Przypisy

mały czas wyszedł (starop.) — niewiele czasu minęło. [przypis edytorski]

Mały Ejolf — tytułowy bohater sztuki (Lille Eyolf) Henryka Ibsena z 1894 r.; niepełnosprawny chłopiec, którego wychowaniem postanawia się zająć ojciec, Alfred Allmers, powróciwszy z górskiej wyprawy, zamiast kontynuować pracę nad swym dziełem zatytułowanym „Odpowiedzialność człowieka”; Ejolf najbardziej pragnie wieść życie normalnego chłopca, mimo sparaliżowanej nogi, ojciec stara się skierować jego aspiracje ku wznioślejszym celom; chłopiec ostatecznie utopił się w morzu, podążając za zaklinaczką szczurów. [przypis edytorski]

mały Fiat — prawdopodobnie mowa o modelu Fiat 508, niewielkim samochodzie osobowym produkowanym w Polsce na licencji Fiata (Fabbrica Italiana Automobili Torino) od roku 1931. [przypis edytorski]

Mały Kapral — przydomek nadany Napoleonowi Bonaparte po zwycięskiej bitwie pod Lodi (1796). [przypis edytorski]

mały komtur — wicekomtur, zastępca komtura. [przypis edytorski]

Mały Lord — tytuł oryg. Little Lord Fauntleroy (wyd. 1886), powieść angielskiej pisarki Frances Hodgson Burnett, autorki powieści dla młodych czytelników, takich jak Mała księżniczka czy Tajemniczy ogród. [przypis edytorski]

małym »kiukiu«, wszystkim małym »prupru«— aluzja do nazwisk Montesquiou oraz Proust. [przypis edytorski]

małym ono — hebr. מִצְעָר (mic-ar): ‘mały’, do tego nawiązywać będzie potem nazwa tego miasta: Coar, por. poniżej 19:22. Lot prosił: to małe miasto, ma niewielu mieszkańców, zatem i grzechy jego są jeszcze nieliczne, więc możesz je oszczędzić, zob. Raszi do 19:20. [przypis edytorski]

Mały prorok — Le petit prophète de Boehmischbroda (styczeń 1753), satyra Friedricha Melchiora Grimma na tradycyjną operę francuską, stylizowana na proroctwo biblijne, opublikowana anonimowo. [przypis edytorski]

Mały Tim — w oryginale: Tiny Tim; jest to jego przezwisko, używane w rodzinie Cratchitów, dlatego też pisana wielką literą. [przypis edytorski]

małżeńskie ogniwa — więzy małżeńskie; czyli: małżeństwo, instytucja małżeństwa. [przypis edytorski]

małżeństwo to (…) zawierane w bliskim stopniu pokrewieństwa — Bolesław III Krzywousty pojął za żonę Zbysławę, córkę Świętopełka II, księcia kijowskiego i halickiego, wnuczkę Izjasława, którego żoną była siostra Kazimierza Odnowiciela, Gertruda Mieszkówna (córka Mieszka II Lamberta i Rychezy, zresztą jako autorka łacińskich modlitw prozą poetycką z Kodeksu Gertrudy najdawniejsza znana z imienia pisarka polska). Małżeństwo Bolesława i Zbysławy zostało zawarte w 1103 r., potomkiem męskim z tego związku był Władysław II, zw. Wygnańcem. [przypis edytorski]

małżeństwo, wolność — te słowa usunięto w wydaniu z 1816 r. [przypis edytorski]

małżeństwy — dziś popr. forma N. lm: małżeństwami. [przypis edytorski]

Małżonek ten, którego nazwisko mogłoby służyć wielu znajdującym się w jego stanie — Cornadez, aluzyjnie: rogacz. [przypis edytorski]

małżonek Wenery (mit. gr.) — chodzi o Hefajstosa. [przypis edytorski]

małżonka — Antikleja. [przypis edytorski]

małżonka jego, królowa — chodzi tu zapewne o Emnildę, córkę Dobromira (księcia z Moraw lub Łużyc). Bolesław Chrobry był żonaty cztery razy. Od 984 r. z córką margrabiego Miśni Rygdaga; z żoną rozwiódł się już prawdopodobnie na przełomie 985/986 r. Następnie pojął za żonę nieznaną z imienia Węgierkę (Długosz nadaje jej popularne w epoce imię Judyta, współczesne badania wskazują na siostrę Sarolty siedmiogrodzkiej, małżonki węgierskiego księcia Gejzy o prawdopodobnym imieniu Karolda); z tego małżeństwa narodził się w 986 a. 987 r. Bezprym. Trzecią żonę, Emnildę, poślubił między 987 a 989 r., miał z nią pięcioro dzieci (Mieszka II Lamberta, Ottona Bolesławica oraz trzy córki, z których znana z imienia jest tylko Regelinda) i był z nią związany do jej śmierci w 1016 a. 1017 r. Bolesław wstąpił po raz czwarty w związek małżeński z Odą, córką margrabiego miśnieńskiego Ekkeharda, 3 lutego 1018 r., w okresie Wielkiego Postu, kilka dni po zawarciu pokoju w Budziszynie i stanowił rękojmię zawartych układów; Chrobry miał z Odą jedną córkę, Matyldę, przy czym jednocześnie na dworze władcy przebywała porwana z Kijowa Przedsława. [przypis edytorski]

Malabarka — mieszkanka Malabaru, regionu w płd. Indiach, obejmującego wybrzeże i rozciągające się wgłąb lądu obszary lasów tropikalnych; daw. księstwo pod panowaniem brytyjskim. [przypis edytorski]

malabarski — odnoszący się do Wybrzeża Malabarskiego a. Malabaru w płd.-zach. Indiach nad Morzem Arabskim. [przypis edytorski]

malabatrum — rodzaj pachnidła w formie olejku. [przypis edytorski]

malachit — ceniony kamień półszlachetny o zielonej barwie. [przypis edytorski]

malachit — minerał o barwie intensywnej zieleni. [przypis edytorski]

malachit — minerał o charakterystycznym zielonym zabarwieniu. [przypis edytorski]

malachit — minerał o charakterystycznym zielonym zabarwieniu, wykorzystywany m.in. w jubilerstwie, sztuce zdobniczej i do produkcji barwnika, tzw. zieleni malachitowej. [przypis edytorski]

malachit — szarozielony minerał. [przypis edytorski]

Maladetta! (wł.) — Przekleństwo! [przypis edytorski]

maladetti (z wł. maledetto) — przeklęci. [przypis edytorski]

Mala est pluralitas principum, sit ergo unus rex (łac.) — Wielość książąt jest zła, niech będzie zatem jeden król. [przypis edytorski]

malaga — gatunek słodkiego wina hiszpańskiego, produkowanego w okolicach miasta o tej samej nazwie. [przypis edytorski]

malaga — gatunek słodkiego wina hiszpańskiego. [przypis edytorski]

Malaga — miasto portowe nad M. Śródziemnym, w płd. Hiszpanii. [przypis edytorski]

Malaga — miasto w Hiszpanii, położone nad Morzem Śródziemnym. [przypis edytorski]

Malaga — miasto w południowej Hiszpanii; na początku hiszpańskiej wojny domowej port Malagi był bazą republikańskiej marynarki wojennej, blokującej nacjonalistyczne hiszpańskie Maroko; w lutym 1937 miasto zostało oblężone i zaatakowane z lądu, morza i powietrza przez wojska nacjonalistów, ekspedycyjny korpus faszystów włoskich i zbombardowane przez włoską i niemiecką marynarkę wojenną i lotnictwo; dziesiątki tysięcy cywilów, głównie starców, kobiet i dzieci, usiłowało uciec z miasta drogą wzdłuż wybrzeża do Almerii (201 km); w masakrze dokonanej 8 lutego przez frankistowskie lotnictwo, okręty, czołgi i artylerię zginęło ok. 5000 uciekających, republikańskie lotnictwo nie było w stanie powstrzymać ataków; osoby, które odmówiły ewakuacji z Malagi (ok. 4000 osób), były przez nacjonalistów systematycznie łapane, gwałcone i zabijane. [przypis edytorski]

Malaga — nadmorskie miasto w płd. Hiszpanii, w Andaluzji. [przypis edytorski]

Malagrida, Oldcorn, Garnet, Guignard, Gueret — jezuici skazani za uczestnictwo w spiskach mających na celu królobójstwo: Gabriel Malagrida (1689-1761) za udział w spisku na życie króla Portugalii; Edward Oldcorne (1561–1606) oraz Henry Garnet (1555–1606) za udział w spisku prochowym na parlament i króla Anglii; Jean Guignard (zm. 1595) oraz Gueret za zachęcanie Chatela, sprawcę zamachu na króla Francji. [przypis edytorski]

Malaj — członek grupy ludów austronezyjskich zamieszkujących Płw. Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

Malaj — członek ludu zamieszkującego Płw. Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego; w XIX–XX w. Płw. Malajski i płn. część Borneo stanowiły brytyjskie posiadłości kolonialne. [przypis edytorski]

Malaje — nazwa stosowana do dawnych posiadłości brytyjskich na Półwyspie Malajskim, czyli w płd. części Półwyspu Indochińskiego. [przypis edytorski]

Malajowie — grupa ludów austronezyjskich zamieszkująca Płw. Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

Malajowie — grupa ludów zamieszkująca Półwysep Malajski oraz część Archipelagu Malajskiego, pomiędzy płd.-wsch. Azją a Australią. [przypis edytorski]

malajski amok — słowo amok pochodzi z kultury malezyjskiej, używane jest także w Indonezji, na Filipinach i w Indiach, opisuje stan silnego wzburzenia i ograniczonej świadomości, w którym człowiek (lub słoń) niszczy przedmioty i zabija ludzi. [przypis edytorski]

malakitowy — dziś: malachitowy. [przypis edytorski]

Malakka — nazwa miasta i stanu w Malezji. [przypis edytorski]

malakologia (z gr. malakós: miękki) — nauka o mięczakach. [przypis edytorski]

mala nota (łac.) — zła ocena, uwaga; tu B. lp malam notam: złą ocenę. [przypis edytorski]

malaria — choroba pasożytnicza, objawiająca się wysoką gorączką. [przypis edytorski]

malaria — tu: żart. rzeczownik zbiorowy oznaczający malarzy. [przypis edytorski]

malarzów — dziś popr. forma D. lm: malarzy. [przypis edytorski]

malarz — porównanie poezji do malarstwa, to jest do sztuki przedstawiającej, jest charakterystycznym pomysłem Horacego. [przypis edytorski]

malatura (daw.) — obraz, malunek. [przypis edytorski]

Malborga gmachy — zamek krzyżacki w Malborku; w latach 1309–1457 siedziba wielkiego mistrza krzyżackiego i stolica państwa zakonnego. [przypis edytorski]

Malborg — dziś: Malbork. [przypis edytorski]

Malborg — dziś: Malbork. [przypis edytorski]

Malchus — sługa arcykapłana jerozolimskiego za czasów Jezusa Chrystusa; Ewangelia św. Jana opisuje, iż w Wielki Czwartek św. Piotr własnoręcznie odciął mu ucho. [przypis edytorski]

Malczat! (ros.) — milczeć. [przypis edytorski]

Malczewski, Antoni (1793–1826) — autor powieści poetyckiej Maria, poeta romantyczny tzw. szkoły ukraińskiej, pierwszy polski zdobywca Mont Blanc. [przypis edytorski]

Malczewski, Antoni (1793–1826) — autor powieści poetyckiej Maria, poeta romantyczny tzw. szkoły ukraińskiej. [przypis edytorski]

Malczewski, Jacek (1854–1929) — malarz, najważniejszy przedstawiciel symbolizmu w Polsce. [przypis edytorski]

Malczewski, Jacek (1854–1929) — polski malarz, symbolista, autor cyklu obrazów Thanatos (1898–1899), Zatruta studnia (1905–1906), Polonia (1914–1918). [przypis edytorski]

Malczewski, Jacek (1854–1929) — wybitny malarz-symbolista, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

Malczewski, Jacek (1854–1929) — wybitny malarz-symbolista, profesor krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych. [przypis edytorski]

Malczewski, Jacek (1855–1929) — malarz, początkowo autor obrazów realistycznych o treści patriotycznej, później obrazów fantastyczno-symbolicznych. [przypis edytorski]

malczyk (z ros.) — chłopak. [przypis edytorski]

maldonne (fr.) — źle rozdane karty; przen.: omyłka. [przypis edytorski]

mal du pays (fr.) — tęsknota za ojczyzną. [przypis edytorski]

malédiction (fr.) — przekleństwo. [przypis edytorski]

Malebranche, Nicholas (1638–1715) — francuski filozof i teolog; inspirowany poglądami Kartezjusza, poszerzył je o doktrynę okazjonalizmu. [przypis edytorski]

Malebranche, Nicholas (1638–1715) — fr. filozof i teolog; inspirowany poglądami Kartezjusza, poszerzył je o doktrynę okazjonalizmu. [przypis edytorski]

Malebranche, Nicolas (1638–1715) — francuski filozof związany z myślą kartezjańską, przedstawiciel okazjonalizmu. [przypis edytorski]

Malebranche, Nicolas (1638–1715) — fr. filozof ze szkoły kartezjańskiej, po wstępnych studiach filozoficznych i teologicznych na Sorbonie w Paryżu, wstąpił w 1660 r. do zakonu oratorianów, zajmował się myślą św. Augustyna, ale także Euzebiusza z Cezarei, Sokratesa; zetknąwszy się przypadkowo w 1664 r. z Traktatem o człowieku, zajął się dalszym szczegółowym badaniem filozofii Kartezjusza, czego owocem było jego opus vitae: De la recherche de la verité (W poszukiwaniu prawdy), w którym zajmował się rozmyślaniami o źródłach błędów w zmysłach, wyobraźni, rozumie, skłonnościach i namiętnościach oraz o metodzie poznania prawdy (rozwijając teorię Arnolda Geulincxa Malebranche stał się jednym z twórców okazjonalizmu); od 1699 r. honorowy członek Francuskiej Akademii Nauk. [przypis edytorski]

maleficium taciturnitatis (łac.) — występek (grzech) małomówności. [przypis edytorski]

Maleja — dziś: Malia, przylądek na południowym wschodzie Lakonii na Peloponezie, niebezpieczny dla żeglarzy. [przypis edytorski]

maleńcy wróblowie — dziś popr. forma M. lm: maleńkie wróble. [przypis edytorski]

Maleńkaja, czornieńkaja, wsiu kołodu woroczaje (białorus.) — malutka, czarniutka, całą kłodę wywraca. [przypis edytorski]

male parta idzie do czarta — od łac. przysłowia male parta male dilabuntur: co źle nabyte ginie. [przypis edytorski]

male parta (łac.) — źle nabyte. [przypis edytorski]

maleparta — właśc. male parta (łac.): źle nabyte; część łac. przysłowia: male parta male dilabuntur, czyli: źle nabyte marnieje; pol. popularne porzekadło: male parta do czarta. [przypis edytorski]

Malesherbes, Guillaume-Chrétien de Lamoignon (1721–1794) — francuski polityk piastujący funkcję królewskiego cenzora. [przypis edytorski]

Malesherbes — zob. przypis w księdze VIII. [przypis edytorski]

maletilla (hiszp.) — początkujący torreador (dalej w wierszu jako zakąska pojawiają się byczki w tomacie). [przypis edytorski]

Malfilâtre, Jacques Clinchamps (1732–1767) — fr. poeta. [przypis edytorski]

mal francese (wł.) — choroba francuska, syfilis. [przypis edytorski]

malgré ces (fr.) — bez względu na te. [przypis edytorski]

malgré moi (fr.) — wbrew mojej woli. [przypis edytorski]

malgré tout (fr.) — mimo wszystko. [przypis edytorski]

Malherbe, François (1555–1628) — poeta francuskiego klasycyzmu. [przypis edytorski]

Malherbe, François de (1555–1628) — francuski poeta klasycystyczny. [przypis edytorski]

malheureuse fille (fr.) — nieszczęsna dziewczyno. [przypis edytorski]

Malheureuse que je suis! (fr.) — Jakaż jestem nieszczęśliwa! [przypis edytorski]

malheur (fr.) — nieszczęście. [przypis edytorski]

Malibran, Maria Felicità (1808–1836) — śpiewaczka operowa (mezzosopran), jedna z najsłynniejszych w XIX w.; jej ojcem był znany śpiewak (tenor) Manuel del Pópulo Vicente García. [przypis edytorski]

malice (fr.) — złośliwość. [przypis edytorski]

Malicka, Maria (1900–1992) — aktorka. [przypis edytorski]

mali (daw.) — konstrukcja z partykułą -li; znaczenie: czy ma, czyż ma. [przypis edytorski]

maligna (daw.) — wysoka gorączka. [przypis edytorski]

maligna — gorączka połączona z halucynacjami. [przypis edytorski]

maligna — wysoka gorączka połączona z majaczeniami. [przypis edytorski]

maligna — wysoka gorączka połączona z majaczeniami. [przypis edytorski]

maligna — wysoka gorączka połączona z zaburzeniami świadomości i majaczeniem. [przypis edytorski]