Przypisy

teoria wszystkojedności — [Komentarz autora z Uwag.] Swego czasu urobiłem sobie teorię, że zadaniem poezji jest sprowadzić każde zdarzenie do „horlizmu” (od noweli Maupassanta pt. Horla), do stadium, w którym ono zacznie być straszne przez swoją bezpośredniość. I raz postanowiłem sobie opisać w horlistyczny sposób zwykłe spadanie meteoru, lecz po różnych próbach przekonałem się, że mi się to nie uda. Nie wszystkie bowiem zajścia są w równym stopniu ważne dla człowieka, a rojenia poetyckie o tym, że na płatku lilii może się rozegrać cały dramat (Wierzbicki, Zbierzchowski), są albo szkolarstwem, albo bezkrytycznym uleganiem sugestii paradoksu. Raz pewien doktor filozofii usiłował udowodnić mi, że „Janko muzykant” pod względem „artystycznym” może stać wyżej nawet od „Raskolnikowa”, i myślał, że Bóg wie jak mi się przysłuży, zbijając moją naiwną wiarę w wyższość „Raskolnikowa”. Naturalnie, że z pewnego punktu widzenia można powiedzieć, iż wszystkie fakty na świecie są zbudowane z jednego materiału, ale to stanowisko ciągle zaznaczać i w zaznaczaniu go upatrywać jedyne zadanie poezji, to jest nudne. Miarą rzeczy jest życie praktyczne (w najlepszym znaczeniu). Nadto każdy fakt ma swój lokalny koloryt i np. spraw giełdowych nie można opowiedzieć tak samo jak spraw miłosnych, wynajdując tu i tam „poezję”. [przypis autorski]

Teorię angielską próbował uzasadnić Max Doumic — Le secret de la Franc-Maçonnerie, Paris 1905. [przypis autorski]

teorię tę „nieuchwytną, a naiwną” — por. René Sudre, Introduction à la métapsychique, 1926, s. 320. [przypis autorski]

Teorie pozytywistyczne oparte są na dwóch tezach: tezie o społecznych źródłach prawa oraz tezie o rozdziale (rozdzielalności) prawa i moralności. Por. szerzej: T. Gizbert-Studnicki, A. Dyrda, A. Grabowski, Metodologiczne dychotomie. Krytyka pozytywistycznych teorii prawa, Warszawa 2016, s. 17. [przypis autorski]

Teorie pozytywistyczne oparte są o dwie tezy: 1. teza o społecznych źródłach prawa oraz 2. teza o rozdziale (rozdzielalności) prawa i moralności. Por. szerzej: T. Gizbert-Studnicki, A. Dyrda, A. Grabowski, Metodologiczne dychotomie. krytyka pozytywistycznych teorii prawaWarszawa 2016, s. 17. [przypis autorski]

Te postaci [z „Próchna” Berenta] poklasyfikował należycie Troczyński — K. Troczyński, Artysta i dzieło, s. 24–31. [przypis autorski]

tera (gw.) — teraz. [przypis autorski]

terenos dos Indios — rezerwaty dla Indian. [przypis autorski]

Termin „modernizm” powstał w Niemczech i początkowo miał inne niż dzisiaj znaczenie (…) „Die Überwindung des Naturalismus” (1891) — I. Matuszewski, Słowacki i nowa sztuka, t. I, s. 20–21. [przypis autorski]

Termin (…) »modernizm« (…) zarówno podstawy filozoficzne kierunku, jak rodzaj górującej wówczas osobowości, jak wreszcie typ artyzmu — K. Wyka, Modernizm polski, Kraków 1959, s. 4. [przypis autorski]

termin „neoromantyzm” pojawiał się w ówczesnej publicystyce francuskiej (…) badacze francuscy doszukali się go dopiero w roku 1903, w wypowiedziach Jules Bois i Lorenza de Brasi — por. M. Décaudin, La crise des valeurs symbolistes. Vingt ans de poésie française. 1895–1914, Toulouse 1960, s. 285. [przypis autorski]

termin „secesja” (…) importowany z plastyki (…) uzupełnia dobrze impresjonizm i ekspresjonizm (…) termin „historyczny”, wskazujący na jednorazowość zjawiska — W artykule Próba periodyzacji nowożytnej literatury polskiej („Ruch Literacki” 1966, nr 2) wysunąłem inną propozycję — by dla zjawisk literackich, o których tu mowa, zastosować nazwę „modernizm”. [przypis autorski]

Termin „symbolizm” w zastosowaniu do całej niewerystycznej twórczości Młodej Polski zużytkowany został tylko przez czeskiego badacza Jana Machała — J. Máchal, O symbolizmu v literatuře polské a ruské, Praha 1935; książka w Polsce zupełnie niezauważona. [przypis autorski]

terminy „dekadenci” i „symboliści” używane są wymiennie (…) (na przykład Zenon Przesmycki) — Z. Przesmycki, Profile poetów francuskich, „Życie” 1888, nr 7. [przypis autorski]

terminy ogólne, takie jak (…) indywidualizm (P. Chmielowski) — P. Chmielowski, Pretensje indywidualizmu, „Ateneum” 1895, t. I, s. 209–215. [przypis autorski]

terminy ogólne, takie jak (…) mistycyzm (W. Marrené) — W. Marrené, Współczesny mistycyzm, „Przegląd Tygodniowy” 1892, nr 1. [przypis autorski]

terminy ogólne, takie jak pesymizm (B. Lutomski) — B. Lutomski, Pesymizm literacki, „Ateneum” 1891, t. IV, s. 179–186. [przypis autorski]

terminy ogólne, takie jak (…) podmiotowość (L. Krzywicki) — L. Krzywicki, Najmłodsi, „Prawda” 1894, nr 16–18. [przypis autorski]

Termy Karakalli — Były to kąpiele wystawione przez Karakallę. Gmach, którego gruzy dzisiaj jeszcze są gmachem. U starożytnych, kąpiel nie była rzeczą tak krótką i mało znaczącą jak u nas. Najsłodsze godziny życia przepędzali w Termach. Były to budynki pełne portyków, ogrodów, bibliotek, przyozdobione arcydziełami sztuk pięknych. Tam wyszedłszy z wan[ie]n marmurowych, namaściwszy się najdroższymi kadzidłami, przechadzali się lub słuchali filozofów, lub grali w różne gry, ćwiczyli się w gimnastyce. Czasem w termach bywały teatry i cyrki. [przypis autorski]

Tertullian, Tertullianus (Quintus Septimius Florens) — ur. 169 w Kartaginie, z rodziny pogańskiej, słynął w Rzymie jako prawnik, później przyjął chrzest i był prezbitrem w Kartaginie. Umarł 220. Z licznych jego dzieł treści apologetycznej, moralnej i dogmatyczno-polemicznej najważniejsze: De idolatria, Apologeticus, De anima, Libri duo ad nationes. [przypis autorski]

te same promienie, jakie rozpoznajemy w promieniowaniu wtórnym, wywołanym przez promienie Röntgena — [por.] Sagnac, These de doctorat. Curie et Sagnac, „Comptes rendus”, kwiecień 1900. [przypis autorski]

Tetmajer pisał, że „zamiast idei odżywczych, które by utleniały krew naszą i budziły silne, młode jej tętno, pierś nam duszą zużyte prądy przeszłości” — Zamiast programu, „Ognisko” 1889, nr 1. [przypis autorski]

tews (litewskie) — ojciec. [przypis autorski]

Tew’s — Ojcze. [przypis autorski]

θεών έν γούνασι (gr.) — Teon en gounasi: na kolanach bogów. [starożytne wyrażenie greckie, że coś „spoczywa na kolanach bogów”, oznacza: zależy od woli bogów (por. Homer, Iliada XVII 514, XX 435; Odyseja I 267, XVI 129; Diogenes Laertios Żywoty i poglądy słynnych filozofów. Diogenes VI 67; red. WL] [przypis autorski]

The association of magic with any vital interest is demonstrated by the case of pearling. Here, through the advent of white men, a new and very lucrative and absorbing pursuit has opened up for the natives. A form of magic is now in existence, associated with this fishing. This of course apparently contradicts the native dogma that magic cannot be invented. The natives, if faced with this contradiction, explain that it is really an old magic of shell fishing which refers to all the shells found at the bottom of the Lagoon, but which so far had only been used with regard to fishing for the Conus. In fact, this magic is nothing but the adaptation of the mwali (armshell) magic to the pearls. I doubt, none the less, whether even such a transference or adaptation would have taken place before the foundations of native belief and custom had been shaken by the well-intentioned but not always wise and beneficent teachings and rulings of the white man and by the introduction of trade. [przypis autorski]

The best accounts we possess of the inland tribes are those of W. H. Williamson, The Mafulu, 1912, and of C. Keysser, Aus dem Leben der Kaileute, in R. Neuhauss, Deutsch Neu Guinea, Vol. III. Berlin, 1911. The preliminary publications of G. Landtmann on the Kiwai, Papuan magic n the Building of Houses, „Acta Arboenses”, Humaniora. I. Abo, 1920, and The Folk-Tales of the Kiwai Papuans, Helsmgfors, 1917, promise that he full account will dispel some of the mysteries surrounding the Gulf of Papua. Meanwhile a good semi-popular account of these natives is to be found n W. N. Beaver's Unexplored New Guinea, 1920. Personally I doubt ery much whether the hill tribes and the swamp tribes belong to the same stock or have the same culture. Compare also the most recent contribution to his problem Migrations of Cultures in British New Guinea, by A. C. Haddon, Huxley Memorial Lecture for 1921, published by the R. Anthrop Institute. [przypis autorski]

The Constitutional Copyright Clause, Philadelphia, Pennsylvania (1789) [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), eyd. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org, tłumaczenie dostępne pod adresem: http://libr.sejm.gov.pl/tek01/txt/konst/usa.html. [przypis autorski]

The crab-claw sails, used on the South Coast, from Mailu where I used o see them, to westwards where they are used with the double-masted lakatoi of Port Moresby, are still more picturesque. In fact, I can hardly imagine anything more strangely impressive than a fleet of crab-claw sailed canoes. They have been depicted in the British New Guinea stamp, as issued by Captain Francis Barton, the late Governor of the Colony. See also Plate XII of Seligman's Melanesians. [przypis autorski]

The discovery of the existence of „linked” totems, and the introduction of this term and conception are due to Professor C. G. Seligman. Op. tit. , pp. 9, 1 1; see also Index. [przypis autorski]

The ethnographic researches at present carried on in Su'a'u by Mr. W. E. Armstrong, of Cambridge, will no doubt throw light on this subject. [przypis autorski]

The hiri, as these expeditions are called in Motuan, have been described with a great wealth of detail and clearness of outline by Captain F. Barton, in C. G. Seligman's The Melanesians of British New Guinea, Cambridge, 1910, Chapter VIII. [przypis autorski]

The legendary „early authority” who found the natives only beastly nd without customs is left behind by a modern writer, who, speaking about he Southern Massim with whom he lived and worked „in close contact” for any years, says „ …We teach lawless men to become obedient, inhuman men to love, and savage men to change”. And again: „Guided in his conduct by nothing but his instincts and propensities, and governed by his unchecked passions…” „Lawless, inhuman and savage!” A grosser misstatement of the real state of things could not be invented by anyone wishing to parody the Missionary point of view. Quoted from the Rev. C. W. Abel, of the London Missionary Society, Savage Life in New Guinea, no date. [przypis autorski]

The natives are ignorant of the fact of physiological fatherhood, and, as I have shown in op. cit., The Father in Primitive Psychology, 1926, have a supernatural theory of the causes of birth. There is no physical continuity between the male and the children of his wife. Yet the father loves his child even from birth — to the extent at least to which the normal European father does. Since this cannot be due to any ideas that they are his offspring, this must be due to the outcome of some innate tendency in the human species, on the part of the male to feel attached to the children born by a woman with whom he is mated, has been living permanently and has kept watch over during her pregnancy. This appears to me the only plausible explanation of the 'voice of blood' which speaks in societies ignorant of fatherhood as well as those that are emphatically patriarchal, which makes a father love his physiologically own child as well as one born through adultery — as long as he does not know of it. The tendency is of the greatest use to the species. [przypis autorski]

The reader will note that this is the same name, which another mythical log bore, also of the Lukuba clan as all dogs are, the one namely from whom he kayga'u magic is traced. Cf. Chapter X, Division V. [przypis autorski]

There can be no better expression to denote the mutual relation of all these ideas than that used by Frazer to describe one of the typical forms of magic thought, the „contagion of ideas”. The subjective, psychological process leads the natives to the belief in magical contagion of things. [przypis autorski]

There is no absurdity more glaring (…) the doctrine of necessity or absolute nonsense — s. XX: „Dla mojego rozumu nie istnieje bardziej namacalna niedorzeczność niż pojęcie moralnej wolności”; s. 26: „Żaden akt woli, żadna czynność jakiegokolwiek człowieka nie mogła wypaść inaczej, niż wypadła, chyba gdyby stał się cud lub zaszła jakaś zewnętrzna przyczyna”; s. 37: „Aczkolwiek jakaś skłonność lub właściwość mojego umysłu nie jest siłą ciężkości, mimo to wywiera na mnie wpływ i działanie tak samo pewne i konieczne jak owa siła na kamień”; s. 43: „Wyrażenie, jakoby wola była czymś, co samo się powoduje, nie daje zgoła żadnego pojęcia, a zawiera raczej niedorzeczność, orzekając mianowicie, że spowodowanie, które jest skutkiem, następuje bez wszelkiej przyczyny. Bo gdybyśmy wyłączyli wszystko, co się rozumie przez nazwę »pobudka«, to rzeczywiście nie pozostałoby zgoła nic, co by mogło wywołać owo spowodowanie. Niech sobie ludzie używają słów jakich chcą; w żadnym razie nie mogą posiadać pojęcia określającego, że niekiedy pobudki powodują nas do czegoś, to znowu, że się przy tym obywa bez wszelkich pobudek, tak samo, jak nie mogą posiadać pojęcia określającego, że niekiedy ciężarki ściągają w dół ważkę, niekiedy zaś pewnego rodzaju substancja, nieposiadająca zgoła żadnego ciężaru i niczym niebędąca dla ważki, chociażby sama w sobie była nie wiedzieć czym”; s. 66: „Chcąc dobrać stosowne filozoficzne wyrażenie, powinno się nazwać pobudkę właściwą przyczyną uczynku: gdyż pobudka jest nią tak samo, jak cośkolwiek w przyrodzie jest przyczyną czegoś innego”; s. 84: „Jeżeli wszystkie poprzedzające warunki były zupełnie te same, to nie jesteśmy nigdy zdolni do dwóch różnych wyborów”; s. 90: „Człowiek, który sobie robi wyrzuty z powodu jakiegoś określonego uczynku ze swoich ubiegłych lat, może sobie bez wątpienia uroić, że postąpiłby inaczej, gdyby się znowu znalazł w tym samym położeniu. Jednakowoż jest to tylko złudzeniem: jeżeli dokładnie siebie zbada i uwzględni wszystkie warunki, to przekona się z łatwością, że nie mógł inaczej postąpić, niż tak jak postąpił, gdy wewnętrzny nastrój jest ten sam, jeżeli się tak samo zapatruje na rzeczy jak wówczas i jeżeli wykluczy wszystkie inne zapatrywania, do których odtąd doszedł, dzięki rozwadze”; s. 287: „Krótko a węzłowato, nie ma tu innego wyboru niż wybór między teorią konieczności albo bezwzględną niedorzecznością”. [przypis autorski]

The relation between Mother-right and Father-love is more fully discussed in op. cit., Sex and Repression in Savage Society. [przypis autorski]

These views have been elaborated in the previously quoted article on Primitive Economics in the „Economic Journal”, March, 1921. [przypis autorski]

The sorcerer, who stands for conservatism, the old tribal order, the old beliefs and apportionment of power, naturally resents the innovators and the destroyers of his Weltanschauung. He is as a rule the natural enemy of the white man, who therefore hates him. [przypis autorski]

The Soul and the body or The history of a man with two bodies. The probleme of my life — Dusza i ciało czyli Historia człowieka o dwóch ciałach. Problemat mojego życia. [przypis autorski]

the sovereign people (ang.) — lud suwerenny. [przypis autorski]

The ultimate author of all our volitions (…) is likewise the author of all the rest — niejeden czytelnik niemiecki chętnie przyjmie przekład tego ustępu, jako też i dalszych ustępów angielskich [Podaję tu przekład polski tego ustępu, dokonany przez Prof. Dra K. Twardowskiego i Dra J. Łukasiewicza: Badania dotyczące rozumu ludzkiego (An Enquiry concerning Human Understanding, nakładem Polskiego Towarzystwa Filozoficznego 1905), s. 134; przyp. tłum.]: „Ostatecznym Sprawcą wszystkich naszych aktów woli jest Stwórca świata, który pierwszy wprawił tę olbrzymią maszynerię w ruch i postawił każdą istotę w tych właśnie warunkach, z których z nieuchronną koniecznością musi wyniknąć każde dalsze zjawisko. Więc czyny ludzkie albo nie mogą w ogóle mieć w sobie moralnej ohydy, gdy pochodzą od tak doskonałej przyczyny, albo też, jeżeli mają w sobie coś ohydnego, muszą uwikłać naszego Stwórcę w tę samą winę, skoro uznajemy w nim ich ostateczną przyczynę, ich ostatecznego sprawcę. Tak samo bowiem jak człowiek, który podpalił minę, odpowiada za wszystkie następstwa, bez względu na to, czy użyty lont był długi czy krótki, tak też wszędzie, gdzie istnieje określony i nieprzerwany łańcuch działających z koniecznością przyczyn, ta Istota, bądź skończona, bądź nieskończona, która wywołuje pierwszą z nich, jest w równej mierze sprawczynią wszystkich dalszych”. [przypis autorski]

The way of hiring a masawa (sea-going) canoe is different from the usual transaction, when hiring a fishing canoe. In the latter case, the payment consists of giving part of the yield of fish, and this is called uwaga. The same term applies to all payments for objects hired. Thus, if fishing nets or hunting implements, or a small canoe for trading along the coast are hired out, part of the proceeds are given as uwaga. [przypis autorski]

The whole tribal life is based on a continuous material give and take; cf. the above mentioned article in the „Economic Journal”, March, 1921, and he disgression on this subject in Chapter VI, Division IV-VII. [przypis autorski]

The words within brackets in this and in some of the following spells are free additions, necessary to make the meaning clear in the English version. They are implied by the context in the native original, though not explicitly contained. [przypis autorski]

The word vineylida suggests the former belief, as vine — female, lida — coral stone. [przypis autorski]

This and the following quotations are from the Author's preliminary article on the Kula in Man, July, 1920. Article number 51, p. 100. [przypis autorski]

This does not mean that the general economic conclusions are wrong. The economic nature of Man is as a rule illustrated on imaginary savages for didactic purposes only, and the conclusions of the authors are in reality based n their study of the facts of developed economics. But, nevertheless, quite apart from the fact that pedagogically it is a wrong principle to make matters look more simple by introducing a falsehood, it is the Ethnographer's duty and right to protest against the introduction from outside of false facts into his own field of study. [przypis autorski]

This is not a fanciful construction of what an erroneous opinion might be, for I could give actual examples proving that such opinions have been set forth, but as I am not giving here a criticism of existing theories of Primitive Economics, I do not want to overload this chapter with quotations. [przypis autorski]

This is the information which I obtained during my short visit to Murua (Woodlark Island), and which was confirmed by the Trobriand islanders. Professor Seligmann states, also, that the sepulchral pots, found in this island, come from the Amphletts. Op. cit., p. 731. Compare also pp. 15 and 535. [przypis autorski]

This view has been more fully elaborated in the article on Primitive Economics in the „Economic Journal”, March, 1921; compare also the remarks on systematic magic in Chapter XVII, Division VII. [przypis autorski]

Thunderstorm! — Do pioruna! [przypis autorski]

Thus it appears (…) character to conduct — Okazuje się tedy, że połączenie pobudek z dowolnym działaniem jest tak samo prawidłowe i jednostajne, jak połączenie przyczyny ze skutkiem w jakiejkolwiek dziedzinie przyrody. (…) Zatem prawie niepodobna, jak się zdaje, wziąć się do jakiejkolwiek nauki albo działalności, nie uznając teorii konieczności i tego wnioskowania z pobudek o dowolnych czynnościach, z charakterów o postępowaniu. (Przekład polski wzięty z podanego powyżej polskiego przekładu Badań dotyczących rozumu ludzkiego, II, s. 120 i 122; przyp. tłum.). [przypis autorski]

Thus Rivers speaks of a „group sentiment of the clan system with its accompanying communistic practices”, supposed to exist in Melanesia, and he adds that to such natives the „principle 'each man for himself' is beyond the reach of understanding” (Social Organization, p. 170). Sidney Hartland imagines that in savagery „The same code in the same Divine Name, and with equal authority, may make regulations for the conduct of commercial transactions and of the most intimate conjugal relations, as well as for a complex and splendid ceremonial of divine worship” (Primitive Law, p. 214). Both statements are misleading. Comp. also the quotations in Part I, Sections I and X. [przypis autorski]

Tieksyk šnekėta, tieksyk buvo tarta. — Visa ši Lietavoro kalba yra aiškiu paveikslu to, ką tame laike dūmojo apie Vytautą visi žemesni Lietuvos kunigaikščiai.' [przypis autorski]

tierra caliente — ziemia gorąca. [przypis autorski]

tierra tamplada — ziemia umiarkowana. [przypis autorski]

Tikimas (z litew.) — wierny. [przypis autorski]

tillandsia — roślina pnąca, opuszczająca jak gdyby siwą brodę. [pol.: oplątwa; red. WL] [przypis autorski]

tilusson (z litew.) — kapłan pogrzebowy. [przypis autorski]

tintinajo — tak nazywa się tryka niosącego dzwonek i prowadzącego trzodę, a przez przenośnię daje się to miano członkowi rodziny, który kieruje nią we wszystkich ważnych sprawach. [przypis autorski]

Tirso de Molina — imię to przyjął mnich, człowiek wielkiego talentu, brat Gabriel Tellez. Należał do zakonu Odkupienia i zostawił wiele sztuk, gdzie znajdują się sceny genialne, między innymi Nieśmiały na dworze. Tellez napisał trzysta komedii, z których sześćdziesiąt czy osiemdziesiąt jeszcze istnieje. Umarł około 1610 r. [Tirso de Molina żył do roku 1648; Red. WL]. [przypis autorski]

Tisztitószer — z węgierskiego: płyn do czyszczenia. [przypis autorski]

titulo — tytułem, z powodu (łac.). [przypis autorski]

T. Jefferson, The Writings of Thomas Jefferson, Edited by Andrew A. Lipscomb and Albert Ellery Bergh. 20 vols. Washington: Thomas Jefferson Memorial Association, 1905, dostęp pod adresem: http://press-pubs.uchicago.edu/founders/print_documents/a1_8_8s12.html. [przypis autorski]

tjitiaka — Hemidactylus frenatus [gekon domowy, gekon cziczak; red. WL]. [przypis autorski]

Tj. prawo uregulowane w art. 140 k.c. [przypis autorski]

tknąć się atmosfery, która mię na dwa kroki wkoło otaczała — ta atmosfera rozciąga się w proporcyi świetności powierzchowney i głupstwa; im większa iest, tym bardziey mnieyszą odpycha. [przypis autorski]

T. Kuryś, Jamb, w: Poetyka. Zarys encyklopedyczny. Dział III: Wersyfikacja. T. IV: M. Dłuska, T. Kuryś, Sylabotonizm, pod red. Z. Kopczyńskiej i M. R. Mayenowej, Wrocław 1957, s. 213; Dziewczyny autor nie wymienia. [przypis autorski]

Tłem uczuciowym powieści [„Pałuby”] (…) jest powszechna skarga modernistów polskich na niemożność znalezienia jakiejś stałej wartości — K. Troczyński, Od formizmu do moralizmu, Poznań 1935, s. 17–18. [przypis autorski]

tłómacząc się z zarzutów że nie tak czyni jak naucza, odpowiada, że dość jest mówić dobrze… — Seneca, De vita beata n. 20 [O życiu szczęśliwym, XX]. [przypis autorski]

„Tłowawa jag…” — początek cygańskiéj pieśni od słów: „Palić ogień.”. [przypis autorski]

Tłumaczenie za: J. Górski, Pojęcie prawa autorskiego w rozwoju historycznym, „Ruch Prawniczy i Ekonomiczny”, 1931, R. XI, z. 1–4, s. 60. [przypis autorski]

Tłumaczenie za: K. Sójka-Zielińska, Historia prawa…, s. 271. [przypis autorski]

Tłumaczenie z ang., w oryginale Conseil d'Etat. [przypis autorski]

Tłumaczenie za: R. Cooter,T. Ulen, Ekonomiczna analiza prawa, Warszawa 2009, s 87. [przypis autorski]

Tłumaczenie z języka angielskiego Copyright Act for the German Empire, Berlin (1870), [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), red. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org, (dostęp 10.11.2013), § 1. Wersja niemiecka ustawy dostępna pod adresem http://de.wikisource.org/wiki/Gesetz,_betreffend_das_Urheberrecht_an_Schriftwerken,_Abbildungen,_musikalischen_Kompositionen_und_dramatischen_Werken, (dostęp 10.11.2013). [przypis autorski]

Tłumaczenie z języka angielskiego, Copyright Acts for the German Empire regarding works of art, photography, and designs, Berlin (1876) [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), red. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org, (dostęp 11.12.2013), §1 ustawy o dziełach sztuki. [przypis autorski]

Tłumaczenie z języka angielskiego. Copyright Acts for the German Empire regarding works of art, photography, and designs, Berlin (1876), [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), red. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org, (dostęp 11.12.2013), §1 ustawy o ochronie przed nieuprawnioną reprodukcją fotografii. [przypis autorski]

Tłumaczenie z języka łacińskiego zostało przygotowane przez dra hab. Jana Urbaniaka. Treść dekretu w oryginalne można znaleźć w: J. Ptaśnik, Cracovia impressorum…, s. 173 (materiały źródłowe), nr dokumentu 435. [przypis autorski]

Tłumaczenie z przekładu angielskiego: M. F. Makeen, From „Communication in Public” to „Communication to the Public”; An Examination of the Authors's Rights of Broadcasting, Cabling, and the Making Available of Works to the Public Under the Copyright Laws of the USA, the UK, and France, King's College 1999, https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/files/2932667/392285.pdf, (dostęp 16.02.2014), s. 38, przypis 71, wersja oryginalna: Les ouvrages des auteurs vivants ne pourront être représentés sur aucun théâtre public, dans toute l'étendue de la France, sans le consentement formel et par écrit des auteurs, sous peine de confiscation du produit total des représentations au profit des auteurs,http://fr.wikisource.org/wiki/Compte_rendu_des_travaux_du_congr%C3%A8s_de_la_propri%C3%A9t%C3%A9_litt%C3%A9raire_et_artistique/Loi_du_13_janvier_1791, (dostęp 16.02.2014). [przypis autorski]

Tłumaczenie z tłumaczenia angielskiego: M. F. Makeen, From „Communication in Public” to „Communication to the Public”; An Examination of the Authors's Rights of Broadcasting, Cabling, and the Making Available of Works to the Public Under the Copyright Laws of the USA, the UK, and France, King's College 1999, https://kclpure.kcl.ac.uk/portal/files/2932667/392285.pdf, (dostęp 16.02.2014), s. 38, przypis 71, wersja oryginalna: Les ouvrages des auteurs vivants ne pourront être représentés sur aucun théâtre public, dans toute l’étendue de la France, sans le consentement formel et par écrit des auteurs, sous peine de confiscation du produit total des représentations au profit des auteurs, http://fr.wikisource.org/wiki/Compte_rendu_des_travaux_du_congr%C3%A8s_de_la_propri%C3%A9t%C3%A9_litt%C3%A9raire_et_artistique/Loi_du_13_janvier_1791, (dostęp 16.02.2014). [przypis autorski]

Tłumacznie z ang. Code of the Book Trade, w oryginale: Code de la Librairie, Paris (1744), [w:] Primary Sources on Copyright (1450–1900), red. L. Bently, M. Kretschmer, www.copyrighthistory.org. [przypis autorski]

tłumaczyć [nauka] zaś zwykła zjawiska z zakresu czarnoksięstwa autosugestią z wypływającymi stąd halucynacjami, albo także kryptostezją, czyli wrażliwością ukrytą… — por. Ch. Richet, L'intelligence et l'homme, Paris, Alcan, s. 224–5. [przypis autorski]

Tłum szalejący nad urwiskiem zawodzi pieśń typową dla szukających w szale zapomnienia — W. Orkan, Z tej smutnej ziemi, Lwów 1902, s. 94:

Tłumy rycerzy niemieckich szukających przygód zbiegły się pod Królewiec i w sierpniu 1384 (…) — ob[acz:] Kronikę Wiganda, s. 299; Narbutta [ Dzieje starożytne narodu litewskiego], t. V, s. 375. et sq. [tj.: i nast.; uzup. red. WL] [przypis autorski]

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1999, s. 388, A. Brigs, P. Burke, Społeczna historia mediów…, s. 17 oraz 31, M. Juda, Przywileje drukarskie w Polsce, Lublin 1992, s. 3, Ch. May, S. K. Sell, Intellectual property rights. A critical history, London 2006, s. 57. [przypis autorski]

T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze, Warszawa 1999, s. 388. [przypis autorski]

Tobiasz — ten Tobijasz z Sondomierza, był śpiewak i muzyk nadworny Zygmunta III. Patrz Siarczyński, Bentkowski, Niemcewicz. [przypis autorski]

to by ona [wręcz konieczna przyczyna świata poza światem], jako najwyższy człon w szeregu przyczyn przemian świata, rozpoczynała dopiero istnienie tych drugich i ich szereg — słowo zaczynać bierze się w dwojakim znaczeniu. Pierwsze jest zawsze czynne, kiedy przyczyna zaczyna szereg stanów jako swój skutek (infit); drugie jest bierne, kiedy przyczynowość sama się wszczyna w przyczynie (fit). Wnioskuję tutaj z pierwszego o drugim. [przypis autorski]

to chata Santona (…) — W Atenach, na gruzach koscioła Jowisza, Santon, derwisz turecki, zbudował chatę… [przypis autorski]

Tochtainišius — Tochtainišius šaukės ne kartą Vytauto pagalbos prieš Tamerlaną, pabėgęs iš Aukso Ardos. [przypis autorski]

To cię prędzej uspokoi (…) roztopi się twój lęk — W. Berent, Próchno [w:] Pisma, III, s. 117. [przypis autorski]

To, co by trzeba przeżywać czynem całe lata, objąć można okiem myśli w jednej chwili — S. Brzozowski, Fryderyk Nietzsche, Stanisławów 1907, s. 3. [przypis autorski]

To, co czynię (…) dogmatem jest niszczenie życia — S. Przybyszewski, Dzieci szatana, s. 227. [przypis autorski]

To co dla przodka licznych pokoleń jest naturalnym gestem (…) życia najbardziej znaczącego, najbardziej płodnego w następstwa — S. Brzozowski, Dzieła wszystkie, T. VIII, Legenda Młodej Polski, Warszawa 1937, s. 409–411. [przypis autorski]

To co mistrz Wincenty w historyi swej pisze… — Dosłownie z życia Grzegorza, przez Kallimacha. (przyp. aut.) [przypis autorski]

To, co romansopisarze nazywają boleścią nie do przezwyciężenia (…) uznaje świętego, bo musi go sobie pomyśleć jako swój kontrast — K. Irzykowski, Notatki z życia, obserwacje i motywy, s. 132–133 (12 II 1894). [przypis autorski]

to, co świat przeżywa obecnie, nie ma żadnych analogii… — ibid., s. 318. [przypis autorski]