Zbiór krótkich tekstów Denisa Diderota, w atrakcyjnej formie dialogów, w których rozmówcy omawiają i komentują współczesne zdarzenia, poruszając przy tym kwestie moralności, obyczajów, religii i praw. Żaden z nich nie ukazał się za życia Diderota w oficjalnym obiegu.
Pierwsze z nich, To nie bajka, Pani de La Carlière oraz Przyczynek do podróży Bougainville'a, tworzą trylogię opowieści moralnych napisanych w roku 1772, które w zamyśle Diderota miały być rozpatrywane łącznie. Dialog To nie bajka zawiera dwie historie: o Tanié, zakochanym w chciwej i cynicznej pani Reymer, oraz o Gardeilu i zakochanej w nim pannie de La Chaux. Obie wydają się prowadzić do wniosku, że kto z miłością poświęca się w związku dla osoby samolubnej i pozbawionej skrupułów, ten w życiu marnie na tym wychodzi. Powiastka Pani de La Carlière, nosząca pierwotnie przewrotny tytuł Second conte (Druga bajka), opowiada o zrujnowanej miłości kawalera Desroches i pani de La Carlière oraz o opiniach i osądach „głupiej ciżby”, która osądza ludzi bez faktycznej znajomości przyczyn ich działań i pobudek, którymi się kierują. W roku 1988 ukazała się francuska adaptacja filmowa tego opowiadania.
Przyczynek do podróży Bougainville'a, najdłuższa część tryptyku, odnosi się do relacji z podróży Louisa Antoine'a de Bougainville, który odbył pierwszą francuską wyprawę dookoła świata, powziętą w celu znalezienia nowych terenów do kolonizacji po utracie Kanady przez Francję. W kwietniu 1767 roku statki de Bougainville'a dotarły na wyspę Tahiti. Ogłosił ją posiadłością Francji i opisywał jako utopijną wyspę o przyjaznym klimacie, zamieszkałą przez tubylców wiodących proste, szczęśliwe życie. Napisany na zlecenie „Correspondance littéraire” komentarz Diderota do tej relacji składa się z kilku dialogów, kontrastujących społeczeństwo europejskie, rządzone przez konwenanse i przepisy, ze społeczeństwem Tahiti, rządzonym przez prawa natury. Głównym tematem Przyczynku są kwestie wychowania seksualnego, dojrzewania, seksualności, małżeństwa, rodzicielstwa i rodziny, szczególnie moralności, obyczajów, praw religijnych i świeckich w tym zakresie.
Dwa pierwsze teksty w ciągu roku od napisania, w kwietniu 1773 ukazały się w niepełnych wersjach w poufnym korespondencyjnym biuletynie literackim „Correspondance littéraire”, pisanym ręcznie poza zasięgiem francuskiej cenzury. Powstały na zlecenie tego biuletynu Przyczynek do podróży Bougainville'a został opublikowany dopiero kilkanaście lat po śmierci autora.
Powiastka moralna Dwaj przyjaciele z Bourbonne powstała w sierpniu 1770 roku w odpowiedzi na książkę Saint-Lamberta Dwaj przyjaciele, opowieść irokeska, opowiadającą o niezwykłej przyjaźni dwóch Indian z plemienia Irokezów. Została napisana przez Diderota podczas pobytu w Bourbonne-les-Bains, gdzie wówczas przebywała jego była kochanka ze swoją chorą córką, i opowiada historię równie niezwykłej przyjaźni między dwoma prostymi ludźmi z północy Francji. Tekst pierwotnie opublikowano w numerze „Correspondance littéraire” z 15 grudnia.
Bohaterami tekstu Rozmowa ojca z dziećmi, który ukazał się w „Correspondance littéraire” w roku 1773, są między innymi ojciec autora i on sam. Kilka osób rozmawia o przypadkach zdarzeń pokazujących niesprawiedliwość przepisów prawa, które wbrew wszelkiemu poczuciu przyzwoitości często pozwalają na bezkarność nagannego postępowania, a surowo potępiają niewinnych.
Dialog Rozmowa filozofa z marszałkową de ***, napisany prawdopodobnie w Holandii w roku 1773 lub 1774, ukazał się po raz pierwszy w lipcu 1776 w „Correspondeance secrète” Louis-François Metra, tygodniku francuskim wydawanym poza zasięgiem cenzury, drukowanym w Neuwied w Niemczech. Rok później został wydany drukiem w Amsterdamie (rzekomo w Londynie), sygnowany nazwiskiem bohatera tekstu, Tommaso Crudeliego, włoskiego wolnomyśliciela zmarłego w roku 1745, potępionego przez rzymską inkwizycję. W tekście ateistyczny filozof, oczekując w jakiejś sprawie na nieobecnego marszałka, rozmawia z jego żoną na temat religii. Według ucznia Diderota, Jacques'a-André Naigeona, który został później redaktorem i komentatorem jego prac, taka rozmowa rzeczywiście miała miejsce pomiędzy Diderotem a panią Luizą Crozat de Thiers, żoną księcia de Broglie, królewskiego marszałka.
