Przypisy

tych jeźdźców, których miał koło swej osoby — króla otaczała gwardia piesza i konna, złożona z kwiatu młodzieży spartańskiej. [przypis tłumacza]

tych, którzy nie spełnili rozkazów — rozkazów nie spełnili Teramenes i Trazybul, ale mówca staje na stanowisku oskarżycieli i wyraża się tak o wodzach; nie spełnili rozkazu (ludu), czyli po wojskowemu tyle, co nie spełnili swego obowiązku. [przypis tłumacza]

tych, którzy wtedy właśnie byli na wygnaniu — walki stronnictw w miastach Tesalii były bardzo zawzięte, gdyż arystokracja posiadała tam charakter bardziej ekskluzywny niż gdzie indziej w Grecji. Chłopi (penestaj) byli poddanymi bez własności i woli, rzemieślnicy i kupcy nie mieli żadnych praw, handel był w zależności od obcych, którzy bezwzględnie wyzyskiwali bogactwa kraju. Pod koniec wojny peloponeskiej usiłowali Spartanie wciągnąć w zakres swej hegemonii całą Tesalii, podbić Macedonię i uzyskać na lądzie połączenie z Grekami w Tracji; udało im się to na razie z krainą Ftiotis [Ftiotydy]. Największą potęgą było miasto Feraj, niedaleko morza. Tyran z Feraj, Likofron, usiłował zjednoczyć całą Tesalię pod swym panowaniem i rzeczywiście zajął w 404 r. Larysę. Lecz wyrósł mu na północy groźny współzawodnik, Macedonia. Król macedoński Archelaos (413–399) zorganizował potężne państwo i dążył do politycznego i kulturalnego zjednoczenia się z Hellenami. Na dwór swój zaprosił tragików Eurypidesa i Agatona, poetów dytyrambicznych Melanippidesa i Tymoteosa, epika Chojrilosa; urządzał igrzyska na wzór grecki. Politycznie usiłował uzależnić od siebie Tesalię, zdobył Larysę, wziął zakładników, a rządy w mieście oddał w ręce swych stronników. Sparta zaczęła głosić wszechhelleńską wojnę przeciw „barbarzyńcy ujarzmiającemu Hellenów”; tyran Likofron ze względu na Larysę i Macedonię stał po stronie Sparty. Lacedemończycy obsadzili już Farsalos, ale mimo doskonałych widoków (Archelaos padł zamordowany, wybuchły walki o tron królewski) dalej nie poszli; zaprzątnęła ich wojna w Azji. Likofron miał wolne pole. Po porażce Spartan pod Haliartos miasta środkowotesalskie powstały przeciwko Likofronowi, przyjacielowi Sparty, pod wodzą Mediosa z Larysy, sprzymierzyły się z Beotami i wypędziły załogę spartańską z Farsalos. Tu występują one jako sprzymierzone z Beocją i czynią wstręty Agesilaosowi; nie biorą w tym udziału wygnańcy, stronnicy tyrana z Feraj. Gdy Likofronowi zostało tylko jego własne rodzinne miasto, reszta Tesalii nie bierze już w wojnie dalszego udziału. Po wojnie korynckiej układają się znowu stosunki naturalne: arystokracja sprzyja Sparcie i śle posiłki (konnicę), tyran (następca Likofrona, Jazon, prawdopodobnie jego zięć) stoi w opozycji wobec Sparty. [przypis tłumacza]

tych organów do niej dotworzonych — mowa o członkach ciała. [przypis tłumacza]

tych wszystkich pozabijać lub więzić niepodobna — syrakuzańskie więzienia w kamieniołomach były za Dionizjusza pełne; jeżeli na kogo padło podejrzenie, nie było dlań ratunku, choćby należał do najbliższych tyrana lub jego rodziny. [przypis tłumacza]

Tych zaś, co za naukę pobierali zapłatę — sofistów; por. Sympozjon. [przypis tłumacza]

ty ciuro — remeligo, Leo [ciura: sługa w obozie wojskowym, pachołek; red. WL]. [przypis tłumacza]

Tyjady — szalejące kapłanki Bachusa. [przypis tłumacza]

Ty je opuścisz raczej — Tartufe, zmieszany, zaskoczony, skupia się w sobie i nagle powziąwszy decyzję, pręży się jak nadeptana żmija. Maska spada, ukazuje się prawdzie oblicze, przerażające zbrodniczością, ohydą, ale i siłą zarazem. Tradycyjna gra sceniczna jest taka, iż Tartufe czyni tu pauzę, idzie po kapelusz ze spuszczoną głową jakby posłuszny rozkazom Orgona, po czym kładzie kapelusz na głowę, prostuje się i rzuca wyzwanie. [przypis tłumacza]

Tylko do roboty — Palestrionowi (nie Pleusiklesowi) przypisuje te słowa Niem. [przypis tłumacza]

Tylko go nie bij młodym cybuchem cebuli! — w Atenach straszono pieszczochów i pieszczoszki, dzieci małe, obiciem zielonymi cybuchami (pędami czosnku lub cebuli). [przypis tłumacza]

tylko jako o szczęśliwym i zgodnie z tymi słowami czynić — to znaczy: nie płakać ni rozpaczać po mej stracie. [przypis tłumacza]

Tylko myśl filozofa posiada skrzydła… — Platon, Fedon. [przypis tłumacza]

Tylko nie przejmuj się tym zbytnio, sofisto, że ktoś twoje wywody zbija — tu pewnie aluzja do logiki Antystenesa, mianowicie do zdania, że w ogóle nie można niczego zbijać (także anachronizm). [przypis tłumacza]

tylko od twojej woli zależy, by państwo powierzyło ci rządy — Ksenofont wie, że przyszłość sprawdzi zapowiedź Sokratesa, gdyż Kallias był w 390 r. strategiem, a w 371 r. posłem do Sparty. [przypis tłumacza]

tylko tam, gdzie użyto jej na pewno celowo — w Antoniuszu i Kleopatrze zdarzają się wypadki nawet kunsztowniejszej aliteracji, np. aabb w I, 1, w. 39: On pain of punishment, the world, to weet, lub aaabb w I, 3, w. 36: Bliss in our brows bent; none our parts so poor. Zrezygnowałem jednak z jej naśladowania. [przypis tłumacza]

tylko trzykrotnemu zwycięzcy stawiano statuę ikońską — tj. podobną, od słowa eikon: obraz; Plinius lib. XXXIV sec. 9. [przypis tłumacza]

tym bardziej jeszcze, jeśli tym dawnym błędem jest spowodowanie śmierci człowieka — niesprawiedliwy wyrok na grzywnę można przeboleć lub jakoś potem złagodzić, ale po wykonaniu wyroku śmierci nie można dać żadnego odszkodowania. [przypis tłumacza]

Tym ci gorzej dla tego, kto zmusił mnie — Te słowa zwrócone są pod adresem Orgona. Żal i wzgarda dla męża za to, iż zmusza ją do przeciągania tej szkaradnej roli wzbiera w Elmirze do ostatecznych granic. [przypis tłumacza]

Tymczasem Antygon obległ Masadę… — por. Starożytności XIV, XIV, 6–XV, 3. [przypis tłumacza]

Tymczasem ci, co byli w domu, złożyli wodzów z urzędu — tj. natychmiast po otrzymaniu sprawozdania o zwycięstwie i stratach. Złożenie z urzędu nastąpiło przed wysłuchaniem usprawiedliwienia się wodzów. Wodzowie mają obowiązek zdać sprawę ze swych czynności, podobnie jak każdy urzędnik zdaje rachunek z pieniędzy i urzędowania (tzw. euthyna), ustępując ze stanowiska. Odbywa się to w następujący sposób. Ustępujący urzędnik przedstawia swe rachunki, ewentualnie daje pisemną deklarację, że nie miał żadnych pieniędzy państwowych. Rachunki ma zbadać w ciągu 30 dni komisja rachunkowa, złożona w V w. z 30, w IV w. z 10 wylosowanych urzędników (logiści). W razie wątpliwości lub nieprawidłowości działa z nimi 10 wylosowanych synegorów, prokuratorów czyli obrońców skarbu. Także każdy obywatel może wnieść skargę w sprawie rachunków na publiczne wezwanie woźnego (herolda) logistów. Bez względu na wynik badania przedstawiają logiści całą sprawę wyznaczonemu przez los sądowi, w którym oni przewodniczą a synegorowie pełnią rolę obrońców skarbu. Sąd, bez odwołania, udziela absolutorium lub skazuje na karę: za przekupstwo i sprzeniewierzenie 10-krotną sumę, za zwykle nadużycie władzy zwrot sumy, o którą chodzi. Potem następuje euthyna w znaczeniu ściślejszym. 10 euthynów, wylosowanych wedle fyl z Rady, każdy z dwoma asesorami, przez 3 dni przyjmują od obywateli pisemne skargi przeciw urzędnikom. O ile skarga wydaje się uzasadniona, podają ją dalej do rąk sędziów-thesmotetów, a ci, uznawszy ją za uzasadnioną, przekazują ją ludowemu sądowi (sąd przysięgłych, heliaja). Euthyna strategów odbywa się inaczej, od razu stają przed thesmotetami. Prócz euthyny trzyma w ryzie urzędników, a szczególnie wodzów, apochejrotonia: przy każdej nowej prytanii (1/10 Rady, co 1/10 roku urzędująca) głosuje się nad pytaniem, czy urzędnicy sprawują się należycie. W razie ujemnego wyniku głosowania suspendowano urzędnika i stawiano przed sąd; o ile wyrok był uwalniający, wracał urzędnik na swe stanowisko. [przypis tłumacza]

Tymczasem umarł Herod, królujący w Chalkis — rok 49 n.e. [przypis tłumacza]

Tymczasem żołnierze podłożyli ogień pod bramy — ósmego sierpnia (Loos, Ab). [przypis tłumacza]

Tymczasem zaczęły mnie nachodzić podejrzenia (…) za tą kotarą — fragment dopisany. [przypis tłumacza]

Tymi nieuchronnymi zagadnieniami (…) — ustęp od słów: „Tymi nieuchronnymi zagadnieniami” do „tak wielkiemu przedsięwzięciu” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

Tymi „summi philosophi” mają być (…) Fichte i Hegel — o Fichtem i Heglu była mowa we Wstępie. [przypis tłumacza]

tym, których do tych zadań powołał głos boski — W tej epoce, epoce Port-Royalu, dewocja ludzi świeckich, czyniących sobie powołanie z kierowania sumieniami drugich, była nader rozpowszechniona. Dewocja zaś jako zakończenie kariery miłosnej u kobiety jest zbyt częstym zjawiskiem, aby Molier mógł jej nie utrwalić w postaci Arseny. [przypis tłumacza]

Tym mniej oczekiwać tu należy (…) — ustęp: „Tym mniej (…) również bezpodstawnych” jest dodatkiem drugiego wydania. [przypis tłumacza]

tym mniej od nich [Lacedemończyków] moglibyście uzyskać na wypadek jakiejś potrzeby — Lacedemończycy mają teraz hegemonię w całej Grecji. [przypis tłumacza]

Tymoleon (…) usprawiedliwieniu — por. Diodor Sycylijski, Biblioteka historyczna, XVI, 19. [przypis tłumacza]

Tymon — „mizantrop”, znana postać ówczesnego świata. Żył współcześnie z Arystofanesem. Stratyllida zestawia bardzo komicznie i dowcipnie z mitycznym Melanionem tego Tymona, którego znano doskonale w Atenach, a zarazem łże o tej jego miłości do kobiet, było bowiem przeciwnie. [przypis tłumacza]

Tymon (…) nazywał go wielkim fabrykantem cudów (…) — cytowany przez Diogenesa Laertiosa, Platon [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, III, 26. [przypis tłumacza]

Tymoteusz i Filoksenos — Tymoteusz z Miletu (ur. 446 p.n.e.), należał do najznamienitszych poetów lirycznych, tworzących nomy i dytyramby. Filoksenos z Kytery (435–380 p.n.e.), żył na dworze Dionizjosa I [władcy Syrakuz]. Najsłynniejszy jego dytyramb miał tytuł Cyklop. Pod postacią Polifema wyszydził w nim poeta tyrana. [przypis tłumacza]

Tymoteusz — syn admirała Konona, wybitny generał, raczej oligarchicznych przekonań, szczególnie czynny na północy, gdzie w przymierzu z Perdikkasem zdobył Olint i Potidaję. Oskarżony wraz ze wspomnianym w Pierwszej Filipice Ifikratesem przez Charesa, generała o radykalnym zacięciu, traci władzę. [przypis tłumacza]

Tymoteusz z Miletu — fletnista na dworze Aleksandra Wielkiego. [przypis tłumacza]

Tym sposobem Agryppa (…) rzucali kamieniami — szereg nieznacznych różnic między edycją Niesego i Dindorfa; κατεῖχεν (Niese), κατέστειλεν (Dindorf); μέχρις (N), ἄχρις (D); πρὸς ὃ παροξυνθέντες(N), πρὸς παροξυνθέντες δε; po ὁρμὴν u N. ἤδη, po ἀκατάσχετον u D. ορων. [przypis tłumacza]

Tym z hoplitów, którzy już dziesięć lat służby pod bronią mieli za sobą — służba wojskowa zaczynała się w Sparcie z rokiem dwudziestym. Żołnierze stali w szeregach według roczników, tu mowa o trzydziestoletnich. [przypis tłumacza]

Tym zwykłym u Rzymian porządkiem — Flawiusz dwa razy opisuje pochód wojsk rzymskich, pierwszy raz pod dowództwem Wespazjana w III, VI, 2, gdzie również wyraźnie mówi: „uformowawszy je (wojska) wedle taktyki rzymskiej”. Ta drobna tylko w opisach zachodzi różnica, że w pierwszym opisie trębacze ciągnęli za godłami, a tu, w drugim, trębacze ciągnęli przodem przed godłami. [przypis tłumacza]

Ty, Pani, dla której podjąłem trud rozwinięcia tak obszernego wywodu — Małgorzata, królowa Nawarry. [przypis tłumacza]

typ, który ma za sobą całą historię w zakresie greckiej i rzymskiej komedii, a często występuje z wybitną cechą złośliwego i uszczypliwego dowcipu — por. Kupiec, wyd. II, Wstęp, s. IX i nast. [przypis tłumacza]

typowe dla „komedii nowej”… — por. Bracia, Bibl. Nar. wyd. II, Wstęp, s. XXIV i nast. [przypis tłumacza]

Ty raczej przestań w pysze grzęznąć zbyt upartej — Filint, wytrawny psycholog, umie wyróżnić w postępowaniu Alcesta ten zasadniczy rys jego charakteru. [przypis tłumacza]

tyrai — vok. Steppen, slav. stepy, cmenu. Herodotas V metašimtyje Kristui negimus ir kiti vėlyvesni graikų ir rymėnų rašytojai mini Pietų Rusijoje ūpę Ƭύρας (variantai Ƭύρης, Ƭύρις) ir ant jos kranto miestą to pat vardo. Ammiano raštuose apie 590 metus po Kristaus užgimimo šita upė pirmą kartą vadinta Danastris, dabar Dniestras. Anot Nesselmano toji pat upė buvusi lietuvių vadinama Tyrulė. (Mitteilungen d. Lit. lit. Gesell. I, 322), Aplinkiniai gyventojai anot Herodoto liudijimo vadinęsis Ƭυραϊται. Strabono (gimė apie 66 m. prieš Kristų, mirė apie 24 m. po Kristaus) ir Ptolemėjaus (gyveno vidur-antro metašimčio Kristui užgimus) laikais Trakų tautelė gyvenusioji rytų linkui nuo upės Tyro buvo vadinama Ƭυραγέται, Ƭυραγγέται. Iš to, rodos, aišku, kad jau tuomet aname krašte būta žodžio tyras, regimai, reiškiančio tą pat, ką šiandien stepai, todėlei vertime vartojame žodį tyrai. Gyvoji lietuvių kalba šitą mūsų išvedimą patvirtina. Tyrelis — Šiaulių apskr. (Kauno gub.) reiškia pelkes, plačias ilgas lygmes, žemas vietas, apaugusias samanomis ir kerpėmis, tankiai uogomis, kaip mėlynės, vaivorės, bruknės, spangės, avietės, tik reta kur medeliais. Vietomis pasitaiko ežerėliai tai ypatinga, kad juose lyg kas kaukia, ūžia, tarpais niekad neužšąla. Manoma, juos turint požeminį vienijimos su kitais kur ežerais. Tyreliuose daugybė veisiasi gervių, laukinių žąsų, ančių, ir įvairių kitų paukščių. Ką Šiaulių apskričio Gruzdžių, Šakyno, Kruopių Joniškės, Žagarės parapijose žmonės vadina tyreliu, tai apie Gaidę Ežerėlių apskrityje (Kauno gub.) vadinama trakai, trakeliai, kurie tečiaus biškį už anuos aukštesni ir kai kur ariami. Be to plg. Tyruliai, dvaras Kražių valsč., tyrlaukiai, tyrimė ir k. ž. [przypis tłumacza]

Tyrak — Tiraquellus, uczony prawnik i radca parlamentu, wierny druh Rabelais'go. [przypis tłumacza]

tyrani, kiedy do swych miast przybędą, wiedzą, że przebywają wśród najgęstszego roju nieprzyjaciół — greckie teorie polityczne potępiają jedynowładztwo i każą je bezwzględnie zwalczać. Ksenofont jednak, mądry praktyk i stary żołnierz, nie podziela bez zastrzeżeń takiego stanowiska; nie może nie widzieć korzyści i dobrych stron umiarkowanego i oświeconego jedynowładztwa. [przypis tłumacza]

tyran — jest to król nie z łaski bożej, ani „z woli ludu”, lecz władca na podstawie rewolucyjnej, ani nie oparty o prawo, ani nie mający władzy uzasadnionej stosunkami politycznymi lub opierającej się o jakieś klasy społeczne czy partie. Dlatego na Sycylii dynastie tyranów nie przetrwały nigdy dwóch generacji. [przypis tłumacza]

tyran Masady — p. VII, VII–IX. [przypis tłumacza]

Tyreusz — w Folio: Thidias [u Plutarcha: Θύρσον (Thyrsos); red. WL]. [przypis tłumacza]

tyromancja — wróżenie z sera. [przypis tłumacza]

Tyr — Τύρος, צֹ֑ר (Joz 19, 29; Iz 23, 1; 23, 5; 23, 8), w klinach: Şur-ru, dziś Şur. [przypis tłumacza]

Tyrydates — Τιριδάτης (N), Τηριδάτης (D). [przypis tłumacza]

tyś jej stróż — Sceledrusowi polecił żołnierz pilnowanie dziewczyny, jego też przede wszystkim do odpowiedzialności by pociągnął. [przypis tłumacza]

tyś pobiegł naprzód… — Messenio sądzi, że Menechmus, któremu się potem żal zrobiło, iż niewolnika swego wyzwolił, pobiegł naprzód, by go wyprzedzić i spotkawszy w mieście, wyprzeć się wszystkiego. [przypis tłumacza]

Ty sępie! — te słowa zwrócone są do Kleopatry. [przypis tłumacza]

tysiąc dwieście — χιλίων διακοσίων (N), τριάκοντα καί διακοσίων (D), stąd u tłumaczów 230 stajań. [przypis tłumacza]

Tysiące ludzi obciążyło swe głowy fałszywymi wyznaniami: między którymi pomieszczę Filotasa (…) — Kwintus Kurcjusz Rufus, Historia Aleksandra Wielkiego, VI, 7. [przypis tłumacza]

tysiąc i dwadzieścia dwie — Cyfra podana przez Ptolemeusza [przypis tłumacza]

tysiąc razy lepsza śmierć niż pochlebianie Filipowi i wydanie mu na łup którego z waszych obrońców — Z wielu ustępów w mowach politycznych Demostenesa przegląda troska o bezpieczeństwo osobiste. W starożytności morderstwa polityczne były rzadsze, za to przewroty połączone z masowym traceniem członków stronnictwa przeciwnego zapełniają niechlubnie karty historii miast greckich. [przypis tłumacza]

Tysiączników —- Millenaires. [przypis tłumacza]

Ty stworzyłeś zarówno cadyków, jak i grzeszników. Kto nie pozwala Ci czynić tego, czego pragniesz? — zachowanie się człowieka wypływa z woli Boga, dlatego nie powinien ponosić za to kary. [przypis tłumacza]

Ty, syn wina, jesteś teraz octem — Zszedłeś ze słusznej drogi swego sprawiedliwego ojca. [przypis tłumacza]

tytuł prince nie jest wyższy od tytułu duc — zaznaczyliśmy już wyżej, że polska tytulatura nie zna tej różnicy, tym samym zarówno tytuł Oriany de Guermantes (duchesse), jak Marii de Guermantes (princesse) wypadło tłumaczyć przez „księżna”. [przypis tłumacza]

Tytus odparł, że czas łaski dla nich już minął… — oratio obliqua, którą Henkel zamienia na oratio recta. [przypis tłumacza]

Tytus (…) żywo współczuł jego wiekowi — Tytus urodził się w r. 41 n.e., Flawiusz w r. 37, więc byli nieomal rówieśnikami. [przypis tłumacza]

Tytus (zatem) — Ὁ μὲν Τίτος (N), Ὁ μὲν οὖν Τίτος (D). [przypis tłumacza]

Ty, Wespazjanie, będziesz Cezarem, ty Imperatorem, ty i twój syn. A teraz każ mnie jeszcze lepiej związać i zachowaj dla siebie samego — „Kiedy Józef, jeden ze znakomitszych brańców żydowskich, do więzienia był wsadzony, statecznie twierdził, że będzie z niego wkrótce uwolniony od Wespazjana, lecz gdy ten już zostanie cesarzem”, Swetoniusz, Żywot Wespazjana V (przekład Kwiatkowskiego). [przypis tłumacza]

Ty wierzysz, bracie — Tartufe próbuje jeszcze raz odegrać scenę z III-go aktu. [przypis tłumacza]

Uberibus (…) modo — Iuvenalis, Satirae, VI, 272. [przypis tłumacza]

ubi (…) agitur — Seneca, Epistulae morales ad Lucilium, 75. [przypis tłumacza]

ubierałeś klientów w jelenie skóry — szczegóły obrzędu mistycznego; skóry zwierzęce grają sporą rolę w wszystkich kultach natury. [przypis tłumacza]

Ubi est Deus tuus (łac.) — Ps 41, 4: „Gdzie jest twój Bóg”. [przypis tłumacza]

ubi iratos (…) intulit — Augustinus Aurelius, De civitate Dei, VI, 10. [przypis tłumacza]

ubił w ciągu tego czasu pięćdziesiąt tysięcy Żydów — opuszczam μάχαις ἐπαλλήλοις. [przypis tłumacza]

Ubi (…) mensque (łac.) — „Kiedy przemoc wszechwładnej starości poderwie/ Nasze ciało i mięśnie zwiotczeją bezsilnie,/ Wtedy i umysł chroma, i język się plącze” (Lucretius, De rerum natura, III, 452,; tłum. Edmund Cięglewicz). [przypis tłumacza]

Ubi mortifero (…) viris — Propertius, Elegiae III, 13, 17. [przypis tłumacza]

Ubinam sunt quaerenda fons et fundamentum philosophiae moralis? Suntne quaerenda in explicatione ideae moralitatis quae conscientia immediate contineatur? aut in alio cognoscendi principio (łac.) — gdzież należy szukać źródła i podstawy filozofii etycznej? Czy może należy ich szukać w rozwinięciu idei moralności, zawartej bezpośrednio w świadomości? czy też w innej jakiejś racji? [przypis tłumacza]

Ubique mors est (…) patent — Seneca, Thebais (Phoenissae), I, 1, 151. [przypis tłumacza]

Ubi (…) ultro — Terentius, Eunuchus, IV, 8, S3. [przypis tłumacza]

ubóstwiamy wołu — Apis, bóstwo uwielbiane w dawnym Egipcie pod postacią wołu czarnego z białą łatką na grzbiecie i na boku prawym. Hodowano go w Memfisie; miał dwie świątynie, w których za jego pomocą ogłaszano wróżby. Skoro ukończył 25 lat, topiono go i grzebano z wielką pompą. [przypis tłumacza]

Ucałowalibyśmy mu zadek bez listka — Patrz nota do III, 12. [przypis tłumacza]

uchwała Kannona — uchwała ma nazwę od wnioskodawcy. W praktyce „uchwała” znaczy tyle co „prawo”, choć formalnie między uchwałą (psefisma) a prawem (nomos) jest znaczna różnica. [przypis tłumacza]

uchwalono oczyścić wojsko z grzechu i takie oczyszczenie przeprowadzono — oczyszcza się przez złożenie ofiary i skropienie się krwią zabitego bydlęcia lub wodą. U Homera (Iliada I 313–316) oczyszcza się wojsko obmyciem się w wodzie morskiej [oraz złożeniem ofiary ze zwierząt]. [przypis tłumacza]

uchwycenie jej [pierwszej z rozpraw Schopenhauera] znaczenia w systemie — na ten związek sam Schopenhauer kładzie wielką wagę. Zob. ustęp 1. Druga z rozpraw wyszła również w przekładzie polskim (p. Bassakówny. Zob. Literatura), ale tłumaczka nie uwzględniła obu przedmów, mimo to że właściwie odnoszą się one prawie wyłącznie właśnie do drugiej rozprawy (O podstawie etyki). [przypis tłumacza]

U ciebie, Ajschinesie, stały na kwaterze przybyłe tu poselstwa … — Ajschines był ich proksenosem, tzn. charge d'affaires: w starożytności był nim obywatel państwa, u którego zabiegało o coś państwo przezeń reprezentowane. Taki charge d'affaires mógł wskórać coś jedynie osobistymi wpływami, bo nie miał żadnej władzy; za te uprzejmości i pośrednictwo korzystał z pewnych zaszczytów i przywilejów w reprezentowanym państwie. [przypis tłumacza]

uciekli (….) do Aten, i zostali Ateńczykami — dopiero po 403 r., po upadku trzydziestu tyranów. Uzyskali prawo obywatelstwa ateńskiego. Spartanie mniej ochotnie nadawali takie prawa, nawet najzasłużeńszym sprzymierzeńcom. I Ksenofont takiego prawa nie dostał. [przypis tłumacza]

uciekli z murów — z murów miasta, gdyż i miasto było otoczone murem. Gdy obrońcy murów spostrzegli, że skała zamkowa zajęta, opuścili w popłochu swe stanowiska, których nie mogli utrzymać, gdyż nieprzyjaciel był już w obrębie obwarowań miejskich. Cyrus zdobył więc zamek prawdopodobnie od strony południowo-wschodniej; Ksenofont topograficznie wyraźnie sprawy nie przedstawia, ale wyobrażał sobie dokładnie, jak się to stało, ponieważ znał miasto z widzenia. W Sardes przecie poznał się swego czasu z Cyrusem Młodszym. [przypis tłumacza]

uczcić tyle narodową mowę, że nią i Monarcha w pismach urzędowych przemawiać zaczynał (…) Za tym szlachetnym idąc uczuciem i Rej nasz z zamiłowania ojczystej mowy jedynie, i żeby stał się dla wszystkich przystępnym, w niej pisał — Niepotrzebnie, jak mi się zdaje, obwinia tak surowo uczony Juszyński naszego Reja o zupełną nieumiejętność łacińskiego języka, opierając się to na zdaniach nieżyczliwych mu zapewne osób, to na własnym jakoby zeznaniu, które nie powinno być tak ściśle brane, i skromności jego raczej przynosi zaszczyt; kiedy wyrazy Trzecieskiego i liczne przytoczenia łacińskie przekonywają, że się udoskonalił i w tym języku. [przypis tłumacza]

uczestnicy sześciu dni — [chodzi o] słynny wyścig kolarski, trwający bez przerwy 6 dni. [przypis tłumacza]

Uczniowie Hegezjasza (…) uśmiercają się głodem — Cyceron, Rozmowy tuskulańskie, III, 34 oraz Valerius Maximus, Factorum et dictorum memorabilium, VIII, 9. [przypis tłumacza]

uczniowie Melissa (…) przysięgają, że nie ma ruchu — por. Diogenes Laertios, Melissos z Samos, [w:] Żywoty i poglądy słynnych filozofów, IX, 24. [przypis tłumacza]

uczonych w piśmie — σοφισταὶ, duo sophistae, Schriftgelehrten (Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski]. W języku biblijnym polskim mamy tylko dwie nazwy: „uczeni w piśmie” i „doktorowie” dla oznaczenia soferim, γραμματεῖς (Schriftkundige), νομοδιδάσκαλοι (Gezetzlehrer) i σοφισταὶ. Wiadomo, że Flawiusz starał się sekty żydowskie przedstawić w możliwie dobrym świetle i przyrównywał je do greckich szkół filozoficznych, a o niektórych cechach ujemnych całkiem zamilczał. Por. II, VIII, 13, uwaga ostatnia. [przypis tłumacza]

uczta Lapitów, opisana przez filozofa Samosatejskiego — Dialog Lukiana: Symposion czyli Lapitowie. [przypis tłumacza]

ucztowali siedząc — Grecy nie siedzieli, lecz leżeli przy stole. [przypis tłumacza]

uczty —- nagroda na tamtym świecie. [przypis tłumacza]

uczuli, że ziemia drży im pod stopami — Trzęsienie ziemi w Lizbonie nastąpiło dn. 1 listopada 1755; towarzyszyły mu straszliwe pożary i sceny łupiestwa. Pochłonęło blisko 20 000 ofiar. Wolter napisał z przyczyny tego wypadku poemat, który dał powód do polemiki listownej z Janem Jakubem Rousseau. Kandyd jest ostatecznym zamknięciem tej polemiki, którą obszernie wzmiankuje Rousseau w swoich Wyznaniach. [przypis tłumacza]

uczuwać się dawał brak żywności dla ludzi — wedle Starożytności XIV, XVI, 2 przypadał w tedy rok ugorny (sabatowy) i Józef tą okolicznością tłumaczy głód, jaki zapanował. [przypis tłumacza]

Uczyń to wiec, zezwalam — Celimena jest zawsze sobą: nieomylny instynkt wskazuje jej jako najlepszą drogę to odwołanie się do wielkoduszności Alcesta. [przypis tłumacza]

uczynić najszczęśliwszymi ze wszystkich Chaldejczyków — tj. tak hojnie was obdarzyć, byście z wszystkich Chaldejczyków byli najbogatsi. [przypis tłumacza]

uczynił go królem jego [zmarłego Filipa] tetrarchii — rok 37 n.e. [przypis tłumacza]

uczysz, co stanowi demokratę, jak gdybyś oddał przedsiębiorcy do wykonania figurę wedle własnego pomysłu… — zamawiający figurę u kamieniarza umawiał się o szczegóły wykonania; Ajschines tak rozprawia, jak powinien wyglądać demokrata, jak gdyby go sobie zamówił. [przypis tłumacza]