Przypisy

Posłowie narodu nie są więc ani być nie mogą jego przedstawicielami (…) nie mogą niczego ostatecznie postanawiać — posłowie mogą jedynie przygotowywać projekty ustaw, którym moc prawną nadaje dopiero uchwała narodu. [przypis tłumacza]

posłuszeństwo — πειθαρχία (N), ευταξία (D). [przypis tłumacza]

posłużyć do lepszego wyjaśnienia — słowa: „posłużyć (…)” w § 3 są dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

Pospolicie wszelkie leczenie odbywa się kosztem życia (…) Serwiusz gramatyk (…) — Pliniusz, Historia naturalna XXV, 3; Suetonius, De Grammaticis (O słynnych mówcach i nauczycielach). [przypis tłumacza]

po spożyciu obiadu — obiad jadali Grecy o zachodzie słońca. [przypis tłumacza]

Possint (…) facem — Horatius, Odae IV, 23, 26. [przypis tłumacza]

postanawia (…) [Heroda] uczynić królem Żydów — rok 39 p.n.e. [przypis tłumacza]

Postanowiłeś, Ajschinesie (…) badać moje przeznaczenie? Porównajże je ze swoim… — drugie, a równie znakomite, porównanie żywotów. [przypis tłumacza]

postanowiono odłożyć sprawę do drugiego zgromadzenia (…) bowiem było już późno… — jeśli było zbyt ciemno, by zliczyć głosy za uniewinnieniem wodzów (na co się zanosiło), to było ciemno i na obliczanie rąk (głosuje się za pomocą podniesienia ręki) przy wniosku, by sprawę odłożyć na drugie zgromadzenie. Więc i to głosowanie odbyło się chaotycznie i bezładnie. Zgromadzenie zostało zaskoczone tym wnioskiem i przyjęło go w zrozumieniu, że Rada zastanowi się, czy w ogóle należy postawić wodzów w stan oskarżenia, a jeśli tak, to jak należy proces przeprowadzić. Natomiast wrogowie wodzów rozumieli tak: wobec tego, że oskarżenie i obrona skończone, należy zastanowić się nad sposobem wydania wyroku. [przypis tłumacza]

postawić w stan przedwstępnego oskarżenia — na razie wnosi się oskarżenie przed Zgromadzenie Ludowe. Gdy to uzna sprawę za uzasadnioną, oddaje się skargę odpowiedniemu sądowi do rozpatrzenia. [przypis tłumacza]

Postawiono pytanie, w jaki sposób poszczególni ludzie, nie mając prawa rozporządzać swym własnym życiem, mogą przenieść na zwierzchnika to prawo, którego nie posiadają — Locke w Traktacie o rządzie obywatelskim. [przypis tłumacza]

postępek Kratesa (…) — por. Diogenes Laertios, Życie Kratesa [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, VI, 88. [przypis tłumacza]

Posterior (…) quaeque — Lucretius, De rerum natura, V, 1413. [przypis tłumacza]

po stopniach Przybytku — κατὰ δὲ τῶν τοῦ ναοῦ βάθρων (N), τοῦ βωμοῦ βάθρων (D). Stąd u tłumaczów mowa o ołtarzu. [przypis tłumacza]

Post (…) ora — Vergilius, Aeneida, XI, 89. [przypis tłumacza]

Postquam (…) curant — Catullus, Carmina 64, 147. [przypis tłumacza]

Postquam (…) desunt (łac.) — „Odkąd się ukazali uczeni, poczciwi zaczęli zanikać” (Seneca [Minor], Epistulae morales ad Lucilium, 95; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Postula a me (łac.) — Ps 2, 8. [przypis tłumacza]

Postume (…) olet (łac.) — „Kto się rad kąpie w perfumie,/ Źle ten pachnie, mój Postumie” (Martialis, Epigrammata, II, 12, 4; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

posyłając wiele złotych i srebrnych darów — po owej próbie, a przed spytaniem o wojnę z Cyrusem, posłał Krezus do Delf: złotego lwa na postumencie ze 117 cegieł z drogiego kruszcu (4 cegły złote, 113 z elektronu [elektrum], tj. stopu zawierającego prócz złota 0,1–0,2 części srebra; w kopalniach złota na górze Tmolos znajdowano tę mieszaninę w stanie naturalnym), jeden dzban złoty, jeden srebrny, złotą i srebrną kropielnicę, okrągłe srebrne koneweczki do wylewania płynnych ofiar, pas i naszyjnik swej małżonki, trzyłokciowy złoty posążek niewiasty (rzekomo wyraz wdzięczności króla dla piekarki, która go w dzieciństwie uratowała przed macochą, chcącą struć pasierba) i wiele innych. Herodot wylicza owe dary i opisuje na podstawie swych naocznych spostrzeżeń, podaje miejsca, gdzie się za jego czasów znajdują, i opowiada ciekawe szczegóły, np. że na złotej kadzielnicy napis wskazuje Lacedemończyków jako ofiarodawców, ale że to jest fałsz. Herodot zna nazwisko fałszerza, ale nie chce go wyjawić. [przypis tłumacza]

posyłają do szkół na naukę (…) gimnastyki — nauki gimnastyki udzielano w gimnazjum lub palestrze. Palestrą zwie się często część gimnazjum przeznaczona do ćwiczeń w mocowaniu się. [przypis tłumacza]

Posyłam pani te e….. R……, które tak się pani podobają — prawdopodobnie Elegie pana Roucher, wspomniane poprzednio. [przypis tłumacza]

poszedłem za wezwaniem Szanownego Pana Nakładcy, by rzecz w nowym osobnym wydać przedruku — osobnym jest ten przedruk o tyle, że, jak wiemy ze wstępu, rozprawka Kanta stanowi część jego pracy pt. Der Streit der Facultäten. [przypis tłumacza]

poszło z nim, jakby na targ — tzn. bez broni. [przypis tłumacza]

poszli za nim na pomoc Lacedemonowi, chociaż wiedzieli, że przyjdzie im walczyć nie z gorszymi od siebie — wojna z Grekami europejskimi była uciążliwa. Grecy europejscy przewyższali tężyzną i Persów, i rodaków swych z Azji. [przypis tłumacza]

Potare (…) haberi — Horatius, Epistulae, I, 5, 14. [przypis tłumacza]

Potęga much; wygrywają bitwy — Montaigne, Próby Apologia Rajmonda Sebonda (Próby II, 12.). [przypis tłumacza]

Potęgi niebios (…) dla szczęśliwości — [J.J. Rousseau], Nowa Heloiza. [przypis tłumacza]

potępiają go — Św. Atanazego. [przypis tłumacza]

potępionych przez zmarłego papieża — Innocentego X (1644–1655). [przypis tłumacza]

potępionym przez taki a taki sobór — W Tyrze 335, w Arles 353, w Mediolanie 355. [przypis tłumacza]

potężna będzie wtedy, kiedy Hellenowie dojdą do opamiętania się — jeżeli Grecy zrozumieją całą okropność i ohydę bratobójczych wojen, zwrócą swój oręż i swą energię przeciw wspólnemu wrogowi całej Hellady i kultury Zachodu, przeciw Persom. Wtedy tylko Sparta będzie mogła prowadzić rodaków na bój, jako najbardziej wojenne państwo. Zjednoczenia Grecji jednak dokonali dopiero zdobywcy macedońscy; Aleksander Wielki urzeczywistnił marzenia Agesilaosa. [przypis tłumacza]

potężna twierdza, zbudowana przez dawnych królów — p. VII, VIII, 3: „Pierwszym, który tu twierdzę zbudował, był arcykapłan Jonates, nazwał ją Masadą”. Był to brat Judy Machabeusza (Makkabi), a panował od 160 do 143 p.n.e. [przypis tłumacza]

Potężny atoli zarzut (…) — od tego miejsca aż do Uwagi 3. […] całe odparcie „idealizmu” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

potężnymi słowami, w których królowa zapowiada samobójstwo — „A potem trzeba mężnie i szlachetnie / Postąpić, jako najwznioślejsi z Rzymian, / By śmierć wzbić w dumę, że nas bierze”. — Po tych słowach rymowany dwuwiersz, kończący akt, osłabia już nieco wrażenie. [przypis tłumacza]

potężny pustynny byk — Szor Habor, legendarny wół, byk pustynny pasący się na rajskiej łące, którego mięso — według wierzeń Żydów — spożywać będą sprawiedliwi po przyjściu Mesjasza. [przypis tłumacza]

potelskich i bremondzkich — Wioski w rodzinnych stronach Rabelais'go. [przypis tłumacza]

Potem do pretora w mig, by mi dał wywiadowców… (post ad praetorem ilico ibo, orabo, ut conquistores det mi) — pretor, urzędnik naczelny całego sądownictwa rzymskiego, miał prawo wysyłać ajentów śledczych, wywiadowców (conquis[i]tores) w rozmaitych sprawach, np. w celu wyszukania najętych klakierów wśród publiczności teatralnej, o czym dowiadujemy się z prologu do Plautowskiego Amfitriona (w. 65 i nast., w. 82 i nast.), lub jak tutaj, w celu odszukania zaginionej dziewczyny. Ani Plautus, ani jego publiczność niewiele sobie robią z tego, że wśród czysto greckiego środowiska pojawiają się nagle czysto rzymscy praecones, praetor i conquisitores (por. Wstęp do Braci, s. 19 i nast., Plautus, s. 437 i nast.). [przypis tłumacza]

Potem tędy, przez ogród przejdziemy — mowa o przejściu przez furtkę, z ogrodów, które znajdowały się z drugiej strony domów. [przypis tłumacza]

Potem w lot się do niego przyczepią, przylepią — postilla extemplo se adplicant, adglutinant. [przypis tłumacza]

potentisimus (…) potestate — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 90. [przypis tłumacza]

Potentissime (łac.) — Ps 44, 4. [przypis tłumacza]

Po tobie Tronu w Olimpie nikt nie odziedziczy — podkreślamy to miejsce jako jądro charakterystyki samego poety. [przypis tłumacza]

potrafię (…) ludzi zmieniać na lepszych — sofiści głosili, że uczą obywatelskiej cnoty. Kallias, który tylu sofistów słuchał, ufa, że posiadł już ich mądrość i potrafi drugich uczyć cnoty, czyli uszlachetniać ich i zmieniać w lepsze moralnie jednostki. [przypis tłumacza]

Potrawą i napojem i lekiem cudownym… — z Eurypidesa. [przypis tłumacza]

potrzebach… — widocznie luka w manuskrypcie. [przypis tłumacza]

potrzeba — W Pierwszej wersji poprawiono na rozkosz. Jest to aluzja do ustępu z Montaigne'a. (Próby III, 5 i 6). [przypis tłumacza]

po trzech dniach — μεθ᾽ ἡμέρας τρεῖς (N), μεθ᾽ ἡμέραν τρίτην (D). [przypis tłumacza]

potwierdza to i Bourget — [w:] Essais de psychologie contemporaine. [przypis tłumacza]

Po tym wszystkim — rok 389 przed Chr. [przypis tłumacza]

Po tym zawsze poznać sługę, co dobry naprawdę, co o sprawy swego pana troszczy się i stara — tyrada na temat obowiązków wzorowego sługi, co ma działać jako pewnego rodzaju „odtrutka” na rzymskich widzów, którym Plautyńskie sztuki przedstawiają najczęściej niewolnika jako sprytnego gałgana. Por. Wstęp. [przypis tłumacza]

poucza i powabia — Kazania Świętokrzyskie [„pobudza, ponęca i powabia”; red. WL]. [przypis tłumacza]

Pouczył nas wreszcie, iż wszystkie te rzeczy są tylko obrazami oraz co jest naprawdę człowiek wolny — J 8, 36. [przypis tłumacza]

po upadku Witeliusza — grudzień 69 r. n.e. [przypis tłumacza]

pour la rarete du fait (fr.) — z powodu osobliwości zdarzenia. [przypis tłumacza]

pourquoi démontrer ce qu'il suffit de constater (fr.) — po co udowadniać to, co wystarczy stwierdzić. [przypis tłumacza]

Po ustaleniu prawdziwych zasad prawa politycznego i po postaraniu się o to, by ugruntować państwo na jego podstawie, pozostawałoby jeszcze wywieść oparcie dla jego zewnętrznych stosunków (…) Wszystko to jednak stanowi przedmiot nazbyt rozległy… — w księdze V Emila zamieścił Russo streszczenie Umowy społecznej. Kończy je, rzucając światło na plan tej nienapisanej części Instytucji politycznych: „Gdy już rozważymy w ten sposób wszelkie rodzaje społeczeństw państwowych w samych sobie, porównamy je ze sobą, by zaobserwować ich różne stosunki: jedne wielkie, drugie małe; jedne silne, drugie słabe; jak się wzajemnie atakują, obrażają, niszczą i w tej ustawicznej akcji i reakcji stwarzają więcej nędzarzy i więcej ludzi pozbawiają życia, niż gdyby wszystkie zatrzymały były swą pierwotną wolność. Zbadamy, czy ustanawiając społeczności, nie zrobiono za wiele lub za mało; czy jednostki, podlegając ustawom i ludziom, gdy tymczasem społeczeństwa zachowują między sobą niezawisłość naturalną, nie są narażone na nieszczęścia obydwu stanów, nie mając korzyści żadnego z nich, i czy nie byłoby lepiej, żeby wcale nie było wcale na świecie państwowych społeczności, niż że jest ich za wiele. Czyż ten mieszany stan nie partycypuje w obydwu stanach i nie zabezpiecza ani jednego, ani drugiego, per quem neutrum licet, nec tamquam in bello paratum esse, nec tamquam in pace securum (Seneka, De tranquillitate animae, cap. I) [taki neutralny stan nie pozwala być ani przygotowany do wojny, ani bezpieczny w pokoju. Seneka, O spokojności duszy, rozdz. I], czyż to częściowe i niedoskonałe stowarzyszenie nie wytwarza tyranii i wojny? I czyż tyrania i wojna nie są największymi klęskami ludzkości? — Zbadamy w końcu rodzaj sposobów, jakich na te zła szukano, ligi i konfederacje, które pozostawiając każde państwo własnym swym panem na wewnątrz, uzbrajają je na zewnątrz przeciw wszelkiemu nieprawemu napastnikowi. Będziemy szukać, jak można utworzyć dobre federacyjne stowarzyszenie, co może uczynić je trwałym i do jakich granic można rozciągnąć prawo konfederacji, nie szkodząc prawu zwierzchnictwa. — Ksiądz de Saint-Pierre zaprojektował związek wszystkich państw Europy dla utrzymywania między nimi wieczystego pokoju. Czy taki związek nadaje się do urzeczywistnienia? A przyjąwszy, że zostałby utworzony, czy można przypuścić, że byłby trwały? Te badania wiodą nas prosto do wszystkich zagadnień prawa publicznego, które mogą ostatecznie wyjaśnić zagadnienia prawa politycznego. — W końcu ustalimy prawdziwe zasady prawa wojny i zbadamy, dlaczego Grotius i inni podali jedynie fałszywe”. [przypis tłumacza]

powaga jest tylko sekretem ciała — reminiscencja maksymy La Rochefoucauld: „Powaga jest obrządkiem ciała wymyślonym dla pokrycia braków ducha”. [przypis tłumacza]

powiada Arystoteles o Andronie Argijczyku (…) — por. Diogenes Laertios, Życie Pyrrona [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IV, 81. [przypis tłumacza]

powiada Bion (…) włos — Seneka (młodszy), O pokoju ducha, 8. [przypis tłumacza]

powiada (…) Diderot — [w:] Przyczynek do podróży Bougainville'a. [przypis tłumacza]

powiada Epicharmus (…) [rozum] widzi i słyszy (…); inne rzeczy są ślepe, głuche — Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych… (gr. Stromata), II, 5. [przypis tłumacza]

powiada Epiktet — Diss. I. 18,20. [przypis tłumacza]

powiada Epikur (…) ani najstarszy niech się nią nie znuży” — Diogenes Laertios, Epikur [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, X, 122. [przypis tłumacza]

Powiadają, iż garstka chrześcijan, wyruszywszy ze skalistej wysepki, przyprawia o siódme poty Osmanów i trzyma pod grozą całe ich królestwo. — ta garstka chrześcijan to rycerze maltańscy. [przypis tłumacza]

Powiadają nam jednak: czytajcie dzieła takich pisarzy, jak Fénelon, Nieuwentit, Abbadie, Derham, Raïs — Autor ma na myśli, obok filozofów i teologów, jak Fénelon i Abbadie, rozmaitych pisarzy-przyrodników, którzy byli gorliwymi wyznawcami deizmu. Bernard van Nieuwentyt (1654–1718), zwolennik kartezjanizmu, napisał, poza szeregiem dzieł o treści matematycznej i lekarskiej, kilka rozpraw, w których usiłował dowieść istnienia Boga za pomocą wywodów fizykalno-teologicznych. William Derham (1657–1735), znakomity fizyk angielski, który wykazał zależność szybkości dźwięku od wiatru, był zarazem teologiem, autorem poczytnego wielce niegdyś dzieła pt. Fizykoteologia, czyli dowód istnienia Boga i jego przymiotów na podstawie dzieł przez niego stworzonych. W r. 1726 ukazał się przekład francuski tego dzieła. [przypis tłumacza]

powiada (…) Katon w swoim „Gospodarstwie” — De re rustica, 2: Patrem familias vendacem non emacem esse opportet. [przypis tłumacza]

powiadała Liwia (…) — por. Kasjusz Dion, Historia rzymska, LVIII, 2. [przypis tłumacza]

powiadał Aryston, iż kąpiel ani nauka (…) — por. Plutarch, Jak należy słuchać, 8. [przypis tłumacza]

Powiadał Aryston, iż ludzie najwięcej lękają się tego wiatru, który ich odsłania (…) — por. Plutarch, O wścibstwie, 3. [przypis tłumacza]

powiadał Kleomenes (…) wojennej — Plutarch, Powiedzenia spartańskie. [przypis tłumacza]

Powiadał Solon (…) — Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, VII, 2. [przypis tłumacza]

Powiadał, że ten [Cyrus] mu lepsze rokuje korzyści aniżeli ojczyzna — Ksenofont politycznie nie bardzo był „prawowierny”. Ustrój Sparty podobał mu się więcej niż demokracja ateńska. W czasie rządów trzydziestu tyranów służył prawdopodobnie w konnicy. Po restytucji demokracji broniło go od prześladowań prawo amnestii, ale kariera polityczna lub wojskowa była dlań zamknięta. Do tego czyni pewnie aluzję Proksenos. [przypis tłumacza]

Powiadam, że jesteś synem Boga (…) co dobrych wychwalał, podnosił i oczyszczał — Lettere scritte al sign. Aretino. [przypis tłumacza]

powiada niejaki Attalus w Senece (…) — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXIII. [przypis tłumacza]

Powiadano Arystotelesowi, iż ktoś o nim źle mówił (…) — Diogenes Laertios, Arystoteles [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, V, 18. [przypis tłumacza]

powiada Platon, iż bogowie sporządzili człowieka jako zabawkę dla siebie — por. Platon, Uczta. [przypis tłumacza]

powiada Plutarch o tych, którzy z przyczyny fałszywego wstydu miętcy są i łatwi (…) — por. Plutarch, O fałszywym wstydzie, 8. [przypis tłumacza]

powiada Seneka, iż starzy Rzymianie trzymali młodzież zawsze na nogach (…) — Seneka, Listy moralne do Lucyliusza, LXXXVIII. [przypis tłumacza]

powiada także, iż przyszedł nieść wojnę — Mt 10, 34. [przypis tłumacza]

powiedzenie św. Augustyna o słowach Chrystusa w Ewangelii: „Biada ślepym (…) — Augustyn z Hippony, Przeciwko listowi Parmenianusa (Contra epistolam Parmeniani), III, 4. [przypis tłumacza]

Powiedziałaby panu (…) poufale — Doryna przedrzeźnia tu głos i sposób mówienia pani Pernelle. [przypis tłumacza]

powiedział, że czyniłem rzecz bardzo głupią — u Ksenofonta żałuje Krezus swego grzesznego postępku, mówi, że czynność ta była głupia, ale bliżej jej nie wyjaśnia. [przypis tłumacza]

Powiedziane jest, iż prawo będzie zmienione, że ofiara będzie zmieniona (…) — Por. fragm. 610. [przypis tłumacza]

Powiedziane jest, że to pokolenie nie minie (…) — Mt 24, 34. [przypis tłumacza]

Powiedzieć, iż Chrystus, który przyszedł usunąć obrazy (…) — Pascal zwalcza tu naukę, wedle której Sakrament bez miłości wystarcza dla odpuszczenia grzechu. [przypis tłumacza]

Powiedz, jakby to najlepiej można skończyć życie? — jak każdy „prawidłowy” kochanek w klasycznej literaturze erotycznej, dotknięty nieszczęściem, ma zamiary samobójcze (por. wyżej w. 474). Nie należy nimi zbytnio się przejmować, zwłaszcza że kto tak demonstracyjnie radzi się co do środków samobójczych, ten z pewnością życia sobie nie odbierze; Plautus zresztą, nie dopuszczając z zasady do ponurych nastrojów, wszystkie nieszczęścia zakochanych młodzieńców traktuje z komicznego punktu widzenia (por. Plautus, s. 293 i nast.). [przypis tłumacza]

Powiedz (…) jakie wino pijasz, białe, ciemne? (album an atrum vinum potas) — zaczyna się „badanie” chorego; „czarnym” (atrum) nazywano wino, które my nazywamy zwykle czerwonym. [przypis tłumacza]

Powiedz że nam, co tutaj tak pachnie?… Pieprzyca!… — W oryginale: Qu'est-ce que cela sent ici?… La giroflée! Wyraz giroflée (lewkonia) z powodu podobieństwa brzmień używany bywa jako synonim policzka (gifle). W braku odpowiedniejszego wyrazu postawił tłumacz natomiast „pieprzycę”, ażeby choć w przybliżeniu („dać komuś pieprzu” „pieprzyć”) zaznaczyć intencję autora [daw. „dać komuś pieprzu” oznaczało: dokuczyć komuś, pognębić, dać do wiwatu; red. WL]. [przypis tłumacza]

Powiem co każesz, ojcze — Marianna wie, ile ojcu zależy na Tartufie, ale ani w głowie jej nie postało, że tu idzie o małżeństwo, skoro z woli ojca przyrzeczona jest Waleremu. [przypis tłumacza]

Powiem tedy razem z Sokratesem (…) — Marmontel, Opowiastka moralna o Alcybiadesie. [przypis tłumacza]

powierzyć jemu jednemu za naszych czasów swe mienie, miasta — to znaczy wejść w stosunek wasala do suzerena. [przypis tłumacza]

powieść Diderota — Kubuś fatalista i jego pan. [przypis tłumacza]

Powieść o dyabelskiey bździnie — zaginiony poemat Villona, który miał za treść tragikomiczną walkę o kamień nazwany Pet-du-Diable. [przypis tłumacza]

powód, dlaczego „Traktat” miał być i nie mógł się stać wstępem do „Etyki”, i zarazem przyczyna, dlaczego pozostał w niedokończonym stanie — Bardzo rozmaite poglądy różnych badaczów na przyczynę niedokończenia Traktatu zestawiłem w „Przedmowie” do swego przekładu z 1914 r., XLVI i nast., XXII [przypis tłumacza]

Powód, dla którego, jak mówią, Henryk IV przyjął religię rzymską… — Péréfixe (1605–1671), arcybiskup paryski, historyk, opowiada w Życiu Henryka IV: Król zarządził dysputę w swej obecności między doktorami jednego i drugiego Kościoła. Widząc zaś, że jeden z pastorów zgadzał się na to, iż można być zbawionym, wyznając wiarę katolicką, zabrał król głos i rzekł do pastora: „Jak to, zgadzasz się na to, że można być zbawionym, wyznając wiarę tamtych panów?”. Gdy pastor odpowiedział, że o tym nie wątpi, byleby tylko dobrze żyło się w tej wierze, król bardzo słusznie odparł: „Przezorność więc każe, bym należał do ich wiary, a nie do waszej, do ich bowiem wiary należąc, zbawiam się według nich, jak według was; podczas gdy należąc do waszej, zbawiam się wprawdzie według was, ale nie według nich. Otóż przezorność każe mi pójść za tym, co pewniejsze”. [przypis tłumacza]

powołało państwo na tron Agesilaosa, rozstrzygnąwszy — rozstrzygnął tu potężny wpływ Lizandra, pogromcy Aten. Wspomina o tym Ksenofont w III księdze Dziejów Hellady, ale tu ten szczegół pomija, jako nienadający się do pochwały. Pomija też, iż Agesilaos kulał, choć mógł z tego snuć wnioski o większej sile ducha niż ciała. Ksenofont, sam bardzo przystojny, nie uważał za stosowne mówić o ułomności. [przypis tłumacza]

Powołaniem się na Cyropedię popiera swe zasady pedagogiczne jeszcze Grzegorz Piramowicz — Mowy w Towarzystwie do ksiąg elementarnych, Kraków 1889, str. 153. [przypis tłumacza]

powolne utlenianie — w oryginale: Oxydation. [przypis tłumacza]

powstaje Ksenofont w najpiękniejszym, na jaki tylko mógł się zdobyć, rynsztunku wojennym — Ksenofont, dotychczas w wojsku nieznany, chce się jak najlepiej przedstawić. Grecy byli na piękny wygląd bardzo wrażliwi. [przypis tłumacza]