Wesprzyj Wolne Lektury 1,5% podatku — to nic nie kosztuje! Wpisz KRS 00000 70056 i nazwę fundacji Wolne Lektury do deklaracji podatkowej. Masz czas tylko do końca kwietnia :)
Przypisy
Pierwsza litera: wszystkie | 0-9 | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z
Według typu: wszystkie | przypisy autorskie | przypisy redaktorów Wolnych Lektur | przypisy źródła | przypisy tłumacza | przypisy tradycyjne
Według kwalifikatora: wszystkie | angielski, angielskie | arabski | astronomia | białoruski | biologia, biologiczny | botanika | chemiczny | dawne | filozoficzny | francuski | geologia | grecki | gwara, gwarowe | hebrajski | historia, historyczny | hiszpański | łacina, łacińskie | literacki, literatura | liczba mnoga | medyczne | mitologia | mitologia grecka | mitologia rzymska | muzyczny | niemiecki | poetyckie | polityczny | portugalski | potocznie | przestarzałe | przysłowiowy | regionalne | religijny, religioznawstwo | rosyjski | rzadki | rzymski | staropolskie | teatralny | turecki | ukraiński | włoski | wojskowy
Według języka: wszystkie | English | français | Deutsch | lietuvių | polski
Znaleziono 7398 przypisów.
Aniołowie święci wezmą go do nieba zapewne dlatego, że płaci, mogąc pić darmo (stopień świętości dla zbójnika). „Turaczek” to drobna moneta. — tutaj i w tekście poniżej znajduje się wiele uwag, które w zamyśle autora zapewne miały być jego przypisami do piosenek góralskich. [przypis edytorski]
Anioł Pański — katolicka modlitwa maryjna. [przypis edytorski]
Anioł Pański — modlitwa maryjna, odmawiana rano, w południe i o 18:00, o której dawniej przypominano wiernym, bijąc w dzwony kościelne. [przypis edytorski]
Anioł Pański — modlitwa maryjna, odmawiana rano, w południe i wieczorem, o której dawniej przypominano wiernym, bijąc w dzwony kościelne. [przypis edytorski]
Anioł Pański — modlitwa maryjna odmawiana w momencie bicia dzwonów kościelnych o 6.00, w południe lub o 18.00 (wiersz Tetmajera zakłada porę wieczorną). [przypis edytorski]
Anioł Pański, Zdrowaś Maria — katolickie modlitwy maryjne. [przypis edytorski]
„Anioł Pański zwiastował Najświętszej Pannie Marii!…”, a tysiąc żelaznych piersi odpowiedziało mu natychmiast potężnymi głosami: „…i poczęła z Ducha Świętego!…” — modlitwa Anioł Pański jest tu jeszcze jednym symbolem przewagi nad Szwedami jako nieuznającymi kultu maryjnego luteranami. [przypis edytorski]
Anioł pasterzom mówił — kolęda pochodząca z XVI wieku. Słowa jej są przekładem fragmentu Bożonarodzeniowego łacińskiego utworu średniowiecznego pt. Dies est laetitiae (Angelus pastoribus). Zwrotka o różdżce Arona (bibilijny Aaron) z nieznaczną zmianą rozpoczyna również kolędę kościelną: Figurowana różdżka zielona. [przypis redakcyjny]
anioł pomoru — zaraza. [przypis redakcyjny]
Anioł Ślązak a. Angelus Silesius (1624–1677) — właśc. Johannes Scheffler, barokowy niemiecki poeta religijny. [przypis edytorski]
Anioł Ślązak (łac. Angelus Silesius, właśc. Johannes Scheffler (1624–1677) — barokowy śląski poeta religijny, żył i działał we Wrocławiu, tworzył po niem. aforyzmy, utwory apologetyczne i pieśni religijne; gł. tematem podejmowanym przez niego było mistyczne zjednoczenie człowieka z Bogiem (autor dzieła Heilige Seelenlust); wywarł znaczny wpływ na religijność Mickiewicza, a także wielu wyznawców zarówno protestantyzmu, jak i katolicyzmu. [przypis edytorski]
anioł sprawujący władzę nad Egiptem — każdy naród ma swojego przedstawiciela w niebie. [przypis edytorski]
anioł stroskany, spełnia swój obowiązek… — List do Rembowskiego. [przypis autorski]
Anioł z nieba — Ga 1, 8. [przypis tłumacza]
ani państwa pany zechcą chłopianki dzieciom na przyszłość podlegać — ani też panowie (tj. najwyżsi dostojnicy) państwa nie zechcą w przyszłości podlegać potomkom zrodzonym z chłopki (którą Kirkor ma za żonę; jest to jego argument przeciw przyjęciu korony). [przypis edytorski]
ani pogardzać (daw.) — nie pogardzać nawet. [przypis edytorski]
ani poświecić kogoś a. czegoś — nie napotka się, nie ma ani śladu czegoś lub kogoś. [przypis edytorski]
aniś pocieszał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ani pocieszałeś; nawet nie pocieszałeś. [przypis edytorski]
Aniś ty chciała, ni jać przypuściłam — inaczej: ani ty chciałaś, ani ja cię (do tego) przypuściłam. [przypis edytorski]
ani sam wzwie (starop.) — ani się spostrzeże. [przypis edytorski]
Ani się zarżną, ani zachorują — przed niewielu laty jeden z dworskich urzędników zarżnął się dlatego, iż na jakimś obchodzie dworskim naznaczono mu niższe miejsce, niż podług hierarchii należało. Był to Watel czynownictwa. [przypis autorski]
ani stąd używaj żałości — i nie martw się z tego powodu. [przypis redakcyjny]
Ani Sybilla złotej dała mi gałęzi — Eneasz dostał od Sybilli kumejskiej różdżkę złotą, która mu wolny i wstęp, i wyjście z bram Erebu zabezpieczyła (Virg[ilius], Aeneid[a], VI). [przypis redakcyjny]
ani tak mów (starop.) — nawet tak nie mów. [przypis edytorski]
ani też tędy, gdzie by (…) nie mogli rozwinąć swej liczebnej przewagi… — tj. nie zapuszczał się w ciasne ulice lub place. [przypis tłumacza]
ani — tu: nawet. [przypis edytorski]
ani tych, którzy nie mieli powołania — Mt 7, 28. [przypis tłumacza]
ani ulęknął się — dziś: nie uląkł się, nie przestraszył się. [przypis edytorski]
ani umierając śpiewać przestała — składnia z „ani” i orzeczeniem niezaprzeczonym (podobna jak w jęz. ang.) była dosyć popularna w XVI w.; dziś w jęz. pol. zasada podwójnego przeczenia. [przypis redakcyjny]
ani uniżonego ubóstwa, ani nadętego bogactwa — uniżonego ubóstwa: πενίας ταπεινότητα, egestatis humilitas, niedrige Armut (Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski], gdy Pape podaje takie znaczenia, jak u uterwürfig, demüthig, verzagt; nadętego bogactwa: ὑπεροχὴν πλούτου, opum vis immodica, übermässigen Reichtum (Cl.) [pominięto tłum. na rosyjski], Pape w przenośnym znaczeniu υπεροχή Vorzug, Vortrefflichkeit, wreszcie Macht, co w przeciwstawieństwie do charakteru faryzeuszów najlepiej będzie brzmiało po polsku: nadęte bogactwo. [przypis tłumacza]
ani w dobrem ani w złem — «Wszelkie dobro złoczyńców jest złe dla sprawiedliwych», zob. Raszi do 31:24. Nie namawiaj go do powrotu, nawet jeśli myślisz, że to dla jego dobra, zob. Ibn Ezra do 31:24. [przypis edytorski]
aniwersarz (z łac.) — rocznica. [przypis edytorski]
Ani wesołej szlachty, ni rycerstwa głosy — domyślne: „nie dają się słyszeć”. [przypis redakcyjny]
ani (…) w uszu mych postało — ani postało w moich uszach; ani usłyszałem. [przypis edytorski]
Ani (…) wyswobodzisz (…), Ani (…) wyrwiesz — ani nie wyswobodzisz, ani nie wyrwiesz; w staropolszczyźnie przeczenie było zawarte w spójniku „ani”. [przypis redakcyjny]
ani wzwięk (starop.) — [ani] spodziewa się. [przypis redakcyjny]
ani wzwiecie (starop.) — [ani] spodziejecie się. [przypis redakcyjny]
ani wzwiesz (starop.) — ani się spostrzeżesz. [przypis edytorski]
a niźli (starop.) — aniżeli; niż. [przypis edytorski]
a niżbym (…) doczekała (starop.) — niżbym doczekała; zanim bym doczekała. [przypis edytorski]
aniżelim sądził — inaczej: aniżeli sądziłem, niż sądziłem (konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
aniżelim się (…) spodziewał — inaczej: aniżeli się spodziewałem; niż się spodziewałem (przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika). [przypis edytorski]
a niżli (starop.) — aniżeli; niż. [przypis edytorski]
Aniza — rzeka w Austrii. [przypis edytorski]
Ani zborguje, byś wyciągnął długi — nie poczeka, aż ściągniesz należności od dłużników. [przypis redakcyjny]
Ani zielone, ni jeszcze przejrzałe (…) członki moje — To jest: nie jestem już młodzieńcem ani jeszcze starcem. [przypis redakcyjny]
Ani Zola, ani Bourget, ani Prus nawet psychologią tego rodzaju poszczycić się nie mogą. (…) Straszny artyzm odgadywania myśli — S. Żeromski, Dzienniki II. 1886–1887, Warszawa 1954, s. 160 (7 III 1887). [przypis autorski]
anjele Gabryjele (starop.) — forma W.lp; dziś: aniele Gabrielu. [przypis edytorski]
anjeli (starop.) — dziś: anieli. [przypis edytorski]
Anjou — Andegawenia; prowincja we Francji, której głównym miastem jest Angers. [przypis edytorski]
Anjou (fr.) — Andegawenia, kraina historyczna w zach. Francji. [przypis edytorski]
Anka, właśc. Anka Fischer — zginęła w czasie wojny. [przypis edytorski]
Ankenes — historyczne miasto, nieistniejące od 1974 r., kiedy to zostało włączone do Narwiku; położone jest w regionie Nordland w płn. Norwegii. [przypis edytorski]
ankier — klamra, zakotwiczenie. [przypis edytorski]
ankilostoma — robactwo przedostające się do żołądka. [przypis autorski]
Ankobrah — dziś popr.: Ankobra, rzeka w południowej Ghanie. [przypis edytorski]
Ankon — Taras Kartagiński. [przypis redakcyjny]
Ankus (640–616 p.n.e.) — legendarny czwarty król Rzymu, założyciel pierwszego portu w Ostii. [przypis edytorski]
Ankus Marcjusz — czwarty legendarny król Rzymu (642–617 p.n.e.); według tradycji był synem córki Numy Pompiliusza, drugiego króla po Romulusie, oraz następcą Tullusa Hostiliusza. [przypis edytorski]
Anku — tu: wołacz od imienia Ankus. Wyrazy łacińskie zakończone na -us odmieniano dawniej w polszczyźnie, odrzucając tę końcówkę, na wzór odmiany łacińskiej, np. łac. Ancus, Anci, Anco itd. [przypis edytorski]
Anku własc. Ankoù — postać występująca w folklorze bretońskim, personifikacja śmierci lub jej sługa i zwiastun, przewodnik dusz. [przypis edytorski]
Ankwicz, Józef (ok. 1750–1794) — kasztelan, poseł w Danii (1790–1792), znany hazardzista, targowiczanin, zaprzedany Rosji; poseł sejmu grodzieńskiego (1793), na którym jako pierwszy zgłosił wniosek o podpisanie traktatu rozbiorowego; z polecenia ambasadora rosyjskiego nagrodzony urzędem marszałka reaktywowanej Rady Nieustającej; w czasie insurekcji warszawskiej skazany na śmierć za zdradę i powieszony. [przypis edytorski]
An licitum sit (łac.) — „Czy wolno jest”. [przypis tłumacza]
Anna Aragonia — córka Ferdynanda Aragońskiego, małżonka sławionego przez Ariosta Alfonsa d'Avalo, margrabiego Vastu (stąd „światłość Wastu”). [przypis redakcyjny]
Anna Austriacka (1601–1666) — królowa Francji i Nawarry od 1615 jako żona Ludwika XIII, a następnie wdowa po nim. [przypis edytorski]
Anna Cylejska (ok. 1380–1416) — druga żona Władysława Jagiełły, wnuczka Kazimierza Wielkiego. [przypis edytorski]
Anna Dacier — małżonka sławnego francuskiego filologa, André Dacier, córka wielkiego uczonego Lefebre'a, żyła pod koniec XVII w. Wydała Kallimacha, Florusa, Aureliusa Victora, Eutropiusa, Dictysa z Krety; przetłumaczyła Anakreonta i Safonę, kilka komedii Plauta i Terentiusa, Iliadę i Odyseję; nadto pierwsza we Francji przetłumaczyła 1684 r. Arystofanesa. A zatem Francuzi mieli już w 1684 Arystofanesa w ojczystym języku: my go dotąd w całości nie mamy… [przypis tłumacza]
Anna Danuta (1358–1448) — córka księcia trockiego Kiejstuta i Biruty, żona księcia mazowieckiego Janusza (było to najdłużej trwające małżeństwo w dziejach dynastii). [przypis edytorski]
Anna Danuta Sławińska (1923–2006) — harcerka, żołnierz AK, w powstaniu sanitariuszka w Szpitalu Zakaźnym im. św. Stanisława na Woli, od września 1944 r. do stycznia 1945 r. pracowała w służbie sanitarnej obozu przejściowego w Pruszkowie. Po wojnie powróciła do Warszawy, pracowała m.in. jako przewodnik turystyczny. [przypis edytorski]
Anna Gramatyka-Ostrowska (1882–1958) — malarka związana z Krakowem, autorka głównie pejzaży architektonicznych i portretów. [przypis edytorski]
Anna — Hanusia było dawniej zdrobnieniem od imienia Anna. [przypis edytorski]
Anna Jagiellonka (1523–1596) — królowa polska z dynastii Jagiellonów (wyniesiona na tron w 1575 r.). W czasie, gdy zaczyna się powieść (1572 r.) była jeszcze królewną jako siostra panującego króla, Zygmunta II Augusta (1520–1572). [przypis edytorski]
Anna — Jerzmanowska, cioteczna siostra Adolfa Tetmajera. [przypis redakcyjny]
Anna Karenina — bohaterka powieści Lwa Tołstoja pt. Anna Karenina (1875–1877). [przypis edytorski]
Anna Karenina — klasyczna powieść psychologiczna rosyjskiego pisarza Lwa Tołstoja, wyd. 1875–1877. [przypis edytorski]
Anna kartagińskiej pani (mit. rzym.) — Anna, siostra i powierniczka Dydony, królowej Kartaginy. [przypis edytorski]
Anna, matka Samuela — postać z biblijnej Księgi Daniela, matka proroka Samuela; przez długi czas była bezdzietna, dzięki modlitwie została wysłuchana przez Boga i urodziła syna, a potem kolejne dzieci; uważana za wzór zawierzenia Bogu. [przypis edytorski]
Annamici — mieszkańcy tzw. Protektoratu Annam, części kolonialnych Indochin Francuskich, obejmującej dzisiejszy Wietnam Środkowy; także: dawna europejska nazwa Wietnamczyków. [przypis edytorski]
annapraszan, annaprashana a. onnoprashon — hinduistyczny rytuał przejścia, uroczystość odprawiana w dniu, w którym niemowlę po raz pierwszy jest karmione czym innym, niż mleko matki. [przypis edytorski]
(Anna) siostrę z sobą ma — Joannę Aragońską, żonę Askaniusza Kolonna, sławioną dla piękności przez ówczesnych poetów i filozofów. [przypis redakcyjny]
Annasz i Kajfasz — arcykapłani żydowscy; Annasz syn Setiego (arcykapłan w l. 6–15) oraz jego zięć, Józef Kajfasz (arcykapłan w l. 18–36) uczestniczyli w procesie przeciw Jezusowi z Nazaretu; Annasz, niepełniący wówczas żadnego urzędu, a jedynie cieszący się poważaniem ludu zamożny i uczony obywatel, nie uzyskawszy od Jezusa wiążącej odpowiedzi na temat treści jego nauk, odesłał go ze swego pałacu do Kajfasza, będącego przewodniczącym Sanhedrynu i mogącego prowadzić przesłuchanie. [przypis edytorski]
Annat, François (1590–1670) — jezuita, profesor i rektor w Montpellier i Tuluzie, przez kilkanaście lat spowiednik Ludwika XIV, namiętny wróg jansenistów, walczący przeciw mim w licznych pismach. [przypis tłumacza]
annaty — opłaty z pierwszorocznych dochodów beneficjum kościelnego, składane dawniej papieżowi na utrzymanie misjonarzy [przypis edytorski]
Anna, zu dir mein liebster Gang (…) mein Leben, Leben lang! — Anno, spacer do ciebie jest moim ulubionym, to dla mnie najlepszy spacer, mój ostatni spacer; Anno, będę Ci służyć przez całe życie. [przypis edytorski]
Annecy (Haute Savoie) — miasto na wschodzie Francji, w departamencie Haute Savoie, tj. Górna Sabaudia. [przypis edytorski]
annelida — pierścienice; typ zwierząt bezkręgowych o wydłużonym ciele złożonym z szeregu pierścieni. [przypis edytorski]
Annibal Malaguccy — krewniak Ariosta, którego matka pochodziła z rodziny Malaguccych, jeszcze dziś kwitnącej w Reggio. [przypis redakcyjny]
Annibal — tj. Hannibal (247–183 p.n.e), wódz kartagiński, jeden z najwybitniejszych dowódców starożytnych. [przypis edytorski]
Annibal właśc. Hannibal Barkas (247–183 p.n.e.) — kartagiński dowódca, początkowo zwycięski, ostatecznie pokonany przez Scypiona Afrykańskiego w 202 r. pod Zamą, otruł się, by nie trafić do niewoli. [przypis edytorski]
Annie Laurie — stara szkocka piosenka (ballada), której tekst bazuje na wierszu Williama Douglasa (ok. 1682–1748) z Dumfriesshire i opowiadającym o romansie poety z dziewczyną o tymże nazwisku (Annie Laurie, 1682–1764); słowa zostały nieco zmodyfikowane, a melodia autorstwa Alicii Scott dodana w roku 1834/5; piosenka znana jest również pod tytułem Maxwelton Braes. [przypis edytorski]
Annie z Pileckich, żonie Mikołaja Kobylińskiego, kasztelana rozpierskiego, a następnie Andrzeja Bzickiego (zmarła w 1576 r.). [przypis redakcyjny]
annihilat (łac.) — niweczy. [przypis redakcyjny]
anni (łac.) — roku. [przypis edytorski]
anni (łac.) — roku. [przypis redakcyjny]
anniwersarzami — rocznicami. [przypis redakcyjny]
anniwersarz (łac.) — święto obchodzone co roku, tu: imieniny. [przypis edytorski]
anniwersarz — tu: uczta w rocznicę zgonu. [przypis edytorski]
annocchiatura — mimowolne urzeczenie bądź oczyma, bądź słowami. [przypis autorski]
anno Domini (łac.) — roku Pańskiego. [przypis edytorski]
anno domini (łac.) — roku Pańskiego. [przypis edytorski]
