Przypisy

awatar a. awatara — tu: w mitologii hinduskiej wcielenie boga, który zstępuje na ziemię pod postacią zwierzęcia, człowieka lub hybrydy obu. [przypis edytorski]

awatar (sanskr. avatara) — w hinduizmie: wcielenie bóstwa, zjawiającego się na ziemi w postaci śmiertelnej. [przypis edytorski]

awenturyn — minerał: rzadka, czerwona lub zielona odmiana kwarcu. [przypis edytorski]

Awentyn — jedno ze wzgórz, na których położony jest Rzym. [przypis edytorski]

Awern — tu: piekło. [przypis edytorski]

Awerroes (1126–1198) — własc. Ibn Rushd; filozof, teolog, lekarz, prawnik, polityk i matematyk arabski z Kordoby, zwolennik filozofii Arystotelesa. [przypis edytorski]

Awerroes, właśc. Ibn Ruszd a. Abu al-Walid Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Ahmad ibn Ruszd (1126–1198) — arabski prawnik, lekarz i filozof z Kordoby, najważniejszy przedstawiciel filozofii arabskiej na Zachodzie; za jego pośrednictwem zachodni uczeni poznali większość dzieł Arystotelesa, których był wybitnym komentatorem. [przypis edytorski]

Awerroes, właśc. Ibn Ruszd; Abu al-Walid Muhammad ibn Ahmad ibn Muhammad ibn Ahmad ibn Ahmad ibn Ruszd (1126–1198) — arabski prawnik, lekarz i filozof z Kordoby, komentator Arystotelesa, najważniejszy przedstawiciel filozofii arabskiej na Zachodzie; za jego pośrednictwem zachodni uczeni poznali większość dzieł Arystotelesa. [przypis edytorski]

awersja — niechęć. [przypis edytorski]

awersja — odraza. [przypis edytorski]

awersja (z łac.) — tu: zniechęcenie, odwrócenie się ku czemu innemu wskutek rozczarowania. [przypis edytorski]

Aweryla — ang. Averil, rzadkie imię żeńskie, noszone m.in. (w postaci Everilda) przez anglo-saksońską świętą z VII w. [przypis edytorski]

Awesta — święta księga zawierająca teksty religijne wyznawców zaratusztrianizmu (zoroastryzmu), religii irańskiej, której charakterystyczną cechą jest wiara w istnienie dwóch walczących ze sobą pierwiastków: dobra (światła) i zła (ciemności), oraz kult ognia. [przypis edytorski]

awfull (ang.) — okropny, straszny. [przypis edytorski]

Aw (hebr.) — piąty miesiąc kalendarza żydowskiego, przypadający w lipcu i sierpniu. W dziewiątym dniu miesiąca Aw obchodzone jest święto Tisza b'Aw, rocznica zburzenia Świątyni jerozolimskiej. [przypis edytorski]

A widząc bracia Josefa, że umarł ojciec ich — dopóki żył Jakub, przez wzgląd na szacunek dla ojca Josef zapraszał braci do swojego stołu, a teraz zaprzestał, zob. Raszi do 50:15. Gdy wracali z ziemi Kanaan mijali dół, do którego bracia wrzucili Josefa, Josef wypowiedział tam modlitwę dziękczynną za cud uratowania, ale bracia nabrali obaw, że może odnowi się mu żal do nich, zob. Chizkuni do 50:15. [przypis edytorski]

A więc ci umrą; każdy ma swój znaczek — mowa o przygotowaniu tzw. list proskrypcyjnych, zawierających nazwiska osób skazanych na wyjęcie spod prawa, w konsekwencji czego każdy mógł taką osobę bezkarnie zabić; zginął w ten sposób m. in. Cyceron. [przypis edytorski]

A więc, sługo Boży, w którego imię wznoszą się te modły, ziść śluby sług twoich błagalne! Za pacholę wyjednaj pacholę; za udane wyjednaj prawdziwe; niech otrzymają cieleśne w zamian za przynoszone w darze kruszcowe — w oryg. kronice łacińskiej jest to czterowiersz. [przypis edytorski]

A wiecież — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: A czy wiecie. [przypis edytorski]

a wielu się wstydzą — dziś popr. składnia: a wielu się wstydzi. [przypis edytorski]

a wiesz to (gw.) — a czy wiesz. [przypis edytorski]

awinioński — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. W czasie przedstawianym w powieści papieżem awiniońskim był Benedykt XIII, a rzymskim — Bonifacy IX. [przypis edytorski]

Awinion — miasto we Francji, lokalizacja stolicy papieskiej w latach 1309 do 1370 (tzw. awiniońska niewola papieży). [przypis edytorski]

Awinion — w latach 1378–1417 na skutek tarć politycznych wśród kardynałów oraz działań królów Francji wielokrotnie wybierano dwóch, a nawet trzech papieży jednocześnie. Obóz związany z Francją stworzył drugą siedzibę papieską w mieście Avingon. Obecnie papieże awiniońscy uznawani są za antypapieży (osoby nieprawnie sprawujące ten urząd), a okres ten określany jest mianem „wielkiej schizmy zachodniej”. [przypis edytorski]

awizacja — awizo, pisemne powiadomienie o przesyłce pocztowej do odebrania. [przypis edytorski]

awiza (z fr.) — nowina, doniesienie. [przypis edytorski]

awizo — powiadomienie. [przypis edytorski]

awizować — powiadamiać. [przypis edytorski]

awizować — zapowiadać, zatwierdzać pojawienie się czegoś. [przypis edytorski]

awizy — listy z informacją. [przypis edytorski]

awizy (z fr. avis: zdanie, ostrzeżenie, doniesienie) — pisemne zawiadomienia. [przypis edytorski]

A w liście będą te słowa — na końcu tego wersu umieszczono znak [-], dodany przez Bożenę Keff, redaktorkę wydania źródłowego: Tango łez śpiewajcie Muzy (Warszawa 2012). [przypis edytorski]

a w niej były napisane narzekania i wzdychania, i bieda — Ez 2, 10. [przypis edytorski]

awom ja jest (daw.) — otom jest; oto jestem. [przypis edytorski]

A wot i nyma wże nimciw w Żytomire (z ukr.) — No i już nie ma Niemców w Żytomierzu. [przypis edytorski]

Aw — piąty miesiąc żydowskiego kalendarza religijnego i jedenasty miesiąc żydowskiego kalendarza cywilnego. Wg kalendarza gregoriańskiego przypada na lipiec–sierpień. Nazwa przyjęta w okresie niewoli babilońskiej. [przypis edytorski]

A w Raduni krwawo woda — nawiązanie do tzw. rzezi Gdańska w r. 1308, dokonanej przez Krzyżaków. Rzekoma pieśń kaszubska to w rzeczywistości utwór literacki z 1880 r. Por. https://m.trojmiasto.pl/wiadomosci/Rzez-Gdanska-Krwawa-woda-ale-nie-w-Raduni-n52988.html. [przypis edytorski]

A wsio taki ja najszoł (ukr.) — a jednak znalazłem. [przypis edytorski]

A wszakoż już są znaki, iż już, jako prorok pisze, pociąga na nas łuku swego i strzałę nałożył, a pewnie ugodzić umie, gdzie jedno będzie raczył — por. Iz. 5,28. [przypis edytorski]

A wtem i Czesi, jakby zwycięstwa pewni zupełnie (…) — tymi słowami rozpoczyna się opis bitwy nad Trutiną w październiku 1110 r. [przypis edytorski]

a wyzywy — wyzywająco. [przypis edytorski]

a wżdy już lat przeszło wiele (starop.) — a przecież już minęło wiele lat. [przypis edytorski]

ayah (z port. aia) — służąca, opiekunka pracująca dla Europejczyków żyjących w południowej Azji. [przypis edytorski]

Ayez soin de votre bouche, car c'est la chose du monde qui nous fait le plus tôt haїr (fr.) — dbaj o swoje usta, ponieważ to one ze wszystkiego najszybciej mogą uczynić nas wstrętnymi. [przypis edytorski]

ażaby (daw.) — czy by. [przypis edytorski]

ażali a. azali — czy, czy też, czy aby; (konstrukcja z partykułą wzmacniającą -li). [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też, czy aby. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż, czy też. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

ażali a. azali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

ażali, azali a. zali (daw.) — czy. [przypis edytorski]

ażalibym się nie mógł widzieć (daw.) — czybym się nie mógł widzieć; czy nie mógłbym się widzieć. [przypis edytorski]

ażali (starop.) — czyż. [przypis edytorski]

aż do następującego porównania — tj. do następującego potem (po przesileniu zimowym 21/20 grudnia) zrównania dnia z nocą (20/21 marca). [przypis edytorski]

ażeby ich wściurności a. wciurności! (daw.) — a niech ich szlag trafi! [przypis edytorski]

Ażeby moją wypróbować stałość, Tu dobrowolną dałam sobie ranę — według legendy Porcja w ten sposób pokazała Brutusowi, że nie wyda jego tajemnic nawet na torturach. [przypis edytorski]

A żeby rzeczy wielkie z małymi porównać — dosł. cytat z Raju utraconego (II, 921–922) Miltona, wyrażenie zapożyczone od Wirgiliusza (Eklogi, I, 23). [przypis edytorski]

Ażebyśwa (…) pojechali — Może byśmy pojechali. [przypis edytorski]

Ażeby żyć tu dalej (…) na całe życie! — fragment uzupełniony przez tłumacza. [przypis edytorski]

aże (daw.) — aż. [przypis edytorski]

aże (daw.) — aż. [przypis edytorski]

aże (daw., gw.) — aż. [przypis edytorski]

aże — dziś popr.: aż. [przypis edytorski]

aże (gw.) — aż. [przypis edytorski]

ażem doliczył — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż doliczyłem. [przypis edytorski]

aże mi czasem cudnie — aż się czasem dziwię. [przypis edytorski]

ażem ogłuchł — aż ogłuchłem. [przypis edytorski]

ażem (…) przyłożył — aż przyłożyłem. [przypis edytorski]

ażem się przeżegnała — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się przeżegnałam. [przypis edytorski]

ażem się skręcał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się skręcałem. [przypis edytorski]

ażem się zląkł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: aż się zląkłem. [przypis edytorski]

ażem tu stanął — przykład ruchomej końcówki czasownika; inaczej: aż tu stanąłem. [przypis edytorski]

A że przybytkiem królewskim — zdanie eliptyczne, domyślnie: A że jest przybytkiem królewskim; A ponieważ jest przybytkiem (…). [przypis edytorski]

ażiotaż — spekulacja na giełdzie opierająca się na sztucznym podwyższeniu lub zaniżeniu cen papierów wartościowych. [przypis edytorski]

ażio (z wł.) — nadwyżka kursu papierów wartościowych powyżej ich wartości nominalnej. [przypis edytorski]

aż kiedy (starop.) — tu: dopóki. [przypis edytorski]

Aż mają uszy, a nie słyszą krzyków — nawiązanie do przypowieści o siewcy z ewangelii św. Mateusza: „Kto ma uszy, niechaj słucha” (Mt 13, 9). [przypis edytorski]

Aż na niebie zaświeci Jutrzenka dwunasta — na dwunasty dzień (po dwunastym wschodzie słońca). [przypis edytorski]

Aż potem, gdy złość ludzka rosła a, czym dalej, tym się więcej rozmnażała, Bóg wszystkie ludzie, bardzo ich mało wyjąwszy, potopem zatracił — 1. Mojż 9, 6. [przypis edytorski]

aż — tu: dopiero. [przypis edytorski]

ażurowy — dekorowany układem otworów. [przypis edytorski]

ażur — wzór tworzony przez układ otworów. [przypis edytorski]

aż w niedzielę (starop.) — dopiero w niedzielę. [przypis edytorski]

aza, azali (daw., starop.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza, azaś (starop.) — czy, czyż; alboż, może (często używane w pytaniach retorycznych) [przypis edytorski]

azaby (daw.) — czy by. [przypis edytorski]

azać (daw.) — azaliż, czyż. [przypis edytorski]

Azać mu zbierać (daw.) — czyż on musi zbierać. [przypis edytorski]

a zacziem (ros.) — a po co. [przypis edytorski]

aza (daw.) — azali; czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

aza (daw.) — czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — może, czy. [przypis edytorski]

aza (daw.) — może. [przypis edytorski]

Azael (hebr. dosł.: ten, który się oddalił) — upadły anioł występujący zarówno w tradycji judaistycznej jak i muzułmańskiej. W Targumach uznawany za kozła ofiarnego, przez Apokalipsę Abrahama uznawany za władcę piekieł. [przypis edytorski]

Azaf a. Asaf — lewita, który za panowania króla Dawida był śpiewakiem podczas liturgii w Świątyni Jerozolimskiej (1Krn 15,16–17). [przypis edytorski]

A za jego trudy, lata — od tego miejsca inna, popularna dziś wersja piosenki brzmi odmiennie od tekstu historycznie pierwotnego, śpiewanego przez powstańców 1863 roku: „A za jego trudy, znoje,/ Wystrzelą mu trzy naboje./ A za jego krwawe rany/ Dołek w ziemi wykopany./ Tylko grudy zaburczały,/ Chorągiewki zafurczały./ A nad grobem krzyż drewniany:/ Śpij żołnierzu, śpij kochany!/ Śpij kolego, twarde łoże,/ Zobaczym się jutro może./ Śpij kolego, bo na wojnie/ Tylko w grobie jest spokojnie./ Śpij kolego w ciemnym grobie,/ Niech się Polska przyśni tobie”. [przypis edytorski]

azalia — rodzaj rośliny z rodziny wrzosowatych, ozdobny krzew (a. drobne drzewo) o czerwonych, różowych, żółtych lub białych kwiatach i miękkich, lekko owłosionych liściach. [przypis edytorski]