade retro, satanae! (łac.) — idź precz, szatanie! [przypis edytorski]

vadium a. wadium (z łac.) — zaliczka wpłacana przed transakcją (zwłaszcza przed przetargiem), kaucja. [przypis edytorski]

vadium (łac.) — dziś spolszczone: wadium; kwota zabezpieczenia, wpłacana oferentowi jako warunek udziału w aukcji, mająca zapewniać wiarygodność majątkową i dobrą wolę każdego z uczestników; po zakończeniu aukcji wadium jest zwracane. [przypis edytorski]

vae misero mihi! (łac.) — biada mi, nieszczęsnemu! [przypis edytorski]

vae soli (łac.) — biada samotnemu. [przypis edytorski]

vae victis (łac.) — biada zwyciężonym. [przypis edytorski]

Vale et me ama (łac.) — Bądź zdrów i kochaj mnie. [przypis edytorski]

vale et me ama (łac.) — bądź zdrów/zdrowa i kochaj mnie. [przypis edytorski]

Vale et me amantem redama (łac.) — Bądź zdrów i kochaj mnie wzajemnie. [przypis edytorski]

Vale (łac.) — bądź zdrów. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bądź zdrów. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bywaj, bywaj zdrów (forma pozdrowienia) [zwyczajowa formuła pożegnalna łacińskich listów; red. WL]. [przypis edytorski]

vale (łac.) — bywaj zdrów, żegnaj. [przypis edytorski]

vale (łac.) — żegnaj. [przypis edytorski]

vana sine viribus ira (łac.) — próżny jest gniew bez siły. [przypis edytorski]

vanitas (łac.) — marność, próżność. [przypis edytorski]

vanitas (łac.) — marność; tu forma B lm: vanitates. [przypis edytorski]

Vanitas vanitatum homo (łac.) — człowiek (jest) marnością nad marnościami. [przypis edytorski]

vanitas vanitatum (łac.) — marność nad marnościami (Koh 1,2). [przypis edytorski]

vanitas, vanitatum vanitas (łac.) — marność, marność nad marnościami. [przypis edytorski]

varietas delectat (łac.) — rozmaitość bawi. [przypis edytorski]

vatum irritabile genus (łac.) — wrażliwy (a. drażliwy) poetów ród. [przypis edytorski]

velarium (łac.) — zasłona. [przypis edytorski]

velarius (łac.) — niewolnik zajmujący się zasłonami i kotarami. [przypis edytorski]

vel (łac.) — albo. [przypis edytorski]

vel (łac.) — lub; czyli. [przypis edytorski]

vel (łac.) — lub. [przypis edytorski]

Veni Creator (łac.) — najstarszy katolicki hymn do Ducha Św., grany zwykle podczas ślubu. [przypis edytorski]

Veni Creator (łac.) — początek hymnu na cześć Ducha Św. [przypis edytorski]

Veni creator (łac.) — przybądź stwórco; pierwsze słowa pieśni do Ducha Św. [przypis edytorski]

Veni creator (łac.) — Przyjdź, stworzycielu. [przypis edytorski]

Veni Creator Spiritus (łac.) — O Stworzycielu Duchu przyjdź; incipit Hymnu do Ducha Świętego, pieśni kościelnej wykonywanej podczas większych uroczystości, m.in. podczas sakramentu ślubu. [przypis edytorski]

Veni Creator Spiritus (łac.) — O Stworzycielu Duchu, przyjdź; pierwsze słowa hymnu do Ducha Św., wykonywanego w kościele rzymskokatolickim podczas większych uroczystości, m.in. podczas ślubu. [przypis edytorski]

Veni creator spiritus (łac.) — Przyjdź duchu-stwórco (pierwsze słowa podniosłego hymnu do Ducha św.). [przypis edytorski]

Veni Creator (z łac. dosł.: Przybądź Stwórco) — pochodzący z IX w. hymn do Ducha Świętego, Veni Creator Spiritus. [przypis edytorski]

Venite exultemus Domino (łac.) — Przyjdźcie, radośnie śpiewajmy Panu; Psalm 95 (94). [przypis edytorski]

venit iudicium (łac.) — nadchodzi sąd. [przypis edytorski]

veni, vidi, vici (łac.) — przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem. [przypis edytorski]

veni, vidi, vici! (łac.) — przybyłem, zobaczyłem, zwyciężyłem; słowa Cezara o szybkim zwycięstwie w bitwie pod Zelą. [przypis edytorski]