Przypisy

Arystydes — twórca Pierwszego Związku Morskiego, przeciwnik Temistoklesa, generał pod Maratonem, zwycięzca pod Platejami, arystokrata przysłowiowej sprawiedliwości. [przypis tłumacza]

Arystyp z Tesalii — zob. ks. I, 1; odesłał Cyrusowi wojsko pod wodzą Menona, który zarobił sobie na stanowisko wodza swą pięknością, a nie dzielnością. [przypis tłumacza]

Asamon — Ἀσαμών, dziś Dżebel Dżermak (1199 m). [przypis tłumacza]

Asaphisowie — dosł. „niepewni”. [przypis tłumacza]

asbeston — niezniszczalny. [przypis tłumacza]

Asfaltowe Jezioro — Ἀσφαλτῖτις λίμνη, LXX θάλασσα τῶν ἁλῶν, יָ֥ם הַמֶּֽלַח (Rdz 14, 3); [autor nazywa Jeziorem Asfaltowym Morze Martwe, słone jezioro bezodpływowe zasilane przez rzekę Jordan; red. WL]. [przypis tłumacza]

Asinius Pollio znalazł nawet w historii Cezara jakąś niedokładność — por. Swetoniusz, Boski Juliusz, 56 [w:] Żywoty cezarów. [przypis tłumacza]

Askalon — dzisiejsze 'Askalân (Boettger: Asculan), w klinach: As-ka-luna (Winckler, Keilinschriftliches Textbuch zum Alten Testament, str. 34). [przypis tłumacza]

Asklepios — u Homera książę tessalski, sławny ze sztuki lekarskiej, bóg lekarzy, lekarz. [przypis tłumacza]

Asochajos — Ἀσωχαῖος; w innych dziełach Flawiusza: Ἴσωκος, Ἴσακος, Σούσακος; שִׁישַׁק (1 Krl 14, 25; [Sziszak, w X w. p.n.e. najechał królestwo Judy za panowania króla Roboama, identyfikowany z Szeszonkiem I, założycielem egipskiej XXII dynastii]); Sezostris, Herodota Dzieje II, 102; Uzurtazen III [=Senuseret III, gr. Sesostris III, żyjący w XIX w. p.n.e., 900 lat przed Szeszonkiem] (z XII dynastii) wedle listy królów egipskich w Abydos na jednej ze ścian świątyni Seta I i wedle kapłana Manetosa Αιγυπτιακά υπομνήματα [Kroniki egipskie, napisane przez zhellenizowanego kapłana egipskiego Manethona w III w. p.n.e., zachowane we fragmentach w dziełach późniejszych autorów]. [przypis tłumacza]

A sole (…) queat (łac.) — „Od słońca wschodu nad Azowskiem Morzem/ Po zachód jego, któż jest, co mi zrówna?” (Z nagrobku Scypiona, pogromcy Afryki; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

asotos (…) exire (łac.) — „Ze szkoły Arystyppa wychodzą niewieściuchy, ze szkoły Zenona zgryźliwcy” (Cicero, De natura deorum, III, 31; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aspendos — miasto w Pamfilii, nadbrzeżnej krainie południowej Azji Mniejszej. [przypis tłumacza]

Aspexi terram, et ecce vacua erat et nihili, et coelos, et non erat lux in eis (…) (łac.) — „Spojrzałem na ziemię, a oto jest niepozorna i próżna: a na niebo, nie masz w nim światłości. Spojrzałem na góry, a oto się trzęsą i wszystkie pagórki chwieją się. Spojrzałem, a oto Karmel jest pustynią i wszystkie jego miasta zburzone są od oblicza Pańskiego i od oblicza gniewu zapalczywości jego. Bo tak mówi Pan: Spustoszona będzie wszystka ziemia, wszakże końca jeszcze nie uczynię”. [przypis tłumacza]

Assos — miasto w Myzji, w Troadzie [w płn.-zach. Azji Mniejszej], na skale należącej do gór Ida, nad morzem, na północ od wyspy Lesbos. [przypis tłumacza]

…a stąd wyprowadzał wniosek, że słuszne jest, aby niewykształcony był trzymany w więzach przez mądrzejszego — według prawa ojciec, którego pomieszanie zmysłów jest udowodnione, traci swobodę rozporządzania swoją osobą i swym majątkiem. Zdaniem oskarżyciela Sokrates przez naciąganą interpretację wysnuwał z tego prawa daleko idące, demoralizujące młodzież konsekwencje. [przypis tłumacza]

As the blackest (…) tempest — „Jak czarna chmura zwiastuje najstraszliwszą burzę”. Byron, Don Juan, I, 13. [przypis tłumacza]

astragalomancja — wróżenie z kości. [przypis tłumacza]

Astrea — sławna swojego czasu powieść pasterska Honoriusza d'Urfé (1567–1625), osnuta na prawdziwych zdarzeniach, a przedstawiająca pod maską pasterzy współczesne autorowi osoby. [przypis tłumacza]

Astyages w Medii umarł — Ksenofont przekształca historię w celu moralno-wychowawczym. Astyages nie umarł jako król Medii, lecz stracił władzę w 550 r. przed Chr. na rzecz Cyrusa, który, objąwszy w 558 r. tron w Persji, podniósł bunt przeciwko dziadkowi; wojsko medyjskie przeszło na stronę Cyrusa. Z Astyagesem obszedł się zwycięzca łaskawie; kazał mu mieszkać w Hyrkanii (kraj nad Morzem Kaspijskim). [przypis tłumacza]

Astydamasa Alkmeon — Astydamas, siostrzeniec Ajschylosa, jeden z najpłodniejszych tragediopisarzy, z którego dzieł nic się nie dochowało, wystąpił około roku 390 p.n.e., o tragedii jego Alkmeon nic nie wiemy. Alkmeon zabił matkę swoją Eryfilę. [przypis tłumacza]

atara — korona, wieniec; ozdobna część tałesu. [przypis tłumacza]

A Tartufe? (…) Biedaczek! — Czterokrotne powtórzenie tego samego pytania należy do najświetniejszych efektów teatralnych: w sposób niesłychanie prosty a plastyczny oddaje on charakter Orgona, stosunek jego do Tartufa, do rodziny, tłumaczy poprzednie zachowanie Elmiry, itd. Owo „biedaczek” (pauvre homme) stało się we Francji przysłowiem: księdza de Roquette, jednego z tych, w których doszukiwano się pierwowzoru Tartufa, pani de Sevigné w listach swoich stale nazywa „biedaczkiem”. [przypis tłumacza]

Ateńczycy mieli wybierać (…) zrobię — Plutarch, Praecepta gerendae reipublicae, 5. [przypis tłumacza]

Ateńczycy powzięli taką odrazę do tych, którzy stali się przyczyną jego zgonu (…) — zaczerpnięte z Plutarcha, O zazdrości i nienawiści. [przypis tłumacza]

Ateńczycy (…) wszelkiego pogrzebu i wraz wszelkiego płodzenia — por. Tukidydes, Wojna peloponeska III, 104. [przypis tłumacza]

Atenodotos — nauczyciel Frontona. [przypis tłumacza]

A ten (…) szczęśliwszym — Augustyn z Hippony, Państwo Boże, I, 10). [przypis tłumacza]

Ate — parlament. [przypis tłumacza]

A teraz będę się starał oświetlić zalety skryte w duszy jego — dyspozycja [plan] zatem, której Ksenofont się trzyma, przedstawia się tak: a) sławienie pochodzenia i rodu Agesilaosa; b) sławienie czynów Agesilaosa; c) wewnętrzne zalety Agesilaosa. Rozdziały III, IV, V i n. omawiają te zalety; początek rozdziału wymienia, o jakiej zalecie mowa. [przypis tłumacza]

a teraz taka nędzota, niedołęga i szkarada — Homer, Odyseja IX 515. [przypis tłumacza]

Athenis (…) valentes — Cicero, De fato IV. [przypis tłumacza]

At (…) lana (łac.) — „Nic z tego: już do czysta wytarłem się wełną” (Martialis, Epigrammata, II, 58, 11; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atlas — mityczny olbrzym, który trzymać miał na barkach sklepienie niebieskie. [przypis tłumacza]

At (…) obdura — Catullus, Carmina VIII, 19. [przypis tłumacza]

Ato horejso ładaas (hebr.) — „Tyś dał nam znak”. Fragment modlitwy. [przypis tłumacza]

a to kołek jakiś (lapidi mando muxumo) — lapis, kamień, oznacza w łacińskim języku potocznym kogoś tak bezdusznie głupiego, iż na nic nie reaguje — nasz „kołek” po prostu. [przypis tłumacza]

Atoli ponieważ przy ich użyciu łatwiej jest niekiedy wykazać przypadkowość w sądach, niż ich empiryczne ograniczenie — idąc za wskazówką E. Adicksa, przestawiłem tu części zdania, ponieważ sens tego wymaga. Powszechnie czyta się w tym miejscu: „Weil es aber im Gebrauche derselben bisweilen leichter ist, die empirische Beschränktheit derselben, als die Zufälligkeit in den Urtheilen (…) zu zeigen”. [przypis tłumacza]

atol — tym wyrazem oznaczono zrazu gromadę wysp tworzących Archipelag Malediwski, potem wszelkie gromady wysp mające ten sam co i tamte charakter. Są to małe, niskie wyspy ugrupowane na wąskich podstawach madreporycznych, otaczające pewną przestrzeń morza albo większą wyspę i pomiędzy którymi przemknąć się można łodzią, a nawet okrętem. Takie są wyspy Archipelagu Pomotu czyli Niebezpiecznego, Archipelagu Centralnego czyli Mulgrawy. [przypis tłumacza]

Atos — góra w Macedonii. [przypis tłumacza]

A tourist guide in Italy (pronounced: cheecherony). [przypis tłumacza]

A to znowu pod drzwiami mi śpiewać… — ma na myśli piosenki miłosne, śpiewane przez kochanków tzw. pieśni płaczliwe pod drzwiami kochanki (παρακλαυσίθυρα) znane nam z literatury klasycznej, prototypy serenad. Tak np. w komedii Plautowskiej Kurkulionie (w. 117 i nast.) śpiewa młody Fedromus piosenkę do nieczułych rygli zamkniętej bramy, wiążących jego kochankę (por. Plautus, s. 94, 426, 429). Czasem znów na drzwiach wypisywano (nieraz węglem) miłosne, dowcipne lub uszczypliwe wierszyki (epigramy), jako że w tym zwyczaju (z którego wyrosły później paszkwile) lubowali się od dawna południowcy, o czym świadczą dzisiaj graffiti pompejańskie. O tych wierszykach mówi dalej Demifo: „Drzwi by mi zamalowali węglem, wierszydłami” (impleantur elegeorum meae fores carbonibus). [przypis tłumacza]

Atque adeo (…) leges — Manilius, Astronomica, IV, 907. [przypis tłumacza]

Atque (…) annus (łac.) — „I rok się tak tym samym torem toczy w kółko” (Vergilius, Georgica, II, 402; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) armis (łac.) — „Lecz Orodesa zabić, wtedy gdy uciekał,/ Nie uważał za godne i cios z tyłu zwlekał;/ Więc zabiegł mu od czoła i brew w brew uderza,/ I jak mąż, nie jak złodziej, do zwycięstwa zmierza” (Vergilius, Aeneida X, 372; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Atque (…) nefas — Platon, Timajos w tłumaczeniu Cycerona, 2. [przypis tłumacza]

Atque (…) turpis — Ovidius, Metamorphoses, IV, 187. [przypis tłumacza]

Atrebacja — Artois. Chodzi o Damiensa, urodzonego w Arras, który 5 stycznia 1757 targnął się na życie Ludwika XV, za co rozszarpano go końmi na placu de Greve. [przypis tłumacza]

Atrongajos — Ἀθρογγαῖος, w Starożytnościach XVII, X, 7: Ἀθρόγγης. [przypis tłumacza]

[A trzeba samemu… w miłości] (nam ipsum amasse oportet, si amanti ire opitulatum voles) — w miejsce przypuszczalnie zaginionego wiersza uzupełnił Ritschl. [przypis tłumacza]

At talem oportere esse Deum (…) infallibili et immutabili — Sam zdrowy rozum każe przyznać, że Bóg musi być takim, iż swoją wolnością nakłada na nas konieczność. Gdy się godzimy na wszechwiedzę i wszechmoc, to wynika stąd naturalnie, z niezłomnym następstwem, żeśmy ani stworzeni przez siebie samych, ani żyjemy, ani czynimy cokolwiek przez siebie samych, lecz przez jego wszechmocność. Wszechwiedza i wszechmoc Boga stoi w zupełnej przeciwności z naszą wolną wolą. Wszyscy ludzie są zmuszeni przyznać, z następstwem niedającym się uniknąć, żeśmy nie powstali dzięki naszej woli, lecz dzięki konieczności; a zatem nie czynimy tego, co się nam podoba, wskutek wolnej woli, lecz stosownie do tego, jak Bóg przewidział i jak zrządza według swojego zamiaru i cnoty niezawodnej i niezmiennej. [przypis tłumacza]

Attention! (…) Now! (ang.) — Uwaga! Uwaga! Uwaga!… Halo!… Teraz! [przypis tłumacza]

Attonitus (…) odit — Ovidius, Metamorphoses, XI, 128. [przypis tłumacza]

A ty lądowym — Enobarbus również długo był dowódcą floty i uprawiał korsarstwo. [przypis tłumacza]

A tym mniej, aby Bóg, który zna serca, czynił cudy na rzecz takiego człowieka — Wciąż o cudzie w Port-Royal. [przypis tłumacza]

a Tytus… — δὲ tłumaczę przez: a. [przypis tłumacza]

Auctius atque Di melius fecere (łac.) — Bogowie przewyższyli moje życzenia! [następne słowa z zacytowanej satyry Horacego; red. WL]. [przypis tłumacza]

Audit (…) futura — „Pyta o drogę, liczy dni swe i rozmierza/ Żywot tej drogi trwaniem i dręczy się jutrem…” (Claudianus, In Rufinum, II, 137; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Auferimur (…) Amor — Ovidius, Remedia amoris, I, 343. [przypis tłumacza]

Augusta — Αὐγούστου. [przypis tłumacza]

August napisał wiersze przeciw Asyniuszowi Pollionowi (…) — por. Macrobius, Saturnalia, II, 4. [przypis tłumacza]

August zagarnął na skarb dobra szlachcica rzymskiego (…) — Swetoniusz, Boski August, 24 [w:] Żywoty cezarów. [przypis tłumacza]

August, zwierzywszy się Lucjanowi (…) — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXXIII. [przypis tłumacza]

auro (…) Retia — Titus Calpurnius Siculus, Eclogae, VII, 53. [przypis tłumacza]

Aut (…) abeat — „Albo niech pije, albo niech odejdzie”; Cicero, Tusculanae disputationes, V, 4. [przypis tłumacza]

Aut (…) habet (łac.) — „Śmierć była albo będzie: nie istnieje nigdy/ W teraźniejszości. Również nie zadaje męki/ Śmierć sama: raczej tylko jej oczekiwanie” (Pierwszy wiersz z satyry La Boêtie, drugi z Owidiusza; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aut (…) iniquas — Horatius, Odae III, 1, 29. [przypis tłumacza]

autodafé — istotnie, auto-dafé miało miejsce 20 czerwca 1756 [auto-da-fé (z portug.: akt wiary), uroczystość kończąca proces inkwizycyjny osób oskarżonych o herezję, czary i in. odstępstwa od religii katolickiej, polegająca na publicznym wyznaniu winy, skruchy i deklaracji wiary katolickiej, po niej następowała egzekucja; Red. WL]. [przypis tłumacza]

Autofradates — [satrapa Lidii]; w 392 r. podzielono satrapię Tissafernesa; Jonię otrzymał Strutas, Lidię Autofradates, Karię rodzimy władca, Hekatomnos z Milasy. W 387 r. satrapą Lidii i miast jońskich został powtórnie Tiribazos, który był za Cyrusa namiestnikiem Armenii Zachodniej, a po śmierci Tissafernesa objął jego stanowisko, gdy kanclerz (chiliarcha) Titraustes, zarządziwszy co trzeba, powrócił z Lidii na dwór królewski. Autofradates był nadal namiestnikiem Lidii ze stolicą Sardes, ale podlegał Tiribazosowi. Frygię nad Hellespontem objął po Farnabazosie, odwołanym w łasce i zaszczyconym ręką córki królewskiej, Ariobarzanes. [przypis tłumacza]

Autolikos — zginął za trzydziestu tyranów. [przypis tłumacza]

automat — Termin przejęty od Kartezjusza. [przypis tłumacza]

autor błaga życzliwych czytelników, aby zechcieli powstrzymać się ze śmiechem aż do siedemdziesiątej ósmej księgi — Parodia formułki spotykanej na wielu dziełach w XVI. stulecia. [przypis tłumacza]

Autor dzieła nie ujawnił swego nazwiska, słusznie bowiem przewidywał, że (…) wywoła burzę wśród obrońców ustanowionego porządku rzeczy i idei — W Pochwale (Eloge) króla Fryderyka II [wygłoszonej po śmierci de la Metriego; WL] czytamy: „Dzieło to, które musiało przejąć wstrętem ludzi, będących już z racji swego stanu jawnymi wrogami postępu rozumu ludzkiego, podniosło wszystkich kapłanów lejdejskich przeciwko autorowi: kalwiniści, katolicy i ewangelicy zapomnieli w owej chwili, że dzieli ich spółistotność [tj. dogmatyka dot. Trójcy Świętej; WL], wolność woli, msza rekwialna [tj. msza za zmarłych; WL] oraz nieomylność papieża — i połączyli się wszyscy celem prześladowania filozofa”. (Oeuvres, t. III, Berlin, Eloge de la Mettrie). [przypis tłumacza]

„Autor listu ma zostać listonoszem” — to znaczy, że rabi Elazar ma zostać łowcą złodziei. [przypis tłumacza]

autor zna go i nawet raz cytuje — wyd. Turowskiego, Kraków 1861, str. 78. [przypis tłumacza]

aut qui (…) conveniant (łac.) — „albo ci, którzy nie stosują wyrazów do przedmiotu, lecz zbaczają z drogi szukając przedmiotu, który by się nadał do słów” (Quintilianus, Institutio oratoria, VIII, 3; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Aut (…) vexant — Lucretius, De rerum natura, V, 216. [przypis tłumacza]

aves (…) putamus (łac.) — „Mniemamy, że pewne ptaki rodzą się na to tylko, aby służyły augurom do wróżby” (Cicero, De natura deorum, II, 1; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Avida (…) virtus (łac.) — „Niebezpieczeństwa łaknie zawdy cnota” (Seneca [Minor], De providentia, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Avocat Patelin — nieśmiertelna farsa średniowiecznej literatury francuskiej. [przypis tłumacza]

„A voice from Saint Helena” p. O'Meara — Głos ze świętej Heleny. O'Meara był to chirurg marynarki angielskiej, który towarzyszył Napoleonowi na tę wyspę. [przypis tłumacza]

A was wszystkich tu proszę… — celowe przełamanie iluzji scenicznej; Plautus każe często swoim aktorom, dla wywołania efektu komicznego, komunikować się z publicznością i w najrozmaitszy sposób wypadać z roli, i to nie tylko wtedy, gdy aktor mówi monolog, ale nawet w ciągu rozmowy z innymi osobami sztuki. Tak np. w Punijczyku (w. 550 i nast.) młodzieniec, chcąc wywieść w pole stręczyciela, sprowadza „adwokatów” i chce im cały swój plan wyjaśnić, gdy ci nagle mu przerywają: „My już o tym wszystkim wiemy. Tu o widzów chodzi,/ Dla nich przecież gra się tutaj tę oto komedię./ Ich więc raczej poobjaśniaj, żeby zrozumieli/ Twoją rolę. O nas nie dbaj. My już wszystko wiemy:/ Myśmy przecież razem z tobą wszyscy się uczyli,/ Żeby wiedzieć, jak ci mamy w roli odpowiadać!”. [przypis tłumacza]

Awicenna (908–1036) — słynny arabski lekarz i filozof. [przypis tłumacza]

A więc dalej, proszę — wzywa Filokomazjum, by rozpoczęła swą rolę, ale udaje, że słowa te są niby dalszą częścią rozmowy ze Sceledrusem. [przypis tłumacza]

A więc już ją sobie bierzcie, jak świnię! Z korytem! (iam obsecro hercl' vobis habete cum porcis, cum fiscina) — dosłownie: „bierzcie [ją] sobie ze świniami, z koszem [na paszę]”. Wchodzi tu w grę widocznie jakieś przysłowie, dziś nam nieznane; przekład usiłuje w te słowa włożyć pewną myśl zrozumiałą, przyjmując porównanie ze zwrotem nieprawnie posiadanej świni, co u Rzymian ówczesnych, tak zamiłowanych w uprawie roli i w hodowli zwierząt domowych (zwłaszcza świń), wydaje się zupełnie możliwe. [przypis tłumacza]

a większość dla innych — Tj. nieprzewidzianych prawem. [przypis tłumacza]

Aw — miesiąc lipiec-sierpień. [przypis tłumacza]

A wówczas będziemy bardzo powściągliwi — Skierowane przeciw luźnej moralności kazuistów. [przypis tłumacza]

aż do okręgu sodomickiego — bis an das frühere (?) Sodomitergebiet (Cl.); [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

aż do uliczek poprzecznych — πρός τε τὸ τεῖχος πλάγιοι κατέτεινον οἱ στενωποί, adm urum angustae viae transversae tendebant, die Cassen in schiefer Richtung auf die Mauer zuliefen (Cl.), [pominięto tłum. na rosyjski]. [przypis tłumacza]

Ażeby jednak niektórzy Żydzi nie mogli gdzie indziej tych jego bezprawi ukazać we właściwym świetle… — jakie znaczenie przypisywano dziełom Flawiusza dowodzi fakt, że w niektórych rękopisach umieszczano następujący dopisek na końcu dzieła: εκ του οκτωκαιδεκατου λογου της ιωσεπου αρχαιολογιας περι του χριστου μαρτιριαι (Z osiemnastej księgi Starożytności Józefa świadectwa o Chrystusie, tj. Mesjaszu) i po tych słowach przytaczano cały ustęp ze Starożytności XVIII, III, 3, który pojawił się w epoce Euzebiusza i przez niego pierwszego został zacytowany (Euzebiusz, Historia kościelna I, XI, 7), gdy Orygenes natomiast pisze (Κατὰ Κέλσου [Przeciw Celsusowi] I, 35): ἀπιστῶν τῷ Ἰησοῦ ὡς Χριστῷ Ἰώσηπος (Józef nie wierzył, że Jezus był Chrystusem, tj. Mesjaszem). To samo stosuje się do ustępu Starożytności XX, IX, 1. Aczkolwiek Renan jeszcze z zastrzeżeniami wyrażał się o tych ustępach (Żywot Jezusa XXI i uwaga G). Zagadnienie to można uważać za rozwiązane. Ale te „subscriptiones” i „interpolationes” [dopiski i wstawki] były wśród wzburzonego morza ówczesnych fanatyzmów pasami korkowymi, które z powodzi zniszczenia starożytnych kultur wyniosły dzieła Flawiusza i podały do rąk badawczej i bardziej humanitarnej Teraźniejszości. [przypis tłumacza]

A żebyś tak — (domyślne: „zdechł” lub coś podobnego). „Nie, ty raczej” — każe się towarzyszowi domyśleć: „zdechnij”, ale kończy zdanie całkiem czym innym: „kończ, skoroś już zaczęła” — di te perdant — te istuc aequomst (tak Ritschl) — quoniam occepisti, eloqui. Typowy Plautowski dowcip w częstych u niego przekomarzaniach się. [przypis tłumacza]

aż go się zleje — por. IV, VIII, 4 o lepkości brył asfaltu. [przypis tłumacza]

aż nadto pijemy bez pragnienia — Aluzja do niewinnych, których poddawano indagacji za pomocą tortury wodnej. [przypis tłumacza]

aż wreszcie Gabinius… — Graetz sądzi, że opisane dalej wypadki rozgrywały się częścią za prokonsulatu Gabiniusa, a częścią za czasów jego poprzednika Lentulusa Marcellinusa. [przypis tłumacza]

a za jego przybyciem berło miało być odjęte Judzie — 49, 10. [przypis tłumacza]

azar — hala świątynna [przypis tłumacza]

A, zdrajco! — Tartufe nic nie powiedział na swoją obronę; przeciwnie, oskarżył się niby, mimo to czar, pod jakim umie trzymać Orgona, jest taki, że Orgon wybucha przeciw synowi, wówczas kiedy czekaliśmy jego wybuchu przeciw Tartufowi. [przypis tłumacza]

Az jaszir — „Wtedy zaśpiewał”, pieśń dziękczynna odśpiewana przez Mojżesza po przekroczeniu Morza Czerwonego. [przypis tłumacza]

A znowuż o Ps LXXVIII (…) — Werset 39: Spiritus vadent et non rediens… [przypis tłumacza]